Lögberg - 24.05.1945, Blaðsíða 4

4
LöGBERG, FIMTUDAGINN, 24. MAÍ, 1945
m1';1—l -------- --------------------------------------------------
t.......................... löBberg ------------------------------------------------------------------------
GeflB út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utan&skrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg( Man
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The "Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, ManitoDa
PHONE 21 804
............————---------------------------------------------------------------------------------------
lllll!!llll{|||l!llll!l!llllllll!!!ll!llllll!l!l!lll!!llllillll!lll!ll!!llll!l!!!l!lll!llllllll!!lll!!l!ll!l!ll!!!lllllllllll!!l!!l!llllllllllllll!UUIIII!ll!l!ll!ll!ll!l!lll!!ll!!!IIIIHIII
Hvert átefnir?
iiiiiiiiiiiiiiiiiii{iiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiuiiiiiiiuiiiiiiiiuiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiii»iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii[iiiiiiiiiiiiii!i[!uii
Þó tjald það, sem aðskilur samtíð og framtíð
sé síður en svo gagnsætt, er heilgeðja mönnum
það þó jafnan í brjóst lagið, að fá um það
nokkra vitneskju, hvað hinumegin býr; er sIík
viðleitni næsta virðingarverð, og lýkur oft upp
hliði að hinum mikilvægustu leyndardómum;
menn eru misjafnlega sjáandi, misjafnlega
skygnir; einir eru nærsýnir, en aðrir fjarsýnir;
ýmsir menn leggja hart að sér við lestur hinna
torskildustu rúna, en aðrir telja slíkt ekki ó-
maksins vert, og kjósa fremur augnabliks værð-
ina, sem ábyrgðarleysinu er samfara, án þess
að vita til átta, eða hvert sé í raun og veru
stefnt.
VSerðin og sjálfsánægjan eru tvíburasystur,
sem gjalda verður varhuga við, hvernig sern
þær eru klæddar og koma til dyranna.
Eitt sinn skal hver deyja; því órjúfanlega
lögmáli lúta allir, sem til lífs fæðast á þessari
jörð; þó er það ómótstæðileg, meðfædd eðlis-
hvöt, að heilir menn rísa úr rekkju morgun
hvern með það fyrst í huga, að þeir eigi langan
lífdag framundan, er varið skuli til nokkurra
nytjaverka, þeim sjálfum og öðrum til gagns
og blessunar; slíkir menn sætta sig ógjarnan
við jórturværð líðandi stundar, heldur ganga
þeir vonglaðir til verks með það á vitund, að
þeir hafi köllun, sem skyldan bjóði þeim að
inna af hendi, án undandráttar eða tafar; fögr-
um hugsjónum eru tíðum bundnir helskór,
vegna þess, hve framkvæmd þeirra er dregin
á langinn.
í hinu spámannlega ljóði sínu “Vonin”, kemst
Kristján Jónsson Fjallaskáld þannig að orði:
“Þegar lífsins löngun hverfur
lífið er eðli sínu fjær.”
Þessi raunspeki skáldsins gildir eigi aðeins
um einstaklinga; hún nær einnig til mannféi-
ags samtakanna og allra þeirra mála, er menn-
irnir hugástum unna.
Menn og konur af íslenzkum stofni í þessari
víðáttumiklu álfu, unna hugástum íslenzkn
tungu, sögu íslenzku þjóðarinnar og bókment-
um; að hér sé ekki mælt út í hött, sanna af-
dráttarlaust þau hin margvíslegu menningar-
legu samtök, sem Vestur-Islendingar hafa lagt
grundvöll að, og þær mörgu stofnanir, er þeir
af mikilli prýði hafa starfrækt frá upphafi hins
vestræna landnáms, og starfrækja enn; má þar
einkum tilnefna blöðin, safnaðarstarfsemina og
skólahald ýmiskonar, að ógleymdri útgáíu bóka
og tímarita; til grundvallar þessari margþættu
menningarstarfsemi, hefir jafnan legið, og ligg-
ur enn, ástin á íslenzkri tungu, og öðrum ísl-
enzkum menningarverðmætum; þetta er hinn
vígði þáttur, sem svipmerkt hefir sögu Vestur-
Islendinga, og aukið á manngildi fólks vors yfir-
leitt í hinni vestrænu dreifingu; frumherjar
vorir, landnemarnir að heiman, lögðu grund-
inn, og bygðu að svo miklu leyti, sem þeim var
auðið, dyggilega ofan á hann; afkomendur þeirra
hafa, að minsta kosti fram að þessu, haldið
sæmilega í horfi, þótt betur hefði mátt vera, og
lengra skygnst fram í tímann.
Mörgum alvarlega hugsandi manni verður
vafalaust á að spyrja, eins og nú hagar til, hvert
stefni varðandi viðhald vorrar tignu tungu og
annara dýrra menningarerfða; hvort eigi hefði
mátt betur búa um hnútana, og hvort það sé
þá um seinan að ráðast í nokkur stórvirki, er
krefjist í eitt skipti fyrir öll, stórrar fjárhæðar,
tungu vorri og bókvísi til fullverndar í þessari
álfu í sem allra lengstu lög. Svarið verður að-
eins á einn veg. Til þess að vera menn með
mönnum, og verða ekki eftirbátar annara þjóð-
flokka í landinu, hvílir á herðum vor allra jafnt,
heilög skylda, að hefjast handa nú þegar um
stofnun kennslustóls í íslenzkri tungu og ís-
lenzkum bókmenntum við Manitoba háskólann,
þá menntastofnunina, sem íslendingar hér um
slóðir eiga mest upp að unna, þar sem þeir eru
fjölmennastir og hafa mest bolmagn.
Oss er kunnugt, að fyrir eldlegan áhuga ýmsra
vorra ágætustu manna, er ekki undir neinum
kringumstæðum sætta sig við að láta alt reka
á reiðanum, er nú nokkur skriður kominn á
þetta mikilvæga mál, og verður þess því von-
andi ekki langt að bíða, að við hendi verði
ítarleg greinargerð varðandi framgang þess, svo
að öllum verði skiljanlegt að þetta sé mál
þeirra allra, er öllum beri að leggja nokkuð a
sig fyrir; sæmd þjóðarbrots vors krefst þess,
að nú sé gengið hreint til verks.
Það hefir borist til eyrna vorra, að ýmsir
menn séu dauftrúaðir á stofnun áminsts kenn-
arastóls, vegna þess hve þjóðflokkur vor sé fá-
mennur, og hve nemendafjöldi af íslenzkum
uppruna, er færði sér kennsluna í nyt, hlyti að
verða takmarkaður; úr þessu verður reynslan
að skera, og hún er vitanlega ekki við hendi
enn; framhjá hinu verður heldur ekki gengið,
að með stofnun kennarastólsins, er gild ástæða
til að ætla, að íslenzk menning myndi að mun
stækka landnám sitt, þar sem reynslan hefir
margsinnis leitt í ljós hve fólk af öðrum þjóð-
flokkum vill mikið á sig leggja til þess að nema
íslenzka tungu, og kynnast fornum og nýjum
gullaldar bókmenntum stofnþjóðar vorrar; með
'stofnun kennarastólsins mælir alt, en ekkert á
móti.
Innan vébanda Manitoba háskólans, ber oss,
afkvistum íslands, að reisa íslenzkri tungu, sögu
þjóðarinnar og bókmenntum, það órjúfandi
varnarvígi, er holskeflur komandi alda fái aldrei
hrist af grunni.
IIII!I!!I!II1I!!!II!II!IIIIII!!IIIIIII!!111III!I!IIII!I!!!!!!>I>!II!I!I!!!!IIIIIIII!IIII!!!II!IIIIIIIIIIIIII!!I!!II!IIII1IIIIIIIIIIIIIIIIII!IIIIIIIIIIIIIIIII!III!II!IIIIIIIIIIIIIIH!IIIII!II
Viturleg og þörf
nú er raun á orðin; spakmælið
segir að það sé of seint að iðr-
ast eftir dauðann; og nú er það
öldungis eftir dúk og disk, þó
legátar Mr. Brackens reyni að
klóra í bakkann, þar sem al-
þjóð manna er fullkunnugt um
óheilindi þeirra í máli þessu,
síðan það fyrst bar á góma.
Liberal flokkurinn undir for,-
ustu Mr. Kings, kom auga á þá
staðreynd löngu á undan hin-
um stjórnmálaflokkunum, þó fyr
hefði mátt að vísu vera, að
canadiska þjóðin mætti ekki við
því, að láta lengur viðgangast
ískyggilegt misrétti varðandi
uppeldi barna sinna; að það
væri hvorki meira né minna
en heilög skylda gagnvart fram-
tíðinni. að ala upp hrausta og
frjálsmannlega þegna, sem beitt
bætu sér að fullu þégar út í lífið
kæmi, án þess þeir bæri ævi-
langt kyrkings-brennimark frá
uppvaxtarárunum; jafnvel þetta
eina mál, sem vitaskuld er þó
ekki nema eitt af þeim mörgu.
róttæku umbótamálum, sem
Kingstjórnin hefir beitt sér fyrir
grípur svo djúpt inn í velfarnað
alls þjóðfélagsins, að það eitt út
af fyrir sig, meira en réttlætti
endurkosningu stjórnarinnar.
Framtíð Canada, eins og vitaskuld allra ann-
ara þjóða, hvílir á börnunum, sem þjóðin elur
upp; hraustur og lífsglaður æskulýður, sem al-
inn er upp í öryggi hamingjusams heimilislífs,
er hin dýrmætasta eign sérhvers þjóðfélags.
Eins og nú hagar til, fellur þýngsta byrði
barnauppeldisins á þá stétt þjóðarinnar, sem
úr minstu hefir að spila, hina fjölmennu verka-
mannastétt; sannvirði barnsins fyrir þjóðfélag-
ið, verður á engan hátt metið eftir því hvaða
atvinnu faðir þess stundar, né heldur hvernig
tekjum föður þess sé háttað; börn hins fátæka
daglaunamanns, eru að jafnaði engu síður gefin
en börn hinna, sem betur eru megandi, og þau
eiga heimtingu á jöfnum uppeldisskilyrðum til
sérþroskunar hæfileikum sínum. Eftir því, sem
börnin eru fleiri, þýngist fátækum foreldrum
vitanlega róðurinn við uppeldi þeirra og mennt-
un, því laun fjölskylduföðurins standa jafnað-
arlegast í stað eins fyrir því; og með það fyrir
augum, að koma á jöfnuði varðandi uppeldis-
skilyrði framtíðarborgara landsins, beitti King-
stjórnin sér fyrir um það, að hrinda í fram-
kvæmd löggjöfinni um framfærslustyrk barna,
sem skýrt hefir áður verið all-ítarlega frá hér
í blaðinu.
Bæði í Ástralíu og á New
Zealand, hefir löggjöf um fram-
færslustyrk barna verið hrundið
í framkvæmd og gefist vel, og
eru þó greiðslurnar í báðum þess
um löndum mun lægri, en þær
verða í Canada.
Brezki hagfræðingurinn víð-
frægi, Sir William Beveridge, sá,
er fyrir hönd Churchill stjórn-
arinnar samdi hina róttæku á-
ætlun, sem við hann er kend,
um félagslegt öryggi brezku
þjóðarinnar, lét í skýrslu sinni
þannig um mælt, að hyrningar-
steinn þess hlyti óhjákvæmilega
að verða framfærslustyrkur
barna; þá, en ekki fyr, mætti
vænta traustrar undirstöðu í
þjóðfélaginu, sem byggja mætti
á þegnlegan jöfnuð og giftusam-
lega framtíð.
Ferð til Vancouver
Eftir G. J. Oleson
Frh.
Engum heilskygnum manni blandast hugur
um það, að hér sé um róttækt og raunhæft
þjóðþrifamál að ræða, er að makleikum skyldi
metið af hálfu almennings.
Fyrstu greiðslur áminsts framfærslustyrks,
hefjast þann 1. júlí næstkomandi; peningarnir
eru fengnir foreldrunum í hendur, sem vita-
skuld skilja ljósast hvar skórinn kreppir að, og
þörfin er mest.
Framfærslustyrkur barna, er mikilvægur
tengiliður í því félagslega öryggi, sem nútím-
inn óhjákvæmilega krefst í siðmönnuðu þjóð-
félagi.
Fyrir hundrað árum hagaði þannig til, að
fjórir fimtu hlutar þjóðfélagsins voru menn,
sem spiluðu upp á sínar eigin spýtur, eða voru
það, sem kallað er sjálfbyrgir; nú er þessu
mjög farið á annan veg eftir að stóriðjan kom
til sögunnar; nú vinnur meiri hluti þegnanna
við hin mismunandi iðnfyrirtæki, ýmist fyrir
dagkaup eða mánaðarlaun; kaupgjald er miðað
við það verk, sem leyst er af hendi, eða á að
vera það, en ekki við barnafjölda hlutaðeigana;
heimila.
Einhleypir menn og heimilisfeður fá sama
kaup fyrir samskonar vinnu; það er ranglátt að
ætla, að kvæntur maður, sem á fyrir fjölskyldu
að sjá, geti alið upp, þroskað og menntað börn
á kaupi, sem ef til vill má aðeins teljast við-
unandi einhleypum manni til framfærslu.
Áætlað er, að árlegar greiðslur framfærslu-
styrksins nemi um 250 miljónum dollara; þess
hefir orðið vart, að ýmsir úr hópi stjórnarand-
stæðinga, og þá einkum í herbúðum Mr. Bracken
hafi þótzt kenna alvarlegs höfuðverkjar eða
svima, sem nálgast hefir yfirlið., vegna tilhugs-
unarinnar um slíkan ódæma fjáraustur; það
má svo sem geta nærri, hvort þeim blessuðum
sé ekki næsta þungt innan brjósts, og jafnvel
nagi sig öðru hvoru í handarbökin yfir því,
að flokkur þeirra skyldi ekki verða fvrri til,
meðan þeir Borden, Meighen og Bennett voru
við völd að innleiða hliðstæða löggjöf þeirri,
sem hér um getur, eftir að henni var tekið með
jafnmiklum almennum fögnuði af þjóðinni, sem
Þar kynntist eg Halldóri Frið-
leifssyni, sem eg hafði aldrei séð
áður, aðeins þekkti eg hann lítils
háttar af afspurn. Hann er mað-
ur við aldur og hefur hann átt
mjög litbrigðisríka ævi. Hann er
ættaður úr Árnessýslu, kona
hans heitir Hildur Bjarnadóttir
ættuð úr Flóa í Árnessýslu, þau
hjón bjuggu um hríð í Laugar-
dalnum áður en þau fluttu vest-
ur um haf. Halldór er smiður
góður og leggur á magt gjörfa
hönd, hann vann við handverk
sitt um stund eftir að hann kom
vestur í Brandon, Minnedosa og
Yorkton, austur á sléttum áður
en hann nam land í Foam Lake
bygðinni í Saskatchewan
skömmu eftir aldamót. Þaðan
flutti hann vestur á strönd um
1913. Hann nam land og bjó lengi
á Hunter Island, en hefur nú
all-lengi búið í Vancouver, hefur
hann smíðað, bygt fjölda mörg
hús og sótt fram með kappi og
forsjá, hann á gott og myndar-
legt heimili þar í borginni. Hall-
dór bauð okkur heim til sín
sunnudaginn 19. febrúar, áttum
við þar góðri íslenzkri gestrisni
að fagna, þau hjónin hafa átt
mörg börn, hafa þau mætt
þungri raun með barnamissir,
eru aðeins 3 á lífi að mig minnir
einn sonur þeirra er læknir,
annar er hljómlistar kennari,
eina dóttur eiga þau á lífi. Eg sá
mynd af prýðilega efnilegum og
fallegum dætrum, sem þau
hjón höfðu mist. Halldór er
forseti Lestrarfélagsins, og taka
þau hjón all-mikinn þátt í fél-
agsskap Islendinga, og þó þau
séu all-nokkuð við aldur eru þau
á flugi og ferð um borgina og
taka þátt í öllu því sem fram
fer. Þau eru söngvin, og þó þau
tilheyri ekki íslenzka söfnuðin-
um, þá eru þau í söngflokknum
og láta sig ekki vanta þar, svo
mikinn áhuga hafa þau fyrir
söng og hljómlist. Eg mætti
þeim við ýms tækifæri og eg
komst að þeirri niðurstöðu með
þau að aldrei mundu þau láta
eTli buga sig, til daganna enda,
mundu þau verða ung í anda.
Eg kom heim til þeirra daginn
áður en eg fór úr borginni, og
þegar eg kvaddi þau og gekk
burtu raulaði eg þessa vísu St.
G. St. fyrir munni mér.
“Þann ferðamann lúðan eg
lofa og virði
er lífsreynslu skaflana brýtur á
hlið,
réttir svo mannlífsins mann-
rauna byrði
á marg þreyttar axlir og kiknar
ei við.”
Halldór Friðleifson er athug-
ull maður og hugsandi maður,
og andlegur rannsóknar maður,
hann hefur verið sannleiksleit-
andi og er enn á þeirri braut,
hann hefur máske ekki farið al-
faraleiðir og ekki get eg neitt
dæmt um það hvað sigursæll
hann hefur verið í þeirri leit,
en viðleitnin hefur verið þar,
hann fordæmir margt í hinu
gamla kenningakerfi, sem og má,
því þar er ýmislegt, sem ekki
getur staðist, en þar er líka margt
sem aldrei gengur úr gildi, Hall-
dór hefur leitað að nýjum sann-
leika, og á þeim grundvelli vill
hann byggja. Hann hefur nú
rétt nýskeð skrifað og gefið út
all-stóra bók, sem hann nefnir
“Fyrsta bygging í alheimi”. Va•:
hún rétt nýkomin út er eg var
þarna vestra og hefi eg haft
toana undir höndum og lesið
hana. Hún er 367 bls., prentuð
hjá Northern Press í Manitoba,
mál og frágangur í meðallagi.
Bókin er of vísindaleg til þess
að eg geti dæmt um niðurstöð-
ur hennar og athuganir, til þess
þyrfti lærðari og vitrari mann
en mig. En eg minnist þessarar
bókar sérstaklega vegna þess að
hér er fyrirbrigði, sem óvíða
mundi finnast annarsstaðar en
hjá íslendingum, að alþýðumað-
ur, kominn á háann aldur, skuli
hafa svo mikinn áhuíga fyrir
andlegum og vísindalegum rann-
sóknum að hann ræðst í að
skrifa og gefa út með ærnum
kostnaði stóra bók, sem um þessi
mál fjallar, og mér skildist að
hann hefði á prjónunum aðra
bók, sem hann væri í aðsigi með
að gefa út. Bókhneigðir og vís-
indalega sinnaðir menn ættu að
kaupa og lesa bókina um verð
bókarinnar veit eg ekki, en þeir
sem vildu ná sambandi við höf-
undinn geta skrifað honum til
2481 E. 5th Avenue, Vancouver,
B.C.
Áðurnefndan lestrarfélagsdag
kynntist eg einnig Þorláki Jónas-
syni er áður var í Vatnabygð-
um Saskatchewan fylkis, en
(Frh. á bls. 5)
VERZLIÐ
MEÐ PÓSTI
frá
EATON’S
Það er vissulega trygt, að
verzla með pósti — og hand-
hægt líka. Er þér farið yfir
EATON verðskrá, sjáið þér
fljótt hve vörum er nákvæm-
lega lýst; ekkert hefir verið
látið ógert, er gera megi við-
skiptavini vora ánægða,
Einnig er gott til þess að vita,
að öllum þessum vörum fylg-
ir hin kunna EATON ábyrgð.
“Ánægja með vöruna”, eða
peningunum skilað aftur, að
meðtöldum flutningskostnaði.
Séuð þér ekki ánægð með
vöruna frá Eaton, getið þér
skipt henni eða fengið and-
vriðið endurgreitt.
Er þér fyllið út eyðublaðið,
skuluð þér fara nákvagmlega
eftir þeim reglum, sem Eaton
verðskráin setur til þess að
afgreiðslufólkið skilji hvað
við er átt, og að mistök komi
ekki fyrir.
<*T. EATON
WINNIPEG CANADA
V_ -I ■
EATONS
LÁTIÐ YELSÆLD HALDAST VIÐ
• Frjálslyndi flokkurinn er sannfærður um, að Canada
geti haldið við velsæld sinni eftir stríðið.
• I þessu augnamiði skipulagði frjálslynda stjórnin
stríðssóknina með hliðsjón af almennri atvinnu, er
friður kæmist á.
• Frjálslyndi flokkurinn vinnur af alefli að óháðum
alþjóðaviðskiptum.
• Frjálslynda stjórnin setti lágmarksverð á búnaðar-
afurðir.
• Aðeins sameinuð canadisk þjóð fær notið velsældar.
Frjálslyndi flokkurinn er alþjóðarflokkur, skipaður
fólki úr öllum fylkjunum. Frjálslyndi flokkurinn er
flokkur alls fólksins.
• Framfærslustyrkurinn tryggir meira fé til barnaupp-
eldis, eykur atvinnu, og eykur eftirspurn fyrir búnaðar-
afurðir.
• Bændalánslöggjöfin veitir bændum aðgang að pening-
um til umbóta, án þess að okurvextir séu greiddir.
• Frjálslynda stjórnin hefir ábyrgst markað fyrir cana-
diska búnaðarframleiðslu eftir stríðið.
• Frjálslynda stjórnin skuldbindur sig til að lækka
skatta, og er þegar byrjuð á því.
Vegna velsœldar í Canada
skuluð þér greiða
LIBERAL ATKVÆÐI
Published by the Manitoba Liberal Progressive Election
Committee.