Lögberg - 15.11.1945, Blaðsíða 2

Lögberg - 15.11.1945, Blaðsíða 2
2 LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. NÓVEMBER, 1945 Ciano Greifi EFTIR FRANCOIS-PONCET Franska blaðið Figaro birii fyrir nokkru grein þá, sem hér biriisi í ágripi. Höfundur hennar er Francois-Poncei, sem var sendiherra Frakka í Róm síðasia árið fyrir siríð. OIRTING dagbókar Ciano greifa hefir á ný vakið at- hygli á þessum unga laglega manni, sem gekk teinréttur á eftir II Duce og bar höfuðið hátt og skaut hökunni fram, þandi bringuna og var útblás- inn af stolti yfir sinni eigin ó- venjulegú gæfu. Ef hvarf Adolfs Hitlers minnir á síðasta þátt í þríleik Wagners, Valhallarbruna og “Götterdammerung” er ekk- ert sviplíkara Shakespeare til en atburðirnir sem gerðust á loka- degi fasismans, hinn síðasti fundur stórráðsins, þar sem Mussolini sá sig svikinn af öll- um sínum fylgismönnum og eys yfir þá skömmum, úthúðar þeim fyrir níðingsverkin og notar svæsnustu orðin á tengdason sinn. Ciano flýði á náðir nasista, til Munchen. Hann hélt sig njóta verndar gistivináttunnar. En þeir framseldu hann hefnd Mussolinis, eftir að þýzkir fall- hlífarhermenn höfðu náð hon- um úr vörslum bandamanna. Hann var dæmdur til dauða og tekinn af lífi, svo að börn hans verða framvegis að telja föður sinn landráðamann, svo framar- lega sem þau vilja ekki telja afa sinn morðingja. Það verður að játast, að blöð- in hafa aldrei farið vel með Ciano. Yfirleitt var hann talinn hégómagjarnt fífl, er væri ger- sneyddur allri persónulegri at- gerfi, óhollur ávöxtur af því að vera “sonur föður síns”, aðeins verkfæri í hendi húsbónda síns, maður sem alls ekki væri stöðu sinni vaxinn og að öðru leyti misnotaði hana til þess að auðga sjálfan sig og lifa sóðalegasta svalli. Sá dómur er að mínu áliti allt of yfirborðskendur og alt of strangur. Því verður ekki neitað, að Ciano var illa siðaður, var í skaðlegum félagsskap og lifði hneykslanlegu einkalífi, og að hann notaði stöðu sína til að auka auðæfi þau, sem faðir hans hafði dregið saman. En það sat hvorki á konu hans né tengda- föður að liggja honum á hálsi fyrir framferði hans, og hann var hvorki óduglegur, heimskur né latur. Hann var ekki illa val- inn til þess að vera utanríkis- ráðherra. Hann gat tekið þátt í diplomatiskum viðræðum með mestu prýði, hann kunni líka að semja og hann var alltaf til taks á skrifátofunni, stundvíslega og kunni að haga vinnu sinni. Auk þess hafði hann á fyrirskipaðan hátt lokið þeim prófum, sem um- boðsmenn Palazzo Chigi, ítalska „utanríkisráðuneytisins, verða að ganga undir. Þegar við áttum fyrst sam- an að sælda hafði eg samt enga ástæðu til að hrósa honum. Eg hafði stundum verið spurður um hversvegna eg hafi haft skifti á sendiherrastöðunni í Berlín og Róm undir eins eftir Munchen- samningana. Ástæðan var sú, að eg sá, að þessi samningur mundi ekki endast lengi. -Við samning- ana í Munchen sló það mig hve mikil áhrif Mussolini virtist hafa á Hitler. — Þess vegna hélt eg að lykill- inn að friðnum væri að finna í Róm en ekki í Berlín, og að Mussolini væri sá eini, sem gæti sefað skálmaldaþrá Hitlers, al- veg á sama hátt og hann hafði haldið hendinni á honum aftur þegar hann ætlaði að hrifsa Tékkóslóvakíu. Mussolini hataði Frakka eftir Etiópíustríðið. Tilfinningar hans í garð Frakka höfðu lengi ver- ið á reiki, en loks hafnað sig í andúð og beiskju til okkar. Hann hélt að Laval hefði svikið loforð sín og leikið á hann, hann vildi aldrei sjá hann framar. Hann var viss um — og í því studdi þýzka stjórnin hann auðvitað — að mér hefði verið falið að brjóta “öxulinn”, hvað sem það kost- aði. Þessvegna hafði hann af- ráðið að ræna mig hverju hugs- anlegu færi á að láta eitthvað til sín taka. Þetta var ástæðan til þess, að ítölsku blöðin tóku von bráðar upp árásirnar á Frakkland, og að hrópin á Kor- siku, Sardinia, Nizza og Tunis heyrðust í fásistaþinginu. piANO var verkfæri þessarar stefnu og samsekur um hana. En síðar — fannst mér draga úr honum. Hann hafði aldrei verið sérlega hrifinn af Þjóð- verjum, hann dró dár að þeim. Þegar Hitler hertók Prag, fyrir- varalaust og hrottalega, 15. marz 1939, fóru tvær grímur að renna á Ciano. — Hann skildi þýðingu þessa opinskáa brots á Munchen- samningnum og var hræddur við afleiðingarnar. Hann reyndi að nalgast mig. Við vorum vanir að hittast einu sinni eða oftar í viku hverri, en það var eftirtektarvert að hann setti það skilyrði að blöð- in mættu ekki minnast á þessa samfundi. Hann lét mig skilja það á sér að hann væri ekki alltaf ánægður með stjórnmála- stefnu tengdaföður síns. Hann gagnrýndi firrur fasismans og var gramur yfir flónskutiltekt- um Starace og Franinaccis, hinna voldugu ritara flokksins. Ekki var hann hrifinn af Ribbentrop og hafði gaman af að setja út á hann og gabbast að honum. Eftir griðasamning Þjóðverja og Rússa í ágúst 1939, drap hann á óánægju Japana við mig. “Flýtið ykkur að nota ykkur hana”, sagði hann. “Því að þýzka utanríkisstjórnin starfar af kappi í Tokio”. Hann virtist vera einlægur í því að vilja hindra heimsstyrj- öld. Þegar frekar skarst í odda með Þjóðverjum og Pólverjum var það hann sem rak á eftir Mussolini að miðla málum. Og þegar fyrsta tilraunin mistókst fékk hann hann til að reyna aft- ur. Ciano var óefað forvígismað- ur þeirrar “and-styrjaldarstefnu” sem Italir tóku upp þegar stríð- ið skall á. Þetta var í rauninni óvænt — aðeins þremur mánuð- um eftir að hann hafði undir- skrifað “stál-sáttmálann” við Þjóðverja, en það bandalag til sóknar og varnar var meir bind- andi en nokkur slíkur samning- ur, sem gerður hafði verið: En að vísu höfðu Þjóðverjar ekki haldið þann samning eftir orð-‘ anna hljóðan; þeir höfðu ekki haft samráð við hinn aðilann. Á fundinum í Brennerskarði höfðu þeir Mussolini og Hitler komið sér saman um að fara ekki í stríðið fyrr en 1942. Musso- lini þurfti að fá frest til að end- urskipa her sinn eftir herferð- irnar til Etiópíu og Spánar. En auk orðalags samningsins var einnig andi hans auðsær, og sá andi mælti svo fyrir að stolið skyldi frá bandamönnum, sem lentu í stríði. Þannig túlkuðu Þjóðverjar þetta og Mussolini vildi það sama. En hann mætti sterkri mótspyrnu — frá kon- ungi og hirðinni, frá herforingja- ráðinu og almenningsálitinu, frá klerkastéttinni og ýmsum klík- um síns eigin flokks, eins og t. d. Balbo — og Ciano studdi þessa mótspyrnu ýmist leynt eða ljóst. Fyrstu mánuði stríðsins var- aðist Mussolini að skrifa og tala, hann — var óánægður bæði með sjálfan sig og aðra. Hann dró sig í hlé en fékk Ciano taumana. Þá dró úr ofsanum gegn Frakk- landi. ítalir unnu fyrir okkur, fyrir hervæðingu okkar — seldu okkur púður og önnur sprengi efni, sprengjur og jafnvel flug- vélar. Hinsvegar reyndi Ciano ekki að leyna mig hinum raun- verulega' tilgangi húsbónda síns. Með ógeðslegustu ruddamennsku og hreinskilni um leið, sagði hann við mig: “Verið þér ekki að hafa fyrir neinum áróðri. Að sigra — það er eini áróðurinn. Ef þér getið boðið sigur þá verðum við með ykkur. Annars förum við á móti ykkur.” Eftir febrúar 1940 þóttist Mussolini viss um að banda- menn gætu ekki staðist vorsókn- ina, sem Þjóðverjar voru að undir þá. Og nú tók hann sjálfur taumana og sjálf blekunginn aftur og fór að skrifa nafnlausar og auðþekktar greinar um of- beldi Breta og Frakka gangvart kaupskipum ítala. Ciano aðvar- aði mig. Hann sagði: “Þér getið verið rólegur til maíloka. Ekkert gerist þangað til. En frá júní- byrjun getum við orðið þátttak- endur í stríðinu hvenær sem er.” Þegar Ciano kvaddi mig á sinn fund 10. júní var hann í flug- foringjabúningi. Eg vissi undir eins hvað hann ætlaði að segja, og varð ekkert hissa. Hann lagði út af samningum ítalíu og Þýzka lands, samningunum, sem höfðu verið' látnir sofa í tíu mánuði. “Já,” svaraði eg. “Þið hafið beð- ið þangað til við vorum barðir niður, og svo rekið þið kutann í bakið á okkur. Eg mundi alls ekki vera hreykinn ef eg væri í yðar sporum.” Hann roðnaði og flýtti sér að bæta við: “Þetta verður ekki nema nokkrar vik- ur. Við hittumst við græna borð- ið bráðlega.” Eg sá hann aldrei eftir þetta. Hann •hafði/ altaf rent grun í að sambandið við Þjóðverja myndi verða örlagaríkt fyrir fasismann. Eg sagði hvað eftir annað við hann: “Sá sem étur Hitler, deyr af því.” Hann át — ef til vill meira en hann eiginlega vildi. Og hann dó af því. Mbl. 3. okt. Jónas Hallgrímsson 1 hvert sinn sem sólvermdur vorblærinn fer um bygðir Is- lands og léttir af okkur oki hins langa vetrar, er mér sem eg tenni návistar Jónasar Hall- grímssonar og heyrði rödd hans: Nú andar suðrið sælu vindum þýðum; á sjónum allar bárur smáar rísa og flykkjast heim að fögru landi ísa, að fósturjarðar minnar strönd og hlíðum. Ó, heilsið öllum heima rómi blíð- um, um hæð og sund í drottins ást og friði, tyssið þið, bárur, bát á fiski- miði, blásið þið, vindar, hlýtt á kinn- um fríðum. Og alveg sérstaklega mun hver einasti Íslendingur, sem nokkra hugmynd hefir um ljóðsnild, minnast Jónasar um þessar mundir, þegar rétt öld er liðin, frá því að hann kvaddi þennan heim, jarðvist, sem engan veginn nálgaðist það að vera samboðin hinum frábæru hæfileikum hans. Verk Jónasar Hallgrímssonar lýsa Islendingum eins og bjart- ur viti og munu á ókomnum tím- um verða þjóðinni aflgjafi og yndisauki, þeim mun samboðnari henni, sem hún færist jpneir í aukana á öllum sviðum með bættri aðbúð. En þau munu einnig verða öllum “brjóstum, sem að geta fundið til” ómetan- legt athvarf á einverustundum, þegar heimur grætur eða menn eru staddir í útlegð langt frá Is- landsströndum og þrá alt, sem íslenzkast er. Prófessor Einar/Ól. Sveinsson ritaði fyrir nokkrum árum grein um íslenzkar bókmenntir eftir siðaskiftin í Tímarit Þjóðræknis- félags íslendinga XI. árg. Eg leyfi mér hér með að taka þaðan upp nokkur ummæli hans um Jónas Hallgrímsson: “Jónas Hallgrímsson minnir á Baldur. Kveðskapur hans er hið feg- ursta, sem á Islandi hefir verið ort. Meiri fegurðardýrkanda get- ur ekki. Meira listamann heldur ekki. En hann varð skammlífur eins og Baldur. Hann dó, meðan hann var enn í blóma lífsins, eins og blóm, sem slitið er upp á miðju sumri. Hann var svaham- ingjusamur að lifa ekki hrörnun listar sinnar.-----Skáldskap- urinn og fegurðin er Jónasi sól- heimur, bjartur og glaður, og þar eru engar sorgir, ekkert dap- urlegt, ekkert myrkur. Jónas er meðal björtustu skáldanna, sem ísland hefir borið. Hann hirðir ekki um rómantískt rökkur og tunglskin, en hann elskar sól- ina. í kvæðum um hana bland- ast saman tilbeiðsla og ástarorð. Og hann blessar skaparann vegna hennar eins innilega og heilagur Franciscus í Sólarljóðum sínum. -------Lesandanum finst hann vera alveg við það, sem Jónas lýsir. Hann snertir grsaið og finnur angan úr jörðu. Dýrkun Jónasar á augnablikinu kemur einna bezt fram, þar sem hann talar um langlífi: “Hvað er lang- lífi? / lífsnautnin frjóa, / alefl- ing andans / og athöfnin þörf; / margoft tvítugur / meira hefur lifað / svefnugum segg, / er sjö- tugur hjarði.” Sá, sem talar þannig, er renaissance-maður. Hann vill safna lífinu í augna- blikið, eins og brenniglerið safn- ar ljósgeislunum.--------Eftir Jónas liggja nokkur ástakvæði, hvert öðru fegurra. Hann yrkir ekki frekar en Petrarcha um ást, sem andaði í hjónabandi, heldur um ást, sem aldrei varð nema draumur. í ástakvæðum Jónas- ar er fjarlægð. Fegurst þeirra er “Ferðalok,” um gamla endur- minningu, hina fyrstu ást, og “Söknuður” um konu, sem Jónas mun hafa unnað mest, en var köld eins og máninn gagnvart ást hans. Jónasi verður fegurð úr öllu. En það er erfitt að greina nákvæmlega, í hverju |egurðin er fólgin. Það er eins og orð hans séu mögnuð með yfirnáttúrlegu móti. En þetta gerist aldrei á þann hátt, að hann verði tilgerð- arlegur eða flókinn — orðskipan eða orðfæri talaðs máls er fyrir- mynd hans. En hann er mjög vandur í orðavali og smekkur- inn fágaður. Orðin verða að vera í fullkomnasta samræmi. Lík- lega er ógerningur að þýða hann. Ef enska hefði verið móð- urmál hans, væri hann heims- frægur.” Islendingar sýna á þessu ári minningu Jónasar Hallgrímsson- ar maklega virðingu. Með því er honum vottað þakklæti, sem ekki var unnt að færa honum í lifanda lífi af mörgum ástæðum, sem óþarft er að telja upp hér. Þegar þessar línur eru ritaðar, er undirbúningur hafinn að lista- mannaþingi, sem hefjast mun á dánarafmæli skáldsins og helgað er minningu þess. Slíkt er mjög vel til fundið. Hitt er eigi minna um vert, að bókaútgáfan Helga- fell hefir tilkynnt, að hún muni í ár heiðra minningu skáldsins svo myndarlega, að slíkt táknar menningarlega nýskipun, er hæf- ir þjóð, sem orðin er frjáls og sjálfráð athafna sinna eftir því, sem verða má nú á tímum. Fram- tak Helgafells er tvíþætt: Annars vegar mun það senda frá sér frá- bærlega vandaða heildarútgáfu af kvæðum Jónasar undir umsjá Tómasar skálds Gúðmundssonar, prýdda litmyndum og teikning- um eftir Jón Engilberts og lit- mynd eftir KjSrval. En framan við kvæðin ritar Tómas um skáld- ið og list þess. Einnig lætur Helgafell frá ^r fara nokkur “Atóm” sprengjan Eflir ALBERT EINSTEIN Eftirfarandi ritgjörð birtist í nóvember hefti tímaritsins “Atlantic Mounthly” og er með þess leyfi endurprentuð hér. Raymond Swing las ritgjörð ina í útvarpið á föstudags- kvöldið. Það var kenning Einsteins er leiddi til þeirrar skoðunar, að kraftur atómsins mundi einn góðan veðurdag verða leyst úr læðingi. Það var Ein- stein sem sendi Roosevelt for- seta svohljóðandi skeyti 2. ágúst 1939, réttum mánuði áð- ur en stríðið hófst. “Vissar uppgötvanir, sem mér hafa verið tilkyntar, gefa mér ástæðu til að búast við að úraníum verði í mjög ná- lægri framtíð myndbreytt í mikilsverða afluppsprettu. 'Þetta nýja fyrirbrygði gœti einnig leitt til framleiðslu á afskaplega voldugri og áður óþektri sprengjukúlu.” Áhrif þessa bréfs eru talin að vera þau, að Roosevelt beitti sér fyrir þvi að þessi nýji aflgjafi yrði beislaður í. þarfir hernaðarins, jamtímis því er herstjórnin var mjög óráðin í hvað gjöru skyldi í þeim efnum. I AUSN úr læðingi á þessu “ náttúrufyrirbrigði hefir vissu lega ekki skapað neitt nýtt vanda mál, heldur aðeins vakið athygli á þeirri lífsnauðsyn að ráða fram úr yfirstandandi ráðgátum. Stríð er óhjákvæmilegt meðan konungar og einvaldsherrar halda um stjórnvöl. Þessi full- yrðing er ekki spásögn um hve- nær það kemur, aðéins að það kemur áreiðanlega. Það var staðreynd áður en atóm sprengj- an var fundin; öll sú bylting sem hún hefir leitt af sér er þúsundfaldað eyðileggingarafl. Eg trúi ‘því ekki að heims- menningin líði undir lok, jafn- vel í stríði sem atómsprengjan er megin vopnið. Ef til vill mundu tveir þriðju af íbúum veraldarinnar verða drepnir, en nægilegt verða samt eftir af hugs andi mönnum og skjalfestum fróðleik til að endurreisa menn- inguna að nýju. Leyndardómur atómsprengj- unnar þarf að geymast í hönd- um alheimsstjórnar, og Banda- ríkin ættu að vera reiðubúin að gefa hann slíkri stjórn til um- ráða. Slík allsherjarstjórn þarf að vera grundvölluð af Banda- ríkjunum, Rússlandi og Bret- landi — hinum þremur voldug- ustu ríkjum veraldarinnar. Þau öll þrjú ættu að leggja allann sinn herstyrk fram til þjónustu hinni kosnu allsherjarstjórn. Bandaríkin og Bretland, sem nú ráða yfir leyndarmálinu, en Rússar ekki, ættu að bjóða þeim samvinnu í málinu og undirbúa frumdrætti að stjórnarskrá fvr- ir hina fyrirhuguðu yfirstjórn. Slíkt mundi óefað dreifa þeirri tortryggni er ríkir meðal Rússa, þar sem þeim er fullljóst að leyndardómi sprengjunnar er stefnt gegn þeim. ljósprentuð eintök af fyrstu út- gáfunni á kvæðum Jónasar. Hins vegar hefur forlagið tilkynt, að það muni í tilefni af listamanna- þinginu hefja útgáfu mikla af úr- valsritum erlendra bókmennta í íslenzkum þýðingum. Verða bækur þessar myndum prýddar og fylgja ítarlegir formálar þýð- endanna, sem allir eru þjóðkunn- ir menn fyrir ritstörf sín. Þetta mikla framtak verður áreiðan- lega mikils metið af íslendingum, sem dáð hafa Jónas Hallgríms- son í rúmlega hundrað ár, enda mundi það hæfa minningu stór- skálds með hvaða menningar- þjóð, sem vera skyldi. Sig. Skúlason. —(Samtíðin). Jafnvel þó fyrstu samvinnu tiÞ raunir reyndust ekki endanleg- ar, mundu þær þó sannfæra þá um öryggi sitt, með stofnun sam- eiginlegrar allsherjarstjórnar. Smærri þjóðum þarf að veita aðgang að stjórnarþáttöku, þeg- ar hin þrjú stórveldi hafa mynd- að grundvallarlög og orðið á eitt sátt. Þeim skyldi einnig frjálst að vera afskiftalausum ef þeim svo sýndist. Eg fyrir mitt leyti er viss um að þær mundu kjósa virka þátttöku í framkvæmdum. Vitanlega ejga þeim að vera heimilar breytingartillögur á upp kasti grundvallarlaganna. En hvað*sem þátttöku smærri þjóðanna líður, ber nauðsyn til að hinir þrír stærstu hefjist handa nú þegar og hrindi þessu vandamáli í framkvæmd. Allsherjarstjórnin verður að hafa vald yfir öllum hernaðar- málefnum og þar af leiðandi heimild til að skerast í leik þeirra ríkja, sem beita áþján og undir- okun, og þar sem minni hluti fyrir vissa afstöðu misbýður meiri hluta ríkisborgaranna, því slíkt leiðir ætíð til ófriðar. Slíkt fyrirkomulag, sem nú rík ir í Argentínu og Spáni, er skylda hennar að taka ákveðna afstöðu til, því nú verður af- skiftaleysi í slíkum efnum að taka enda; það er einn mikils- verður þáttur í þeim friði, sem allir þrá. , Nú mun einhver spyrja hvort eg óttist ekki harðstjórn undir slíkum alsherjaryfirráðum. Vissu lega gjöri eg það, en eg er þó enn óttaslegnari við styrjöld eða styrjaldir. Allar stjórnir eru slæmar að einhverju leyti,-en ein yfirstjórn er þó betri en blóðug stríð, með öllum þeim vítisvél- um, sem bíða reiðubúnar að velta sér yfir marghrjáð mannkyn. Ef þessi margnefnda allsheims stjórn verður ekki sett á stofn með samkomulagi, mun hún samt koma, aðeins með öðru og hættu- legra sniði, vegna þess að kom- andi stríð mun fæða af sér ein- hverja eina alsterka þjóð, með yfirgnæfandi herstyrk yfir allar aðrar þjóðir. Sumir munu aðhyllast alls- herjarstjórn á þann hátt, að hún komi smámsaman og með tölu- verðum aðdraganda, en gallinn á smáu sporunum í þá átt, þó stefnumarkið sé hið sama, er sá að meðan þau eru stigin hægt og gaumgæfilega, höldum við á- fram að geyma leyndarmál sprengjunnar án þess að gjöra öðrum sem ef til vill ekki hafa öðlast það, skiljanlegar orsakirn- ar. Það út af fyrir sig gróður- setur ótta og tortryggni, með þeim afleiðingum að sambönd og samvinna meðal stórþjóðanna bíður stórtjón. Þeir sem því taka hikandi smá- spor í þessum efnum, og álíta sig vera á hraðri ferð til heimsfriðar, eru að leggja sinn ríflega skerf til komandi stríðs. Við höfum ekki efni á að eyða tímanum þannig. Ef við erum alráðnir í að afstýra ófriðí, verðfur það að gjörast leyfturskjótt. Við munum ekki lengi geyma þennan leyndardóm einir. Að vísu veit eg að ýmsir halda fram að ekkert annað ríki hafi efni á að framleiða atóm sprengjur og það út af fyrir sig tryggi oss leyndarmálið um langa hríð; en önnur ríki sem hafa þau náttúru- fríðindi sem með þarf og nægi- legt vinnuafl, geta einnig öðlast þessa þekkingu ef þau hirða um. Peningar eru hér ekki aðalatrið- ið, heldur efniviður, vinnandi hendur og einbeittur ásetning- ur. Vegna þess að eg get ekki séð að þessi nýfundni undrakraftur verði til blessunar í nálægri fram tíð, álít eg hann hættulegann nú sem stendur. Ef til vill er svo best farið, ef af því leiddi að óttinn þvingaði mannkynið til að færa sitt allsherjar heimilis- líf í'það horf, sem vera ber, en sem annars yrði látið ógjört. Þýtt úr P. M. Jónbjörn Gíslason.

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.