Lögberg - 14.02.1946, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGBMN 14. FEBRÚAR, 1946
“Brautin,” 1. ár
Þetta er heilmikið rit, 104
blaðsíður í all stóru broti, og
ekki óásjálegt á að líta. Því er
skift í tvær deildir. Yfir annari
ráða karlmenn, þó einkum séra
Halldór Jónsson, sem er ritstjóri.
hennar. Yfir hinni, kotiur, aðal-
lega frú Guðrún H. Finnsdóttir,
sem er þjóðkunn orðin fyrir rit-
verk sín. Tekið er fram á fram-
síðu þessa heftis að þetta sé árs-
rit hins Sameinaða kirkjufélags
ísl. í Norður Ameríku. Með öðr-
um orðum málgagn Sameinaða
Kirkjufélagsins Islenzka, enda
leynir það sér ekki þegar maður
fer að lesa, því í karlmanna-
deildinni ber all mjög á því, og
við það er ekkert að athuga þó
menn haldi sannfæringu sinni
fram, ef menn hafa einhverja þá
sannfæringu, sem til heilla má
verða; og halda henni fram
hreint og drengilega.
Það er ekki ætlan mín að rit-
dæma þetta fyrra hefti Brautar-
innar ítarlega, heldur verða hug-
leiðingar mínar aðallega bundn-
ar við ritgerð þá, er þar er nefnd
“Drög til Kirkjusögu íslendinga
í Vesturheimi,” en þó get eg
ekki neitað mér um, að benda á,
að mér finst kvenndeildin í
þessu hefti Brautarinnar, bera
af því sem karlmannadeildin
hefir að flytja, bæði að máli,
efni og meðferð. Þær sem á
pennanum halda segja meiningu
sína fordildarlaust og blátt á-
fram, og í fullri meiningu, án
þess að seilast með sviguryrði
til manna, eða málefna, sem bæði
gefur máli þeirra samræmi og
sannleiksgildi. Æfisaga Clöru
Barton er prýðilega sögð, af
Guðrúnu H. Finnsdóttir. Hún
ber á sér merki ráðvandrar hugs-
unar, skýrs skilnings á ábyrgð
þeirri sem á hverjum þeim hvíl-
ir, er tekur sér fyrir hendur að
flytja lífsskoðanir og lífsviðhorf
þeirra fráföllnu, til vor, hinna
lifandi.
Eg kem þá að aðal umtalsefni
mínu, 21. umtalsefni 1. heftis
Brautarinnar, “Dfög til Kirkju-
sögu Íslendinga í Vesturheimi”
eftir séra H. E. Johnson.
Þessa kirkjusögu byrjar prest-
urinn með hreggi og hvassviðr-
um, haustvindum sem beyja
bjarkir og feykja fúnum laufum.
Bjarndýrum sem skríða til svefns
í vetrarfylgsni sín; Lóðdýrum
sem híma á mörkinni; íslend-
ingum sem stóðu á strönd Win-
nipegvatns í lélegum fötum með
lítinn forða og skýlislausir. En
norðanvindurinn frá vatninu
næddi í gegnum þá og skýja-
bólstrarnir yfir óbygðunum ógn-
uðu þeim. Þetta getur máske tal-
ist skáldlegur stíll, en sagnrit-
ara stíll er það ekki. En þetta
er nú fyrir utan og ofan kirkju-
sögu drögin. Þau hefjast form-
lega með fundinum, sem hald-
inn var í apríil 1877. Fram að
þeim tíma voru veraldlegu fé-
lagsmálin aðal viðfangsefni ný-
innflutta íslenzka fólksins í Nýja
íslandi. Séra Halldór Jelur þau
þrjú: Að semja bygðarlög og
mynda bygðarstjórn; stofna ís-
lenzka blaðið “Framfara” og
þriðja málið telur hann að hafi
verið, að stofna tvo skóla, annan
að Gimli, en hinn að Lundi við
íslendingafljót. Hér er ekki rangt
farið með söguna, að öðru leyti
en því, að skólastofnun þessi
kemur.ekki í réttri röð og getur
því að nokkru raskað heildar-
mynd sögunnar.
Á undan þessum skólum er
hinn ofangreindi fundur haldinn
og prestsmálin tekin á dagskrá.
En á undan þeim fundi, árinu
áður, 1876, áður en íslendingar
í Nýja íslandi hafa nokkur sam-
tök með að vera sér úti um prest,
þá kemur séra Páll sem þá var
fastur prestur hjá norskum söfn-
uðum í Shawano County í Wis-
consin-ríkinu og nokkrum Is-
lendingum, sem sezt höfðu þar
að, óboðinn norður til Islending-
anna í Nýja íslandi, og hefir þá
eflaust verið rætt um þjóoustu á
meðal hins nýinnflutta fólks og
hann látið það skilja, að hún véeri.
þeim íöl þeim að kostnaðarlitlu.
Ástæðuna fyrir þessari ferð sinni
skýrir séra Páll sjálfur þannig:
“Það var haustið 1876 að eg fékk
iítil kynni af þessum svonefnda
dal, Rauðárdalnum. Svo stóð á,
að sú fregn kom mér til eyrna,
þar sem eg var prestur íslend-
ínga og Norðmanna í Wisconsin,
að yfir þúsund Islendingar fóru
vestur um Canada og ætluðu eigi
fyr að nema staðar en í hinu ný-
fundna íslandi í norðvestur hluta
Canada.
Þá er þetta varð kunnugt hér
af norskum blöðum, skoraði
nefnd kirkjufélagsins norska
(norsku sýnodunnar) sú er hefir
þann starfa með hendi að líta til
norskra innflyajenda, sem koma
prestlausir hingað til landsins og
setjast að í óbygðum, á mig að
fara og vitja þessara landa
minna.”
Þetta er þýðingarmikið atriði,
sem þarf endilega að takast með
í kirkjusögu Vestur-íslendinga;
jafnvel nauðsynlegt að hafa það
með í drögunum. En því sleppir
séra Halldór.
Séra Halldór segir að þegar
prest-málið hafi komið til athug-
unar í Nýja íslandi á fundinum
1877, þá hafi þeir haft vitneskju
um að Páll Þorláksson “hefði ný-
lokið námi í guðfræði við presta-
skóla þýzk-ameríska kirkjufé-
lagsins, sem alment nefnist
Missouri-sýnodan hér vestra.
Þeir höfðu meira en vitneskju
um þetta, landarnir í Nýja Is-
landi, þeir vissu það og þeir vissu
líka, að hann var þjónandi prest-
ur á meðal Norðmanna og íslend-
inga í Shawano counté í Wiscon-
sin, því hann hafði sagt þeim alt
þetta, þegar hann haustinu áð-
ur, var sendur norður til þeirra
af mönnum norsku sýnodunnar,
og einnig gefið löndunum von
um að veita þeim prestþjónustu
framvegis þeim að kostnaðar-
lausu, eða kostnaðar litlu.
Svo fór séra Páll til safnaða
sinna og prestmálin í Nýja Is-
landi lágu í kyrþey það sem eftir
var af árinu 1876. En þegar fram
á árið 1877 kom, urðu þau aftur
efst á baugi hjá þessu nýkomna
fólki og þá helzt á fundum sveit-
ar stjórnarráðsins. En þó eru
engar framkvæmdir sjáanlegar
þar til að allsherjar fundur
fljótsbúa, sem haldinn var dag-
ana 27. og 28. apríl, tekur á-
kveðna stefnu í prests- og kirkju-
málunum. Þrjú atriði voru
fastbundin á þessum fundi:
1. Að fá prest eða presta til
nýlendunnar tafarlaust. (Eg segi
presta sökum þess, að ýmislegt
bendir til þess, að urh ráðning
tveggja presta hafi verið að ræða
á fundinum), semja við hann eða
þá í sameiningu við þá í öðrum
bygðum nýlendunnar, er hafa
vildu sama prest (presta) og
fundarmenn.
2. Gangast fyrir að safna fé og
vinnu, til kirkjubyggingar og
byggja þær.
3. Afþakka prestþjónustu vil-
yrði séra Páls og norsku sýnod-
unnar.
Þessa samþykt fljótsbúa sam-
þykkja Mikleyingar að fullu,
Víðinesbygðar menn með yfir-
gnæfanlegum meirihluta. En
Árnesbygðarmenn voru ekki á-
sáttir með að afþakka þjónustu
séra Páls og norsku sýnodunnar.
Hvað margir af Árnesbúum það
voru, sem þannig tóku í málið,
verður ekki með neinni vissu
sagt, en sú mótstaða á móti sam-
þykt fljótsfundarins hefir hlotið
að vera nokkuð áberandi, því
nefndin sem kosin var á fundi
fljótsbúa tók fram, eftir að hafa
kynst henni, að naumast geti
orðið nema um ráðning eins
prests að ræða.
Þetta er hér tekið fram til þess
að benda á þá staðreynd, að áður
en nokkur fastbundinn kirkju-
starfsemi er hafin í Nýja íslandi,
þá er nýlendufólkið sjálft orðið
ósammála í kirkjumálunum.
Ekki verður samt þessi mein-
ingarmunur eða ósámkomulag í
prestamálunum í Nýja Islandi til
þess að hnekkja framkvæmdum.
Séra Jón heimsækir nýlendufólk-
ið íslenzka í Nýja íslandi í miðj-
um júlí mánuði 1877, samkvæmt
tilmælum. Hann dvelur 10 daga
í nýlendunni. Ferðast frá ein-
um enda hennar til annars. Flyt-
ur fjórar guðsþjónustur. Giftir
7 hjón og skírir börn, og -hverf-
ur svo aftur heim til sín til
Minneapolis.
I ágúst það sama ár, héldu
safnaðanefndir hinna ýmsu
bygðarlaga í Nýja íslandi fund
að Gimli og ræða prestsmálin
enn á ný, og þar eð engin til-
kynning hafði komið frá séra
Páli og menn því í algjörðri ó-
vissu um hvort nokkurrar prests-
þjónustu væri úr þeirra átt að
vænta, en fólki fallið mæta vel
við séra Jón Bjarnason og hon-
um við fólkið og nýlendusvæðið,
var samþykt á fundinum að
senda honum köllun, og er köll-
unarbréfið dagsett 31. ágúst
1877. Þeirri köllun tók séra Jón
tafarlaust og tilkynti söínuðun-
um að hann mundi leggja á stað
frá Minneapolis og til þeirra, um
10 október þá um haustið. Á
leiðinni norður tafðist séra Jón
og þau hjón, fyrir ástæður, sem
hann, eða þau fengu ekki yfir-
stigið svo þau komu ekki til Nýja
íslands fyr en 8 nóvember þá
um haustið.
Næsta kapítula í kirkju og
nýlendusögu Ný-íslendinga hefir,
frá mínu sjónarmiði, aldrei verið
sá sómi sýndur, sem hann á skil-
ið, hvorki af séra Halldóri né
heldur af öðrum, sem um hann
hafa skrifað. Það sem við höf-
um fengið frá penna þessara
manna, er saga tveggja presta,
sem frá trúarlegu sjónarmiði
eru í andstöðu hvor við annan;
báðir eru þeir atkvæðamenn,
báðir heilsteyptir og báðir sann-
færðir um ágæti trúarlegra
stefna og kenninga, sem þeir
halda fram, og að þeim hafi sleg-
ið saman í trúmáladeilu, sem úr
rjúki enn í dag og að styr sá hafi
vakið sundurlyndi, óhug og út-
flutningsþrá hjá nýlendufólkinu.
Ekki dettur mér í hug að halda
fram eða staðhæfa, að trúmála-
deilurnar í Nýja íslandi hafi ekki
haft áhrif til sundurlyndis, eða
flokkaskiftinga á sinni tíð, en að
þær hafi einar valdið orrahríð
þeirri, sem yfir þær sveitir
dundi á árunum 1878 og 1879,
kemur ekki til nokkurra mála.
Það liggja fleiri og dýpri rætur
að sundrung þeirri og sárri
gremju er þar varð.
Þegar að þeir prestarnir séra
Jón og séra Páll koma til Nýja
íslands um haustið 1877, er
bygðin í Nýja íslandi nokkurn
veginn fullmynduð. Flest allir,
sem komnir voru, áttu sín heim-
ili og heimilisréttarlönd. Bygð-
arlögin öll voru saman knýtt með
sameiginlegri löggjöf. 1 samein-
ingu höfðu þeir tekið $80,000.00
lán hjá landsstjórninni, fyrir
milligöngu Dufferin lávarðar og
nokkurskonar ábyrgðarorðs frá
honum, og keypt fyrir þá pen-
inga, nautgripi og aðrar lífsnauð-
synjar, og flestir eða allir bænd-
ur áttu dálítinn vísi til framtíðar-
bústofns, og er ekki hægt að sjá
annað, en að þeir lifðu í voninni
«m fegurri framtíð og yndu
glaðir við sitt. Það er enginn ó-
friður eða vandræðavol til í
bygðinni þegar prestarnir koma
þangað, og, það er heldur ekki
meiningamunur prestanna, sem
vekur fyrstu óánægjuna og ó-
huginn í bygðinni, heldur eru
það nokkrir bændur í Árnes-
bygðinni, sem með skrifum sín-
um, einkum þó bréfi er þeir rit-
uðu séra Páli, þar sem þeir bera
sig upp við hann undan yfirvof-
andi hungursneyð í hinni ungu
bygð og að ekkert annað en hung-
urdauði sé fyrir sjáanlegt, ef að-
komandi hjálp fáist ekki. Þetta
taka átta bændur sér á hendur
að gjöra, án þess að ráðfæra sig
við menn í öðrum pörtum bygð-
arinnar.
Séra Páll sendir þetta bréf til
H. A. Preus, forseta norsku sýn-
odunnar ásamt meðmælingabréfi
frá sjálfum sér. Bréf þessi tvö
og þriðja bréfið frá forsetanum
voru birt í tíðindum Norsku
sýnodunnar 15. febr. 1878 og i
Budstikkin 20. s. m. Þessi bréf
öll komu íslendingum í Nýja Is-
lándi mjög á óvart og vöktu sára
gremju. Ráðstjórnin í Nýja Is-
iandi lét fram fara rannsókn á
efnahag manna og ákvað, að
skriflegar skýrslur skyldu lagð-
ar fram yfir efnalegar ástæður
allra fjölskyldufeðra í bygðinni,
og komu skýrslur þær úr öllum
pörtum bygðarinnar nema frá
Árnesbygðinni, og samkvæmt
skýrslum þeim voru ástæður
manna í byggðinnu að undan
tekinni Árnes-byggð, þannig, að
116 fjólskuldur voru vel staddar,
116 bjargartæpar, en 23 bjarg-
arlausar. Síðar gaf B. Bjarnason
sem var einn í ráðstjóninni,
munnlega skýrslu um ástand
manna í Árnes-byggðinni sem
þannig hljóðaði: 63 fjölskyldur
vel bjargálna 35 bjargartæpar og
8 bjargarlausar.
Norðmenn sendur séra Páli
rúma $1300.00 til útbýtingar á
meðal manna í söfnuðum sínum,
sem nauðstaddir voru og var það
fallega gjört af þeim, en þetta
gekk ekki alt af hljóðalaust. Eg
hefi áður vikið að óánægjunni
og óhugnum, sem þetta tiltæki
vakti meðal nýlendufólksins
sjálfs, en óánægjan náði lengra.
Hún náði einnig til Norðmanna
sjálfra. Prófessor R. B. Ander-
son ritar allharða grein í sam-
bandi við þetta mál og bendir á
að nauðsynlegt sé að rannsaka
það til hlítar, og ef um vandræði
sé að ræða, þá nægi ekki að
hjálpa safnaðarfólki séra Páls,
heldur verði jafnt yfir alla að
ganga í nýlendunni.
Forseti Norsku sýnodunnar,
H. A. Preus sinnir ekki bending
prófessor Anderson, kveður með-
mælabréf séra Páls og bréf ís-
lendinganna sjálfra fullnægjandi
sönnun fyrir því að ekki sé á-
standið á meðal íslendinga í
Nýja íslandi aðeins hörmulegt,
heldur sé landsvæði það, ef þeir
hafi valið sér lítt byggilegt, og á
fundi framkvæmdarnefndar
Minnesota sýnodunnar farast
honum þannig orð: “Önnur á-
stæða til þess, að við verðum að
hjálpa þeim (íslendingunum í
Nýja Islandi) suður yfir í haust,
er að séra Páll hefir sýkst í for-
aðinu og snjónum, þar norður
frá, enda er hægara að sjá
þeim (Islendingunum) fyrir and-
legri og líkamlegri þörf.”
Hér hefst þá hin virkilega
tragedía hins unga Nýja íslands.
Það er ákveðið á fundi Norð-
manna suður í Minnesota, að
rjúfa hina nýmynduðu bygð Is-
lendinga við Winnipegvatn og
flytja svo eða svo mikið af þeirfi
suður í Bandaríki, án nokkurs
tillits til þess, hvaða áhrif slíkt
tiltæki hefði á heildarhag ís-
lenzku bygðarinnar, eða framtíð-
ar möguleika á gefin loforð, eða
óuppfyltar almennar skyldur. Og
bygðin var rofin, “og lang flest
af safnaðarfólki séra Páls flutti
burt,” segir séra Jón Bjarnason.
En þessi burtflutningur gekk
ekki af hljóðalaust. Það var bar-
ist á móti því með oddi og egg,
að bygðin yrði þannig rofin:
“Lofkvæði voru ort um bygð-
ina,” segir sér Páll, “og þeim
dreift út á meðal manna. En alt
kom fyrir ekkert. “Bygðin var
lögð holundarsári, sem um tíma
leit út fyrir að ætlaði að ríða
henni að fullu. I samanburði við
það, verður trúmálasundurlynd-
ið og trúmáladeilur þeirra tíma
í Nýja íslandi hverfandi í huga
mér.
Séra Halldór talar einkenni-
lega nokkuð um séra Pál; segir
að hann hafi verið gull af manni,
og er víst engum, sem til hans
þektu óljúft að samsinna það. En
mér finst að gullið sé orðið
nokkuð blendið um það leyti að
séra Halldór skilur við hann.
Hann segir að séra Páll hafi kom-
ið ungur að heiman (22 ára). Að
samanburðurinn á tómlætinu í
kirkjulegum efnum heima, og
fjörinu, glæsimenskunni og fjör-
brotum hins þýzk-ameríska
kirkjufélags hér, hafi vakið
blundandi afl hans sjálfs og heill-
að huga hans —, hrifið hann með
sér út í dásamlega drauma um
veglegt vakningarstarf á meðal
ninna dottandi og sofandi landa
sinna. Ekki íæ eg séð neina
skynsamlega sönnu fyrir því að
séra Páll hafi frekar látið stjórn-
ast af þessum ytri ástæðum —
glamrara ginningum, heldur en
af einlægri og innri hvöt, er
hann valdi sér prestsstöðuna hér
í Ameríku. Öll framkoma, og all-
ur lífsferill séra Páls bendir til
þess síðarnefnda.
“Það er raunar ekkert eins-
dæmi, að góðir menn, aðhyllist
ófögur trúarbrögð og því var
þannig farið, þegar Páil Þorláks-
son gerðist trúboði Missouri-
sýnodunnar, meðal Islendinga,”
segir séra Halldór. Ekki fæ eg
felt mig við þá staðhæfingu, að
trú séra Páls hafi verið “ófögur”
— það er ljót. I því sambandi
varðar mig ekkert um hjal séra
Halldórs um úrgltar kreddur og
kenningar Norsku sýnodunnar.
Það eina, sem verðar í því sam-
bandi eru hin trúarlegu áhrif á
líf mannsins sjálfs, og ætla eg
að enginn, sem til lífsferils séra
Páls þekkir, dirfist að segja, að
þau áhrif hafi verið ófögur —
ljót. Að dæma um áhrif trúar-
innar á hjarta einstaklinganna
svo vel sé, er vandasamt. Einn
er þó sá mælikvarði, sem merkja
má á, hvað inni fyrir býr og það
eru verk mannanna — ávextirn-
ir — hugsanir, orð og athafnir
þeirra, og allir þeir ávextir þrosk-
uðust að fegurð, staðfestu og
kærleika hjá séra Páli, sem í bók-
staflegum skilningi gaf lífið til
velferðar og verndar safnaðar-
fólki sínu, meðbræðrum og fá-
tækum og fákunnandi þjóðsyst-
kinum.
Um séra Jón Bjarnason ritar
séra Halldór alllangt mál, og fer
að mestu leyti drengilega með
það efni. Þó eru nokkur atriði í
sambandi við mál það, sem skýr-
ingar þarf; t. d. þegar séra Hall-
dór spyr: “Gat ekki þessi þrot-
lausa varnarstöð komið frá ó-
sjálfráðri innri vitund um, að
hann hafi, þrátt fyrir alt, haft
veikan málstað að verja?” Nei,
trúarvörn séra Jóns gat ekki
verið af þeirri rót runnin, til þess
var skapgerð hans of heilsteypt
og hugsun hans og hjarta of
hreint. Hann gat ekki hugsað á
svo fláráðan hátt; trúarvörn hans
starfaði frá fullnaðarvissu um
eilíft sannleiksgildi kenninga
mannkyns frelsarans, sem hann
áleit heilaga skyldu sína að verja
og vernda frá afbökun og eyði-
legging.
“Hvers yegna var hann (séra
Jón) svo harðsnúinn gegn öllum
nýjum trúarhreyfingum,” spyr
séra Halldór. Hann var það sök-
um þess, að hann var sannfærð-
ur um að kenningar Krists, eins
og þær eru mönnunum opinber-
aðar í Nýja Testamentinu, væru
þær einu sönnu, væru sannleik-
urinn og að heilabrot manna utan
þess sannleika væru óábvggileg,-
ósönn og afvegaleiðandi. Svar
séra Halldórs við þessari spurn-
ingu get eg ekki séð að eigi nokk-
urn rétt á sér — nefnilega það,
að séra Jón hafi verið að ment-
un og innræti fornaldar-maður,
með djúpa lotning fyrir hetjum
fyrri tíða.” Og þessu til sönnun-
ar bendir séra Halldór á, að hann
í prédikunum sínum vitni “nærri
því eins oft í hetjur Norðurlanda,
Grikkja og Rómverja, eins og
sögupersónur ritningarinnar,” og
klykkir svo út með því að segja:
“Hans andlegu sjón er aliri beint
aftur í tímann. “Ekki hygg eg að
séra Halldór fái neinn þann er
þekti séra Jón og ann honum
sannmælis, til þess að samsinna
þessa lýsingu af honum. Allir,
sem vilja geta gengið úr skugga
um það, að hann var enginn
fornaldarmaður hvorki að því er
lærdóm hans, né hugsun snerti.
Séra Jón var meira en lærður
maður. Hann var mentaður mað-
ur líka. — það er, að lærdómur
nans varð honum aflvaki til sí-
vaxandi lífsþroska og siðfágunar
— gjörði hann að meiri manni,
betri manni, sannmentaðri
manni, með hverjum líðandi æfi-
degi hans.
Að hann hafi vitnað í hetjur
Norðurlanda, Grikkja og Róm-
verja er satt, en hann gjörði það
aldrei sökum þess, að þar væri
um fornmenn að ræða, heldur
sökum þess, að tilvitnunin
skýrði, og varpaði birtu á aðal-
nugsun þá, sem fyrir honum
vakti í það eða hitt skiftið, og
tii þess notaði hann ekki aðeins
dæmi, sem dregin voru úr lífi
Norðurlanda hetjanna, Grikkja
og Rómverja, heldur líka úr 1-ífi
nútíðarmanna — blómanna, jurt-
anna — náttúrunnar. Tók þau
hvar svo sem hann fann þau og
notaði þau aðeins aðalmáli sínu
til festu og fulltingis.
Að hinni andlegu sjón séra
Jóns hafi allri verið beint aftur í
tímann, er svo langt frá því
sanna og rétta, að það er næstum
nlægilegt að sjá annað eins á
prenti eftir nokkurn mann, en
ekki sízt eftir mann, sem telur
sig til leiðandi manna hins ís-
lenzka mannfélags vor á meðal.
Sannleikurinn er sá, að séra Jón
Bjarnason var á undan öllum
fjöldanum af samtíðarmönnum
sínum íslenzkum, bæði í verald-
iegum og andlegum efnum. Hann
horfði fram, og það langt fram,
en ekki aftur. Hann horfði fram,
en ekki aftur, þegar hann var
að safna íslendingum hér í dreif-
ingunni saman um hinn sögulega
kristindóm feðra þeirra. Hann
horfði fram en ekki aftur, þegar
að hann var að berjast fyrir að
innleiða hið almenna prestsem-
bætti — almenna þátttöku landa
sinna hér í safnaðarstarfseminni,
sem áður hafði ekki þekst á með-
al íslendinga. Hann horfði fram
en ekki aftur þegar hann réðist
á mentunarsamband íslendinga
við Kaupmannahafnar háskólann
og sýndi mjög skilmerkilega fram
á, að það væri lífsspursmál fyrir
þjóðina íslenzku að taka þá ment-
un í sínar eigin hendur, en úr
höndum Dana, eins og nú er
komið. Þannig mætti lengi halda
áfram, en eg þykist vita að það
sé ekki til neins, því séra Halldór
muni segja að þetta geti vel ver-
ið, en að hann hafi ekki meint
neitt af þessu, að hann hafi meint
hina andlegu útsýn séra Jóns og
að það hafi verið hin trúarlegu
augu hans, sem hann beindi aftur
í tímann, og nú verð eg að sam-
sinna þetta með séra Halldóri.
Hin andlegu augu séra Jóns
horfðu til baka til jötunnar í
Betlehem. En þau staðnæmdust
ekki þar. Þau fylgdu frelsaran-
um í gegnum hérvistarár hans,
gegnum stríð hans og dauða, sig-
ur hans og upprisu, og svo áhrif-
um kenninga hans í gegnum ár-
in og aldirnar, alla leið niður til
daga séra Jóns. Og hann var al-
veg sannfærður um að í þeim
kenningum óbrjáluðum væri að
finna velferðar-skilyrði mann-
anna og viðreisn; voða ástand
þess, sem þeir nú eru komnir í
og hið sama virðast menn þeir,
sem ábyrgðin hvílir á nú, hugsa,
segja og vona. Þeir eru alveg
sannfærðir um, að framtíðar vel-
ferð mannkynsins getur ekki
byggst á ábyrgðarlausu frelsis-
hjali. Séra Jón Bjarnason sá og
skyldi hvað þessar nýju itrúar-
skoðanir meintu, sem voru að
reka upp höfuðin nærri eins
margar og mennirnir sem í þeim
efnum létu til sín heyra. Hann sá
að þær meintu óeining, upp-
lausn og auðn, ekki aðeins á sviði
trúarinnar, heldur líka mannfé-
lagslega.
Séra Halldór segir, að þegar
séra Jón forðum hafi komið til
Nýja Islands, þá hafi hann kom-
ið beint frá þýzk-norsku sýnod-
unni. Þetta er rangt og hlýtur
að valda misskilningi ef nokkur
trúir því. Séra Jón Bjarnason
var aldrei í þjónustu þýzk-norsku
(Frh. á bls. 3)