Lögberg - 21.03.1946, Blaðsíða 4

4
--------Hogberg-----------------------*
Gefið út hvem fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba ,
Utanáskrift ritstjórans: j
EDITOR LÖGBERG
695 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
PHONE 21 804
Alvarlegt mál
Njósnarstarfsemin í Canada, sem
leitt hefir til opinberra rannsókna og
málshöfðana, er svo alvarlegs eðlis, að
þjóðhollir borgarar varast alla flaustur-
dóma, og bíða með jafnaðargeði fulln-
aðarúrslita.
Vanhollusta við einstaklinga er
ömurleg, en nái hún til heils þjóðfélags,
er hún óverjandi og sjöfalt verri.
Mr. W. A. Cardash, einn af þing-
mönnum Winnipegborgar, er telst til
hins svonefnda Labor-Progressivp
flokks, sem í rauninni er ekki annað en
kommúnistaflokkurinn gamli endur-
skírður, var afar ógætilegur í orði í
fylkisþinginu í vikunni, sem leið, þar
sem hann eigi aðens gaf í skyn, heldur
beinlínis staðhæfði, að njósnarrann-
sóknin í Ottawa stafaði frá andúð gegn
Rússum, og því þjóðfélagsskipulagi, er
þeir hefðu kosið sér og byggju við; stað-
hæfing sem þessi nær ekki nokkurri átt,
og þá allra sízt meðan málið er enn í
rannsókn.
Maður sá, er sæti á í fylkisþinginu
af hálfu flugliðsins, Mr. Turner, tók al-
varlega ofan í við Mr. Kardash og taldi
ræðu hans síður en svo miða til þjóð-
hollustu; það gegndi í raun og veru
furðu hve hann léti sér þegnskyldueið-
inn í léttu rúmi liggja og hve takmark-
aða virðingu hann sýndist bera fyrir
sannleikanum; að slík ummæli og Mr.
Kardash hefði látið sér um munn fara
í þingsal, sönnuðu það, hvert þenslu-
magn einkendi canadiskt lýðræði og hve
umburðarlyndi þjóðarinnar væri á háu
stigi; að misbjóða slíkum sérkostum og
forréttindum, væri í rauninni enginn
barnaleikur; enda væri þegnhollustan
ein af fegurstu dygðum mannanna. —
Með hliðsjón af njósnarrannsókn-
inni lagði Mr. Turner áherzlu á það, að
foringjar hinna ábyrgu stjórnmála-
flokka í sambandsþinginu, hefðu fallist
á þær ráðstafanir forsætisráðherra, að
rannsókn málsins yrði falin tveimur
hinna lærðustu dómara í hæztarétti
landsins með aðstoð annara mikilhæfra
lögspekinga; það hefði þegar verið ó-
mótmælanlega leitt í ljós, að rússneska
sendiráðið hefði verið notað til þess að
múta óþjóðhollum canadiskum borgur-
um í þeim tilgangi að selja af hendi hin
mikilvægustu leyndarmál. Mr. Turner
kvað mikinn meiri hluta hinnar cana-
disku þjóðar bíða með óþreyju fullnað-
arárangurs af rannsókninni, eða þeirra
staðreynda, er hún óhjákvæmilega hlyti
að leiða í ljós. “Og meðan við bíðum úr-
slita,” sagði Mr. Turner, “er Mr. Card-
ash að reyna að sannfæra okkur um
það, að Canada hafi í raunninni gert
með njósnarrannsókninni til þess til-
raun að yfirlögðu ráði, að sundra heims-
friði og hleypa af stokkum stríði við
Rússland.” Kvaðst Mr. Turner hafa
hlustað á það með undrun, hve Mr.
Kardash hefði í ræðu sinni gert sér
mikið far um að sannfæra þingheim um
það, hve mikið Canadastjórn legði á sig
til þess að ala á úlfúð gegn rússnesku
ráðstjórnarríkjunum, en slíkt hlyti ó-
hjákvæmilega að leiða til nýs heims-
stríðs.
Þá vék Mr. Tumer að því atriði í
áminstri ræðu, er Mr. Kardash stað-
hæfði að njósnarrannsóknin væri ein-
vörðungu gerð að undirlagi auðvalds-
klíkunnar svonefndu; slíkar aðfinslur
hefðu ekki við nokkur minstu rök að
styðjast, enda ætti það ekki í neinu til-
felli skylt við stéttamálefnj þótt sjálf-
sögð rannsókn færi fram í máli, sem
varðaði sæmd og öryggi heillar þjóðar;
árásir á stjórnarvöldin í því sambandi
yrðu ekki réttlættar á neinn veg; enda
kæmi þær einungis fram hjá óábyrgum
mönnum, er fyndist þeir endilega þurfa
að skeyta skapi sínu á einhverju. Mr.
Cardash fyndi fylkisstjórninni alla skap-
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 21. MARZ, 1946.
aða hluti til foráttu; hann kendi henni
um húsnæðisvandræðin, sem sambands
stjórnin í raun og veru bæri ábyrgð á,
og hann sakaði hana einnig um slóða-
skap varðandi hagsmuni heimkominna
hermanna, þótt þeir vitanlega skilji slík
málefni langtum betur en hann og vilji
eigi bera fram ósanngjarnar kröfur; um
gjaldþol fylkisins hefði Mr. Kardash
lítið skeytt; enda sýndist stefna flokks
hans sú, að heimta alla skapaða hluti
án tillits til þess, hvort tómahljóð væri
í skúffunni eða ekki; allar kröfur um
aukin útgjöld yrði að stjórnast af skyn-
semi, og með'glöggri hliðsjón af gjald-
þoli þeirra stofnana, hvort heldur
stjórna eða einkafyrirtækja, sem eiga
að borga brúsann.
Gagnlegt og gott rit
Samtíðin, tímarit Sigurðar meistara
Skúlasonar, febrúarheftið 1946, hefir
nýlega verið sent Lögbergi til umsagnar,
tímarit þetta er harla fjölbreytt að
vanda, og það hefir þann megin kost til
brunns að bera, að ritgerðir þess eru að
jafnaði fáyrtar, en þeim mun mergjaðri;
ritstjórnargreinar Sigurðar meistara,
eru stuttar en markvissar, og bera vitni
hollri og einlægnri föðurlandsást.
Sú ritgerðin í áminsta febrúarhefti
Samtíðarinnar, er gengur undir nafn-
inu “Því skal ei bera höfuð hátt,” eftir
Dr. Björn Sigfússon, nær einna föstust-
um tökum á huga lesandans, og með því
að hún lýtur vitund að vesturflutning-
um, og slær auk þess á alveg nýja
strengi, fer hér á eftir inngangs
kaflinn:
“Fyrir sjötíu árum, um það bil sem
þúsund ára landsbyggðar var minnzt,
tóku íslendingar að flýja landið þús-
undum saman. Þeir, sem þá fóru, voru
úrval framkvæmdarsömustu manna
kynstofnsins, þótt á seinni skipunum
væri einnig komið vestur mörgum ó-
nytjungum. Menn fóru af því, að þeir
þóttust of góðir til að eyða ævinni í
landi, sem dæmt væri til kyrrstöðu og
þá líklega mannfellis innan skamms að
fyrra alda reynzlu. Svo vonlaust virtist
Danastjórn um það leyti, að danska ný-
lendan ísland gæti skilað henni hagnaði,
að hún sendi hingað 1874 Kristján IX
“með frelsisskrá í föðurhendi” — þess
efnis, að fjárhagslega skyldu íslending-
ar hér eftir sigla sinn sjó, bera lands-
sjóðsábyrgð sína sjálfir og einir. Sjálfs-
forræðið takmarkaða, sem stjórnar-
skrá þessi veitti, var svo sýnileg og ná-
kvæmt skömmtuð afleiðing af f járskiln-
aðarnauðsyninni, að þorri landsmanna
hefur síðan vitað með sjálfum sér, að
fátækt íslands var fyrsta og síðasta
meginskilyrði þess. að það fengi frelsi
og loks fullt sjálfstæði. Á hinu leitinu
elti örbirgðarvofan, og hversu góðan
þátt sem nálægð hennar átti í því, að
íslendingum var unnað frelsis, varð og
verður þjóðin sífellt að berjast og sigra
hana til þess að geta verið stundu leng-
ur frjáls. Hvað sem segja má um upp-
eldisáhrif fátæktar á íslendinga, ill eða
dágóð eftir atvikum, skal játað, að frels-
isbaráttan 1848—1918 gerðist öll í vernd
og voða fátæktar — og hefði ekki
heppnazt án hvors tveggja.
En var ekki íslenzk alþýðumenning
í þessari úlfakreppu frá fyrstu öldum
fram á síðasta mannsaldur? Uppeldis-
áhrif þeirrar kreppu voru vissulega ekki
sem hollust, svo að segja mátti af bit-
urri reynzlu um íslenzka menningar-
bera, að “oft eru skáldin auðnusljó.”
Hver öld átti sinn Bólu-Hjálmar, dáðan
eða hataðan eða hvort tveggja, og flest-
ar marga. Þeir voru ekki þægilegir í
þjóðfélaginu fremur en þjáningin, móðir
þeirra. En þrátt fyrir alt urðu ýmsir
þeirra brokkgengu alsleysingja mestir
aflvakar alþýðlegri hugsun, og marga
menningar-gersemi afa okkar og ömmu
verður að rekja til heldur hljóðlátra
manna, sem þjóðfélagið tróð undir, á
meðan þeir auðguðu það. Mér liggur
við að svara þeirri spurningu játandi.
Alþýðumenning okkar, sköpuð við fórn-
ir, hefir orðið ófrjórri og þýlundaðri en
hún varð, ef hún hefði ekki ávallt staðið
í vernd og voða fátæktarinnar.”
í því er falin þjóörækni, að kaupa
bækur, blöð og tímarit að heiman; vér
Vestmenn höfum heldur vanrækt þessa
grein þjóðrækninnar, en úr því má enn
þá nokkuð bæta, sé vakandi vilji til
taks.
Væntanlegir kaupendur að Sam-
tíðinni geta snúið sér til Björnson’s
Bookstore, 702 Sargent Ave., Winnipeg. j
Minningarorð
Frú Þóra Gíslasov
Það minnist enginn svo þess-
arar prúðu og ágætu konu, að
hann eigi kenni nokkurs klökkva,
því svo var hún hugstæð 'og
hjartfólgin vinum sínum, enda
var hún búin flestum þeim meg-
inkostum, er norrænt kveneðli
býr yfir; hún var blíðlunduð
hetja, er tók hverju, sem að
höndum bar með slíku sálarjafn-
vægi, er til fyrirmyndar mun
jafnan talið verða; hún var í
öllum efnum drengur góður eins
og sagt var forðum daga um
Bergþóru konu Njáls.
Frú Þóra var fædd á Skóg-
tjörn á Álftanesi, þann 10. dag
október mánaðar, árið 1874. For-
eldrar hennar voru þau hjónin
Guðmundur bóndi Runólfsson
og Oddný Steingrímsdóttir frá
Hliði í sömu sveit, og hjá þeim
ólst hún upp til fullorðins ára við
mikið ástríki.
Þann 1. september 1899, gift-
ist Þóra eftirlifandi manni sín-
um, Ingvari Gíslasyni frá Svið-
holti á Álftanesi, glæsilegum
efnismanni, og reistu þau bú á
Skógtjörn, og stóð heimili þeirra
þar um 12 ára skeið.
Árið 1912 varð það að ráði, að
Ingvar og fjölskylda skyldu
freista gæfunnar í Canada; á-
stæður leyfðu naumast að fjöl-
skyldan færi öll í einu lagi, og
þess vegna varð það ofaná, að
Ingvar bóndi færi í vesturveg
þá um sumarið, ásamt elsta syni
þeirra hjóna, Ingvari, sem þá var
11 ára, og var þá skjótt tekið að
litast um eftir lífvænlegu um-
hverfi; ári síðar kom Þóra vestur,
ásamt sex börnum, sumum dá-
lítið stálpuðum, en öðrum korn-
ungum; afréð fjölskyldan þá að
festa rætur í Reykjavíkurbygð-
inni við Manitobavatn; yfir
landnáminu norður þar hvíldi
blessun guðs og góðra manna;
leið eigi á löngu unz þau Ingvar
og Þóra, vegna frábærrar at-
orku og ráðdeildar, voru komin
í stórbændatölu, þótt mikið yk-
ist við barnahópinn eftir að vest-
ur kom; þau Ingvar og Þóra
lögðu mikla rækt við uppeldi og
menntun barna sinna, og elzti
sonur þeirra, Ingvar, útskrifað-
ist af Manitobaháskólanum.
Fyrir. rúmu ári, brugðu þau
Ingvar og kona hans búi og fluttu
austur yfir Manitobavatn til bæj-
arins Steep Rock, enda af skilj-
anlegum ástæðum, þá tekin
nokkuð að þreytast eftir langt
og strangt dagsverk; þau komu
hingað til borgar að áliðnum
janúarmánuði í ár, og hugðust
að njóta hér um hríð ánægju
íslenzks samfélags, því hér áttu
þau líka marga vini; en þá tóku
brátt kraftar hinnar þreyttu
landnámskonu að gefa sig og
fjara út; hún var flutt á Grace
sjúkrahúsið, og kvaddi þar hina
jarðnesku tilveru eftir fjögra
daga legu, án þess að nokkurra
minstu þjáninga yrði vart; henn-
ar annríka ævi hafði jafnan ver-
ið friðsæl, og í aðdáanlegu sam-
ræmi við það, varð hinsta
kveðjan.
Daginn áður en frú Þóra dó,
reis hún upp við höfðalagið að
sjúkrahvílu sinni, og bað mann
sinn að syngja með sér uppá-
laldslögin hennar: “Svíf þú nú,
sæta söngsins englamál,” og ‘Ó,
Guð vors lands.” Voru það síð-
ustu orðin, er hún mælti í þessu
lífi, því þá rann á hana draum-
rænn höfgi, og daginn eftir safn-
aðist hún til feðra sinna. Á hinu
gestrisna og glaðværa heimili
þeirra Ingvars og Þóru, var jafn-
an mikið um söng, því þau áttu
sammerkt um það, eins og
reyndar flest annað, að skipa
sönglistinni í öndvegi; þá var
það engu að síður íhyglisvert,
hve húsmóðirin, sál hússins, ver
fastheldin við fagra og forna ís-
lenzka siði; meðan börn hennar
voru ung, kraup hún á hverju
kvöldi við hvílu þeirra og kendi
þeim bænir og sálmavers; um
það er mér persónulega kunn-
ugt, að börnin minnast jafnan
þessarar andlegu fræðslu með
klökkum og þakklátum huga.
Þau Ingvar og Þóra eignuðust
11 mannvænleg börn; tvö þeirra
mistu þau, Guðbjörgu á barns-
aldri og Sigrúnu, fulltíða stúlku,
er lézt í Chicago 26. september
s. 1. Hin, sem lifa eru: Ingvar,
skólastjóri í Calgary; Oddgeir,
til heimilis í British Columbia;
Oscar, búsettur í Reykjavikur-
byggð; Oddný, gift kona í Chi-
cagi; Runólfur, búsettur í bænum
Steep Rock; Una, gift kona í
Chicago; Þórarinn, nýlega sezt-
ur að í grend við Carman; Re-
gina, gift kona við Bay end, og
Ingunn, gift kona, er nú býr á
föðurleifðinni í hinni fögru
Reykj aví kurbygð.
Ekki veit eg hvað margir nú
á dögum gera sér það að fullu
ljóst, hvert kraftaverk íslenzk-
ar landnámskonur unnu í þessu
landi, er komu hingað í ókunn-
ugt umhverfi með tvær hendur
tómar og oft og einatt með stór-
an barnahóp; en blessi þjóðfé-
lagið ekki að maklegleikum
minningu þeirra, þekkir það
naumast sinn vitjunartíma.
‘Hinn fórnandi máttur er
hljóður.”
Það var þessi hljóðláti fórnar-
máttur, er Davíð Stefánsson svo
fagutriega lýsir, er svipmerkti
landnámskonur okkar í þessu
landi, og þá ekki síður Þóru
Gíslason en aðrar kynsystur
hennar, er líkt var ástatt með,
og brynjaði þær gegn erfiðleik-
um frumbýlingsáranna og veitti
þeim sigurþrek; baráttan var
þeim sjálfsþörf, en sigurinn
helgur dómur.
Frú Þóra Gíslason var kvödd
frá Sambandskirkjunni í Win-
nipeg þann 20. febrúar, að við-
stöddum fjölmennum hópi ætt-
ingja og vina; flutti séra Philip
M. Pétursson hjartnæm og fögur
kveðjumál; í kirkjunni söng á-
gætur söngflokkur úr íslenzku
söfnuðunum báðum þjóðsöng
Islands, “Ó, Guð vors lands,” en
frú Alma Gíslason söng á unaðs-
legan hátt uppáhaldslag hinnar
látnu, “Svíf þú nú sæta söngsins
englamál.” Á eftir ræðu sinni
las séra Philip sálminn “Kallið
er komið,” en söngflokkurinn
söng “Eg horfi yfir hafið,” og
þann sálminn er frú Þóru var
jafnan hugstæðastur, “Ó drottinn
ljós og lífið mitt”; kveðjuat-
höfnin öll var eftirminnanlega
fögur, og að öllu í samræmi við
fagra ævi íslenzku landnáms-
konunnar, sem verið var að
kveðja.
Líkmenn voru fjórir synir
hinnar látnu, Ingvar, Oscar, Run-
ólfur og Þórarinn, og tengdason-
ur hennar, maður Oddnýjar, J.
E. Bingeman frá Chicago, og
Einar P. Jónsson ritstjóri Lög-
bergs. Líkið verður jarðsett í
Reykjavíkur-bygð, er umferð
batnar í vor.
Eg þakka Þóru heitinni órjúf-
andi vináttu í minn garð, og bið
syrgjandi eiginmanni hennar og
börnum þeirra, guðs blessunar
í framtíð allri. «
E. P. J.
Minningarorð um Sigurð
R. Hafliðason
Sigurður Rósinkar Hafliða-
son varð fyrir bifreið á götu
skammt frá heimili sínu í
Seattle, Wash., 15. desember
síðarstliðinn, og lézt þegar.
Sigurður fæddist 3. marz 1873,
að Hrafnabjörgum í Laugardal,
Isafjarðarsýslu. Foreldrar hans
voru hjónin Hafliði Helgason og
Jóhanna Jónsdóttir. Þeim fædd-
ust átta börn, systur þrjár, Jóna,
Rósa, Guðmunda Björg, og bræð-
urnir Sigurður, Ólafur, Jón,
Helgi, og Sigurður Rósinkar,
sem' var þeirra yngstur. Syst-
kinin ólust upp í Bolungarvík,
þar sem faðir þeirra settist síðar
að sem útgerðarmaður. Sjó-
mennsku vöndust þeir bræður
ungir og sóttu flestir sjóinn
lengst ævi sinnar. Sigurður
Rósinkar varð bátsformaður inn-
an tvítugsaldurs. Hann var um
nokkura ára skeið formaður hjá
síra Sigurði í Vigur. Þá komst
hann í kynni við ýmsa helztu
forvígismenn opinberra mála á
íslandi og stjórnmála, svo sem
Hannes Hafstein, Skúla Thor-
oddsen, og fleiri. Þó lét hann
stjórnmál sig ekki skipta um
dagana, veitti athygli því sem
fram fór, en mat menn utan við
málefnin.
Nálægt aldamótum hélt Sig-
urðUr vestur um haf. Hann sett-
ist fyrst að í Manitoba, Canada,
og þar gekk hann að eiga ís-
lenzka stúlku, Þórunni Ólafs-
dóttur. Þau voru gefin saman í
Brandon árið 1905. Þar og i
grend bjuggu þau til ársins 1913,
en þá fluttust þau til Washing-
tonríkis í Bandaríkjunum. Þau
voru í Blaine, í Yakima, þá í
Blaine aftur, en fluttust til Se-
attle næst því, og hafa verið
þar síðan. Þeim hjónum varð
sex barna auðið. Eina son sinn,
Jón, misstu þau sex mánaða
gamlan. Dæturnar fimm, Jó-
hanna, Gróa, Ólöf, Ingibjörg, og
Annikka eru allar uppkomnar,
búsettar hér í Seattle, og býr
Þórunn, móðir þeirra, hjá Gróu
og Annikku.
Mér verður oft á að spyrja ís-
lendinga, sem sezt hafa að hér
í landi, hvort þeir hafi ekki hug
á að heimsækja gamla landið.
Og oftast eru svörin með líku
móti, jákvæð. Þessu svaraði Sig-
urður Hafliðason dálítið á ann-
an veg, þegar eg innti hann eftir
því í fyrsta sinni sem við tókum
tal saman. “Eg ætla ekki að
fara til íslands. Nei, eg þarf
ekki að fara þangað. Eg er á
Islandi á hverri nóttu, þegar eg
sef.”
Við nánari kynni mín af Sig-
urði urðu mér orð þessi tákn-
ræn um hátt hans og hug. Hann
var tíðum allsnöggur að fyrsta
bragði, glettinn, og síðan blíður.
Hann bar ósvikin einkenni ís-
lenzkra sjómannsins, hlýju
undir hrjúfri skel. Hann kunni
vel að segja hugsun sína í fáum
orðum, oft hnittilega tvíræðum.
Og í rauninni taldi hann litlar
líkur á því, að sér gæfist kostur
>ess “að halda heim,” þótt hug-
ann fýsti. Sigurður var fágæt-
lega góður verkmaður, hug-
kvæmdasamur, iðju- og sam-
vizkusamur. En hann var í
>eim stóra hópi, sem goldin er
umbun erfiðisins í öfugu hlut-
skifti við gildi verksins. Þess
vegna varð hann aldrei meira
(Frh. á bls. 8)