Lögberg - 13.06.1946, Blaðsíða 2

2
Norræn fimleikahátíð
í Gautaborg
Eftir ÓLAF S. ÓLAFSSON
JÓNAS JÓNSSON:
Biskupsstóll og menntaskóli
í Skálholti, 1767
Gautaborg, 8. apríl.
Síðasta vika hefir verið rík af
viðburðum, sem hefir endur-
speglað leikfimislíf Gautaborgar.
Á hverju kvöldi í heila viku hafa
flestir bekkir hringleikhússins
verið þéttskipaðir áhugasömum
áhorfendum og á leiksviðinu hef-
ir getið að líta fólk af öllum aídri
og báðum kynjum sýna listir
sínar. Þessi vika er sú tuttug-
asta og áttunda í sinni röð, —
tuttugasta og áttunda Lingvikan
í Gautaborg.
Tveir síðustu dagar bessarar
Lþigviku hafa verið nefndir
.‘Norræna leikfimishátíðin” og
nafnið er ekki út í bláinn. '—
Leikfimisflokkar frá öllum Norð-
urlöndum hafa raðað sér hlið
við hlið, allir fimm fánarnir hafa
blaktað og þjóðsöngvarnir fimm
hafa hljómað frá söngpallinum.
Norðmenn og Finnar sendu úr-
vals karlaflokka, en Danir, Sví-
ar og Islendingar sína beztu
kvennaflokka.
Það var með mikilli gleði, sem
þó var ekki laust við dálítinn
kvíða, sem við Islendingar hér
í Gautaborg, tókum fregninni
um að íslendingum hefði boðist
þátttaka í þessari leikfimishá-
tíð. Þessi kvíði minkaði ekki
þegar við sáum dagskrána. Það
var á allra vitorði hér, að finski
flokkurinn væri bezti leikfim-
isflokkur Norðurlanda og jafn-
vel allrar Evrópu. Flestir munu
því hafa búist við, að hann myndi
verða látinn hafa síðasta orðið
á þessari leikfimishátíð. Við
urðum því bæði undrandi og ef
til vill dálítið taugaóstyrkir, þeg-
ar við lásum dagskrána og sáum
að íslenzki kvennaflokkurinri
var settur næstur á eftir meist-
araflokknum finska og síðastur á
fyrra degi hátíðarinnar. —■ Það
gat engum blandast hugur um,
að þetta var langerfiðasti sýn-
ingartíminn.
Hversvegna ísl. flokknum var
valinn þessi tími á dagskránni,
er ekki gott að vita og verður
aldrei vitað utan þeirra, sem það
hafa ákveðið. — Tvær ágiskanir
komu auðveldlega fram í hug-
ann. Sú fyrri, og sennilegri, var
að íslenzki flokkurinn væri í
því áliti, að hann hefði engu að
tapa. Hin ágiskunirf, sem var
heldur ósennilegri, var að hon-
um væri ætlað að geta staðist
þá eldraun að ná hylli og athygli
áhorfenda eftir fyrirfram vit-
aða glæsilega sýningu Finnanna.
Eg mintist lauslega á þetta við
einn nefndarmanna sýningar-
innar og fékk það svar, , með
sænskri velþjálfaðri kurteisi, að
nefndin gerði sér miklar vonir
um góða sýningu hjá íslenzku
stúlkunum.
Föstudagskvöldið — fyrra sýn-
ingarkvöld norrænu hátíðarinn-
ar — rann upp. Bezti kvenflokk-
ur Gautaborgar var fyrstur á
dagskránni. Sýndu þær góða
leikfimi. Sérstaklega vöktu at-
hygli stökk á dýnu og yfirslag
yfir kistu.
Næstir á dagskránni voru svo
Finnarnir. Níu manna hópur,
sem sámanstóð af lágum og
þreknum og sýnilega þrautþjálf-
uðum mönnum, gengu inn á leik-
sviðið. Vöðvamir hnikluðust
undir skinninu, en þó bar hvert
spor vitni um mýkt og fjaðrandi
léttleika. Þeir hófu sýninguna
með mjúkum og léttum gólfæf-
ingum og enduðu hana með háu
■heljarstökki afturábak úr kyr-
stöðu, allir sem einn maður.
Seinni þáttur gólfæfinganna var
mun erfiðaðri og þegar minst
vonum varði var skotið inn í
heljarstökkum afturábak og á-
fram, sveigjustökkum afturábak,
eða handstöðu með fótaæfingum.
Leikið var á píano við allar gólf-
æfingar. enda voru þar engin
mistök. Sýningu Finnanna lauk
með æfingum á svifrá og tvíslá,
æfingum sem voru svo erfiðar
og þó meistaralega gerðar, að
þeim verður ekki lýst í stuttu
máli. Fólkið stóð á öndinni á
milli þess er lófaklappið dundi.
Sýningunni lauk með geysilegum
fagnaðarlátum. Eftir þessa á-
hrifamiklu sýningu áttu svo ís-
lenzku fulltrúarnir að koma
fram. Hafi maður verið í vafa
um að þær ættu erfitt hlutverk
fyrir höndum, var maður þess
fullviss, þegar Finnarnir gengu
út af leiksviðinu.
Þegar karlakórinn hafði sung-
ið tvö lög, sem áttu að t.ilheyra
hinum íslenzka þætti hátíðar-
innar, en sem fáir viðstaadir ís-
lendingar viðstaddir munu hafa
heyrt áður, birtist íslenzki leik-
fimisflokkurinn á sviðinu, með
fánann hátt á lofti í broddi fylk-
ingar. Mannfjöldinn reis úr sæt-
um og dauðaþögn sló á. — Fjórt-
án glæsilegar leikfimismeyjar í
himinbláum búningum gengu
léttum, mjúkum og ákveðnum
skrefum fram á sviðið og sýn-
ingin hófst. Eg ætla ekki með
þessum línum að fella neinn dóm
yfir hvernig þær leystu þetta
vandasama hlutverk, því að eg
viðurkenni, að þegar maður sér
landa sína inna af höndum afreks
verk í framandi landi, landi sínu
og þjóð til sóma, þá gæti sá dóm-
ur litast af þeim tilfinningum,
er í daglegu tali kallast ættjarð-
arást. í staðinn ætla eg að leyfa
mér að birta í lauslegri þýðingu
dóma þriggja helstu dagblaðanna
í Gautaborg. Þess má geta, þó
að það sé ef til vill óþarfi, að
"þeir eru allir skrifaðir af fag-
mönnum á þesu sviði.
“Götborgs Sjöfarts og Hand-
elstidning” skrifar á þessa leið:
“Áhrifamikil íslenzk kvenleik-
fimi. Það var gleðiefni að svo
margir Gautaborgarar notuðu
tækifærið til að sjá þessa sér-
stæðu leikfimi sem var á dag-
skrá fyrra dags Norrænu hátíð-
axinnar. Það var enginn hvers-
dagsmatur, sem var fram borinn,
heldur fínustu réttir fyrir þá
allra kræsnustu.
Þrettán stúlkur úr Glímufél-
aginu Ármanni, Reykjavík, und-
ir stjórn Jóns Þorsteinssonar,
íþróttakennara, voru síðastar á
dagskránni. Áhrifamesti þáttur
sýningarinnar var jafnvægisæf-
ingar á hárri slá, sem flokkurinn
hafði komið með frá íslandi.
Stúlkurnar hikuðu aldrei og fyr-
ir mistökum vottaði ekki. Sem
heild bar sýningin vitni um sér-
stæða leikni og fyrsta flokks
þjálfun.”
“Göteborgs-Tidningen”:
“Vantar orð til þess að lýsa
leikfimissýningu ísl. stúlknanna.
Hafði nokkur gert ráð fyrir
að íslenzki kvenflokkurinn frá
Ármanni í Reykjavík, myndi
sýna hvílíka leikfimi? Gólfæf-
ingarnar voru ef til vill ekki
betri en sést hefir hér, en því
meira undrandi verður maður af
að sjá jafnvægisæfingarnar á
slánni. Það var manni óblandin
ánægja að horfa á jafnvægis-
ganginn. Engin mistök, enginn
táugaóstyrkur og allur hópurinn
tók þátt í æfingunum. Heilsnún-
ingur á hárri slá, er enginn hvers-
dagsmatur fjrrir kvenflokk. Það
skal segja áhorfendum Gauta-
borgar til hróss, að þeir kunnu
vel að meta þau sérstæðu til-
þrif, sem ísl. stúlkurnar sýndu.
Þjálfarinn, Jón Þorsteinsson, má
vera miklu meira en ánægður
með frammistöðu þessa glæsi-
lega hóps.”
“Ny-Tid”: “íslenzka sýningin
aðeins metin á heimsmæiikvarða.
— Meistaraleg leikni íslenzku
stúlknanna gagntók mann.
Aldrei hefir áður sést hér í
Gautaborg og jafnvel ekki í Sví-
þjóð önnur eins leikfimi, og
jafnvægisæfingar ísl. stúlknanna
á hárri slá. Maður fékk nýja
trú á þeim möguleikum, sem
sláin hefir að bjóða, það er að
segja, ef að æfingunum er stjórn-
að af hugmyndaríkum og ó-
smeykum þjálfara eins og Jóni
Þorsteinssyni. Það var eins og
hugmyndaheimur ísl. sagnanna
opnaðist. í hverri jafnvægis-
æfingu, sem stúlkurnar sýndu,
kom fram mýkt og fegurð, og
margar æfinganna sýndu að hug-
rekki og kraft vantaði ekki. Eng-
in skarst úr leik og það var eins
og mistök væru óhugsanleg.
Þetta sýndi hvað hópurinn var
óvenjulega samstiltur. Margar
æfinganna gerðu stúlkurnar tvær
og tvær saman og það var ekki
hægt annað en dázt að hinni fínu
stjórn og nákvæmu æfingum.
Þrátt fyrir það, að ekki var spil-
að undir við æfingarnar, voru
samtökin undraverð. — Áhorf-
endurnir urðu hugfangnir af
þeirri óvenjulegu leikni. sem
kom fram.”
• o—o
Þannig voru blaðadómar Gauta
borgarblaðanna dagana eftir sýn-
inguna, og það er óhætt að full-
yrða, að þau hafa mæit fyrir
munn flestra áhorfendanna, að
minsta kosti þeirra sem höfðu
þekkingu til þess að geta mynd-
að sér rökrétta skoðun um sýn-
inguna.
Það er mikið talað nú um
norræna samvinnu, en hér með-
al stærri bræðranna, er sjaldan
gert ráð fyrir að fsland leggi
mikið af mörkum, sem gjald-
gengt sé til að efla slíka sam-
vinnu. Við, sem hér dveljum,
'höfurn það á tilfinningunni að á
okkur sé litið eins og litla bróð-
ur, sem sé af fákunnandi stæri-
læti að troða sér fram til þess
að reyna að vekja athygli á sér.
Að sumu leyti er þessi skoðun
eðlileg. Almenningur hér í Sví-
þjóð veit sáralítið um ísland og
íslenzka nútíma menningu og
þess er ekki að vænta meðan
við gerum ekkert til þess sem
verða mætti til þess að auka
slíka þekkingu. fslenzk yfir-
völd virðast heldur ekki koma
auga á að það er ekki nóg að
örfáir einstaklingar fái nokkra
nasasjón af okkar högum. Sú
þekking þarf að ná til fjöldans
ef að um raunverúlega sam-
vinnu, ekki bara viðskiptalega
samvinnu á að vera að ræða.
Þetta skilja bæði Norðmenn,
Danir og Finnar miklu betur.
Þeir hafa hér starfandi kennara
víðsvegar um landið og þeir
kenna bæði í barnaskólum og
kennaraskólum, og ef þessar
þjóðir telja nauðsyn á að hafa
á þann hátt menningarsamband
sín á milli, hversu nauðsynlegt
væri það þá ekki fyrir okkur ís-
lendinga, ekki aðeins hér í Sví-
þjóð, heldur einnig og engu síð-
ur í hinum Norðurlöndunum.
Það' er þess vegna okkur ís-
lendingum hér mikið gleðiefni
að svona vel hefir tiltekist með
þátttöku af íslendinga hálfu í
þessari norrænu leikfimishátíð.
Glímufél. Ármann á miklar
þakkir skildar fyrir að hafa lagt
út í svona kostnaðarsama og erf-
iða för. Þeim peningum, sem
ísl. ríkið vonandi ver til því-
líkrar landkynningar er vel var-
ið. Koma Ármannsstúlknanna
var sannarlega sólskinsgeisli í
það miðaldamyrkur, er hér rík-
ir um ísland og íslendinga. Þökk
sé þeim, og vonandi verður þeim
rétt hjálpandi hendi þegar heim
kemur, því að ferðalagið verður
af óviðráðanlegum orsökum
Til er nákvæm lýsing á hús-
um þeim, sem samkvæmt svo-
nefndum “separations-act,”^varð-
andi Skálholtsstól, dags. 29. maí
1767, voru sérstaklega ætluð
biskupinum til íbúðar og afnota.
Lýsing þessi er í skýrslu, sem
Hannas biskup sendir stjórnar-
herrunum úr K’höfn í júlí 1779,
þar sem hann fer fram á, að ráð-
in verði bót á húsakynnunum,
sem biskupi séu ætluð, samtals
sjö “hús” á staðnum, en af þeim
teljast aðeins tvö íbúðarhæf,
“biskupsbaðstofan” og “borð-
stofan.” Biskupsbaðstofunni,
sem er veglegasta “hús staðar-
ins, er þannig lýst: Á henni
eru 8 smáir og fornir gluggar á
öðrum gafli, en þessi stofa er
sumpart svo mjó og gluggum
þannig fyrir komið, að engin leið
er að koma fyrir skilrúmi í stof-
unni, og annars staðar en á gafl-
inum verður gluggunum ekki
komið fyrir með því byggingar-
lagi, sem á húsinu er. í þessu
langa og mjóa herbergi er eng-
inn ofn. Biskupinn verður að
nota það sem svefnherbergi,
sem gestastofu, bókaherbergi,
skjalageymslu, lestrarstofu og
skrifstofu, bæði fyrir sjálfan sig
og skrifara sinn. í þessu herbergi
heldur hann hin lögskipuðu
vígsluþegapróf (Bispe-Examen)
og yfir höfuð að tala verður hann
að vinna þar öll sín verk, bæði
sem embættis- og einkamaður.
Sé biskup kvæntur og eigi hann
börn, verður hann einnig að
nota þetta eina herbergi handa
þeim. Fyrir framan þessa stofu
er forstofa með moldargólfi, ó-
þiljuð og dimm, því að eina
skíman, sem berst þangað inn,
kemur frá smáglugga (6 þuml-
unga háum) uppi undir loftinu.
Uppi yfir stofunni er lofthús,
þiljað einstökum borðum. Þar
eru rúm fyrir bústýruna og stof-
ustúlkuna og á daginn sitja
vinnukonurnar þar með vinnu
sína, til lítilla þæginda fyrir
biskupinn, sem hefur að öllu
leyti bækistöð sína í stofunni
undir loftinu. Allt húsið er
byggt úr torfi á votlendum jarð-
vegi og er enginn grunnur undir
húsinu, en tvær uppsprettur
koma upp úr jörðunni undir
gólfinu og valda þar svo miklum
raka, að allt, sem á gólfinu er,
skemmist af myglu. Loks hall-
ast lofthúsið til muna. Þá er hitt
aðalhúsið borðstofan svokallaða.
í henni er moldargólf, sem alltaf
er blautt af jarðrakanum; því
einnig hér er jarðvegurinn vot-
lendur mjög, auk þess sem þang-
að rennur vatn úr kirkjugarð-
inum fyrir ofan húsið. Ofn er
enginn í húsi þessu og er þar
svo kalt, að hraustir karlmenn
haldast þar ekki við inni stund-
inni lengur að vetri til, enda
liggur hús þetta mót norðri.
Gluggarnir á borðstofunni eru
sinn með hverri gerð, sumir 9,
aðrir 12 og enn aðrir 17 þuml-
ungar á breidd, en enginn yfir
12 Vz þumlung á hæð. Allir eru
þeir tóftargluggar, innarlega í
vegg, svo að birtan frá þeim
nær varla inn í húsið, sízt á
vetrum. Til þess að hafa ein-
hver not húss þessa, hafa verið
sett þangað 3 rúmstæði handa
mönnum, sem þurfa að' vera
nætursakir á biskupssetrinu.
Uppi yfir “borðstofunni” er lítið
loft, en naumast manngengt, og
því óhæfilegt til íbúðar. — önn-
bæði lengra og kostnaðarsamara
en í upphafi var gert ráð fyrir.
Ólafur S. Ólafsson.
— Mbl., 17. apríl.
ur staðarhús, sem sérstaklega
hafa verið afhent biskupi, eru
skáli, sem notaður er til mjólk-
urgeymslu, opinn gangur, milli
skála og borðstofu, og kvlstloft
upp yfir ganginum, en þar eru
rúmstæði fyrir vinnukonur. Þá
eru þessi hús afhent biskupi:
eldhús, fisk-búðin, geymsluhús
fyrir vetrarforða heimilisins og
loks traðaskemma svokölluð; öll
eru þessi spölkorn frá biskuþs-
híbýlunum, óþiljuð að innan,
með moldargólfi og gluggalaus,
en með opnum vindaugum. í
traðaskemmunni er svefnhýsi
húskarla. — Þessi eru hin af-
hentu staðarhús, sem biskupi
voru ætluð. Má vafalaust telja,
að aumlegra biskupssetur að hí-
býlum til en Skálholt var í þá
daga, hafi ekki til verið innan
gjörvallrar kristninnar. Hefði
biskup alls ekki getað haldizt
þar við, eftir að stólsforráðin
voru afhent Magnúsi Ólafssyni,
ef ekki hefði stólsforráðamaður
lánað biskupi í öðrum húsum
stólsins húsnæði fyrir sumt af
fólki biskups (t: d. skrifara bisk-
ups og biskupsþjón) og til
geymslu. En auk þess hafði bisk-
up á eigin kostnað látið gera sér
dálítið lestrarherbergi, svo og
látið reisa nokkra minni kofa
(reiðtýgjakofa, salerni, eldivið-
arkofa og hesthús). Fjós og
búfjárhús voru sameiginleg fyrir
biskup og stólsforráðamann.
(Jón Helgason biskup: Ævisaga
Hannesar Finnssonarg.
—Samvinnan.
MINNINGAR UM
LIFANDI MANN
Á sunnudaginn þann 5. maí var
stofnað til veglegs kveðjumóts
fyrir Halldór J. Eastman í Riv-
erton. Fór það fram í húsi Önnu
dóttur hans og Arelíusar manns
hennar Sigvaldasonar, í tilefni
af því að hann hefur látið af
starfi sem póstmeistari í River-
ton og er að flytja til Roseau,
Minn., á æskustöðvar sínar. Voru
þar saman komin 10 börn hans og
45 barnabörn, 2 barna-barna-
börn og á hann þó eitt, dóttur-
dóttur barn í Reykjavík á ís-
landi. Voru þar einnig 2 systur
hans og 1 bróðir og nokkuð af
tengdafólki hans, og mun þó
hafa marga nána ættingja hans
vantað í hópinn, og voru þó 85
manns þar viðstaddir. Mrs. Jó-
hanna Hallson ávarpaði heiðurs-
gestinn fyrir hönd allra við-
staddra, nokkrum hlýum, vel
völdum orðum, og bar hún einn-
ig fram gjafir og árnaði heiðurs-
gestinum allrar blessunar á ó-
förnum árum. Svo fór fram mik-
ill og fagur söngur sem fólk
skemmti sér við fram undir
kvöld, ásamt hinu ljúffenga
íslenzka kaffi og öllum þeim
kræsingum sem því fylgja. Hall-
dór J. Eastman er fæddur 16.
jan. 1874 í Borgarfirði eystra;
foreldrar Jón Jónsson Eastman
og kona hans Guðlaug Halldórs-
dóttir, og fluttist hann ásamt
þeim til Vesturheims árið 1883
og námu land á Sandhæðunum
í Dakota, mjög nálægt því svæði
þar sem kirkja Vídalíns safnað-
ar er nú. Bjuggu þau þar til árs-
ins 1898 og fluttu þá til Roseau,
Minn., og þar bjuggu þau til árs-
ins 1908 að þau fluttust til Nýja
Islands; en Halldór mun hafa
lagt leið sína til nýja íslands
1896, þá kornungur maður og
þótti hann liðtækur ekki sízt þar
sem kom til þess sem vandasamt
var og handlægni þurfti við.
Gjörðist hann brátt sagari við
stóra myllu við fljótið. Ári síðar
eða 1897 giftist Halldór J. East-
man, Önnu Sigríði Hálfdánar-
dóttur frá Bjarkarvöllum í
Fljótsbygð, og settust þau að í
Lundi bæ, nú Riverton, en Hall-
dór stundaði jöfnum höndum
sögunarmyllu-störf eða hann
stýrði þreskivélum á haustin, og
stundum vann hann sem véla-
maður á gufubátum hér á vatn-
inu. Eitt sinn vann hann norður
með vatni við að bóma inn trjá-
boli sem stór gufubátur átti að
draga inn í fljót; en þegar norð-
ur var komið bilaði vélin, en það
var enskur vélamaður á bátnum
og gat hann aldrei komið henni
í lag aftur, svo menn voru held-
ur farnir að kvíða fyrir, ef þeir
þyrftu að ganga alla leið inn
yfir fen og firnindi, svo einhver
spurði Halldór hvort han treysti
sér til að laga vélina. Hann
kvaðst myndi reyna ef sá enski
væri látinn fara frá á meðan.
Svo fengu þeir hann til þess að
lofa Halldóri að reyna. Það tók
hann aðeins 20 mínútur að koma
öllu í lag. Eftir það var borið
mikið traust til hans sem véla-
manns. I tvo eða þrjá vetur
stundaði Halldór greiðasölu norð-
ur með Winnipegvatni og keypti
fisk og hafði dálitla verzlun í
félagi með Halla Björnssyni sál.
útgerðarmanni; síðan vann hann
í 3 ár hjá Skúla Sigfússyni fylk-
isþingm. og síðar 2 ár sem inn-
köllunarmaður fyrir verkfæra-
félag. Um það leyti fluttist hann
með fjölskyldu sína á bújörð þá
en nefnist á Hvoli, 1 mílu fyrir
sunnan Riverton, og bjó þar
2-3 ár. Síðan nam hann land upp
með íslendingafljóti, rétt á tak-
mörkum Riverton og Geysis-
bygðar og bjó þar í 12 ár, en
stundaði vinnu út frá heimilinu,
því bújörðin var tómur skógur
og hópurinn orðinn stór sem
þurfti að fæða og klæða. Síðan
fyrir nálega 20 árum síðan bygði
hann stórt hús í Riverton og
fluttist þangað og gjörðist póst-
meistari þar, og um langt skeið
af því tímabili sem hann hefur
haft pósthúsið, gengdi hann
friðdómara embætti í Riverton.
Konu sína misti Halldór 5. júlí
1932, og'eftir það lifði hann með
yngstu börnum sínum, en yngsta
dóttir hans Sólveig stundaði með
honum pósthúsið. Halldór J.
Eastman hefir ávalt verið frjáls-
lyndur í stjórnmálum og jafnan
tilheyrt Bræðrasöfnuði í River-
ton og verið góður stuðnings-
maður hans, fyrir utan það sem
hann hefur frá því fyrsta að eg
man eftir, verið í söngflokk safn-
aðarins og verið þar vel liðtæk-
ur, því hann og allt Eastmans
fólkið er ágætum sönghæfileik-
um búið. Mig undrar það stór-
lega að íslendingar í Riverton
og umhverfinu skuli ekki hafa
sýnt honum neina heiðurs viður-
kenningu, annaðhvort nú eða
við sjötugs aldurs eyktamót í
lífi hans. Það er líklega af því að
honum hefur ekki tekist að safna
þessum almáttugu dollurum eins
vel og sumum öðrum sem hafa
þó máske fellt færri svitadropa,
en hlotið mikinn heiður fyrir.
Eg vil óska Halldóri J. Eastman
þess að æfisólin strái gullnu
aftanskini á síðustu árin hans og
hann megi njóta rólegrar og verð-
ugrar hvíldar.
Friðrik P. Sigurðsson.
Riverton, Man., 3. júní 1946.
Próf. Ólafur Lárusson
heiðursdoktor
Próf. Ólafur Lárusson háskóla-
rektor er nýfarinn til útlanda.
Fór hann í þeim erindum að
veita móttöku iheiðursdoktors-
nafnbót við háskólann í Olso.
Fékk hann fyrir nokkru boð frá
Oslóarháskóla þessa efnis.
Morgunblaðið, 25. apríl.