Lögberg - 04.07.1946, Qupperneq 7

LÖGBELRG, FIMTUDAGINN 4. JÚLÍ, 1946
7
RAGNAR ÁSGEIRSSON:
NÝMÆLI
Enn frá Kaupmannahöfn
Líf ipanna í Kaupmannahöfn
virðist vera að falla í fyrri skorð-
ur og Hafnarbúinn er kátur og
fyndinn, eins og í gamla daga.
Hann hefir líka gilda ástæðu til
þess, þjóðin hefir endurheimt
frelsi sitt úr þeim hrikalegustu
heljargreipum, sem nokkru sinni
hafa verið til, á óarga dýri naz-
ismans. Þetta ver ekki illur
draumur, heldur blákaldur veru-
leiki, aldrei hefir þjóðin verið
í jafnmikilli hættu fyrr. Menn
hugsa með hryllingu til þess,
hvað skeð hefði, ef Hitler og
kumpánar hans hefðu gengið
með sigur af hólmi Hin þýzka
“vernd” kostaði Dani yfir tólf
milljarða króna og af þeim fá
þeir víst ekkert endurgreitt —
og telja sig hafa sloppið vel, eft-
ir atvikum. Síðustu mánuði her-
námsins lifðu þeir í stöðugum
ótta um að bandamenn yrðu
knúðir til að gera innrás, reka
Þjóðverja úr Danmörku með
vopnum. Þá hefði hin endanlega
útkoma orðið önnur og ömur-
legri, gat orðið fullkomin eyði-
legging fyrir borgir og jafnvel
heila landshluta.
Kol og mór.
Nú eiga Danir flestar verk-
smiðjur sínar óskemmdar, vant-
ar aðeins kol til að koma þeim
— og þar með framleiðslunni —
í gang. En kolin virðast ætla að
koma seint, og þau, sem koma,
eru miklu verri en þau, sem
fengust fyrir styrjöldina. Þau
þarf eðlilega að spara — og al-
menningur fær minnst af þeim
til híbýla-upphitunar, en verður
að láta sér nægja mó eða mó-
mylsnu. Um götur bæjarins er
ekið fyrirferðarmiklum mó-
hlössum, sem hestar ganga fyr-
ir, eins og í gamla daga, og menn
bera móinn í körfum á bakinu
inn í íbúðirnar. Margir sem eg
hefi talað við í Höfn, vita um
hitaveitu Reykjavíkur, og undan-
tekningarlaust öfunda þeir okkur
stórlega af henni, og það er von.
Það virðist ekki almennt, að heil-
ar íbúðir séu hitaðar upp, að-
eins eitt eða tvö herbergi, rétt
eins og við þekktum í Reykja-
vík í æsku okkar.
En veðrið er hlýtt og gott, vor-
ið virðist vera í nánd, fyrstu vor-
blómin, Eranthis, af ætt sóleyj-
anna, eru þegar sprungin út í
skrúðgörðunum. Gráendurnar
á vötnunum fljúga upp tvær og
tvær og hverfa út í buskann. Það
er líka öruggt tákn um að vorið
er á næsta leiti og jörðin er al-
auð.
Skíðamót í alauðu.
Því verð eg dálítið undrandi,
þegar eg les í dagblöðunum, að
skíðamót eigi að halda í Úlfa-
dölum, fyrir utan Kaupmanna-
höfn, um næstu helgi (17. febr-
úar.). Keppni í skíðastökki á
auðri jörð hefi eg ekki vitað
fyrr. Von er á þeim Ruud-
'bræðrum frá Noregi. Þeir koma
ekki einungis með skíðin sín,
heldur líka með snjóinn! —
hvítann og fallegan snjó norðan
úr köldum dölum Noregs, á heilli
jálnbrautarlest. Svo er snjónum
ekið frá járnbrautarstöðinni og
í stökkbrekkuna og jafnað úr
honum þar. Síðan er kulda-
blöndu dreift yfir og með þessu
móti tekst að hafa allt í lagi.
“Við eigum bara eina ósk,” segir
Asbjörn Ruud við blaðamenn,
“og hún er, að það fari nú ekki
að snjóa, því að þá er öll okkar
fyrirhöfn til einskis.” Kunningi
okkar íslendinga, Birgir Ruud,
gat ekki komið, vegna veikinda.
Hann hafði verið að stökkva
langt stökk, en vindkviða snéri
honum við í loftinu, svo að hann
kom niður á hnakkann og fékk
heilahristing. En Ásbjörn stökk
38 metra í Úlfadalabrekkunni á
sunnudaginn, til mikillar ánægju
fyrir þúsundir Hafnarbúa. Lengra
stökk leyfði brautir. ekki, — en
heima í Noregi hefir hann stokkið
helmingi lengra. Það var mikil
hrifning yfir frammistöðu Norð-
mannanna í stökkinu þennan
dag, og nokkrir Danir stóðu sig
líka vel, enda þótt skilyrði þeirra
til æfinga í þessari fögru íþrótt
séu ósambærileg við norsk skil-
yrði. Þetta var viðburður dags-
ins í Höfn þennan sunnudag og
aðalumræðuefni blaðanna dag-
inn eftir.
Samúð.
Eitt er það, sem engum dylst,
sem nú kemur til Danmerkur,
en það er hin mikla vinátta og
samúð, sem nú ríkir milli Dana
og Norðmanna. Þeir hafa stað-
ið saman í þessari styrjöld sem
bræður í neyð, svo að Henrik Ib-
sen hefði ekki haft út á neitt að
setja, hefði hann mátt fylgjast
með viðburðunum. Sá kali, sem
lengi hafði verið milli þessara
tveggja frændþjóða. virðist ger-
samlega horfinn.
Danir, sem höfðust ekki að vel
fyrst lengi, er á þá var ráðizt,
litu með aðláun til hetjubaráttu
Norðmanna í raunum þeirra, og
Norðmenn litu með sáma hug
til Dana, þegar þeim varð ofraun
að hafast ekki að og fóru að taka
virkan þátt í hernaðinum. Og
Norðmenn telja, að matargjafir
Dana til Noregs hafi bjargað
fjölda manns frá heilsutjóni og
dauða, sem annars hefði vofað
yfir, því að þeir, sem vissu um
hið raunverulega ástand hjá Norð
mönnum, telja að þeir hafi að
síðustu verið á barmi glötunar-
innar, svo að þar mátti ekki
miklu muna.
Þakklœti.
Norðmenn sýna nú líka þakk-
læti sitt í verki. Fjölskyldur,
sem fengu danska matarpakka
meðan stríðið stóð, bjóða þeim,
sem pakkana sendu, heim til sín,
til Noregs, lána þeim skíðaskál-
ana sína og gera allt fyrir þá,
sem þeir geta, og það er eins og
allar gamlar væringar séu horfn-
ar og gleymdar. Eg átti erindi
til Osló og vildi helzt komast
þangað fljótt, og afréð að fara
loftleiðis eftir fáa daga, — þetta
er þriggja stunda flug. Eg fór á
skrifstofu flugfélagsins og bað
um far eftir þrjá til fjóra daga.
“Þér meinið víst 3—4 vikur?”
sagði afgreiðslumaðurinn. Allt
var upp-pantað fyrsta mánuðinn.
Og eins reyndist sjóleiðis, en þá
leið er farið tvisvar í viku og
skipið flytur 200—300 farþega í
ferð. Þá var aðeins eftir land-
leiðin, með járnbraut.
Fátt er svo með öllu illt, að
ekki boði nokkuð gott. Það á
sannarlega við hér, að styrj-
öldin hefir aukið skilning og
samúð milli þjóðanna á Norður-
löndum. Svíar hafa líka áunnið
sér virðingu og þakklæti Dana
og Norðmanna fyrir alla þá
hjálp og aðstoð, sem þeir létu í
té, — enda þótt erfitt væri að
skilja afstöðu Svía stundum, í
einstökum atriðum, meðan stríð-
ið stóð. Allir virðast á einu
máli um það, að farsælast fyrir
heildina hafi verið, að Svíar hafi
verið utan við sjálfan hildar-
leikinn.
Danskt skyr.
Vík eg svo að öðru efni, sem
kann að þykja lítilsvert, borið
saman við hin stærri tíðindi. Eg
fór eitt kvöldið í Höfn að heim-
sækja gamla og góða vini, Þor-
vald Krabbe, fyrrv. vitamála-
stjóra, og frú hans úti í Gentofte.
Þau þurftu margs að spyrja um
sameijginlega kunningjja heima
og allar breytingarnar, sem þar
eru orðnar á flestum sviðum. Við
Dr. Willem A. Viser’t Hooft
í Hollandi, aðal-ritari ráðstjórn-
ar hinna sameinuðu alheims-
kirkjudeilda hefir hvað eftir
annað vakið máls á að eitt af
nauðsynjamálum kirkjunnar
væri að koma upp alls-
herjar kristilegri stofnun, sem
væri með öllu sjálfstæð, að því
er hinar sérstöku kirkjudeildir
snertir — væri aðeins kristileg
stofnun þar sem efnilegt æsku-
fólk frá öllum löndum heims
gæti notið kenslu í kristnum
fræðum, kynst og talað saman
um hin kristilegu áhugamál
sín, sem svo aftur gætu veitt
kristnum málum forustu í
heimalöndum sínum, eftir veru
sína á slíkri stofnun.
Mál þetta hefir fengið litla á-
heyrn, þar til nú, að John D.
Rockefeller, J., hefir gefið 500,-
000.00 til stofnunar slíkri kristi-
legri alheims miðstöð, sem á-
kveðið hefir verið að byrja á, nú
þegar og hefir ráðstjórn alheims
kirkjudeilda samfélagsins tekið
á leigu til 5 ára kastala einn í
Cligny, sem er sex mílur út frá
Geneva í Sviss — sem gengur
undir nafninu Chateau de Bossey
og er átjándu aldar bygging og
kend við Mme. de Stail, sem svo
angraði Napóleon með hinum
stálhvössu orðum og sárbeittu
hæðni sinni, að hann gjörði
hana útlæga úr Frakklandi árið
1810.
Búist er við að hægt sé að veita
móttöku á milli 70 og 80 nemend-
um bæði mönnum og konum, og
er hugmyndin að þeir séu valdir
með sérstöku tilliti til framtíðar
leiðtoga hæfileika.
Ákveðið hefir verið að hafa
þrjá fasta prófessora og svo að
stoðarkennara frá prestaskólum,
kristnum háskólum eða þjónandi
prestum, eftir því sem þörfin
krefur.
Námsgreinar-nar, sem kendar
verða, eru kristin fræði, kristi-
legar kenslu^aðferðir, mannfé-
lagsfræði og kirkjusaga. Kensl-
unni verður skift f þriggja mán-
aða tímabil; áherzla verður lögð
á það, að hver og einn, sem á
skólann gengur, sé þar að minsta
kosti í sex mánuði áður en hann
eða hún taka að sér að leiða og
laða fólk í Evrópu og annars-
staðar til kristilegs hugarfars og
endurreisa líf þess og vonir á
kristilegum grundvelli.
J. J. B.
sátum lengi yfir góðri máltíð,
sem var að hálfu leyti íslenzk,—
seinni rétturinn var skyr, er ekki
stóð hinu fræga Hvanneyrar-
skyri að baki. Eg varð hissa ú
þessum “þjóðlegheitum” í mat-
arræði — og kann að vera, að
landar heima hafi gaman að
heyra nánara um þetta danska
skyr.
Svo var, að eitt sinn var dansk-
ur rjómabússtjóri fyrir Rjómabúi
Flóamanna og þar lærði hann
að hleypa skyr. Þegar hann flutti
til Danmerkur aftuir og varð
mjólkurbússtjóri í smábæ ná-
lægt Hróarskeldu, þá fór hann
að framleiða skyr, í smáum stíl
fyrst, en framleiðslan jókst með
eftirspurninni. Skyrið afgreiddi
hann í þar til hæfum umbúðum
í pósti út um alla Danmörku, og
eftir dálítinn tíma hafði hann
“sprengt” pósthúsið á staðnum,
því að sendingarnar urðu fleiri
en það gat tekið við. Skyrfram-
leiðslan eykst stöðugt og fellur
öllum vel í geð, sem skyrið
bragða, — og hver veit nema
skyrgerð verði tekin upp um
alla Danmörku áður langt líður,
og gengur undir íslenzka nafn-
inu. Nú hefir skyrgerð legið nið-
ur í Norðurlöndum í margar ald-
ir, en hver veit nema hún eigi
eftir að komast þar til vegs og
virðingar á ný.
Ragnar Ásgeirsson.
—Vísir, 24. maí 1946.
York, hin forna
Enska Höfuðborg
York, höfuðborgin í . greifa-
dæminu Yorkshire. er aðsetur
annars hinna tveggja erkibisk-
upa ensku kirkjunnar (The
Church of England), og er í röð
merkustu borga Bretlands, að
því er ýmsan virðuleik snertir.
York var höfuðborg Norður-
Bretlands á dögum fomróm-
verja, og hefir um aldaraðir ver-
ið miðstöð fræðimennsku, og
mikið komið við sögu í sambandi
við hernað og trúmái. — 1 rit-
gerð þeirri, sem hér birtist ryfj-
ar Mr. George Edinger upp ýms-
ar sögulegar minningar þessarar
fögru borgar, lýsir hinni fornu
York-klausturkirkju og borgar-
veggjunum, er enn standa, síðan
á miðöldum.
Miðja vegu milli Lundúna og
Edinborgar á vegamótum, þar
sem tvær ár mætast og ótal veg-
ir og járnbrautir, stendur York,
hin forna höfuðborg hins róm-
verska Bretlands.
Þessi borg, sem er ein hin
elsta miðstöð breskrar menn-
ingar, aðsetursstaður annars
hinna tveggja erkibiskupa ensku
kirkjunnar var helsta miðstöð
Iþerdóms og menningar hinna
vestrænu landa í skammdegis-
myrkrinu sem yfir skall, þegar
ríki Rómverja hrundi, hefir ald-
rei horfið sjónum manna í sög-
unni, nema þá skamma hríð í
senn.
Hér hafði Hadrian, hinn róm-
verski einvaldur, aðalbækistöðv-
ar sínar, þegar hann var að “yfir-
líta” hin norðlægustu takmörk
veldis síns, hinn mikla “vegg,”
sem enn bugðast um og yfir
fellin í Norðymbralandi, þar
sem enþá má greina hjólaspor-
in eftir hervagna í steinlögðum
múrhliðunum. Severus, annar
rómverskur keisari, andaðist hér
og lík hans var brent skamt frá
borginni, á Severusar-hól. Enn-
fremur voru örlög hinnar vest-
rænu menningar ákveðin í York
þann dag, er hinar bresku her-
sveitir krýndu til keisara Kon-
stantínus þann, sem síðar varð
til þess að kristna hið rómverska
ríki.
Vegna legu sinnar, þar sem
ýmsair samgönguleiðir mætast,
er það sjálfsagður hlutur að
York vorra tíma ber fullkomlega
sinn hlut í hernaðarátökum
hinna sameinuðu þjóða. En þrátt
fyrir það, að borgin er iðnaðar-
stöð tuttugustu aldarinnar, er
York þó fyrst og fremst fimmt-
ándu aldar borg. Þegar komið
er út úr hinni miklu járnbraut-
arstöð, og þá ef til vill úr straum-
línubyjggðri, himinblárri hraði-
lest, sem nfnd er “Skotinn fljúg-
andi,” sem fepðamaðurinn á
hægri hönd sér hvítu brjóstvirk-
in á hinum mikla borgarvegg á
virkisgarði af mjúkum, græn-
um grassverði, sem hvergi gef-
ur slíkan að líta, sem á Englandi,
og á vorin er eins og logandi bál
af gúllnuim narissu-breiðum.
Hann getur fylgt sveigmynduð-
um múrveggnum langar leiðir.
Hvergi eru í hann skörð, nema
þar sem áin tekur við af honum
og kemur í hans stað á 4 kíló-
metra langri leið.
Á milli hinna tilhöggnu sand-
steinshnullunga, sem veggur-
inn er hlaðinn úr, eru lög af
þunnum, rómverskum múrsteini,
er byggingameistarar 14. aldar-
innar rændu úr virkjum Kon-
stantínusar.
Ferðamaðurinn kemst þá vart
hjá því, að rekast á aðalvarnar-
virki Rómverjanna fornu, í
horni því á borgarveggjunum,
sem berast liggur við fyrir á-
rásum, en það er hinn svonefndi
“marghyrndi turn,” ærið traust-
gerð bygging úr tinnu, tígul-
steini, grjóthnullungum og kalki,
sem ekkert lét á sjá, eftir tvö
þúsund ár, fyrir hinum heiftar-
legustu loftárásum þjóðverja.
Utan veggjaritis blasa fyrst
við grasfletir með trjám og blóm-
um. Eru flestir þessir víðáttu-
meiri og frjálslegri nú en áður
var, síðan teknar voru upp
gamlar og þunglamalegar járn-
girðingar, sem þar voru, og þær
notaðar til vopnagerðar, en fjart
græfa við himin “tvíburaturn-
ar” dómkirkjunnar, hins mikla
gotneska meistaraverks-klaust-
urkirkjunnar í York. Að und-
anskilinni grafhvelfingunni, sem
gerð var á 10. öld, — þar sem
hinir fyrstu konungar af ensk-
um uppruna, voru skírðir, er
þessi dómkirkja verk þrettándu
og fjórtándu aldar, — lítið eitt
eldri en borgarveggirnir, en
munar þó ekki meiru en því, að
hér gefur að líta í einna fegurstri
samstillingu sambland borgaiv
legrar og kirkjulegrar bygginga-
listar í Vestur-Evrópu. .
En þær gersemar, sem mestar
hafa þótt prýði klausturkirkj-
unnar í York, eru nú ekki sýni-
legar um sinn. Það eru hinar
fornu glerrúður, sem verið hafa
í fimm stúkugluggum kirkjunn-
ar, og eru gerðar snemma á
fimmtándu öld. — Þessi gler
hafa svo sem fyrr verið í hættu
en í þessari styrjöld. Og furðu
sætir það, að þau voru ekki möl-
brotin í borgarastyrjöldunum á
seytjándu öldinni, þegar hinir
sigursælu herir Aneligh Parlia-
mentsins tóku York hemámi.
Hermennirnir voru að miklum
meirihluta púritanar, sem litu
svo á að litmálaðir kirkjuglugg-
ar og útskorin líkön væru minj-
ar heiðinnar skurðgoðadýrkun-
ar. Þeir voru búnir að gera það
heyrin kunnugt, að þeir mundu
mölva hina fimm fornu stúku-
glugga, þá og þegar. En Fairfax
hershöfðingja þeirra bárust
fregnir af þessu í tæka tíð. Hann
var Yorkshiremaður að uppruna
og unni borg sinni. Að skipan
hans var send út riddaraliðs-
sveit til þess að halda vörð um
kirkjuna og þannig var hinum
fornu glerrúðum bjargað að því
sinni. Upp frá því voru þær ekki
í hættu fyrr en í styrjöldinni
1914-’18. Þá voru þær teknar
niður og geymdar á óhultum
stað fyrir sprengjum óvinanna.
En það kom þá í ljós, þegar
búið var að taka þær niður, að
þær voru harla illa leiknar eftir
sex alda gamalt ryk og raka.
Og eins og í minningarskyni um
frækilega þáttt'ku Yorkshire-
manna í styrjöldinni, tóku konur
borgarinnar sér fyrir hendur að
dubba þær upp og fága. — Þetta
var vandasamt verk og seinlegt,
en þó var mikið af rúðunum farið
að gljáa og glampa í sinni fornu
fegurð, þegar aftur skall á styrj-
öld, sem York fékk að kenna á,
ekki síður en aðrar merkar ensk-
ar borgir.
Og að þessu sinni voru allir,
sem nokkurs meta dýrar forn-
minjar hinnar vestrænu kristni
ærið kvíðnir um afdrif þessarar
borgar. Því að ekkert er jafn
stökkt í sér og viðkvæmt fyrir
sprengjuþrýstingi vítisvéla nú-
tímans, eins og hið forna gler,
og af öllu fornu, litmáluðu gleri,
sem til er í Englandi, er miklu
meira en helmingurinn, eða litlu
minna en þrír fjórðu hlutar, ann-
aðhvort í dómkirkjunni í York,
eða hér og þar í hinum fimmt-
án fornu kirkjum sem allar eru
svo að segja ekki nema stein-
snar frá dyrum klausturkirkj-
unnar. Til allrar hamingju var
búið að taka ofan hinar gömlu
glerrúður, áður en fyrstu
sprengjurnar splundruðu marg-
ra alda gömlum múrum og
steinveggjum og muldu í salla,
Bolinn í kauphallarrúgnum
lifnaði við
(Frh. af bls. 3)
upp á við þótt ótrúlegt megi
virðast, þar sem verðið er nú
hærra en það hefir nokkurn tíma
verið áður í sögu þessa lands. —
Það var í kringum 20. maí að
eg þóttist sjá langan vírþráð, sem
leið upp í loftið og virtist geisla
af honum við og við, þar sem
hann leið upp á við í gegnum
mistur og móðu, þá spyr einn af
mörgum sem stóð nálægt: “Hvað
boðar þetta?” — Þá þykist eg
segja: “Þetta boðar verðhækkun
á húgnum,” og virtust allir við-
staddir samþykkja skýringu
mína með þögninni, en ómögu-
legt var mér að sjá hvað þessi
þráður lá langt upp í loftið og
ekki heldur sá eg nokkrar tölur
í sambandi við þessa miklu
“verðhækkun” rúgsins, — en eg
spái því að rúgurinn eigi eftir að
setja nýtt “met” í verðhækkun-
arsögu Kanada, og nú síðustu
tvær vikur, sem liðnar eru af
þessum mánuði (júní) hefir mig
dreymt í sömu átt, og þó að rúg-
verðið sé nú orðið óvenjulega
hátt, þá mun það á næstunni
fara langt um hærra, það verður
of langt mál að ú útskýra alla
þá drauma, sem eg hefi haft í
sambandi við þessa verðhækkun
rúgsins á kauphöllinni — sem
þegar er komin fram að nokkru
leyti, en alls ekki að öllu leyti,
og kæmi mér ekki á óvart þó að
þessi verðhækkun haldist fram
undir jól, en auðvitað ætlast eg
ekki til að nokkur treysti á það,
eg vil aðeins geta þess að einn
af síðustu draumum mínum var
á þá leið, að eg ætti að fá lán-
aða peninga, að mér skildist, til
að kaupa rúg. “Þú getur borgað
lánið fyrir jólin,” sagði draum-
veran. Eg vil geta þess að síð-
ustu, að eg hitti í gær einn af
enskumælandi málkunningjum
mínum, honum varð að orði strax
og hann sá mig: “Ja, nú er komið
illa fyrir mér, eg er nú búinn að
tapa sjö þúsund dölum síðan í
haust sem leið, á því að selja
rúginn “short”; eg minnist þess
nú, að eg og aðrir vorum að
hlæja að þér, og álitum að þú
værir ekki með öllu viti, þegar
þú varst að segja okkur drauma
þína og spá því að rúgverðið
myndi fara langt um hærra; það
var þá komið upp í hátt á annan
dal, en nú er það komið upp í
hátt á þriðja dal mælirinn, þetta
er nú alveg að eyðileggja mig, en
eg ef hefði farið eftir þínum
ráðum, þá hefði legið vel á mér
í dag.” — Eg tek þetta sem dæmi
um það, að það græða ekki allir á
þessari verðhækkun á kauphall-
ar rúginum, né öðru því, sem
fjárhætta er samfara, — það má
segja í þessu tilfelli, að eins dauði
sé annars líf.
15. júní 1946.
Stefán B. Kristjánsson,
Vancouver, B.C.
sem á síðan lagðist í lög yfir hús
og stræti borgarinnar.
En hin gömlu stræti og húsa-
sund, grasfletirnir með klippt-
um ýr-trjánum, gerða-veggirn-
ir og gangstéttirnar fyrir fram-
an hús hinna fornu ævintýra-
manna, sem byggðu traustlega
og af smekkvísi, — allt þetta
verður aldrei aftur eins og það
var. En þó er það nú svo, að
þegar ferðamaðurinn gengur um
kyrlátari stræti Yorkborgar og
honum verður litið inn í ein-
hver hinna fornu bogaganga og
sér þar fyrir innan rústir af drif-
hvítum steini og hlýlega rauð-
um tígulsteini, eða þegar hann
hefir fyrir framan sig hryggi-
lega eyðileggingu nútímans á
einhverri hinna fornu bygginga,
þá hvarflar hugur hans ósjálfrátt
til skálda og málara hins róm-
antíska skóla, sem virðist sækja
innblástur sinn í víði vafðar
rústir glæsilegrar fortíðar til
þess að byggja upp framtíðina
ennþá glæsilegri.
Theodór Ámason
íslenzkaði.
—Fálkinn.