Lögberg - 15.08.1946, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. ÁGÚST, 1946
--------Hogberg---------------------
G«fi8 út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 ? '.argent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG
195 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
R tstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögtierg" is printed and published by
The Columbia Press, Limlted, 695 Sargent
Averue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Seconti Class Mail,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE 21 804
Islendingadagurinn á
Gimli 5. ágúst 1946
Þessi síðasti þjóðminningardagur á
Gimli, var einn af þeim áhrifameiri þjóð-
minningardögum, sem eg hefi verið á,
og hefi eg þó verið á þeim mörgum.
Veðrið var dásamlegt, og náttúran
brosti við öllum í hinni margþáttuðu
fegurð sinni og tign.
Fólkið — Islendingarnir — streymdu
að úr öllum áttum, unz saman var kom-
inn meiri mannfjöldi en eg man eftir að
hafa séð á slíkum dögum í langa tíð.
Menn og konur úr fjærliggjandi hér-
uðum — menn og konur sunnan frá
New York, vestan frá Vancouver, aust-
. an frá Montreal og frá íslandi, voru
þarna saman komin, auk alls fjöldans
úr nærliggjandi héruðum.
Þrjú aðal skilyrðin fyrir eftirminni-
legum, farsælum og áhrifaríkum degi,
voru þarna öll fyrir hendi: veðurblíðan,
dýrð náttúrunnar og fólkið.
Dagurinn var eftirminnilegur dagur!
Nefndin, sem búið hafði undir þennan
þjóðminningardag, hafði leyst vanda-
samt og mikið verk af hendi, sæmilega
vel. En bæði hún og aðrir verða að
tjalda því bezta sem til er á svona dög-
um, og við slík tækifæri.
Því er ekki að leyna, að mér fanst
sumt mega betur fara en raun varð á.
Eg get ekki skilið hversvegna að nefnd-
in fann nauðsynlegt að skilja áhorfend-
urna og áheyrendurna frá fólki því, sem
á dagskránni skemti, eins og gjört var.
Fjallkonan og hirðmeyjar hennar,
voru eins langt í burtu frá hátíðargest-
unum og unt var að koma þeim, alt
autt og tómt í kringum þær, nema karla-
kórinn við fætur þeirra. Sama var að
segja með heiðursgesti dagsins, nema
hvað mér þótti fráleitari meðferðin á
þeim. Þeir voru settir á stað þar sem
þeir sáust aldeilis ekki nema að maðut
stæði við véböndin beint í norður frá
þeim og horfði beint suður í’skúmaskot
það, sem þeim var úthlutað. Þar voru
líka forsti dagsins, ræðumenn og skáld.
Ræðustóll stóð einmana og pervisinn á
vellinum fram undan þeim hér um bil
500 fet frá aðal áheyrenda hópnum, þar
sem styzt var. Skemtiskráin var löng
og vönduð. Ávarp fjallkonunnar var vel
samið og prýðilega flutt, sem sýndi og
sannaði að yngri kynslóðin getur talað
íslftizku og borið hana vel fram, ef hún
aðeins vill leggja dálítið á sig til að jæra
hana. Framkoma Rearl Halldórsdóttur
Johnson, sem í þetta sinn var f jallkonan
var henni og íslendingum til sómáf
Forseti dagsins, hr. Steindór Jakobs-
son, leysti verk sitt vel af hendi; var
ekki með neina óþarfa útúrdúra, en
gekk hreint og hispurslaust til verks.
Ræðumennirnir gerðu verkefnum sínum
góð skil, töluðu greinilega og báru fram
mál sín með festu og mydnugleik. Um
efni ræðanna skal hér ekki dæmt. Báðar
aðalræðurnar birtast hér í blaðinu og
lesendurnir geta sjálfir gjört það. En
auk aðal ræðumannanna töluðu þeir
Hon. C. Rhodes Smith, fyrir hönd for-
sætisráðherra Manitoba, sem boðinn
var á hátíðina, en gat ekki komið sök-
um anna. Rakti Mr. Smith sögu vor
íslendinga að nokkru og fór furðanlega
rétt með það mál. Ráðherrann er prýði-
lega vel máli farinn. Einnig talaði séra
Philip M. Pétursson, vara-forseti Þjóð-
ræknisfélagsins, og bar fram árnaðar-
óskir frá því félagi í forföllum forseta
þess, séra V. J. Eylands.
Skáld dagsins voru, eins og mönnum
er nú ljóst, þeir Davíð Björnsson, bók-
sali og Berthór Emil Johnson, báðir
ungir í tölu skáldanna, og eins að árum.
Heyrt hefi eg all-misjafna dóma um
skáldaval forstöðunefndar dagsins að
þessu sinni, en svo er aldrei mikið á
slíku tali að byggja.
* ísledingadagsnefndin á úr þrennu
að velja þegar til minna í bundnu máli
kemur á þjóðminningardögum. Fyrst
ljóð, sem ort hafa verið, og víst er vert
um þau að hugsa, því íslenzka máltækið
er enn í gildi, að “góð vísa sé aldrei of
oft kveðin.” í öðru lagi til þróttmestu og
lífrænustu .lifandi skálda vorra ár frá
ári, eða leita til nýrra manna, ljóðrænna
og líklegra, og það er einmitt það, sem
nefndin gjörði í ár og vísindalega hugs-
andi samtíðarmenn vorir mundu að
sjálfsögðu kalla það þróun.
Karlakór íslendinga í Winnipeg, var
góður að vanda. Eg hefi aldrei svo hlust-
að á söng kórsins, að eg hafi ekki haft
ánægju af. Hann söng þarna á Gimli
undir stjórn Sigurbjörns Sigurðssonar
og Gunnars Erlendssonar, sem spilaði
undir á píanó, er stóð niðri á guðsgrænni
jörðinni.
Þá er komið að því atriði skemti-
skrárinnar, sem allir hlökkuðu til að
heyra og margir komu langt að til að
heyra, en það var söngur Guðmundar
Jónssonar, er um langa vegu var kom-
inn til að skemta, og er óhætt að segja
að söngur hans vakti aðdáun hvers ein-
asta manns, sem hann heyrði og þarna
var, en það voru á milli 4 og 5 þúsund
manns. Rödd Guðmundar er mikil og
voldug og hann beitir henni afbragðs-
vel. Tónblærinn er hreinn og fagur og
framburður hans svo skýr, að hvert ein-
asta orð, sem hann fer með, • heyrist
hreint og skýrt. Það var yndi á hann að
hlusta, og vér hyggjum gott til að fá
að heyra til Guðmundar aftur í haust,
þegar hann er væntanlegur til Winnipeg
með íslenzka kórnum frá Reykjavík,
sem einsöngvari kórsins.
Free Press í fréttum sínum af há-
tíðinni gat þess, að Gunnar ílrlendsson
hafi spilað undir með söng Guðmundar
Jónssonar á Gimli. Þetta er fyrirgefan-
legt hjá Free Press, því það blað þekkir
ekki frú Björgu ísfeld frá Gunnari E)r-
lendssyni, #en það gjöri eg og veit, að
það var frúin, en ekki Gunnar, sem spil-
aði undir með Guðmundi.
Eíins og venjulega var, að skemti-
skránni lokinni, gengið í skrúðgöngu,
sem þó ekki var skrúðug, suður að land-
námsmanna minnisvarðanum og lagði
fjallkonan blómsveig við minnisvarð-
anp. Elftir það fór fram söngur á ætt-
jarðarljóðum undir ágætri stjórn Páls
Bardals, sem almenningur tók þátt í.
ISr það ekki aðeins hin bezta skemtun,
heldur líka uppbyggileg skemtun. Svo
var stiginn dans þangað til að C.P.R.
sagði stopp og fólk fór heim til sín eftir
ánægjulega skemtun og ágætan dag.
Eg var nærri búinn að gleyma íþrótt-
unum, þær fóru fram undir umsjón
fjögra manna, sem fæstir létu sjá sig
á íþróttavellinum um daginn. Svo öll
aðalstjórn íþróttanna lenti á hr. EJiríki
A. ísfeld, sem vann í einu kófi frá kl.
11 f. h. til kl. nærri 6 e. h., með aðstoð
Mr. H. Péturssonar og ensks manns,
sem S. W. Bowley heitir. •
J. J. B.
Eru fréttablöðin
sjálfálæð ?
Spurning þessi er í rauninni óþörf.
Henni hefir verið svarað af merkum
blaðamönnum. Mörgum hugsandi ein-
staklingum og meira að segja með sam-
þyktum, sem gjörðar hafa verið á blaða-
manna-þingum í Ameríku, og svarið er
“nei.” Mönnum hefir komið saman um,
að blöðin séu ekki óháð, og meira að
segja komið saman um að það sé mjög
sjaldgæft nú á dögum, að nokkur rit-
stjóri sé frjáls að segja meiningu sína í
almennum málum, að maður tali nú
ekki um í málum, sem snerta blöðin
sjálf — vegna þess að þeirra meining-
ar séu nærri sjálfsagðar að koma í bága
við eigin hagsmuni þeirra, sem að blöð-
unum standa, styggja stuðningsmenn
blaðanna og spilla fyrir útsölu og aug-
lýsingavinsældum þeirra. En ekkert af
þessu má gera.
Verkefni blaðanna er að vera mál-
svarar fjöldans, og ekki aðeins vera
málsvarar, heldur líka ber góðum hlöð-
um að flytja mál hans hreint, einarð-
lega og ákveðið og er það hin sjálfságð-
asta og þýðingarmesta skylda hvers
blaðs.
Eln þarna, einmitt á þessu sviði er að
verða, réttara sagt, er orðinn, árekstur,
— árekstur milli hins sanna verkahrings
blaðanna — að segja það sem þau rétt-
ast vita og sannast, hver sem í hlut á,
og eigin hagsmuna manna
þeirra, sem að blöðunum
standa — árekstur á milli
andans og auranna, og
gætnir menn segja og blöð
og tímarit og jafnvel bæk-
urnar sýna, að aurarnir hafi
haldið velli í þeirri viður-
eign, en andinn, hinn hreini
djarfi og hugum stóri andi,
sem einkenna þótti ætt-
feðurna farið halloka. Þetta
mál hefir fengið byr undir
báða vængi nýlega þar sem
nærri hundrað stjórnar-
sinna í brezka þinginu hafa
krafist rannsóknar á blöð-
um og blaðaútgáfu stofn-
unum á Bretlandi. Það er
margt sem þessir menn og
þeirra sinnar vilja fá að
vita um blöðin og tímaritin,
sem gefin eru út á Bret-
landi. Þingkrafan í þessu
máli, sem fyrir þingið hefir
verið lögð, krefst að rann-
sakað sé: fyrst, hverjir að
séu eigendur blaðanna,
hverjir ráði stefnu þeirra,
að hve miklu leyti einka-
eignarvald nái til þeirra og
hverjir ráði aðstöðu og
stefnu blaðanna í sambandi
við fjármálin og að hve
miklu leyti að það sé í hag
blaðanna að rangfæra
fréttir þannig að beita sér
fyrir þær, eða þegja yfir
þeim.
^Ástæðan eða ástæðurnar
fyrir því að þetta mál hefir
svo ákveðið‘ komist á dag-
skrá, er meðfram sjálfsagt
sú, að allsherjar alþjóða
blaðamannafélagið hefir
haft það til meðferðar og
samþykt í því uppástungu,
s§m ávítar mjög ritstjóra,
blöð og blaðaútgáfufélög
fyrir afturför og óheilindi.
Svo vildi það líka til, að
Mr. Herbert Morrison, ráð-
herra, réðist að afturhalds-
blöðunum á þingfundi og
bar opinberlega upp á þau,
að það væri þeirra dagleg
iðja, að misherma mál,
þegja sum í hel og blátt
áfram spinna lygavef í
sumum málum, frá rótum,
og að framkoma þeirra
væri ærlegri blaðamensku
til ósómá. " •
Þó þessi afstaða sé að
öllum líkindum blandin
pólitískri beiskju, þá er
ekki nokkrum blöðum um
það að fletta, að blaða-
mensku spursmálið er að
ryðja sér til rúms og að
hasla blaðamensku nútím-
ans völl, til ákveðnara
sjálfstæðis, hreinna hugar-
fars og gagngerðari þjón-
ustu í þarfir almennings.
Forsætisráðherra Attlee
hefir neitað að verða við
þeirri kröfu, að skipa kon-
unglega rannsóknamefnd
í mál þetta, en þrátt fyrir
það er forgöngumönnum
þess að aukast fylgi, bæði
innan þings og utan.
RÚSSLAND
Fyxir nokkru síðan fóru Rúss-
ar þess á leit við Bandaríkja-
stjórnina, að hún veitti Rússum
$1,000,000,000 lán. Bandaríkja-
stjórnin veitti velyrði fyrir lán-
inu, en setti þau skilyrði, að
Rússar næmu úr gildi ýmsa
þreskyldi sem stæðu í vegi fyrir
hagkvæmum verzl'unarviðskift-
U,pri á milli Rússa og Bandaríkj-
anna. Ákvei^ið var að nefnd
manna kæmi frá Moskva til þess
að gjöra fullnaðar samning þessu
viðvíkjandi þann 15. júlí s.l. Sá
15, kom, en engin samnings-
nefnd frá Rússlandi.
Minni Íslands
Flutt aö Gimli 5. ágúst
af séra Halldóri E. Johnson.
Virðulega fjallkona!
Herra forseti!
Kæru gullafmælisbörn!
Herrar minir og frúr!
Ætli það sé ekki heppilegast
að fylgja hinum prestlega sið og
velja sér viðeigandi texta til um-
þenkingar. Öruggast að leita til
skláldanna, sem í andans upp-
lyftingu hafa ljóðað svo mörg
og snjöll ættjarðarkvæði, ó Is-
lendingadögum. Vill þá svo vel
til, að hér vestra hefur verið
ort eitthvert hið gagnmerkasta
kvæði þeirrar tegundar, af
Fjallaskáldinu fræga. Það byrj-
ar þannig:
“Þótt þú langförull legðir
sérhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalands mót.”.
Þetta er ágætur skáldskapur
af iþví það er óbrigðull sannleik-
ur og lýsir djúptækum skiln-
ingi á eðlisrótum og uppistöðu
vors íslenzka innrætis.
Island er œttarmóðir vor. Vér
erum bold af þess holdi og sál
af þess sál, svo náttúra og ímynd
ættlandsins lifir í oss, hvar sem
við spyrnum fótum við fold —
“Svo ert þú Island í eðli mitt fest
að einungis gröfin oss skilur.”
segir skáldið.
En ef vér erum synir og dætur
Fjallkonunnar, ber os nauðsyn til
að þekkja þessa ættmóður vora,
viljum við þekkja ættareðli vort,
því frumrætur lífs vors eru frá
henni vaxnar, hvert sem okkur
kann að falla það betur eða mið-
ur. Vanþakklátur og fTáviltur
sonur getur líkst móður sinni
enda þótt hann æski þess ekki.
“Island kæra ættland mitt,
ægi girt og fjöllum,
rétt að nefna nafnið þitt
nóg er kvæði öllum.”
Hér er gagnsæis geislum
skarprar skáldvitundar varpað
á viðfangsefnið og ljóðræn tunga
sjáandans túlkar vitneskjuna
með dæmafárri hnitmiðup.
Er það annars guðlast að
skoða alla sköpun, sem skáld-
verk skaparans, útfrymi af anda
hanns og orku, draum hanns í
virkileika framþróunarinnar um
endalausa fullkomnun. Ef mér
leyfist að nota þessa samlíkingu
eru það Sízt öfgar að álíta sköpun
íslands og íslenzkan lífsþroska
eftirtektaverðan og lærdómsrík-
an þátt í þeim drottinlega al-
heims-óði. 't
ísland er land hinna miklu
mótsetninga. Það er land elds
og ísa; gæti með jafnmiklum
rétti kallast Eldland sem ísland.
Strendur þess laugast tveimur
megin straumum: hinum hel-
kalda pólstraum og 'hinum heita
golfstraum sem ber varma suð-
rænna sólvinda upp til íslands.
Þessvegna eru þar veðramót allra
átta í endalausum og örhröðum
breytingum. Hvað er ömurlegta
en sólvana skammdegið út við
iahafsbaug, hvað indælla en sól-
varmar sumarnætur á íslandi?
Fyrir allmörgum árum hlust-
aði eg á heimskautafaran fræga,
Róald Amundsen flytja fyrir-
lestur þar sem hann leitaðist við
að lýsa töfrum norðurhjarans.,
Amundsen var, eins og veröldin
veit, einhver dáðríkasti og djarf-
asti landkönnuður sögunnar, en
hann var ekki skáldmæltur og
hagyrðin lágu ekki á tungu hans.
Hann gafst líka upp við lýsing-
una, stanzaði um stund og sagði
síðan, ‘hrærður og viknandi:
“Herrar minir og frúr! Eg á eng-
in orð til að lýsa því, það er svo
himneskt, svo guðdómlegt.”
Þessa guðdómlegu fegurð á
ísland í allri sinni dýrð 'þegar
fjarbláminn klæðir fjöllin en
jöklarnir varða að einu glamp-
andi geisla fræði. Fegurð íslands
verður kannske ennþá ábæri-
legri einmitt af því að andstæð-
urnar eru svo greinilegar.
Við skulúm hugsa okkur f jall-
fara, sem leggur leiðirúm bruna-
hraun í langdegis þokunni. Hann
er staddur í helheimi og lam-
andi feigðarspá fyllir huga hanns
þangað til hafgolan hreinsar
loftið frá upprennandi morgun
sólinni. Hann er staddur á heið-
arbrún og við honum blasir frið-
sæl sveit í fögrum dal. Niður
lynggrónar hlíðar liðast lækirn-
ir eins og silfur þræðir innan
um skrautblóma skartið, en nið-
ur dalinn bugðast elfan gegnum
grænar gróðrarflesjur og fram-
hjá fífil-fögrum túnum, sem
breiðast eins og gullroðið aLtaris-
klæði í kringum bændabýlin.
Svanirnir á heiðavötnum og ló-
urnar í móunum hefja ársöngva
sína og hlanda röd.dum við vatna-
niðinn og fossaföllin í marg-
þættri, glaðróma hljómkviðu
náttúrunnar. Mun þá fleirum
finnast en Jónasi — “ísland þá
íbúum sínum skemtun ljá.”
Veturinn á líka sínar dásemd-
ir og sína dýrð — en umfram alt
sínar miklu mótsetningar. Ein-
mana göngumaður leitar að vand-
rötuðum leiðum um íslenzk heið-
arlönd á skammdegis kvöldi.
Ekkert sézt nema ís og klaki í
draugalegri dagskímunni þangað
til sviftivindar fara um foldina
og lyfta tjöldum frá hinu al-
styrnda uppheimssviði. Festing-
in verður að einum blikandi
geislageim með þjótandi, brag-
andi norðurljós. Þessi óviðjafn-
anlega nætursýn er hvergi fegri
en á Islandi. Fjallfarinn gleymir
þreytunni og spyr í orðum skáld-
sins:
“Veit duptsins son nokkra dýrð-
legri sýn
en drottnanna hásal í vafurloga.
Sjá grund og vog undir gull-
hvelfdum boga.
—iHver getur nú unað við spil
og vín?—
Sjá moldin er Ihrein eins og
mær við lín,
mókir j haystsins fegurstu rós-
um —
hvert sandkorn í loftsins litum
skín
og lækirnir kyssast í silfur-
ósum.
Við útheimsins skaut er alt eld-
ur og skraut
af iðandi norðurljósum.”
Þessa dýrðar sýn, sem höfð-
ingjar koma langleiðis til að líta,
getur íslenzki kotbóndinn skoð-
að nótt eftir nótt frá hlaðvarp-
anum, heima hjá sér. Þótt hon-
um fatist mál, hrífst hann af
samkyns hugljóman sem töfrar
Einar Benidiktsson, er hrópar
frá sér numinn:
“Hugurinn lyptist í æðri átt,
nú andar guðskraftur í djúps-
ins líki.”
Ekkert skáldlegt ímyndunar-
flug jafnast á við umbreytingar
veruleikans þessa stundiná. Jafn-
vel vetrar hjarnið verður að gliír-
andi gimsteina slæðu. Orðvana
horfum við á þau undur, en lát-
um skáldið hafa orð fyrir okkur
málheltingjunum og gerum hans
tjáningu að okkar trúarjátningu:
“Kvikar jörð í köldum eldi,
krýpur fyrir himins veldi,
geislar heilsa sól frá sól.
Segulstraum frá stjömu augum
'streyma finn í hjartans taugum;
gæfu minnar gullið skraut .
glitrar djúpt í himins baugum.”
Þannig hefur ísland alið vort
kyn, með því að sýna okkur í
tvo heimana
I völundarhúsi íslenzkrar.nátt-
áru geymast alskyns undur og
margskonar gersemar: heitar
laugar og vellandi kverir, freyð-
andi fossar og fagrar elfur, geisl-
and jöklar og glampandi fyrðir,
dimmir hellrar og draugaleg
hamratröll, alskyns sveitir og
allavega fjölL
Jarðfræðilega skoðað er ís-
land ýngsta land álfunnar og enn-
í smíðutn. Það varð hálfgert
flausturverk ‘á héiminum;' eftir