Lögberg - 15.08.1946, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. ÁGÚST, 1946
4
ritningunni að dæma, síðan hefur
drottinn verið að dunda við þetta
völundarsmíði.
Drama sk-öpunarinnar byrtist
þar í ljósum og lfandi myndum.
Þar sjáum vér hjúkrandi hönd
náttúrunnar græða svöðusárin
með því að klæða brunahraunin.
Hvergi opinberast máttur lífsins
fremur en þar sem það árlega
eykur landnám sitt upp við sjálf-
ar jökulræturnar.
Þarna gerir lífið daglega árás
á dauðans ríki; en einnig hér eru
mótsetningar miklar. Þarna eru
líka mörg eyðileggingaröfl, sem
vinna lífinu grand, bæði af nátt-
úrunnar og mannanna völdum.
Þegar þess er gætt hvernig Is-
land hefur verið setið mega það
hiklaúst undur nefnast, að enn
skulu þar fiðrildin flökta yfir
blómábreiðum, farfuglarnir
syngja þar lofgjörðar ljóð fyrir
saðning sína og fénaðurinn enn-
þá breiða sig þar um græna haga.
Alt þetta líf hefur hin íslenzka
gróðrarmold alið og þroskað.
Rányrkjan er yngri í Ameríku,
en samt hefur hún nú þegar velt
í flag, að minsta kosti tveim
milljónum ekra af amerísku bú-
landi, þar sem mannvistin hef-
ur lengst varað í álfunni. ís-
lenzka gróðrarlífið á sér seigar
rætur af því að “á misjöfnu þró-
ast börnin bezt.”
En hvaða lífskjör skapar ís-
land mannfólkinu?
Ekkert land levnir svo kostum
sínum sem Island. Þegar ferða-
maður, frá suðrænum löndum,
nálgast frónskar strendur, sér
hann fyrst jökulhetturnar uppá
háfjöllunum, en litlu síðar berj-
andi 'brim á auðum ströndum. Á
ferðum sínum um landið sér
hann foksands öræfi, bruna-
hraun og blásnar hlíðar. Nokkur
vorkun 'þó honum verði þá að
orði: “Þetta kríusker ætti að
leggjast í eyði.” Hann mælir
svo af þvi hann vill þjóðinni
vel og æskir henni betra hlut-
Skiftis en að eyða kröftum sín-
um í. vonlausri baráttu fyrir
bættum hag í svo bláfátæku
landi.
En bíðum nú bara við! Á ís-
landi sér engin auðæfi? Siglir
hann ekki fram hjá stórum veiði-
skipaflota? Þau skip eru stund-
um langt að komin; frá Bret-
landi, Frakklandi, jafnvel ítalíu
og Spáni, og fleiri þjóðlöndum.
Ekki hafa þessir veiðimenn vitj-
að Islands til þess að horfa á
miðnætursólina eða norðurljósa
dýrðina, enda þótt þær sýnir
kunni að vera tilkomumeiri en
nokkuð, sem við þeim blasir
heimafyrir. Æ-i nei, þeir eru
þarna komnir til að öngla sér
auðs úr íslenzku gullkystunni.
Svo hafa sögur farið, um suðræn
lönd, af þeim auði, að þeir yfir-
gefa sína aldingarða og hætta
sér í hafísrek og hríðarstorma
norðurhafsins.
Engin furða, því hvar eru slík
auðs uppgrip sem á fengsælum
fiskkniðum? Vert er þess að
geta, í þessu sambandi, að fimti
hluti alls fiskifengs í norðurálf-
unni er úr sjó dreginn við íslands
strendur. Miðað við fólksfjölda
veiða íslendingar sjálfir fjöru-
tíu sinnum meira en Evrópisku
þjóðirnar yfirleitt. Tugir þús-
unda stunda fiskiveiðar meðal
hinna stærri þjóða, en sjö þús-
undir íslenzkra sjómanna gera
frónverja að fjórðu mestu fiski-
veiða þjóð í Norðurálfunni og
sjöttu mestu fiskiveiða þjóð
í heimi.
Úr hafdjúpinu heima og úr
fjörðum landsins eru sum hinna
nauðsynlegustu bætiefni fengin,
sem færa heilsuroðann á ásýnd
æskunnar en gefa afl í taugar
upprennandi kynslóða. Hvers
virði er hið íslenzka fiskilýsi
okkur öllum? Það er vörður lífs
og iheilsu hjá mönnum og dýr-
um um hið humsæla norðurhvel
þegar lífgeislana þrýtur með
lækkandi sól í vetrar skamm-
deginu. Það viðheldur vonum
um heilsu heimsfoúa, og er okkur
öllum ánægju auki, að vita nú
til þess, að senn munu braeðurn-
ir heima éiga sér bezta skipa-
kost og fullkomhustu veiðar-
færi allra þjóða. Hitt er löngu
kunnugt, að þeir eru djörfustu
og ötulustu veiðimenn allrar
veraldar.
En hvað ,um sjálft landið? Eru
þar nokkrar auðsuppsprettur?
Það andar köldu um farmann-
inn sem fleytist að ströndum og
hann fcennir kannske í brjósti
um landsins börn, sem eiga að
búa við þann kulda. Tæpast við
því að búast, að hann átti sig á
því við fyrstu kynni, að undan
þessum helbláu jökulhettum
frjóta þeir straumar í fallandi
fossum, sem bera ljós, orku og
yl útum alt landið og inn í hvert
heimili, innan skamms. Ekkert
land er jafn auðugt af raforku
frá fallvötnum sem Island, í
hlutfalli við íbúatölu sína.
Víst myndi Bretinn viljugur
að gefa allmikið af auði sínum
ef mögulegt væri að flytja Gull-
foss yfir hafið og setja foann
niður í Thames-elfu, og sízt
myndi Frakkinn synkur á sínu
gulli, gæti hann sett Goðafoss í
Signu nálægt París. Ef hægt
væri að draga ísland yfir hafið
og koma því fyrir í miðri Evr-
ópu, myndi sú aðþrengda ólfa
ekki framar þurfa að kviða
hungri né kulda, því.þá ætti hún
sér afl þeirra hluta sem gera
skal.
Vissulega er ísland undraland
hinna einkennilegustu mótsetn-
inga. Jöklarnir ylja það og rækta
það. Þeir hafa um aldur fram
unnið landinu ómetanlegt gagn.
Þeir hafa malað steinefna sall-
ann mélinu smærra og óteljandi
ár og lækir bera þennan nær-
ingarforða jurtanna niður á lág-
lendið og dreyfa honum niður
um dalina. Annars myndi þús-
und ára rányrkja hafa lagt Is-
land í auðn fyrir öldum síðan.
Enginn veit að hvaða gagni
þetta kann að koma, þegar mann-
vitið tekur þessa sjálfvirku efna-
smiðju til hagnýtingar á ótal á-
veitu svæðum. Áveita með jök-
ulvatni hefur verið gerð og ór-
angurinn góður. Danskur sér-
fræðingur í búnaðar vísindum
hefur látið þá skoðUn í ljósi, eft-
ir ítarlega rannsókn, að rækt-
un jarðarinnar muni óVíða svara
drýgri uppskeru en í beztu sveit-
um Islands.
Annar skaðvaldúr Islands, eld-
urinn í iðrum jarðarinnar, hefur
líka bætt fyrir brot sín að nokkru
leyti. Hvað myndu stærri og
voldugri þjóðir vilja til þess
vinna, að eiga jarðhita íslands
undir iljum sér, að eignast Is-
lenzku laugarnar og íslenzku
kverina?
Myndu ekki Winnipegborgar-
búar vilja greiða drjúgan skild-
ing fyrir að fá hvert íbúðarhús
upphitað frá sívirkri og sjálf-
virkri vermistöð eins og Reykja-
vík er nú hituð? Hvað myndi
London og París vilja greiða
fyrlr slík hlunnindi?
Það má nota þennan jarðhita
til margra hluta. Með honum má
rækta ýmsa garðávexti í vetrar-
verðum, í upphituðum og gler-
-þöktum gróðrarreitum. Munu
fáar þjóðir í hinum norðlægari
löndum geta hrósað því happi, að
neyta nýs og heimaræktaðs
grænmetis um hávetur. Alt er
þetta í byrjun en möguleikarnir
eru miklir. Jafnvel bjúgaldin
(bananas) hafa fullþroskast þar
heima við jarðhita og rafljós.
Þannig er landið, sem alið
hefir vort .kyn og uppalið vora
sál.
Alt sem ísland er og alt sem
Island á hefir haft éinhver áhrif
á okkur, á sinn þátt í því að gera
okkur að þvi, sem vér erum.
I frónskum fjalladölum og á
íslenzkum ströndum stóð ættar-
vagga vor. Islenzkt var það
myndasafn, sem æska kynslóð-
anna skoðaði hrifnæmum huga,
þessar myndir urðu að áhrifa-
mynd'um í Lífi ættbálksins og þau
áhrif gengu í erfðir einni^ til
okkar, sem hér erum alin. Þessar
litauðugu, margvíslegu myndir
tendruðu listhneigð og skáldgáfu
þjóðarinnar og þessvegna eigum
vér Islendingar tiltölulega fleiri
listamenn og skáld en aðrar
þjóðir.
Lífsreynslan og lifsbaráttan
forðaði okur frá smásálarskapn-
um. Erfiði, sem gefur vonir um
umibun, þegar vel gengur, stælti
viljann og athafnaþróttinn hjá
Islendingum. Hið breiða, blik-
andi haf ögraði foinum ungu,
æfintýraþyrstu og hugdjörfu til
að tefla á tvær hættur. Fjöllin
vöndu menn á brattgengið og
sú æfing jók okkur afl og áræði.
Það afl og óræði kom okkur að
jafnmiklu gagni vestan hafs sem
austan.
Ber okkur þá engin skylda til
að elska og meta það land, sem
ól ætt vora til dirfsku og dáða?
Einhver mun kannske segja:
“Já, en nú er eg öðru landi háður
og annari fósturjörð.” Eins og
það ætti að vera fullvöxnum
karlmanni ofraun að elska að
minsta kosti tvær konur af öllu
hjarta. Mér er sem eg heyri
menn hugsa: “Já, nú þykir mér
dáma og víst er klerkurinn óða-
mála orðinn.” En finst ykkur
það sjálfsagt að maðurinn
gleymi móður sinni enda þótt
honum verði það á, að ganga í
heilagt hjónaband.
Sumum finst Islandi engar
þakkir bera fyrir uppeldið á sér
eða sínum. Við heyrum ótal
hallærissögur að heiman: sögur
um eldgos og óáran, um isafar
og einangrun. um hungur og
drepsóttir og um konunga óstjórn
og kirkjulega harðstjórn. Allar
eru þær sögur sannar, því miður,
I en þó er hér ekki nema hólfsögð
saga svo fremi að þess sé ekki
jafnframt getið, að Island hefir
uppalið og viðhaldið þeim mann-
dómi, þeirri þreklund og því
bjartsýni, sem magnaði fólkið
móði til að afbera allar þessar
hörmungar og eftir þúsund ára
reynslu á þjóðin sér nógan styrk
til þess að hefja sig á bekk með
heimsins mestu framfara þjóð-
um, á einum mannsaldri, þótt
viðnámsþrótti Islendinga sé að
verðugu viðbrigðið m'yndi hann
samt ekki hafa megnað að
standast órofa hallæri í þúsund
ár. Baráttan var aldrei vonlaus
af því reynslan sýndi, að náttúr-
an upplauk örlátri hendi í góð-
ærunum sem til féllust eftir
hörmungarnar. Þetta var orsök
þess undurs, að þjóðin, þrátt
fyrir óhöpp og einangrun, fékk
sjálfri sér borgið og sinni menn-
ingu. Ekki eru Islendingar held-
ur svo heimskir, yfir leitt, að
þeir myndu verja fé og erfiði í
ræktun landsins, hefðu þeir enga
trú á getumagni þess til að end-
urgreiða kostnaðinn, ‘þeir ættu
að þekkja landið sitt.
Argsamt og erfitt var lífið
tíðum heima og óhöppin mörg,
en er það nú alvég víst að mæt-
asti mannlífsgróðurinn vaxi í
allra vindaskjóli úndir rúsínu-
runnum?
Island hefir mótað eðli vort
eftir sinni mynd, hrjúft nokkuð
eins og vindibarin fjöllin en inn-
viðatraust eins og stuðlabergið í
Herðubreið. Ásýnd ættlandsins í
endalausum myndbreytingum
hefir auðgað anda íslendinga há-
leitum hugsjónum hjá skáldun-
um, listamönnunum og speking-
unum, sem grufluðu út í gátur
lífsins meðan þeir horfðu á dá-
semdir heims og himins út um
örsmáa fooðfctofuglugga á lág-
reistum ‘heiðakotum uppi í ís-
lenzkum afdölum.
r, • • - - .,
“Og sálin var stœlt af því afli,
sem er
á ættlandi hörðu, sem dekrar við
fátt;
það fóstrar við hœttur, en það
kennir þér
að þrjóskast við dauðann en
treysta á þinn mátt,
í voðanum skyldunni að víkja
eigi úr
og vera í lífinu sjálfum þér trúr.”
ísland sýnir börnum sínum í
tvo heimana í áhættusamn lífs-
baráttu: Á sigling um sollið haf
þegar eina lifsvonin virðist að
beita í vindinn; á ferðum um ör-
æfin, í manndráps foyljum, þegar
engu má skeika um stefnur og
aldrei láta undan slá; á reið yfir
beljandi fljót þar sem öruggasta
leiðin lá um tæpasta vaðið.
Þetta kendi íslendingum að
hugsa djarflega og láta ekki basl-
ið buga sig. Fyrir þetta uppeldi
hefir það verið einkenni vors
kyns, að beita í vindinn og láta
ekki undan síga, en þræða sínar
lífsins leiðir á hinum tæpustu
vöðum, að vera ekki kotungar
heldur stórmenni í hugsun og
áformum.
Fyrir þessa stórmannlegu
dirfsku stofnuðu þeir lýðveldið
til forna og vildu engan konung
yfir sér hafa. Trúðu sjálfum sér
bezt fyrir sinni framtíð og sínu
frelsi. Stórmanleg og djörf er
hugsun þeirra höfunda, sem
hinar fornu sögur sömdu og hin
eldfornu kvæði ortu. Það kennir
engrar kotungssálar í Völuspá, í
Hávamálum, í óði Egils eða
Heimskringlu Snorra Sturlu-
sonar. Óður íslendinga hefir
oftast verið hástemdur eins og
sjá má á háfleygi Einars Bene-
diktssonar, hugmyndaflugi Matt-
híasar, og djúpsæi Stefáns. Hve-
nær sem skáldunum dapraðist
flugið, .tók sjálf þjóðin við og
brti þjóðsöguleg æfintýri um
rlddaralega útlaga kunnáttusama
dverga og kotungasyni, sem urðu
konungar. Hin svipmikla og svip-
hreina ásýnd Islands og hin stór-
brotna lífsbarátta við sjálf nátt-
úruöflin kendu Islendingum að
tefla djarft og treysta sjálfum
sér, og dreyma höfðinglega.
Þessvegna eignaðist þjóðin
marga mœringa en engan samt
meiri en Jón forseta Sigurðsson,
hinn vöxtuglega blómknapp ís-
lenzkrar þjóðmenningar. ;
Hið stærsta er samt framund-
an, að gera þennan hugræna
sikáldskap að virkileika. Verk-
'efnið er á Islándi, sem annars-
staðar, að leysa hvern svein og
svanna undan örlögum örbirgð-
ar, undan vansæmd fátækarinn-
ar í landi, sem hefir meir en nóg
náttúrugæði, til að veita öllum
tækifæri til að lifa hamingju-
sömu menningarlífi og njóta
sinna hæfileika sér til hamingju
en þjóðinni til farsældar. Hlut-
verk íslendinga er að opinbera
heiminum ihvað námfús og sam-
hent smáþjóð getur áorkað í
erfiðu en auðugu landi.
Vitaskuld er það ekki okkar, (
að ráðleggja bræðrunum heima,
en sannleikann má segja, hvar
sem er og hvenær sem er. Sá
sannleikur er í orðum Roosevelts
forseta falinn, þar sem hann
segir: “Það er engin þjóð svo
auðug, að hún megi við því að
vanrækja fólkið.” Þótt miklð
afl búi í náttúrunni dvelur þó
ennþá meiri kraftur til mann-
kyns endurlausnar í okkur sjálf-
um, því maðurinn er mælikvarði
allra hluta. Það völundar vit,
sem íslendingar eignuðu dverg-
unum verða þeir nú sjálfir að
eignast, til að breyta leirnum í
lífgjafa, fossum í orkustrauma,
fallvötnum í ljós og yl, en jarð-
arvarmanum í bætilyf. Þó kem-
ur .þetta að litlu gagni nema því
aðeins að þjóðin meti manndóm-
inn og drengskapinn mest, eins
og hinir frægu gullaldar menn
gerðu
Þegar þjóðin eignast það hug-
sæi, að lífið sé til þess að rækta,
betra og fegra landið til gagns
fyrir alda sem óborna er henni
borgið og þá er líka frelsi hennar
bezt borgið Smáþjóð getur aðeins
át sér eitt til varnar, álit gott
fyrir mannúðlegt, réttlátt og
menningarrikt þjóðfélag.
FRÉTTIR
(Frh. af bls. 1)
hann hafi ihækkað kaup verka-
,manna með uppástungu sinni
um I8V2C hækkun á kaupi verk-
a manna. Demokratar bera það
aftur á Republicana, að þeir
hefðu reynt til að eyðileggja alla
verðskipulagningu, og að þeim
hefði næstum því tekLst það. Um
utanríkismál verður naumast að
ræða í kosningunum, þvi flestir
Republikan þingmenn hafa þeg-
ar tjáð sig samíþvkka núverandi
stefnu Demokrata í utanríkis-
málumrm.
Primary kosningar fóru fram
í sex ríkjum í Bandaríkjunum í
vikunni sem leið, Allir efri
imálstofu mennirnir og flestir
þingmenn neðri málstofunnar
báru sigur úr býtum í kosning-
unum á miðvikudaginn í síðustu
viku. Eina áberandi undantekn-
ingin var í fimtu kosningadeild
í Missouri, þar sem Rodger C.
Slaughter var, og er enn þing-
maður. Hann tapaði illa fyrir
mótstöðumanni sínum Enos Ax-
tell. 1 þeirri kosningu tók Trú
man ákveðinn þátt með Axtell
en á móti Slaughter, fyrir þá
sök að Slaughter hefir lagst á
móti framkvæmdartilraunum
forsetans og hans ráðunauta á
þinginu.
Sen. Harry F. Byrd, demókrati
í Virginia, er óhultur með önn-
ur sex ár.
Sen. Harley Kilgour, demó-
krati í Vestur Virginia, náði út-
nefningu með yfirgnæfandi
meirihluta.
Sen. Frank P. Bridge, sem var
skipaður til að fylla sæti Tru-
mans 1945 var útnefndur í Mis-
souri.
I sambandi við útnefningu til
þjóðþingsins i Vestur Virginiu,
þá höfðu allir þingmennirnir 4
meirihluta atkvæði. Þeirri at-
kvæðagreðislu er ekki lokið.
Fyrrum ríkisstjóri og aðstoðar-
hermálaritari í stjórnartíð Roose-
velts, Harry H. Woodring, vann
útnefninguna af hálfu demókrata
í Kansas.
I New Hampshire voru út-
nefninga kosningarnar .harð-
sóttar. Ríkisstjóri Charles M.
Dale, republikani, hafði þar 500
atkvæði umfram.
United Church of Canada
UNITED COLLEGE
In Affiliation with The University of Manitoba
Students are offered courses in:
FACULTY OF ARTS AND SCIENCE leading to the B.A. Degree.
JUNIOR DIVISION WORK for the B.Sc. and pre-professional courses for;
Commerce. Engineering, Law, Medicine, etc., are also offered.
COLLEGIATE—Grade XI (Matriculation), Grade XII (Entrance to Second
Year and Normal School).
FACULTY OF TIÍEOLOGY—Diploma and B.D. Courses.
RESIDENCE for^men and women.
CENTRALLY LOCATED. large campus, skating rink.
OPENING DATES FOR 1946-47
Collegiale Division Sepl. 11
Junior Division Arts and Science Seph 30
Senior Division Arts and Science Oci. 2
Theology Oct. 3
■ t
For further information and Calendar, apply to the Registrar,
UNITED COLLEGE, Portage at Balmoral, WINNIPEG. MAN.
Phone 30 476 or 72 291
mnniTOBR telephode
snsTEm