Lögberg - 26.09.1946, Blaðsíða 4

J
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 26. SEPTEMBER, 1946
-----------Hogberg---------------------
G«fi8 út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Maniitoba
Utanáskrift ritstíórana:
EDITOR LÖGBERG
195 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Rifcstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Logberg-” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Averue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as fjécond Class Mail,
Post Offioe Dept., Ottawa.
PHONE 21 804
Heimskringla sextug
í gær varð vikublaðið Heimskringla
sextíu ára. Fyrsta tÖlublað þess er dag-
sett 25. september, 1886. Þá var Winni-
peg smábær. Þá voru íslendingar að
nema land og hefja bygð í Vestur-
Kanada og menningarlíf þeirra að byrja
í landi Leifs heppna, og síðan hefir blað-
ið verið einn þáttur í menningarviðleitni
íslendinga í þessu landi.
Um sextíu ára lífsferil blaðsins mætti
segja óendanlega margt, og það eru ein-
mitt tímamót eins og hér um ræðir, sem
slíkt á að segjast. En að fara út í þá
sálma yrði of langt mál í þessum fáu
orðum. Nóg að segja, að Heimskringla
hefði ekki lifað fram á þennan dag, ef
ekki hefði verið að ræða um verkefni á
meðal Vestur-íslendinga, og ekki held-
ur nokkurt annað blað. Oss er ijúft, við
þessi tímamót á æfileið .blaðsins, að
þakka það alt, sem vel hefir verið unnið
í þarfir þjóðþrifa og þjóðmenningar á
meðal íslendinga og óska blaðinu og að-
standendum þess til allra heilla og ham-
ingju með það verk í framtíðinni.
Góð samkoma
Samkoma sú, sem Jóns Sigurðsson-
ar félagið hélt í Fyrstu lútersku kirkj-
unni á föstudagskveldið var prýðileg að
öllu leyti. Aðsóknin var góð og skemti-
skráin óvanalega vel af hendi leyst,
enda var þar um að ræða valið lið.
Ensku konurnar, sem léku á strengja-
hljóðfærin og Mrs. Katherine Wallace,
sem lék undir með þeim á píanó, leystu
verkefni sín af hendi til ánægju öllum
viðstöddum.
Ræðumennirnir, H. A. Bergman,
dómari, sem gjörði kunnan aðalræðu-
manninn, Dr. A. W. Trueman, forseta
Manitoba-háskólans, leysti sitt verk-
efni af hendi með sókndjarfri orðfimi og
hnittnum gamanyrðum, sem sá maður
getur brugðið fyrir sig þegar honum
býður svo við að horfa.
Ræða Dr. Truemajis um músík, var
bæði skemtileg og uppbyggileg. Maður
sá er ekki aðeins ræðumaður, heldur er
látbragð hans og framkoma svo geð-
þekk og prúð að orð hans ná þessvegna
frekar til eyrna manna en ella, og hugs-
anir hans til heila og hjarta áheyrend-
anna. í þetta sinn benti hvert hans orð
inn á lönd fegurðarinnar, og hver hans
hugsun inn í hugarheim hins batnandi
manns.
Pearl Johnson söng vel Suðureyja-
söngvana, eins og maður á að venjast
frá hennar hendi, en þó bezt “Drauma-
landið”, og er ekki ólíklegt að hljómur
og grunnur draumalandsins liggi nær
hjarta hennar, en söngvarnir um hinar
forn-norrænu bygðir Suðureyjanna.
Snjólaug Sigurðsson spilaði undir með
söng Mrs. Johnson, á píanó.
Síðust á skemtiskránni var ungfrú
Agnes Sigurðsson, sem lék fimm lög
á píanó. Eg gæti hugsað að fólk færi að
brosa, ef eg réðist í að ritdæma listræni
og listtækni þeirrar yngismeyjar. En
eg hefi verið staddur þar sem fegurð
láðs-, lofts og lagar hefir dáleitt. mig, og
töfravald náttúrunnar leikið um sál
mína, og þegar að töfrar slaghörpunnar
megna að flytja mann inn á álíka lönd
hljómlistarinnar, þá veit eg að vel er
leikið. — En það er einmitt það sem
Agnes gjörir með hinni máttugu list
sinni — það er einmitt það sem þær
gjöra báðar, þessar frændsystur, hún
Agnes og hún Snjólaug
Stjórn samkomunnar hafði forseti
Jóns Sigurðssonar deildarinnar á hendi,
frú Flora Benson, og fórst það ágæt-
lega vel.
Samkoma þessi var öllum hlutað-
eigendum til sóma og öllum, sem sóttu
hana’til uppbyggingar.
—J.J. B.
1 aftur elding
Fundur einn eftirtektaverður hefir
staðið yfir í Geneva í Sviss undanfar-
andi. Þar voru mættir áhrifamestu
andans menn frá Frakklandi, ítalíu,
Ungverjalandi, Þýzkalandi, Sviss og
Bretlandi. Þetta var engin konungleg
valdanefnd, heldur sjálfboðanefnd, sem
saman var komin að undirlagi Marcel
Raymonds prófessors í Geneva og söng-
fræðingsins Ernst-Alexandre í Sviss, og
viðfangsefni þessara manna var að
reyna að kveikja aftur á menningar-
ljósum þeim, sem Gray lávarður sagði
að slökkt hefði verið í fyrra heimsstríð-
inu.
Eins og gefur að skilja, þá reyndu
þessir umboðsmenn andans ekki til að
leggja friðargrundvöll eða semja friðar-
sáttmála í vanalegum skilningi, en þeir
ræddu þó um yfirsjónir manna í liðinni
tíð, og hvernig að mögulegt væri að
treysta hið andlega líf Evrópuþjóðanna.
Hér fylgja skoðanir sumra þeirra.
Skáldið Stephen Spender frá Eng-
landi: “Auðnin um þvera E)vrópu aðskil-
ur ekki sigurvegarana frá þeim sigruðu,
heldur löndin eyðilögðu frá þeim óeyddu
og auðugu. Látum oss koma í veginn
fyrir, að annar af þeim aðilum sökkvi
sér niður í að vorkenna sjálfum sér, og
andúð, en hinn í sjálfsréttlæting og ótta
niðurlægingarinnar.”
George Bernanos rithöfundur: “Sá
eini sannveruleiki, sem til er í Evrópu í
dag er svarti markaðurinn. Menningin
er orðin að handa menning, biðjandi
handa, handa, sem taka, stela, í stað
menningar andans. Vélarnar eru slíkar
hendur. Atom-sprengjan er ein slík
hönd, sem búin hefir verið til, til að
sundra heiminum. Hvernig stendur á
að við höfum eignast sprengju, sem
eyðileggur heila borg á einni mínútu,
en enga vél, sem getur bygt hana upp á
sama tíma? Vélar geta aldrei bjargað
heiminum, né heldur alþýðu vinsældir.
Það eru aðeins frjálsir menn, sem það
geta.”
George Lucs frá Ungverjalandi tók
aftur og aftur fram þá skoðun sína að
einstaklingsrétturinn yrði að lúta rétti
heildarinnar, sérstaklega væri það
nauðsynlegt fyrir andans menn þjóð-
anna.
Karl Jaspers, Sviss: “Þegar við fram-
kvæmum, þá verðum við að láta stjórn-
ast af siðferðilegri vissu, en ekki af
þeirri ímyndan, að við höfum höndlað
sögulega leyndardóma.”
Þetta er í fyrsta sinni að umboðs-
menn sigurvegaranna og þeirra sigruðu
mætast á sameiginlegum grundvelli til
að ræða málin frá sannsögulegu sjón-
armiði aðeins, eftir stríðið. Hér eru
nokkrar samþyktir, sem þetta menta-
og gáfumanna þing hefir samþykt.
Þýzka þjóðin í heild er sek um stríðs-
upptökin. Að allar Evrópuþjóðirnar séu
meðsekar. Viðurkendu skyldu sína í að
endurreisa aðal-siðferðisverðleika hinn-
ar vestrænu menningar. Mynda varan-
leg samtök (congress) andlegra leið-
toga í Evrópu.
Sagnaritaranum rússneska Eugene
Tarle var boðið að taka þátt í þessu
þingi, en hann svaraði ekki boðsbréf-
inu. Sagnaskáldinu rússneska Ilya
Erhenburg var einnig boðið að taka
þátt. Hann svaraði: “Hvað viljið þið?
Við höfum enga slæpingja í Rússlandi,
heldur menn, sem framkvæma. Eg hefi
engan áhuga fyrir þingi ykkar . . .
Ykkar eina áform er að búa undir ann-
að stríð.”
Fátækra samlagið
Sameiginleg átök til styrktar fá-
tækra samlagi Winnipegborgar. Okkur
gefst nú tækifæri til að styrkja með
fégjöfum stofnanir þær í Winnipeg, er
til heilla miða og árlegan styrk þarfnast.
Á stríðsárunum lögðum við aðal-
áhersluna á sigurlánin, og heimaþarf-
irnar sátu að miklu leyti á hakanum.
Nú, þegar stríðinu er lokið, þá er okkur
öllum ljóst, að ef varanlegur friður á að
fást, þá verðum við að leggja rækt við
að bæta mannfélagið og sambúð mann-
anna.
“Í húsi mínu rúmaát allir — allir’
Blöðin okkar íslenzku geta að
vísu litlu um ráðið þegar til þess
kenmr að höndla alþjóða málin,
og lítil áhrif á þau haft, eins og
nú er ástatt.
Samt sem áður geta blöðin
ekki látið þau afskiftalaus. Þau
hljóta að gera sitt bezta til þess
að skýra heimsviðburðina fyrir
lesendum sínum og hjálpa þeim
til þess að eignast glögga og
greinilega hugmynd um þá.
Þetta er skylda og köllun allra
blaða, hvar í heimi sem þau eru
gefin út og á hvaða máli sem
þau eru prentuð; enda reyna þau
það flest að einhverju leyti. þótt
engu þeirra hafi tekizt það eins
vel og þeim blöðum, sem Þor-
steinn Gíslason stjórnaði. Hann
var alveg einstakur maður í sinni
röð meðal blaðamanna að því
leyti, hversu snildarlega honum
tókst það að semja skýrt og skilj-
anlegt yfirlit yfir alla alþjóða
viðburði í hver árslok auk þess
hversu glöggar fréttir hann sagði
í blöðum sínum jafnótt og þær
gerðust.
Hér eftir, enn þá fremur en
hingað til, verður það skylda
íslenzku blaðanna að skýra ræki
lega, sanngjarnlega og skiljan-
lega frá öllum alþjóða fréttum,
þar sem Island er nú að gerast
meðlimur þjóðbandalagsins með
fullum réttkidum.-------
Nú langar mig til íþess að minn-
ast á þær alþjóða fréttimar sem
yfirskyggja allar aðrar fréttír á
þessum yfirstandandi tímum.
Það eru friðarsamningarnir svo
kölluðu, sem verið er að skapa.
Ekki færri en þrjár eða fjórar
fulltrúanefndir sitja á alþjóða
þingum viku eftir viku og mán-
uð eftir mánuð, og enn sem kom
ið er hefir sama sem ekkert gerst.
Hvernig stendur á þessu þófi?
Hvað veldur því að fulltrúar
þjóðanna geta ekki komið sér
saman?
Það liggur í augum uppi; getur
engum sjáandi manni dulizt:
stað þess að alþjóða heill sé sá
aðal grundvöllur sem bygt sé
á, skiftast fulltrúarnir í nokkurs-
konar keppiflokka, þar sem hver
um sig skarar eldinum að sinni
eigin köku eftir fremsta megni,
án nokkurrar tilhliðrunar eða
nokkurs tillits til annara. Tals-
menn Bandamanna — fulltrúar
sigurvegaranna í stríðinu, hafa
tekið öll ráð í sínar hendur, eins
og altaf hefir átt sér stað eftir
öll stríð, og ákveðið hegning og
sektir svo harðar og háar að hin-
ir sigruðu geta svo að segja enga
ojörg sér veitt á vissum svæðum
um langt skeið. Hinir sigruðu
verða að bera þær byrðar, sem
á þá eru lagðar: “Sigraðir menn
verða að sætta sig við alt,” sagði
konungurinn forðum. Frá vissu
sjónarmiði er þetta alt réttlátt
og sanngjarnt.
En það er eitt atriði í þessu
sambandi, sem fulltrúar Banda-
manna virðast ekki athuga, og
iað er þetta: Á meðan hinir
sigruðu búa undir langvarandi
áhrifum hinna háu sekta og
hörðu dóma skapast hatur og
í ár þarf a safna í Winni-
peg til þessara þarfa $485,-
000. Það er upphæðin, sem
að gætnir borgarar þessa
bæjar hafa ákveðið að
safna þurfi til þess að sjá
hinum 28 stofnunum í Win-
nipeg farborða á komandi
ári — stofnunum, sem ó-
umflýjanlegar eru bæjar-
félaginu til velferðar.
Það eru einstaklingarnir
sem mynda félagsheildina,
það eru líka einstakling-
arnir, sem ráða því hvort
að bræður þeirra og systur,
sem ver eru sett efnalega,
eiga að njóta þekkingar og
tækni nútímans þegar þau
þurfa á að halda. Það eru
hinir göfuglyndu, sem
styðja þá sem veikbygðari
eru. — Gefið höfðinglega
til fátækra samlagsins.
hefnigirni í hugum þeirra, sem
fyr eða síðar brýzt út í nýjum
áriásum þegar þeim vex fiskur
um hrygg; friðarsamningarnir
verða því í eðli sínu urudirbún
ingur undir næsta stríð eins og
friðarsamningarnir 1918 — og
þannig rekur hvert stríðið ann
að, og verður auðvitað hvert
öðru ægilegra, eftir því sem auk
in vísindi og vaxandi þekking
hjálpa til þess að fullkomna öfl
og tæki eyðileggingarinnar.
Þetta hefir verið lífs- og dauða-
saga þjóðanna frá alda öðli fram
á vora daga.
ísland ræður að vísu litlu um
það hvaða breytingar eða ráð-
stafanir gerðar séu til þess að
friðvænlegar sé að farið í þessum
efnum; og því síður höfum við
hinir fáu Vestur-íslendingar yfir
nokkrum þesskonar áhrifum að
ráða.
Samt sem áður getum við ekki
varist þeim hugsunum að betur
mættu þessi friðarmál fara
höndum fulltrúanna en raun hef-
ir á orðið enn sem komið er.
Setjum sem svo að í stað þess
að fylgja kenningunni: “Auga
fyrir auga og tönn fyrir tönn,
eins og gert hefir verið og gert
er enn, væri breytt um og lög-
helguð kenningin sem segir:
“Elskið óvini yðar og biðjið fyrir
þeim sem yður ofsækja” o. s. frv,
Að minsta kosti ætti það ekki
að vera stór synd að stinga upp
á því að hinar svonefndu kristnu
þjóðir féllust á þesskonar breyt-
ingar.
Ef fulltrúar allra þeirra Banda-
manna, sem kristnir kallast
hefðu breytt samkvæmt trú
sinni og látið athafnir sínar
stjórnast af anda og kenningum
þess, sem þeir kalla friðarhöfð-
ingjann, þá hefðu þeir, að stríð-
inu loknu, kallað saman alþjóða
fund, þar sem mættir hefði verið
jafnt hinir sigruðu sem þeir er
sigurinn hlutu. Þar hefðu þeir
byrjað á því að gera öll stríð út-
læg, afvopna allar þjóðir — ekki
einungis hinar sigruðu, heldur
allar, og stofna alþjóða lögreglu,
sem allar þjóðir stjórnuðu í sam-
einingu.
“Þetta hefði enga þýðingu
haft,” munu sumir segja; “það
hefði aldrei fengist samþykt.”
En mér er spum: Hverjar þjóð-
irnar hefðu verið líklegar ti'l þess
að mótmæla því? Að líkindum
alls ekki þjóðverjar; þeir voru
gersamlega knúsaðir .og máttu
sín einskis. Auk þess hefði fram
tíð þeirra verið borgið með þessu,
og þeir hefðu sloppið við ervið-
ustu afleiðingarnar af þessu síð-
asta stríði, sem þeir, eða leiðtog-
ar þeirra voru valdir að.
Ekki er líklegt að Japanir
lefðu mótmælt þessu; sú þjóð
var einnig með öllu knúsuð og
stödd á glötunarbarmi. Þetta
hefði skapað henni svo miklu
sælli framtíð en nú blasir við
henni, að hún hefði tekið því
fegins hendi.
“Hvernig átti að ætlast til þess
að Bandamenn sættust við ‘óvin-
ina’ undir eins eftir stríðið?”
mundu sumir segja: “óvinimir
urðu að úttaka sína hegningu.’’
En því er þar til að svara að lífs-
reglur kristninnar þekkja enga
hefnd né hegningu: “Svo sem
vér og fyrirgefum vorum skuldu-
nautum,” segir þar.
Það að tryggja framtíðar frið
átti að vera aðal takmark alþjóða
nefndanna; að æsa til nýs haturs,
að skapa nýja hefnigirni með
hörðum refsingum og háum sekt-
um er öruggasta ráðið til þess
að búa undir næsta stríð. Ef
öll vopn í allri mynd í eigu eða
umsjá einstakra þjóða eru bönn-
uð og (þess gætt með alþjóða lög-
reglu að þau séu hvergi búin til,
þá er engan að óttast 'lengur.
“En þetta er orðið of seint,”
segja menn: “Friðarþingin hafa
skapað sér vissar reglur ög stefn-
ur, sem þau verða að fylgja.”
Því má svara þannig, að hafi
nefndirnar trúað því í ’upphafi,
að sú aðferð sem þær hafa valið,
væri sigurvænleg og líkleg til
varanlegs friðar, þá ættu þær nú
að hafa sannfærst um hið gagn-
stæða, og véra fúsar til þess að
breyta stefnu sinni: Enda má
benda á það í þessu sambandi, að
smáþjóðin Cuba hefir lýst því
yfir að hún ætli sér að bera fram
tillögu þess efnis að úr gildi sé
numið neitunarvalds ákvæðið í
stefnuskrá þinganna, þar sem
ein þjóð (ef hún er stór þjóð)
getur ráðið því með sínu eina at-
kvæði að tillaga sé feld þótt öll
hin atkvæðin séu með henni.
Kristna stefnan hefir verið
kend í tvö þúsund ár, en hingað
til hefir aldrei verið reynt af
stjórnarvöldum eða fulltrúum
nokkurrar þjóðar að lifa sam-
kvæmt henni. I þess stað virðist
nútíðarstefnan vera sú að gera
sér jafnvel ekki gott af “tönn
fyrir tönn,” heldur er nú við-
kvæðið: “Augu fyrir auga og
tennur fyrir tönn.”
Væri breytt um stefnur á þann
hátt, sem eg hefi bent á, þá gætu
allir tekið saman höndum með
drengskapar loforðum um það
að öll óvinátta skyldi gleymd,
alt hatur og öll heift um garð
gengin.
Að því búnu skyldi stofnuð
ein alþjóða stjórn — yfirstjórn,
líkt og samlbandsstjórn Banda-
ríkjanna eða Canada, en hvert
ríki, hvert land eða hver ein-
stök þjóð hefði frjáLsa en tak-
markaða heimastjórn, eins og
hvert sérstakt fylki í Canada hef-
ir nú. Sumir kalla þetta, ef til
vill, loftkastala,. Þeir um það.
En gæti þeir þess jafnframt að
flestar umbætur og breytingar,
flest stórvirki þjóðanna hafa
byrjað með loftkastala.
ísiand er sérstakt og einkenni-
legt land; íslenzka þjóðin er að
sumu leyti öðruvisi en allar aðr-
ar þjóðir: Hernaðarleg afstaða
Íslands er nú orðin sú, að það
er talið með þýðingarmestu
löndum hnattarins, ef nýtt stríð
yrði hafið, og samt hefir það
ehgin vopn og engan her. Það
er því íslandi lífsnauðsynlegt að
engin fleiri stríð eigi sér stað.
Skemtilegt væri það að sjá
þá frétt í blöðunum og hlusta á
það við útvarpið að fyrsta til-
laga íslenzka fulltrúans — hver
sem hann verður — þegar hann
hefir tekið sæti í þjóðbandalag-
inu, væri sú að breytt sé tafar-
laust grundvallarreglum Banda-
lagsins þannig að öllum þjóðum
undantekningarlaust yrði boðið
að senda þangað fulltrúa; að
allar þjóðir yrðu gersamlega af-
Vopnaðar, al'lar deilur miili sigr-
aðra og sigurvegara látnar falla
niður; allir taki saman höndum í
sátt og samlyndi, til Iþess að efla
vináttu og vellíðan allra jarðar-
búa.
Þetta þykir sumum, ef til villl,
oroslegt, en sú kemur tíðin að
einmitt þetta verður ríkjandi
ögmál á þessari jörð — annað-
hvort þetta eða gjöreyðing —
sjálfsmorð allra jarðarbúa.
Og að endingu: Væri nokkuð
eðlilegra en það, að eina þjóð
veraldarinnar sem engin vopn og
enga hermenn hefir, yrði fyrst
til þess að bera fram tillögu svip-
aða þeirri sem hér er stungið
upR á?
Sig. Júl. Jóhannesson.
ÞEIR FARA ÞAR AÐ
EN EKKI FRAMYFIR.
Konur hafa oft verið að telja
mönnum trú um auglýsingavald
iað er þær hefðu í sambandi við
rit þeirra, The Ladies Home
Journal. Sumir hafa efast um
mátt þessa valds. En konurnar
hafa nú rekið af sér þau um-
mæli. Heftið sem út kom af
jví blaði í síðustu viku, hafði að
færa $2,146,746.00 virði af aug-
lýsingum á 264 blaðsíðum, og
borguðu 334 auglýsendur brús-
ann. Blað það telur 4,600,000
caupendur.