Lögberg - 26.09.1946, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 26. SEPTEMBER, 1946
5
Thorstein Sveinson
1856-1945
Hann var fæddur 26. janúar
1856, í Kárdalstungu í Vatnsdal
í Húnavatnssýslu. Faðir hans hét
Sveinn og var Thorsteinson
Gíslasonar, er bjó í Kóngsgarði
í Svartárdal í Húnavatnssýslu,
en ættaður úr Eyjafirði; kona
hans hét Ingibjörg.
Móðir Thorsteins heitins hét
Margrét og var Sigurðardóttir;
foreldrar hennar voru Kristín
Jónsdóttir og Jón Oddson, bróðir
séra Gunnlaugs Oddsonar dóm-
'kirkjuprests í Reykjavík.
Thorsteinn var í foreldra hús-
um til nítján ára aldurs, og ellefu
ár af iþessu tímabili voru foreldr.-
ar hans í vinnumensku og hús-
mensku; svo byrjuðu þau búskap
á Fosshóli í Víðdal. Nítján ára
gamall fór Thorsteinn að vinna
út, en tuttugu og tveggja ára
gamall byrjaði hann að læra
smíðar og vann við þessa iðn að
mestu leiti í tíu ár. Á þessu tíma-
bili var hann þrjú ár í Húna-
vatnssýslu, tæp fjögur ár í Reykj-
avík, svo fór hann til útlanda og
dvaldi rúmt ár á Englandi og í
New York; frá New York fór
hann heim aftur og var tvö ár á
Norðurlandi, seinna árið á Stóru-
borg í Víðidal og þar kyntist
hann Guðbjörgu Guðmundsdótt-
ir er síðar varð konan hans.
En ferðahugur þessa áræðis
og afreks manns var ekki enn
saddur, og þrá hans að bæta
kjör sín lét hann ei -halda kyrru
fyrir. Árið 1888 hvaddi Thor-
steinn sifjalið, vini og land, og
fór alfarinn til Kanada. Honum
urðu samferða, Guðbjörg og Árni
bróðir hennar, þá sextán ára
gamall; til Winnipeg komu þau
12. Júlí. Thorsteinn fór strax
til Dakóta, þar sem hann vann
að smíðum. Árni fór með hon-
um, en Guðbjörg var kyr í Win-
nipeg. í október um haustið
komu þeir aftur til Winnipeg;
þaðan fóru þeir og Guðbjörg til
Nýja Islands og, voru um vetur-
inn á “Fenhring,” hjá Krist-
rnundi Benjamínssyni.
Árið 1889 tók Thorsteinn heim-
ilisrétt á því landi sem hann
nefndi “Svalbakka,” og þar
átti hann heima til dauðadags.
Árið 1890 giftist hann Guð-
tojörgu Guðmundsdóttir, eftirlif-
andi konu sinni og sem nú er
hja Valdimar syni sínum, á Sval-
bakka.
Þeim varð sjö barna auðið,
börnin sem lifa föður sinn- eru:
Margrét, sem er lærð hjúkrunar-
kona og nú forstöðukona Betels;
Valdimar er giftur Lilju Svein-
son frá Hvarfi, og býr á heimilis-
réttar landi föð-ur síns; Hólmfríð-
ur (Mrs. Rasmusson), lifir á
Point Du Bois; Guðrún (Mrs. A.
Bristow), er búsett á Gimli, og
Sigurlína (Mrs. B. Albertson), á
heima í Árnesi. Rósa Jóhanna og
Kristín eru báðar dánar.
Thorsteinn heitin var hár vexti
og karlmannlegur í sjón;. frá
náttúrunnar hendi var hann
gæddur því líkamlega og andlega
samræmi sem ekki er algengt.
Hann var heilsugóður með af-
brigðum alla æfina og jafnframt
listfengur til munns og handa.
Þær tvær ferðir se mhann fór
vestur um haf benda á þann elju
eiginleika sem yfirstígur erfiði
og kannar ókunnuga vegi í leit-
inni að víðtækari og vaxandi
þekkingu. Á eftirsóknar eigin-
leikanum standa allar veiga-
góðar framfarir.
Merkismaður sem þekti Thor-
stein vel, sagði að hann hefði ver-
ið frábær hugvitsmaður, en sér-
staklega þá á sviði vélfræðinnar.
Uppfundingar tilhneigingin var
svo rík í eðli þessa fjölhæfa snill-
ings, að vafalaust hefði hann
komist langt á því sviði, ef
honum -hefði gefizt tækifæri að
rækta þá meðfæddu gáfu.
Hann var smiður með afbrigðum,
jafnt á járn sem tré; margt af því
sem hann smiðaði var frumlegt.
Tildæmis, endurbætti hann rokk-
inn. En svo metin verði til fulls
verkhæfni og frumleiki þessa
sonar fjölhæfninnar, verður mað-
ur að sjá sumt af þeim handiðn-
aðar listaverkum sem hann skildi
eftir sig.
Fróðleiks löngun Thorsteins
nam ei staðar á verklega sviðinu,
því hann var bókhneigður og
leitaðist við að hafa jafhhliða
sínum sérkennilegu hæfileikum,
víðtæka þekkingu. Hann var
hagmæltur og gerði laglegar vís-
ur.
Minningin um snillinginn frá
Svalbakka, mun ekki lifa -lengst
í smíðum hans, því mannkostir
þessa öðlings munu verða, eftir
því s-em tíminn líður, veigamestir
í hugum allra sem hann þektu,
því verklegur frumleiki liðins
tíma hverfur í áframhaldandi
endurbótum komandi kynslóða
og smíði þeirra er smíðuðu þá,
gleymist í s-míði þeirra er smíða
nú. Það er aðeins einn eiginleiki
sem við kemur sköpun dauðlegs
manns er ekki gJeymist að síð-
ustu — hugarfar góðviljans lifir
áfram.
Thorsteinn var sérstaklega ráð-
vandur í orðum og verkum, hjálp-
samur og trygglyndur, hinn á-
gætasti eiginmaður og heimilis-
faðir og góður búhöldur. Það
má með sanni segja að mannúð
hans hafi umkringt hann með
hlýhug héraðsirts. Þó að vor
framliðni vinur hafi ekki haft
tækifæri eða átt kost á því verk-
sviði sem hann var sérstaklega
hneigður fyrir, þá samt er hægt
að segja að hann hafi verið eitt af
vildarbörnum náttúrunnar, því
hann naut um fimtíu og fimm ár
sælu ástríks hjónabands, og sá
sinn glæsilega barnahóp kom-
ast á legg.
Dauðann bar fljótt að fyrir
Thórstein; hann dó snögglega að
morgni föstudags, 7. september
1945, og var jarðsunginn frá
heimilinu á Sval-bakka, að fjöl-
menni viðstöddu.
S. J. S.
FRETTIR
UPPREISN
Það er naumast hægt að kvarta
um skort á viðburðum hjá Banda-
ríkjamönnum nú undanfarandi,
en það sem yfir hefir gnæft, er
ræða sú sem Henry A. Wallace
verzlunarritari hélt í New York
12. þ. m., þar sem að hann ræðst
á stefnu forseta Bandaríkjanna
og James F. Byrnes utanríkisráð-
herra, og aðrir höfðu tekið og
auglýst öllum heimi, og minst
hefir verið á hér í blaðinu.
Yfirlýsing forsetans og utan-
ríkisráðherrans var ákveðin og
auglýst síðastliðinn marz, og var
þá samþykt af utanríkisdeild-
inni og ráðuneyti forsetans, að
Henry Wallace einum undan-
teknum. En stefnan sem tekin
var, “Hingað og ekki lengra,”
stefna í sambandi við áróðurs
stefnh Sovíetríkjanna
Andstaða Henry Wallace var
kunn öllum í stjórnarráði Banda-
ríkjanna og forsetanum sjálfum,
þvi hún kom fram á fyrsta stjórn-
arnefndar fundi, eftir að atkvæð-
ið um afstöðu til Sovíetmálanna
var tekið. En því var þá haldið
leyndu, sökum þess að óhugs-
anlegt var að Wallace gæti hald-
ið stöðu sinni í stjórninni ef al-
menningur vissi um aðstöðu
hans. Að látá hann fara þá, var
heldur ekki þægilegt, því hann
er mikilhæfur maður og svo
pólitískur leiðtogi í vinstri fylk-
ing Demókrata flokksins (The
Newdealers), svo það varð að
skilning allra á fundinum, að
Wallace héldi embætti sínu, en
léti utanríkisstefnu forsetans og
James F. Byrnes afskiftalausa;
og þó Wallace talaði ekki opin-
berlega gegn utanríkismála-
stefnu Bandaríkjanna, þá lét
hann ekki af að spyrna á móti
henni, og hann sendi umboðs-
maqn sinn Ernest Rope til Rúss-
lands í júní í verzlunar erindum.
í síðast liðnum mánuði fór
Wallace til Poughkeepie þar sem
systir hans og maður hennar Mr.
Bruggman dvelja á sumrin og
þar fullgjörði hann hugmynd
sína um rússnesku málin; lét full-
gjöra ræðuna eftir að hann kom
til Washington. Tók tvö eintök
með sér og fór með þau á fund
forsetans, fékk honum annað, en
hélt hinu sjálfur. Forsetinn las
ræðuna, og þegar hann kom aft-
ur á fimtu síðu, þar sem Wallace
tekur fram að hann sé hvorkí
talsmaður Breta, né heldur
Rússa, þá mælti forsetinn, “þetta
er mín stefna og þú mátt segja
þeim það.” Svo hefir forsetinn
víst lesið lauslega eða athyglis-
lítið það sem eftir var af ræð-
unni, því að aðal atriðið fór fram
hjá honum, sem stóð á 7. síðu
ræðunnar, um að Bandaríkin
ættu að hætta að veita ahrifum
Rússa í Evrópu mótstöðu. Þegar
Trúman forseti hafði lokið við
að lesa ræðuna, tók Wallace
hana, stakk henni á sig og fór.
Engum öðrum en vildarmönn-
um sínum sýndi Wallace ræð-
una, ekki einu sinni William L.
Clayton, sem ríkisritara störfin
hafði á hendi, í fjærveru James
F. Byrnes, áður en hann flutti
hana í Madison Square Garden
í New York, 12. sept. s.l.
Eg hefi stuttlega sagt hér sögu
máls þessa, svo lesendur blaðs-
ins geti betur áttað sig á þeim
úlfaþyt er hún hefir valdið,
bæði heimafyrir og vítt um
heim. Hún hefur sett Banda-
forsetann í tvöfaldan gapastokk,
dxegið úr samningsvaldi James
F. Byrnes á friðarþinginu, gefið
Molotoff uppreisnanþor til að
hóta Bandaríkjaþjóðinni - stríði,
og aukið vonleysi og óhug um
víða veröld — alstaðar nema á
Rússlandi.
•f -t■ -r
FRIÐARÞINGIÐ.
Samúðin og samkomulagið á
friðarjþinginu í París hefir lítið
batnað. Eftir 48 daga þingsetu
og þrátt, vonu þeir búmr að
koma sér niður á 69 atriði í frið-
arsamningunum, af 223 sem
þingið verður að ganga frá.
Hingað til hefir þingið starfað
að deginum til aðeins. í síðustu
viku var ákveðið að nota kveld-
ið líka, því að leiðtogar friðar-
þingsins hafa tilkynt öllum
nefndum þingsins að þær verði
að skila verkefnum sínum af sér
ekki síðar en 5. október, og þing-
starfinu, friðarsáttmálunum
verði að vera lokið 20. október,
því að það sé fast ákveðið að
þing alþjóðasamsbandsins hefjist
írnew Yonk 23. október.
Mjög er hæpið að þetta takist,
því enn er eftir að koma sér
saman um erviðustu friðarsamn-
ings atriðin í París, svo sem að
ákveða landamerkja línur á
milli ítalíu og Júgó-Slavíu,
Grikklands og Búlgaríu. Hvað
gjöra skuli við Trieste skaða-
bótakröfurnar flestar í lausu
lofti; hvað gjöra skuli við ný-
lendur Italíu; og Duná spurs-
málið. Öll þessi spursmál, með
öðrum fleirum eru en óleyst.
Eins og fyrr, eru það Rússar
sem örðugastir reynast til sam-
vinnu. Molotoff, sem búinn var
að samþykkja. ásamt hinum ut-
anríkis ráðherrunum þremur,
að Trieste skyldi í framtíðinni
standa undir umsjón alþjóða
nefndar, hefir nú komið fram
með alveg nýja tillögu í tíu lið-
um, sem ef samþykt, gefur Tito
og Júgóslavíu borgina. Hann tók
og fram að hvað svo sem James
F. Byrnes segði, að þá héldu
Pólverjar hinum nýju landa-
merkjalínum sínum að vestan.
Það meinar að Pólverjar héldu
Silesíu, sem Byrnes var áður bú-
inn að ségja að Bandaríkin við-
urkendu ekki að Pólverjar hefðu
rétt til.
Umiboðsmaður Tito á þinginu
heimtar meira land frá ítölum,
og ef þeir fái það ekki, segjast
þeir hiklaust fara útí stríð. It-
alir malda í móinn, vilja ekki
láta vaða yfir sig. En Andrei
Vishinsky sagði þeim að þeir
skyldu ekki láta mikið, því þeir
væru firakkari flóttamenn en
hermenn.
FRAKKLAND.
Umræður hafa orðið allharð-
ar á þingi Frakka undanfarandi,
og er samhugurinn og samheldn-
in litlu betri þar en á friðar
þinginu. Ásteitingarsteinninn þar
hefir á yfirborðinu verið stjórn-
arskráin nýja, en þó einkum eitt
atriði hennar, forseta valdið, og
hefir nýr aðili komið fram á
sjónarsviðið þar, til þess, ekki
aðeins að fordæma stjórnar-
skrár uppkastið í heild, helduí
líka til að breyta stjórnmála við-
horfinu öllu, en það er herfor-
ingi Charles de Gaulle, sem lít-
ið hefir látið á sér bera síðan í
maí s. 1.
Það virðist að fólk á Frakk-
landi hafi verið farið að örvænta
um samkomulag og sjálfstæði í
stjórnmálum og hafi tekið það
til úrræða að mynda nýjan
stjórnmálaflokk, sem skipar sér
utanum de Gaulle. Var sú flokks
myndun hafin síðari hluta vik-
unnar sem leið, og er sagt að
flokkur *telji þegar hálfa milj-
án manna. Hugmyndin á bak
við þá flokksmyndun, er fyrst,
að berjast á móti því að stjórn-
arskrár frumvarpið verði sam-
þykt, eins og það er, með allt
vald í höndum stjórnarinnar og
ráðandi þingsmeirihluta, og svo
líka að sjálfsögðu að reyna að
koma eiphverri rótfestu í stjórn-
málaframkvæmdirnar í Jandinu.
Það sem stjórnmálaflokkarnir
óttast nú í bráð er, að þegar geng-
ið verði til þjóðaraíkvæðis um
stjórnarskrána í annað sinn (það
var fyrst gjört í maí s.l. vor, og
þá feld) muni atkvæðin verða
greidd um de Gaulle, en ekki um
stjórnarskrár frumvarpið.
Á meðan að þessu fer fram,
heldur Charles de Gaulle sína
leið og fæst hvorki til að segja
neitt um stjórnmálin, né heldur
um framtíðar fyrirætlanir sínar.
Annað Dreyfus-mál í París
Þegar Charles de Gaulle lét af
völdum í Frakklandi síðastliðið
vor var þar maður einn, sem
'André Dewarin heitir og sem var
de Gaulle mjög handgenginn;
hafði verið yfirmaður leynilög-
reglu de Gaulle ,í stríðinu, og
hans önnur hönd. Þessi maður —
þessi André, var mjög andvígur
kommúnistastefnunni og mátti
því gahga að því vísu, að hann
mundi ekki leika lengi lausum
hala, eftir að kommúnistaflokk-
urinn var orðinn sterkastur, eins
og hann varð eftir kosningarnar
í vor. Sósíalistar höfðu einnig
horn í síðu þessa manns, og svo
var sumum af herforingjunum
frönsku líka frekar lítið um hann
gefið, sökum þess, að hann reynd-
ist þeim snjallari á stríðsárunum.
I maí s.l. hvarf þessi maður,
og nokkru seinna komst upp að
hann hefði verið settur í her-
mannafangelsi. í Metz. Engin
•kæra kom fram á hendur honum,
og engin rapnsókn fór fram í
máli hans. Það eina, sem fékkst
út úr stjórninni var, að hann
væri sekur um mjög alvarlegar
framkvæmdar ráðstafanir.
I vikunni sem leið kom þessi
maður fram á ný. Hann var á
heilsuhæli í París. Hann hafði
verið sviftur stöðu sinni, sviftur
öllum sínum tignarmerkjum og
hafði léttst um 70 pund. Þegar
farið var að spyrja dómsmála-
ráðherrann um þetta, sagði hann:
“Dewarin skilaði ekki af sér pen-
ingum, sem honum var treyst
fyrir, til eftirmanna sinna.”
Kommúnistablaðið “D a i 1 y
Worker” í Lundúnum gefur eftir-
farandi skýringu á þessu: “De-
warin hafði falið miljónir franka
1 Suður-Ameríku og á Spáni, til
þess að nota ef kommúnistar
næðu völdum á Frakklandi, eða
ef í stríð lenti á milli Rússa og
vestrænu þjóðanna. Það er opin-
bert 'leyndarmál þeim sem næst
standa de Gaulle, að hann álítur
að stríð við Rússa sé óumflýjan-
legt, og að þegar það brjótist "út,
þá leiki þungamiðja þess um
Spán, og að þaðan verði aðal mót-
spyrnunni á móti Rússum beitt
og lýðræðishreyfingunni á
Frakklandi.
FYRIR HUNDRAÐ
OG FIMTIU ÁRUM
Það var kveld eitt í september
mánuði árið 1838 að blökkumað-
ur ein hafði strokið frá húsbónda
sínum í Massaohussetts í Banda-
ríkjunum. Hann kom á rásinni
til kirkju í Bedford í Mass., og
stóð þar yfir tíðasöngur, með
altarisgöngu. Þessi stroku- blá-
maður sem hét Frederick Doug-
las, gekk inn í -kirkjuna. En
honum var vísað, eins og öllum
öðrum blámönnum (Negrum) í
þá daga, uppá kirkjuloft, þar
sem þeir urðu að bíða þar til hin-
ir hörundljósu herrar þeirra,
höfðu notið kveldmáltíðarinnar.
Douglas settist niður, en stóð
brátt upp aftur og gekk út. Síð-
ar gjörði hann grein fyrir þeirri
burtför sinni, á þessa leið: “Eg
fór til kirjunnar á Elm stræti og
þar ílentist eg, sökum þess að
þjóðibræður mínir voru þar
frjálsir.”
Þessi Elm strætis söfnuður
heyrði MeÞodista - Episkopal
kirkjunni í Afríku til, og hafði
gjört, síðan að hann var stofnað-
ur af skósmið einum og var
stofnfundur sá haldinn í vinnu-
stofu skósmiðsins, sem James
Warwick hét, árið 1796.
Síðan að sá fundur var hald-
inn eru nú liðin 150 ár, og á þeim
tíma hefir þessi litli vísir þess-
ara blökku manna til kirkjustarf-
semi í Bandaríkjunum, vaxið úr
fáliðuðum en viljasterkum hópi
manna og kvenna af stofni
blámanna, upp í volduga og
starfsauðuga stofnun kristninn-
ar.
Þessi Meþókiska % Episkópal
Zion Afríku kirkjudeild telur nú
500,000 safnaðarfélaga í Banda-
ríkjunum, Afríku, Suður Amer-
íku og Vestur India eyjunum.
Tólf biskupar eru starfandi í
kirkjudeild þeirri, og 1500 prest-
ar og ekki fáir af þeim konur;
2000 kirkjur hafa verið bygðar,
sem eru $15,000,000 virði. 8. þ.m.
hófst þing og 150 ára afmælis-
h|átíð þessarar kirkjudeildar 1
New York; 10,000 erindrekar
mættir.
Á þingi þessu og afmælishá-
tíð er ákveðið að safna $2,000,000
til þess að borga allar skuldir
sem á þessari kirkjudeild blökku
fólksins hvílir, og tvöfalda fél-
agatal hennar, sem William Ja-
cob Wall, biskup í New York og
’forseti þings þessa og afmælis,
telur mjög svo áríðandi, ef halda
eigi guðleysi og öfgafullum at-
'höfnum til baka á meðal Negr-
anna.
♦ -f
KíNA.
Hinum svonefnda þjóðlega her,
það er her Chiand Kai-Shek hef-
ir veitt betur alla síðastliðna
viku í hinu sorglega borgara
stríði sem þar geysar á milli
Nationalista og Kommúnista.
Samgöngutækin í Norður Kína,
svo sem Peiping-Chengteh járn-
brautin, eru aftur i höndum
Chiang Kai-Sheks. En aðstöðu
flokkanna andstæðu má nokkuð
marka af framkomu þeirra í sam-
bandi við friðarviðleitni þeirra
í Nahking. Kommúnistamir
neituðu að "taka þátt í fimm
manna nefnd til þess að tala um
sameiginlega stjórn, það er sam-
eiginlega ráðstjórn Nationalista
og Kommúnista. I stað þess fóru
þeir fram á skotvopnahlé og
skyldi þriggja manna nefndin
sem áður hafði verið skipuð í
friðarmálin, en ekkert hafði að-
hafst, taka það mál tafarlaust
til meðferðar. En í iþeirri nefnd
eru: George Marshall hershöfð-
ingi, Chan En-Lai fyrir hönd
kommúnista og Hsu Yung-
Chang fyrir hönd nationalista.
Með þessari uppástungu meintu
kommúnistar. að þeim yrði aft-
ur afhent allar landspildur, borg-
ir og bæjir sem nationalistarnir
hafa unnið á síðastliðnum sex
vikum. Þeir segja ákveðið að ef
skothléð verði ekki veitt undir
þeim kringumstæðum, og stjórn-
in héldi áfram að krefjast hinn-
ar einhliða átefnu sinnar í sam-
bandi við þjóðþingið sem halda
á í nóvember, þá væru þeir
ráðnir í að mynda sjálfir stjórn-
ir í héruðum þeim sem fríuð
hefðu verið, og sjá um að fólkið
í þeim semdi sínar eigin, stjómar-
skrár, og réði sínum eigin stjórn-
málum, og mynduðu sínar eigin
stjórnir.
♦ ♦ ♦
HVAÐ SKAL PRENTA ?
Þessi spurning var efst á
baugi hjá öllum blaða útgáfu-
félögum í New York í sambandi
við skort á prentpappír, sökum
vörubíla verkfallsins. Það var
óumflýjanlegt að minka blöðin
og spursmálið var hvað skal
prenta og hvað fella niður af
vanalegu lesmáli blaðanna. Nið-
urstaðan varð þessi: The New
York Daily News feldi niður
318 dálka, hérumbil allt auglýs-
ingar, 63 blaðsíður. New York
Times gaf út 16 blaðsíður dag-
lega í stað 40 sem er vanaleg
stærð þess blaðs, birtu allar
merkustu fréttir, svo gerðu og
hin blöðin. En öll þeirra prent-
uðu markaðs skýrslurnar og
myndablöðin.
♦
“Ef að ekkert er gjört til þess
að auka tölu heimilis lækna, þá
er óhjákvæmilegt að almenn-
ingur snúi sér til nudd og skottu
læknira, sem eru ótrauðir til að
taka á sínar hendur ábyrgðina
á heilsu fjölskyldanna.” — Dr.
Wingate M. Johnson.
•f
Árið 1945 fóru 1,618,331 gift-
ingar fram i Bandaríkjunum, en
502,000 hjónaskilnaðir.
HÚS kápur
Hvort heldur að þú kýst
köflóttar eða einlitar kápur,
að þá eru þær að finna í
hinum nýja kápuforða vor-
um. Kápurnar eru úr al-ull
og eru þeirrar tegundar sem
hægt er að vefja um sig,
með beltum og tveimur
vösum. Fóðrið á krögum
og erumum eru af mismun-
andi gjörð og með mismun-
andi lit. Allar stærðir.
Verð á
hverri kápu
$1^-50
I Karlmannadeildinni
The Hargrave Shops for
Men, Main Floor.
*T. EATON CÍm™