Lögberg - 31.10.1946, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 31. ' OKTÓBER, 1946
7
V estur-íslendingar
í heimsókn
Á sunnudaginn var komu í
heimsókn hingað til lands flug-
leiðis þeir ritstjórar vestur-ís-
lenzku blaðanna Heimskringlu
og Lögbergs, Stefán Einarsson
og Einar Páll Jónsson skáld, og
Grettir Jóhannson ræðismaður í
Winnipeg, allir ásamt húsfreyj-
um sínum. Eru (þessi hjón komin
hingað samkvæmt heimboði rík-
isstjórnarinnar og Þjóðræknisfé-
lagsins hér. Með sömu flugvél
kom hingað Hjálmar Gíslason,
bóksali, bróðir Þorsteins heitins
Gíslasonar ritstjóra, í heimsókn
til skyldmenna sinna-
Þetta er fjölmennasti hópur-
inn sem hinngað kemur sem
boðsgestir frá löndum vorum
vestan hafs- Áður hafa stærri
hópar Vestur-íslendinga hingað
komið, en þá af eigin hvötum,
nfl. á A'lþingishátíðina 1930. En
nökkrum sinnum hefir einstök-
um mönnum verið boðið hingað
heim, svo sem Steþháni G.
Stephánsyni, Gunnari B- Björns-
syni skattstjóra og nonkkrum
fleirum- Þessvegna er þetta síð-
asta heimJboð gleðilegur vottur
þess, að við Frónbúar höfum
smátt og smátt öðlast betri
skilning á hvers virði það sé
ökkur, að efla sem bezt kynnin
meðal íslendinga vestan hafs og
austan.
Boðsgestirnir eru sem sé þeir
menn, sem á undanförnum ára-
iugum hafa átt beztan og mest-
an þáttinn í því að halda við
kynnunum austur yfir haf.
Tveir þeirra eru ritstjórar vest-
uríslenzku blaðanna í Winnipeg,
en án þeirra blaða mundi fjöld-
inn allur af Islendingum vestra
eflaust hafa komist úr öllum
tengslum við ættarslóðir sínar.
Lögberg og Heimskringla hafa
jafnan flutt ítarlegar fréttir frá
íslandi, sem ef til vill voru einu
fréttirnar, sem dreifðum land-
nemum íslenzkum, og afkom-
endum þeirra, gafst kostur á.
Sá skerfur, sem þessi blöð hafa
lagt til íslenzkra þjóðernismála,
er því ærinn. Og vel sé þeim,
sem að þessu. hafa starfað, að
jafnaði fyrir sultarlaun — og
stundum litlar þakkir.
Þriðji maðurinn, Grettir L. Á.
Jóhannsson hefir verið ræðis-
maður Islands og Danmerkur í
Winnipeg síðan nokkru fyrir
heimsstyrjöldina og mun vera
elstur að starfi allra íslenzkra
ræðismanna í Vesturheimi. Hann
hefir umnið óeigingjarnt starf
og mikilsvert fyrir Island, og
lagt í það mikla vinnu, ekki sízt
er störfin jukust svo mjög vegna
aukinna kynna og samgangna
milli íslands og Vesturheims.
Grettir er sonur Ásmundar P.
Jóhannssonar fasteignasala, sem
lengst hefir átt sæti í stjórn Eim-
skipafélags íslands, ásamt Árna
heitnum Eggertssvni. Komu
þeir hingað á aðalfundi félagsins
hvenær sem þeir máttu því við
koma og hafa því gert hingað
margar ferðir. T. d. hefir Ás-
mundur komið hér tíu sinnum.
Stundum var Grettir sonur hans
í för með honum og hefir þann-
ig haft tækifæri til að kynnast
landinu- En síðast var Grettir
hér á ferð 1930. Nú er með hon-
um kona hans, sem ættuð er
frá Iowa og írsk í aðra ætt.
Þó að Grettir sé yngnstur
hinna fjögurra Vestur-lslend-
inga þá hafa hinir þrír um lengri
veg að skyggnast til síðustu veru
sinnar á íslandi. Því að þeir
hafa dvalið vestra lengst sinna
manndómsára og ekki komið í
heimsókn hingað síðan þeir
hurfu vestur.
Stefán Einarsson, sem um 20
ára skeið hefir verið ritstjóri
Heimskringlu, lítur yfir 42 ár
síðan hann hvarf af landi burt.
Fæddur er hann í Árnanesi í
Hornafirði og er nú hniginn á
efri aldur. En kona hans, sem
nú er hér með honum, frú Krist-
ín Guðmundsdóttir frá Esjubergi
ÍSLAND KREFST NÆRRI 40 MILJÓN KR.
STRÍÐSSKAÐABÓTA AF ÞJÓÐVERJUM
20 skip fórust í stríðinu, með 194 íslendingum
Nefnd sú, sem dómsmálaráðherra skipaði fyrir nokkru tii
þess að útlbúa skaðabótakröfur Islands á hendur Þjóðverjum fyrir
ófriðarspjöll, hefir nú skilað áliti. Telur nefndin, að kröfurnar
nemi tæpum 40 milljónum króna. í kröfuskjalinu kemur fram, að
Island missti af styrjaldarástæðum ca. 19% af skipastóli sínum
eins og hann var í upphafi styrj-
aldarinnar, en tala drukknaðra
manna og örkumla af styrjaldar-
ástæðum nam um 1.8% af öllum
íbúum íslands. Allar kröfurnar
eru miðaðar við greitt trygging-
arfé, en aðrar þjóðir hafa gert
kröfur sínar með þessum hætti.
Tilkynning, sem blaðinu hefir
borist frá ríkisstjórninni um
þetta mál, hljóðar svo:
“Hinn 16. maí s.l- voru þeir
Þórður Eyjólfsson, hwstaréttar-
dómari, Einar Arnalds, borgar-
dómari, og Guðmundur Guð-
mundsson, tryggingafræðingur,
skipaðir í nefnd til að útbúa
skaðabótakröfur á hendur Þjóð-
verjum fyrir ófriðarspjöll- Hafa
þeir nú lokið störfum og sent
ráðuneytinu kröfugerð ásamt
fylgiskjölum-
Hinn aðalkaflinn er kröfugerðin
sjálf. Skiptist hann í 2 aðal-
flokka:
1. Dánarbætur og örorku-
bætur kr. 8,248,178.56.
2. Bætur vegna tjóns á skip-
um, farmi og öðrum verðmætum
á Skipum kr. 31,140,629.83.
Samtals kr- 39,388,808.39-
Sundurliðast það þannig:
1. Á 20 skipum fórust 181
skipverjar og 13 farþegar en 22
menn slösuðust á skipum og
einn í landi. Dánarbætur skip-
verja eru samtals kr. 7,325,499.00.
Dánarbætur fanþega kr. 658,-
438.72.
Slysabætur kr. 184,228.00.
Dagpeningar og sjúkrahjálp
kr. 80,012.84.
1 kröfugerðinni eru dánarbæt-
ur og örorku miðaðar við raun-
verulegar greiðölur íslenzkra
tryggingarstofnana, og bætur
fyrir tjón á skipum, farmi og
öðrum verðmætum eru miðaðar
við raunverulegar fjárbætur,
sem íslenzkar tryggingarstofn-
anir hafa innt af hendi vegna
tjóns af styrjaldarvöldum.
Aðal kröfuskjalið skiptist í 2
aðalkafla, greinargerð og kröfu-
gerð- 1 greinargerðinni er fyrst
vikið að þjóðréttarstöðiu Islands
á styrjaldarárunum, þá að breska
hernáminu 1940, hervemdar
samningi Islands við Bandaríki
Norður-Ameríku, og að síðustu
að ástæðum þeim, sem liggja til
grundvalar kröfu íslands um
Styrjaldarskaðabætur. Kemujr
þar m. a. fram, að af styrjaldar-
ástæðum missti ísland co. 19%
af skipastóli sínum eins og hann
var í upphafi styrjaldarinnar og
tala drukknaðra manna og ör-
kumla af styrjaldarástæðum nam
1.8% af öllum íbúum íslands.
á Kjalarnesi fluttist vestur fyrir
35 árum.
Einar Pál'l Jónsson, fluttist
vestur fyrir 33 árum og hefir
lengst af starfað við Lögberg
síðan, þar af sem aðalritstjóri
sdðustu 19 árin. Einar var orðinn
kunnur af kvæðum sínum og
kviðlingum löngu áður en hann
fluttist vestur, og lagði ekki
ljóðagerðina á hilluna þó að
hann gerðist blaðlamaður, þvtí
að mörg beztu hvatningarljóð
sín hefir hann ort síðan. Og tam-
ast er honum að hvetja lesendur
sína til þess að gleyma ekki ís-
lenzku þjóðerni.
Fyrir nökkru kom út Ijóða-
safn þessa vestur-íslenzka ætt-
jarðarskálds hér á landi, og
væri þeim Islendingum hollt að
lesa það, sem halda, að þeir
glati ástinni til feðrafrónsins,
sem fjarri því búa. Því að það
er mála sannast, að heitari ljóð
til Islands yrkja nú fáir en Ein-
ar Páll. — Ingibjörg, kona hans
er fædd Vestur-lslendingur, frá
Mifcley í Manitoba. Kom hún
hingað 1936, og starfar með
manni sínum við Lögberg.
Hjálmar Gíslason er einn af
hinum elstu í Islendinga-nýlend-
unni í Winnipeg. Hann fluttist
vestur ungur, en hefir alla tíð
komið mjög við sögu landa
vestra og er manna kunnugast-
ur högum íslendinga í Winni-
peg-
Til þess að greiða götu þess-
ara gesta hafa heimboðsaðil-
arnir kjörið þriggja manna
nefnd. Það sem af er dvölinni
hefir veðráttan gert sitt til að
sýna landið í sínum fegursta
skrúða, og það fólk, sem skifti
mun hafa við gestina, þær sex
vikur, er þeir dvölja hér, munu
heldur ekki láta sitt eftir liggja-
Því að þeir eru öllum aufúsu-
gestir-
Fálkinn, 16. ágúst.
Samtals kr. 8,248,178-56.
2- Bætur sem greiddar hafa
verið fyrir 19 skip, sem farist
hafa eða skemmst af stríðsvöld-
um nema samtals kr. 17,212,-
491.26.
Kr. 13,928,136.57 hafa verið
greiddar í bætur fyrir fram, sem
farist hefir í íslenzkum skipum
eða skipum í þjónustu Islend-
inga á stríðsárunum.
Eins og áður er sagt eru allar
kröfur miðaðar við greitt trygg-
ingarfé og taka nefndarmenn
fram, að þeim sé ljóst, að í ein-
stökum tilfellum mundu dóm-
stólar hafa dæmt hærri bætur,
ef til þeirra kasta hefði komið,
og að raunverulegt tjón viðkom-
enda og þjóðfé'lagsins í heild er
að sjálfsögðu miklu meira en
dánarbætur, ákveðnar af dóm-
stólum mundu segja til. Ástæða
þess að tryggingarbætur eru
lagðar til grundvallar er m. a. sú,
að aðrar þjóðir hafa haft þann
hátt í sínum kröfugerðum.
Utanriíkisráðunieyitinu hefir
verið sent afrit af 'kröfugerðinni
með tilmælum um að það komi
kröfunum á framfæri á þann
hátt, sem það telur heppilegast-
an.”
Mbl., 9- sept.
GAMAN 0G
ALVARA
Maður nokkur kom inn í mat-
vöruverslun, sneri sér að kaup-
manninum og sagði:
“Jeg þarf að fá nokkrar rjúp-
ur til að gefa konunni minni”.
“Við höfum því miður engar
rjúpur”, svaraði kaupmaðurinn,
“en hjer eru ágætar pylsur”.
“Pylsur!” hrópaði maðurinn
og barð í borðið. “Hvernig get
jeg komið konunni minni í trú
um, að jég hafi veitt pylsur?”
+
“Hversvégna í ósköpunum”,
spurði konan, “ertu altaf að fá
lúðurinn hans Jóns lánaðan? Þú
veist þú getur ekki spilað á
hann”.
“Satt er það”, svaraði maður-
inn, “og það getur Jón ekki held-
ur, meðan jeg hef hann”.
♦
Að kyssa konur í draumi boð-
ar friðslit. Rautt spil að sjá boð-
ar óhamingju í ástum.
-f
Maður nokkur stóð á götu-
honri erlendis og hallmœlti Is-
lendingum.
“Sýnið mjer íslending”, hróp
aði hann, “og jeg skal sýna ykk-
ur hugleysingja”.
“Jeg er íslendingur”, hrópaði
sterkbygður maður og gekk
fram úr áherendahópnum.
“Og jeg er hugleysingi”, sagði
ræðumaður, um leið og hann
stökk niður af kassa sínum og
hvarf í mannJþröngina.
Háðfuglinn Bernard Shaw
Síðan Mark Twain leið, hafa
áreiðanlega ekki myndazt jafn-
margar skopsögur um nokkurn
mann og brezka stórskáldið
Bemard Shaw. Hér koma nokkr-
ar, sem allir íslenzkir aðdáendur
skáldsins hafa vafalaust gaman
af að lesa:
Það er eg•
Shaw eyddi eitt sinn sumar-
leyfi sínu í Wales- Dag nokkum
var hann að klifrast uppi í fjall-
lendinu og mætti þá öðrum
ferðalang. Þegar hann sá skáldið,
varð hann allur að augum og
starði frá sér numinn á hinn
fræga mann. Shaw fflýtti sér nú
allt' hvað af tók framhjá mann-
inum, en snéri sér því næst við,
brosti alúðlega og mœlti: “Rétt
er það, sá er maðurinn.”
Um hjónabönd.
Shaw var eitt sJnn spurður
um álit sitt á hjónaböndum- Þá
varð honum að orði: “Það er
um hjónaböndin eins og frámúr-
araregluna. Þeir, sem ekki eru
í henni, geta ekkert um hana
sagt, og hinir — eru skyldugir
til að þegja um aldur og ævi.
Meirihlutinn ræður.
Þegar leikrit Shaws, “Man and
Superman,” var frumsýnt í Lon-
don árið 1903, ætlaði fagnaðar-
látunum að lokinni sýningu aldr-
ei að linna. En ofan af svölunum
heyrðist skerandi blístur frá
einum óánægðum leikhúsgesti,
og rauf það óþægilega aðdáunar-
kliðinn. Shaw var kallaður
fram, fólk klappaði í hrifningu,
en sá óánægði hélt áfram að
blístra. Þá lyfti Shaw hendinni,
og loks, er áheyrn fékkst, leit
hann upp til svalanna og mælti
ti'l hins óánægða gests: “Herra
minn, eg er yður innilega sam-
mála, en hvað þýðir fyrir okkur
tvo að berjast við allan þennan
meirihluta?”
Kvikmyndirnar.
Shaw var lengi vel anndvígur
kvikmyndum og mátti ekki til
þess hugsa, að verk sín yrðu
kvikmynduð. Samt sem áður
linntu kvikmyndahöldarnir ekki
látum að fá hann til að selja
þeim réttinn til að kvikmynda
leikrit hans. 1 því sambandi kom
einn af frægustu kvikmynda-
kongunum frá Hollywood ti'l
London til'þess að kaupa mynda-
tökuréttinn að leikritinu “Mær-
in frá Orleans.” %
Milli hans og Shaws fór fram
eftirfarandi samtal:
Shaw: “Hve mikið borgið
þér?”
Kvilkmyndahöldurinn: “Þér
skiljið sjálfsagt, að þetta á að
verða íburðarmeiri kvikmynd
en áður eru dæmi til.”
Shaw *óþolinmóður): “Hve
mikið borgið þér?”
Kvikmyndahöldurinn: “Við
ætlum að ráða til okkar beztu
leikstjóra vera'ldarinnar” — —
Shaw *tekur fram í): “Já, en
hve mikið borgið þér?”
Kvikmyndahöldurinn: “Og í
aðalhlutverkinu verður” — —
Shaw: “En, góði maður, hvað
stoðar það- — Við skiljum ekki
hvor annan- Til þess eruð þér
of mikill listamaður og eg of
mikill kaupsýslumaður.”
Meðmælaskjalið.
Ungur leikari heimsótti Shaw
eitt sinn og bað um leyfi til að
mega leika nokkur hlutverk
fyrir hann. Daginn eftir fór
leikarinn síðan á fund eins af
helztu leikhússtjórunum í Lon-
don með svo látandi meðmæla-
skjöl frá hinum fræga rithöf-
undi:
“Eg mæli eindregið með N. N-
leikara. Hann leikur Hamlet,
Shylock, Othello og auk þess
borðknattleik. Knattleikinn leik-
ur hann langbezt.”
Dans.
Á gustukahátíð einni dansaði
Shaw við konu nokkra, sem ekk-
ert botnaði í þeim mikla heiðri,
sem hún varð þar með aðnjót-
andi: að einn af frægustu rit-
höfundum heimsins skyldi láta
svo lítið að dansa við hana. Kon-
an sagði:
“En hvað það er elskulegt af
yður, meistari, að dansa við jafn
lítilmótlega konu og mig!”
“Já, en kæra frú,” anzaði
Shaw, “þér munið þó liklega, að
við erum á gustukahátíð.”
Andatrúin.
Shaw er mesti raunsæismaður.
En eftir heimsstyrjöldina 1914-
1918 gengu margir brezkir anda-
trúarmenn í skrokk á honum og
reynndu að telja hann á sitt mál.
Þá var andatrúaröld mikil á
Englandi. Einn af andatrúar-
mönnunum sagði við Shaw:
“Eg ful’lvissa yður um, að
borðið fór að hreyfast hægt og
rólega”
“Því ekki það,” svaraði Shaw,
“sá vægir alltaf, sem vitið hefur
meira”
Tileinkunin.
Dag nonkkurn rakst Shaw á
bók eftir sig hjá fornbóksala eiri-
um. Bók þessa hafði Shaw gefið
vini sínum með þessari áritun:
“Til N- N. með alúðarkveðjum
frá G. -B. S.”
Shaw keypti bókina þegar í
stað og sendi vini sínum hana á
nýjan leik með þessari viðibótar-
áletrun: Til hr. N. N. með end-
urnýjuðum kveðjum frá G. B. S.
Leikið á Bernard Shaw.
Kvenfélag eitt í Skotlandi
snéri sér bréflega til Bemards
Shaw og ‘bað hann að gefa sér
eitt eintak af bók eftir hann, sem
félagið kvaðst ekki hafa efni á
að kaupa.
Shaw svaraði um hæl:
“Eg fæ ekki séð, hvers vegna
eg ætti að verða við beiðni yðar.
Félag, sem hefur ekki efni á að
kaupa 20 króna bók, er það þyk-
ist ekki getað án verið, á alls
ekki tilverurétt-”
Skáldið fékk eftirfarandi svar
um hæl:
“Heiðraði hr. Shaw: Við
þökkum innilega hina vingjarn-
legu neitun yðar. Bréf yðar höf-
um við selt fyrir 1 sterlingspund.
Fyrir andvirði þess höfum við
keypt umrædda bók eftir yður
og lagt afganginn í styrktarsjóð
félagsins.”
Himnaríki eða helvíti■
Shaw hefur alltaf verið “vand-
ræðabam” Englands. Þegar leik-
rit hans “Barbara majór,” þar
sem hann lætur failbyssufram-
leiðandann (Gull og púður) sigr-
ast á kenningum dóttur sinnar
Barböru (sem er major í Hjálp-
ræðishernum), hafði verið frum-
sýnt, kom einn af meðlimum
Hjálpræðishersins til Shaws og
talaði í marga klukkutíma við
hann um himnaríki.
“Ef til vill hafið þér rétt að
mæla,” sagði Shaw að lokum.
“En þér megið ekki gleyma, hve
örðugt valið er. Eg mundi held-
ur kjósa mér himnaríkisvist
vegna hins milda loftslags, sem
þar ríkir, en hins vegar helvíti
vegna alls þess skemmtilega
fólks, sem þar? er að finna.”
Samtíðin..

The Swon Manufocturing Company Manufacturers of SWAN WEATHER STRJP Halldor Methusalems Swan Eigandi 281 James St. Phone 22 641
Magníum unnið
úr sjónum
Það er nýr iðnaður á Eng-
landi að vinna magníum úr sjó-
Fyrsti molinn af magníum úr
sjó er framleiddur í Englandi-
Tveir þriðju af þeim kynstr-
um af magníum, sem notað var í
stríðinu í flugvélar og íkveikju-
sprengjur, var unnið úr sjó. Áð-
ur fluttu Bretar inn magníum
frá Austurríki, Hellas, Indlandi
og Mansjúlríu. Bretar notuðu
líka á stríðsárunum mikið af
magníum úx flugvélum þeim,
sem þeir skutu niður. Þannig
lögðu Þjóðverjar þeim, magn-
íum í íkveikjusprengjumar, sem
notaðar voru til að brenna þýzk-
ar borgir.
Höfnin í Harrington, sem hætt
var að nota til siglinga, var val-
in til framleiðslunnar. Harring-
ton er í Cumberland. Settar voru
flóðgáttk- í hafnarmynnið og
þær opnnaðar um flóð, svo að
höfninn fylltist af 45 miljón lítr-
um af sjó, sem dælt var inn í
voru unnnin 36,000 tonn af magn-
íum á ári.
Magníum er ekki unnið bein-
línis úr sjónum, héldur úr sjó
og kalki. 1 1000 gallónum af
kölklðum sjó fást 29.3 pund af
magníum — 14.3 pund úr kalkinu
og 15 pund úr sjónum-
Úr höfninni er vatninu dælt
inn í tvo steinsteypugeyma-
Leskjað kalcium-kalk er sett
saman við, til að draga í sig
krítina úr vatninu. Eftir að
vatnið var orðið “mjúkt” af
þessari meðferð, rennur það inn
í sandsigti, sem síar það.
Síðan er dólómítkrít hellt
saman við og blöndunni svo veitt
inn í geysistóra tanka, sem taka
3 miljón ga'llón, og þar botn-
fellist hún.
Magníum, eða “ullin,” sem
lítur út eins og mjólkurdrafli,
sezt hægt og hægt til botns- Hún
er svo hituð með gufu og síuð
gegnum ull. Og síðan er þetta
þurrkað og verður að magníum-
dufti.
Það er ebki orðið að magníum
— hreinum málmi — ennþá
Síðasta meðferðin er gerð með
rafstraumi. Stærstu verksmiðj-
umar fyrir þetta eru skammt
frá Manchester.
Magníum er lyft með hegrum
upp í risavaxnar blöndunarvél-
ar, sem eru um 90 feta háar. Er
mómylsnu blandað saman við
magníum og ennfremur kolum,
kalíum, salti og klórmagníum-
blöndu.
Þetta er þykk leðja, sem fer
gegnum blöndunarvélina og síð-
an inn í þurrkofn. Þar rennur
mórinn úr og myndast litlir
klumpar. Eru þeir látnir fara
gegnum klór og hitaðir afar-
mikið í rafmagnsofnum. Síðan
er bráðnu klórmagníum rennt
í sex smálesta ker og þar eru
efnin tvö aðgreind með raf-
straumi.
Fálkinn.
Þegar karlmaður er í óhrein-
um fötum, illa burstuðum skóm
og götóttum buxum, ætti hann
hann að gera eitt af tvennu —
gifta sig, eða fá skilnað.
♦
Það er fjarstæða, að giftir
menn sjeu langlífari en ógiftir.
Þeim finnst það bara-