Lögberg - 17.04.1947, Síða 4

4
LÖGBEKG, FIMTUDAGINN
,----------iogberg----------------------
0«fiö Qt hvern flmtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 f '.argent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáakrlft ritstjórana:
EDITOR LÍKiBERG
196 Sargent Ave., Winnipeg, Man
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Löírbersr" is printed and publiahed by
The Columbla Prese, Limlted, 695 Sargent
Avenue, Winnlpeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE 21 204
Minningabrot úr
Íslandsförinni 1946
Eftir EINAR P. JÓNSSON
Klukkan sjö um morguninn vorum
við hjónin komin á fætur, og höfðum
komið farangri okkar fyrir í ferðatösk-
unum; eg fór niður í afgreiðslu gisti-
hússins og spurði þjón, sem þar var á
vakki, hvort eg gæti ekki fengið ein-
hvern fyrir “góð orð og betaling,” til
þess að flytja fyrir mig töskurnar til
bílastöðvarinnar, sem var spottakorn í
burtu, en hann kvað nei við, og sagðist
vera eini gistihúss-þjónninn á ferli og
hann ætti þess engan kost að víkja sér
frá; þetta var skiljanlegt; eg sá, að ekki
myndi um annað að'gera, en selflytja
pjönkurnar; en í sömu andránni sem eg
var að rogast út með þyngstu töskuna,
bar að tvo unga menn; þeir heilsuðu vin-
gjarnlega og þökkuðu mér fyrir síðast;
eg gat ekki í svipinn komið mönnum
þessum fyrir mig, en þeir kynntu sig
brátt sjálfir, sögðust vera af Akranesi
og hafa séð okkur gestina að vestan og
hlustað á okkur í veizlu Akraness-kaup-
staðar; þeir sögðust hafa bíl til taks og
buðu mér samstundis að flytja farang-
ur okkar yfir að bílastöðinni, og tók eg
vitaskuld boðinu með þökkum; er á bíla-
stöðina kom, beið þar svo að segja alveg
ferðbúinn langferðabíll Héraðsbúa; eg
heilsaði bílstjóranum, sem var Aust-
firðingur, og tjáði hann mér að lagt yrði
af stað á ákveðnum tíma, klukkan 8.
Eg skildi dótið eftir á bílastöðinni og
flýtti mér aftur til gistihússins til að
sækja konuna; það stóð alveg heima;
hún stóð ferðbúin við dyrnar; er við
komum til bílastöðvarinnar, kom eg
hvergi auga á töskur okkar, og bílstjór-
inn sást ekki fremur en glóandi gull;
tveir unglingspiltar voru þarna á sveimi.
“Hvar er bílstjórinn minn?” kallaði eg
út í loftið; “hann er hérna.” Eg kann-
aðist þegar við málróminn; það var
Sigurjón bróðir minn, sem svaraði;
hvernig okkur bræðrunum var innan-
brjósts, er fundum okkar bar saman í
morgunjjómanum á Akureyri, eftir þrjá-
tíu og þrjú ár, verður eigi hér gert að
umtalsefni; hann fagnaði okkur hjón-
um með ógleymanlegri ástúð, og bætti
því við með brosi, að' Austurland hefði
lengi beðið komu okkar, Sigurjón var
þreytulegur á svip þó hann væri spaug-
andi, því hann hafði ferðast um nóttina
alla leið austan af Fljótsdalshéraði í
fylgd með Valtý Helgasyni lækni og ekki
notið yfir tveggja klukkustunda svefns.
Nú höfðu farþegar allir komið sér
fyrir í langferðabílnum, og samstundis
var haldið af stað; við ókum hægt inn
úr bænuih og yfir brúna á E)yjaf jarðará;
þetta var einn sá allra fegursti morg-
unn, er eg mintist að hafa upplifað í
heimsókninni til íslands. Pollurinn
spegilskygn, en um Kaldbak og Súlur
sveipuðust gullnar slæður hækkandi
morgunsólar; er upp á Vaðlaheiðar-
brúnina kom og við litum síðast yfir
þetta fagurmálaða og yndislega hérað,
samlöguðumst við Matthíasi og sungum
fullum hálsi:
“EJyjafjörður finst oss, er,
fegurst byggð á landi hér.”
Með því að áður hefir í greinaflokk-
um þessum ferðalagi okkar um Þing-
eyjarþing verið að nokkru lýst, svó sem
för okkar til Reykjahlíðar og' um
Reykjadalinn, verður hér farið fljótt yfir
sögu; er niður af Fljótsheiðinni kom,
rétt við Breiðumýri, lá vegurinn til
Húsavíkur framundan, og yfir hann var
för okkar heitið; þetta var greiðfær og
góður vegur og sóttist því ferðin fljótt;
til beggja handa var grösugt og búsæld-
arlegt; á þessari leið frá Akureyri sáum
við heim að Hriflu, þar sem hinn þjóð-
kunni rithöfundur og baráttumaður á
vettvangi stjórnmálanna, Jónas Jóns-
son, var fæddur; við fórum svo að segja
um garð á Laxamýri, sem er stórbýli og
mikil hlunnindajörð; ekki fengum við
numið þar staðar þó mjög léki mér hug-
ur á því; þar var borinn og barnfæddur
Jóhann Sigurjónsson, djúpvitur maður
og ágætur, eitt hið sérstæðasta skáld
síöari tíma og brautryðjandi í spak-
mæltri leikritagerð, eins og Fjalla-Ey-
vindur og Galdra-Loftur bera svo glögg
merki um; hann var líka mergjað ljóð-
skáld; eftirgreindri vísu hans úr stuttu
kvæði, er ekki fisjað saman:
“Bak við mig bíður dauðinn,
ber hann í hendi styrkri
hyldjúpan næturhimin
heltan fullan af myrkri.”
Þegar Jóhann skáld hvarf frá námi
í latínuskólanum og lagði leið sína til
Kaupmannahafnar með það fyrir aug-
um, að leggja fyrir sig nám í dýralækn-
ingum, er mælt, að Björn Sensson kenn-
ari við skólann hafi látið sér þau orð
um munn fara, að nú væri verið að kasta
perlum fyrir svín. Jóhann lauk aldrei
prófi í dýralækningum; hugur hans
stefndi á brattans fjöll í ríki andans. —
Nú staðnæmdist langferðabíllinn við
bílastöðina á Húsavík og biðu þar þrír
héraöshöfðingjar til að fagna okkur;
það voru þeir Júlíus Havsteen sýslu-
maður Þingeyinga, Björn læknir Jósefs-
son og séra Friðrik A. Friðriksson
prófastur; tveir hinna fyrnefndu voru
skólabræður, en meðan séra Friðrik
dvaldi vestan hafs, tókst með okkur hlý
vinátta; sýslumaður bauð okkur heim
til sín og nutum við þar öll ástúðar og
mikillar risnu; mér fanst það líkara
æfintýri en virkri staðreynd, að fyrir-
finna eftir öll þessi ár, út við ósa hins
mikla Skjálfandafljóts, gamla vini, sem
tóku manni alveg eins kunnuglega og
fundum hefði borið saman daginn áður;
þeir Júlíus sýslumaður og Björn læknir
vissu að Jakobína Johnson skáldkona í
Seattle væri tengdasystir mín, og þeir
báðu mig, hvor um sig, að skila til henn-
ar kossi; það var nú síður en svo, að eg
væri mótfallinn því, að verða við slíkum
tilmælum, en eftir að eg hafði gert þeim
það ljóst hverjum vanda þetta væri
bundið vegna þeirrar fjarlægðar, sem
á milli okkar lægi, fanst Júlíusi sýslu-
manni það ekki nema meðal mannsverk,
að þeir Björn og hann skiluðu kveð.junni
persónulega sjálfir.----
Húsavík er þrifalegur bær, sem vax-
ið hefir allmikið á hinum síðari árum;
þar hafa nú verið gerðar tvær myndar-
legar hafskipabryggjur, þar hefir Kaup-
félag Þingeyinga lögheimili sitt; þar er
enn rekin verzlun, sem Þórður Guðjohn-
sen stjórnaði, og nú veitir henni forustu
sonarsonur hans, er ber nafn afa síns;
síldarbræðsluverksmiðju hefir fyrir
nokkru verið komið upp í bænum, sem
glætt hefir atvinnulífið; íbúatala Húsa-
víkur nemur nú nálega fimtán hundr-
uðum. —
Vinir okkar fylgdu okkur út að lang-
ferðabílnum og árnuðu okkur góðs
brautargengis.
Nú var ekið austur á Reykjaheiði;
þótti mér landslag þar ljótt og óvistlegt,
en þeim mun dýpri fögnuður gagntók
huga minn, er við komum í Kelduhverf-
ið, þessa gróðursælu og fögru sveit.
Kristján Jónsson Fjallaskáld átti rót
sína að rekja til Kelduhverfisins, og á
þessa bygð hefir nafn hans jafnan orpið
miklum ljóma; í Kelduhverfi var og al-
inn maður, sem um langt skeið kom
mjög við sögu íslendinga vestan hafs;
var sá Dr. Björn B. Jónsson kirkjufé-
lagsforseti og um langt skeið prestur
Fyrsta lúterska. safnaðar í Winnipeg;
mér var það jafnframt ljóst að á Vík-
ingavatnj í Kelduhverfi voru fæddir þrír
bræður, tryggðavinir mínir, þeir Bene-
dikt„ Baldur og Þórður, synir Sveins, er
þar bjó. Benedikt er hinn eini eftirlifandi
þessara mætu og merku bræðra, og var
mér það mikið fagnaðarefni, er fundum
okkar bar saman í Reykjavík, er við
hjónin koinum þangað á ný úr austur-
förinni.
Á leið okkar um Kelduhverfið vildi
það til, að langferðabíll, sem var svo að
segja á hælunum á okkur, fór svo úr
lagi, að ekki var viðlit að koma honum
lengra án viðeigandi aðgerðar; hér voru
auðsjáanlega góð ráð dýr; farþegarnir
í bílnum, sem ekki voru margir, þurftu
undir öllum kringumstæðum að komaðt
austur í Möðrudal; eftir nokkurar mála-
leitanir varð það að ráði, að við tækjum
strandfólkið í okkar bíl, og gengjum frá
farangri þess ofan á honum, og verður
naumast annað sagt, en hvorttveggja
lánaðist sæmilega. “Strandmennirnir”,
eins og eg kallaði þá, voru úr Vopnafirði,
og var einn þeirra póst- og símastjóri
þar í. bænum, Guðmundur Stefánsson,
maður um fimmtugt, sem eg frétti úr
blöðum að heiman, að prðið hefði bráð-
kvaddur á öndverðum vetri.
17. APRÍL, 1947
Ekki lánaðist okkur aö
skoða Ásbirgi þótt við fær-
um þar rétt fram hjá, né
heldur Dettifoss.
Elinn allra ömurlegasti
bletturinn, sem leið okkar
lá yfir milli Húsavíkur og
Grímsstaða á Fjöllum, var
Hólssandur, þar sézt naum-
ast eitt einasta stingandi
strá, og engar sérstæðar
jarðlagsmyndanir, sem
hrifið geta augað; við fór-
um yfir Jökulsá á Fjöllum
á gamalli brú í óbygðum, og
var hún ekki traustari en
það, að við vorum látin
fara úr bílnum og ganga
yfir hana; en nú er ný brú
yfir Jökulsá í þann veginn
að verða fullsmíðuð undan
Grímsstöðum á Fjöllum.
Fyrsti bærinn á Hóls-
fjöllum, sem við fórum fram
hjá, var Hólsel; býr þar
miklu búi aldurhniginn
bóndi, Sigurður að nafni, er
hefir búið þar síðan eg fyrst
man eftir; er hann að sögn,
auðugur að fé og framtaks-
maður hinn mesti; hann
virkjaði meðal annars bæj-
arlækinn til þess að raflýsa
heimili sitt; nú var komið
að Grímsstöðum og þar
drukkið kaffi; þar er þrí-
býli og húsakostur mikill;
við Sigurður Kristjánsson
aðalbóndinn á þessari
miklu jörð, vorum kunnug-
ir frá fyrri tíð, og fagnaði
hann okkur hjónunum hið
bezta; næst lá leið austur
á Biskupsháls og þaðan
blasti við okkur Herðu-
breið,, þetta tígulega og
fagurmótaða fja.ll; nú var
loft tekið að hrannast
þykkum skýjaflókum, er
auðsjáanlega boðuðu úr-
komu; á Biskupshálsi eru
landamæri Norður-Þing-
eyjarsýslu og Norður-
Múlasýslu; “nú ertu kom-
inn heim,” sagði konan
mín við mig, er bíllinn
mjakaðist austur yfir sýslu-
mörkin; eg fann að eg var
kominn heim, og hugur
minn fyltist óumræðilegum
friði; eg fann til þess hve
mikilli þakkarskuld við
hjónin stóðum í við stjórn-
arvöld stofnþjóöar minnar,
sem greitt höfðu fyrir
heimsókn okkar til lands-
ins, sem við unnum bæði.
Þegar við fórum fram hjá
Víðidal, var byrjað að
rigna; eg hafði hlakkað til
heimsóknar í Möðrudal, og
talið víst í huganum að
þessi svipmikla bygð yrði
sólstöfuð eins og hún var
svo oft áður, er eg heim-
sótti hana í æsku minni, en
nú var því ekki að heilsa;
rigningin þéttist og að
sama skapi varð umhverfið
dekkra og þunglyndislegra.
Jón bóndi Stefánsson í
Möðrudal, frændi minn og
æskuvinur, beið úti, er lang
ferðabíllinn rann í hiað, og
bauð okkur jafnskjótt til
stofu. En hvað það var á-
nægjulegt, að hitta hann á
ný eftir öll þessi ár; við átt-
um drykklanga stund öam-
an einkatal; eg fann að
hann í vissum skiningi
gekk ekki heill til skógar;
hann hafði fyrir nokkru
mist hina ágætu konu sína,
frú Þórunni Vilhjálmsdótt-
ur Oddsen frá Hellisfjöru-
bökkum í Vopnafirði, syst-
ur frú Steinunnar heitinn-
ar á EJiríksstöðum á Jökul-
dal og Valgarðs Oddsen
húsamálara í Winnipeg;
allir, sem kyntust frú Þór-
unni virtu hana mikils. Jón
Möðrudal er. eins og
Stefán faðir hans var, ó-
venju fjölhæfur maður, og
hefir meðal annars fengist
við listmálningu og söng-
lagagerð; að skilnaði var
tekið lagið, en síðan haldið
af stað austur á Möðrudals-
jallgarð; suddarigning
Þrjár nýjar baekur
Isafjarðarprentsmiöja h f. hef-
ir nýlega gefið út þrjár bækur og
sení á bókamarkaðinn, en þær
eru sagnaþættir Gísla Kenráðs-
sonar 1. hefti, Kennslubók í staf-
setningu eftir þá Árna Þórðarson
og Gunnar Guðmundsson og loks
bók vísindalegs eðlis, “The living
world”, sem rituð er á ensku, en
höfundur hennar er Steinþér
Sigurðson mag. scient.
Gísli Konráðsson var einn af
mekustu sagnaþulum okkar og
hefir hann bjargað frá glötun
fjölmörgum sögnum og marg-
háttuðum fróðleik, sem annars
mundi hafa týnst. Ýmsir þættir
hans hafa þegar verið gefnir út
eða hafa birzt á prenti áður, en
ýmist' eru þeir gengnir til þurrð-
ar í bókaverzlunum eða þá að
þeir eru dreifðir í blöðum og
sagnasafnritum að erfitt er að
ná til þeirra í heild. Auk þess
eru svo aðrir, sem alls ekki hafa
birzt á prenti áður.
Er nú fyrirhugað að safna
þáttum hans í heild og er þetta
1. hefti þeirra undir ritstjórn og
umsjá Finns Sigmundssonar
landsbókavarðar. Helztu þættir-
nir í heftinu eru: Þáttur frá
hélzt allan tímann þótt vit-
und birti til, er við komum
að Rangalóni, sem sem nú
var í eyði; á Sænauta-
vatni voru nokkrir ósyngj-
andi svanir, en krökt af af-
réttarfé í hvaða átt, sem
litið var; bílvegurinn liggur
um innheiðina, svo ekki var
viðlit fyrir mig að heim-
sækja fæðingarbæ minn,
Háreksstaði; vegurinn suð-
ur yfir heiðina var ágætur
og brátt komum við í Ár-
mótasel, sem einnig er í
eyði; nú eru allir Heiðar-
bæirnir í eyði; sá síðasti
þeirra, Heiðarsel, lagðist
niður í vor; frá Ármótaseli
liggur Austurlandsbrautin
niður múlann að austan-
verðu Gilsár, en er niður í
sjálfan Jökuldalinn kom,
var dalurinn barmafullur af
þoku; eg kannaðist við
hinn þunga og drungalega
nið Jökulsár á Dal, sem er
mikið vatnsfall og hrika-
legt; yfir Gilsá er verið að
leggja nýja brú, og þar hitti
eg Frosta, son Sigurjóns
bróður míns, sem vann að
brúarsmíðinu, en er að búa
sig undir stúdentspróf við
Mentaskóla Akureyrar í
vor; eg bað bílstjórann að
staðnæmast stundarkorn á
Skjöldólfsstöðum svo eg
gæti heilsað upp á Vilhjálm
Snædal frá EJiríksstöðum,
sem nú á þar heima; svo
var brátt ekið út. Dalinn og
eigi fyr staðar numið, en við
túngarðinn í Hofteigi; þrír
menn gengu þegar frá bæn-
um niður túnið, og sá eg
undir eins að einn þeirra
var Gunnar bróðir minn;
hinir tveir voru synir hans,
þeir Karl kirkjubóndi í Hof-
teigi og Hermann, sem
kominn var að því að ljúka
pmbættisprófi í guðfræði
við Háskóla íslands. EJn
hvað það var hressandi að
hitta Gunnar spriklandi af
fjöri, sem ár og erfiði höfðu
naumast sett nokkur sjá-
anleg fingraför á; við hjón-
in urðum þess brátt vör, að
við vorum komin í ástvina-
hendur, komin úr órafjar-
lægð — heim!
Við höfðum verið fjórtán
klukkustundir á ferðalag-
inu frá Akureyri til Hof-
teigs, og vorum dauða-
þreytt; eftir að hafa notið
hressingar og stutts sam-
tals við skyldmenni og
venslalið, gengum við til
hvílu, og féllum í fasta-
svefn við djúpniðinn frá
Jökulsá á Dal.
—Framh.
Grímseyjar-Antoníusi og Grím'
seyingum, Þáttur Einars Sæm-
undssonar og Jóns prests Hall*
dórssonar, Fljótverja þáttur fra
Hnausa-Bjarna. Aþanasíusi og
Sólheimadraug, Þáttur af Sig'
urði, flótta eða Keflavíkur-Sig'
urð^, Þáttur Guðrúnar yfirsetu-
konu á Steinsstöðum, Þáttur Jóns
sterka á Hryggjum Þorsteinsson-
ar og loks Þáttur Jóns á Sanda
Einarssonar.
Síðari hluti þessa bindis ntiun
koma út þegar ástæður leyfa, 1
einu eða tveimur heftum, og lýk*
ur bindinu með athugasemdum,
iagfæringum og nafnaskrá.
í formálsorðum segir Finnur
Sigmundsson m. a.: “Mun þa®
sannast, þegar þeir (þ. e. þættiT'
nir) eru komnir í eina heild með
ýtarlegum nafnaskrám, að oft
verður til þeirra gripið og margt
í þá sýtt, ekki sizt um þjóðtrú og
þjóðhætti, persónusögu og ætt-
fræði. En það eru þeir þættir ís'
lenzkra fræða, sem löngum hefif
þótt góð og þægileg dægradvöl J
fásinninu, og svo mun enn verða,
þó að lífsvenjur breytist og um
fleira verði að velja en áður.”
Kennslubók þeira Árna
Gunnars í stafsetningu er hiu
þarfasta, og ekki einvörðungu
fyrir neroendur í skólum og ken-
nara þeirra, heldur fyrir allan al-
menning, sem skrifa þarf íslenzkt
mál og ekki er öruggur um staf'
setningarreglur.
Höfundar bókarinnar komast
m. a. að orði í formála fyrir
bókinni:
“Stafsetningarkensla hefir
löngurn þótt erfið og árangur
misjafn og viðleitni manna 1
því starfi. Það hefir og gert bæði
kennurum og nemendum enn
erfiðara fyrir að tilfinnanleg
vöntun hefir verið á kenslubók 1
þessari grein, enda hafa kennar-
ar hvað eftir annað óskað slíkrar
bókar. . . . Kver þetta er tilraun
til að bæta úr brýnni þörf,
vonum við, að það verði bæð1
kennurum og nemendum að ein-
hverju liði.”
I bók Steinþórs Sigurðssonar
“The Living World” hefir höf'
undurinn sett fram merkiieg3
kenningu, sem líkleg er til þess
að vekja athygli vísindamanna
víðsvegar um heirn og því er
bókin rituð og gefin út á ensku-
Um kenningu þessa kemst höf-
sjálfur þannig að orði:
“Flestar almennustu kenning'
ar eðlis- og efnafræðinnar hafa
í upphafi orðið til eftir aðeins
fáar athuganir. Síðar hafa þess-
ar kenningar þróast og breytzt
eftir því sem vitneskja manna
hefir aukist að athugunum
tilraunum. Þannig er því ekk1
varið með líffræðina eða aðrar
vísindagreinar varðandi lífver-
ur. Þar er af svo geysilegum
fróðleik að taka, að enginn mað-
ur getur haft yfirsýn nema hluta
hans. Engin kenning hefir enn-
þá verið sett fram, sem á eðh'
legan hátt tengir saman hinar
líffræðilegu og eðlisfræðilegu
þróanir. Ritgerð þessi er yfirlit
yfir þetta samband byggt aðal-
lega á þeirri sannfæringu, að
líffræðilega þróun megi rann-
saka á eðlisfræðilegan hátt eins
og þróun ólífrænna efna og nu-
verandi þekking okkar á eðlis'
fræði og líffræði sé það langt a
veg komin, að hægt sé að greina
aðaltengiliðina milli þessara'viS'
inda. Eg hefi reynt að fylla upP
í skörð þekkingar okkar með til'
gátum, sem mér virðast skýra
staðreyndirnar á fullnægjand1
hátt. Flestar eru hugmyndirnar
til áður, en hér eru þær tengdar
saman á nokkurn annan veg en
gert hefir verið áður.”
—Vísir 5. marz-
Það var franska flugfélagið Air
France, sem átti fyrstu farþega'
flugvélin, sem flaug yfir sunnan-
vert Atlantshaf. Það gerðist árið
1930.