Lögberg - 01.05.1947, Blaðsíða 2

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 1. MAÍ, 1947
“Fagurt galaði fuglinn sá”
ALMENN ÞANKABROT
Nú er mikil ræðu og ritöld, og
mikið birtist á prenti, en misjafnt
er það nokkuð.
Framboð blaða og bóka svipar
allmikið tii sölutorgs. Þar eru
margskonar vörur á boðstólum.
Menn hrópa upp ágæti varnings
síns.
Margt af því, sem út kemur
er allgott; sumt er fremur lélpgt.
Þó verður að bera því öllu vel
söguna af hagsmunalegum á-
stæðum. Enda heimtar tíðar-
andinn það; og mun mörgum
koma vel lofið.
Taki maður dagblað í hönd,
má ganga út frá því sem gefnu,
að þar mæti manni vanalegar
auglýsingar og hróðurmæli.
Telja sumir það um megn þolin-
mæði sinni að komast "fram úr
því.
Um hrós og hróður segir séra
Jón Þorláksson á Bægisá: “Lof-
kvæðunum ærið oft enginn fylg-
ir kraftur. Hólið sem þau henda á
loft hjaðnar tíðum aftur.’
En tíðarandinn skipar fyrir
um “auglýsingar” þessar^ og ekki
réttmætt að “grýta” ritstjórana
út af “andagift” þessari. Ef til
vill liggja vissar hvatir til
grundvallar fyrir hróðrinum.
Það virðist hafa verið fyrir
Höfuðlausn Egils Skallagríms-
sonar. Egill hræddist reiði Ei-
ríks blóðaxar. Um hugarfar
Egils má nokkuð marka af orð-
um hans: “Ekki hefi eg við því
búist, að yrkja lof um Eirík kon-
ung.”
Gunnhildur drotning þykist
skilja hvatir Egils: “Viljum vér
ekki lof hans heyra.”
Höfuðlausn er talin tvíræð,
blönduð háði, og hróður konungs
harla lítill.
En konungur gín við kvæðinu:
“Bezta er kvæðið flutt.” Veitti
hann Agli nokkra uppreisn.
Á heiðurssamkvæmum reynir
á dómgreind manna; iðulega þeir
lofaðir, sem um er rætt sem
fram úr skarandi menn, þótt þeir
annars séu taldir eins og fólk
gerist flest. Það má að vísu gott
teljast að vera talinn sérlegur
ágætismaður, þó ekki sé nema
einn dag æfinnar.
Komið hefir það fyrir, að þeim
sem voru viðstaddir hefir þótt
fullmikið um lofið, og þeir hafa
borið af sér lofiðt sem í hlut áttu.
Ekki fara þeir varhluta af
hróðrinum, sem leggja fyrir sig
að semja ljóð og sögur. Nú eru
þeir allir skáld kallaðir; jafnvel
líka þeir, sem eina tíð voru kall-
aðir hagyrðingar. Hagyrðings-
nafnið virðist nú fyrir borð bor-
ið. Ekki er gott að vita eftir
hvaða mælikvarða er farið. Ef
til vill ætti við að tala um stór-
skáld og smáskáld. Fremur litl-
ar sögur fara af ýmsum, sem nú
fást við að yrkja; gleyifiast þeir
margir undra fljótt öllum al-
menningi; eru ensk nútíma skáld
ekki óháð slíkum örlögum.
Afdlrif margra þeirra ljóða-
bóka, sem nú koma út eru það,
að lenda í rusli af þvættings-
lesmáli, sem er gagnlegt til þess
eins að rífast niður í eldinn.
Hver er ástæðan fyrir skamm-
lífi margra þessara ljóða? Hefir
Benedikt Gröndal rétt fyrir sér?
“Að marga unga menn vanti
andagift, eins og margt hvað sé
ort aðeins til þess að yrkja og
heita skáld, heldur en það sé
knúið fram af innra afli og skap-
andi þörf.”
Stephan G. Stephansson hefir
komist svo að orði:
“Ná er haust í enskum óð,
Afturfarar dofnun.
Hann er snoturt sníkju-ljóð,
Snöp af gömlum stofnum.”
Oft sjást ný kvæði vel snotur
og allgóð að efni, þó er þeim ekki
trygður hár aldur.
Fer þessu þannig vegna þess,
að Ijóða- og sögulistin er svo al-
menn, að hún þykir nú 'ekkert
fyrirbrigði og Ijóð og sögur
gleymist því tíðum fljótlega?
Ekki vantar viðkvæmnina né
útflúrið í þessi skáldverk, en
hvað þar er fram yfir gæti orðið
álitamál.
Eldri skáldin virðast bezt
halda yelli.
Þau hafa lag á því að ná valdi
yfir lesandanum þegar í upphafi;
hann er knúður til að halda á-
fram lestrinum.
Þar verða fyrir manni lífs-
speki og mannlýsingar, að það
getur naumast gleymst.
Erfiljóð ort af B. Thorarensen
og fleiri þeirrar tíðar mönnuni
hygg eg að gleymist soint.
Fyrir nokkru síðan "bárust
hingað erfiljóð, ekki ólíklega ort
að ósk nákominna skyldmenna.
Var farið góðum orðum um
mannlegar dygðir; þá vikið að
þeim framliðna, sem bezta manni
— jafnvel fram úr skarandi, vik-
ið að hvíld og söknuði.
Þessar hugsanir birtast í flest-
um erfiljóðum, og gætu átt við
menn yfirleitt. En maður er
jafnnær að loknum lestri um
sérkenni þess; sem um er ort.
Ef til vill hafa eldri skáldin
ort stundum á líkan hátt, en erfi-
ljóð þau gleymd. Ekki virðist
ólíklegt að það verði líka afdrif
margs þess, sem nú birtist.
Það mun sanni næst, að ljóð-
mæli þurfa að hafa eitthvað sér-
stakt við sig, ef þau eiga að geta
varist tímans tönn.
Kvæðabók sá eg frá Islandi,
margt var þar kvæða laglegt. Það
datt ofan yfir mig þegar eg fór
að lesa þýðingar á kvæðum, 'sem
höfðu verið þýdd af Kristjáni
Jónssyni, Matthíasi og Steingrími
Thorsteinssyni, o. fl.
Virtust mér þýðingar þessar
sízt betri en þeirra. Lagði eg
bókina frá mér með lítilli hrifn-
ingu. Má vera að maður þessi
eigi sína dáendur. Sjaldan heyr-
ist hans þó getið.
Þegar hrós og hróðyrði eru
svo tíð; sem raun gefur vitni, má
það undur heita, að þeir skuli
geta “skrimt” sem verða þar út
undan.
Ekkja ein 'bjó með mörgum
börnum sínum ungum; hún var
ein af hinum kyrlátu í landinu;
fóru af henni litlar sögur. Hún
lagði fram alla krafta sína til
þess að vinna fyrir börnunum
sínum; leitaði hún sér að nokkru
leyti atvinnu utan heimiiisins;
varð henni vel til með vinnu.
Hún hélt heimilið vel. Hún
vann fram á nætur eftir að hún
var búin að koma börnunum í
rúmið. Tókst henni að koma
bömunum til manns.
Þegar því var lokið, og börnin
horfin út í veröldina, voru kraft-
ar ekkjunnar á þrotum
Fáein hlý-yrði voru töluð við
líkfjalir hennar.
Blíð og friðsæl ró hvílir nú yfir
kumblinu hennar; vökunætur
um garð gengnar; erfiðið á enda.
Kumblið ekkjunnar kyrlátu
er jafnað við jörð og grasi gró-
ið. — — Flestir eiga svipaða
sögu.
Ekki virðist óhugsandi, að þeir
sem farið hafa á mis við að vera
skreyttir og skúfaðir af mannleg-
um hróðri njóti söm.u værðar og
hinir. “Þeir hvílast báðir jafnt.”
Að maður drepi á skáldsögur
nú á dögum, mun nær sanni að
þær séu misjafnar að gæðum.
Sumar eru allvel samdar, en þá
eru og aðrar gerðar af mikilli
“fátækt.”
Draumræni er sérstaklega
mikil; stjórnlaust ímyndunarafl.
Ritháttur er iðulega óheflaður
og efni þar eftir.
Fyrir nokkru barst mér skáld-
saga eftir enskumælandi höf-
und, lesinn af mörgum.
Þar er mikið af þokukendum
hugsunum, og tvíræðum lýsing-
um á hugarfari, til að skapa
geðshræringu lesandans.
Maður les blaðsíðu eftir blað*
síðu án þess að geta komist að
Æfintýralegur flótti
nokkurri niðurstöðu um tilgang
bókarinnar.
0
Helzt virðist að segja megi um
sumar þessar sögur það sem
Einar Kvaran tekur fram, að þær
stefni að “hálfvelgjulegu við-
kvæmnisgutli eða meiningar-
lausu flangsi við mannlegar til-
finningar.”
Nú verður að minnast á
mælskumennina; þessa fram-
gjörnu fjörfáka, sem ekki verða
stöðvaðir nema með aflsmun og
átökum.. Þeir gera áheyrend-
urna iðulega að sárþjáðum písl-
arvottum með löngum ræðum.
Þeir leika sér að orðunum, eins
og menn, sem henda tvö sverð á
lofti.
Eitt sinn var kveðið:
“Átján hrossa afl sem ber,
Úr honum fossar mælskan sver.
Ægis glossa gildur ver,
I galsa, blossa og trylling fer.”
Ekki fer gagnsemin ætíð eftir
mærðinni.
•
Eg hefi hlýtt á erindi. Það var
eins og maður væri staddur í
kaststraumi og hringiðum.
Manni leið ekki vel undir þessum
straum; hygg eg að fæstir hafi
getað fylgst með ræðunni.
Eitt sinn hlýddi eg á brag all-
langan, borinn fram með tölu-
verðri mærð og fjöri. Upphafið
var gott, en áframhaldið aðal-
lega orðaflum og fagurmæli.
Fanst mér að alt efnið hefði mátt
setja fram í fáum orðum. Er mér
óljóst um hvaða róm menn
gerðu að erindi þessu.
Mönnum þessum fer svipað og
sigurverkunum, sem eru lengi að
hringja áður en þau fara að segja
til tímans.
Mælskumönnunum fer stund-
um líkt og hirtinum; hann horf-
ir með aðdáun á mynd sína í
vatninu, og leit hom sín með á-
nægju; en honum fanst lítið til
um fæturna, sem voru grannir
og tilkomulitlir; þó voru það ein-
mitt fæturriir, sem hefði forðað
hirtinum fjörtjóns, ef hornin
hefðu ekki tafið ferð hans inn á
milli trjánna
Margir hafa ánægju af eigin
mælsku, en innihald ræðunnar er
ekki nærri altaf á marga fiska.
En það er einmitt það, sem gerir
út um gildi ræðunnar. Misjafn-
lega vill ganga fyrir mönnum að
breyta eftir því, sem þeir eru að
prédika fyrir öðrum.
Mælt er að Salomon konungur
hafi ritað um þrjú þúsund orðs-
kviði, en heldur gætir þess lítið
að hann hafi farið eftir því sjálf-
ur.
Skreytt fæða er mörgum á-
nægja, en næringargildi eykur
það ekki.
Fögur ræða getur og verið
andlegt léttmeti; brennur það við
iðulega.
Það er varasamt að láta hrífast
af orðskreyti og hljómfegurð;
það getur hindrað mann frá því
að fylgjast með efninu.
Vinur minn gat þess, að hann
hefði ánægju af ræðum; ekki tók
það fram að þær þyrftu að vera
þrungnar af mælsku. Það varð-
ar ávalt mestu um það hugar-
far, sem er grundvöllur ræðunn-
ar.
Ekki var þrungin af mælsku
eða listfengi ræðan( sem John
Wesley hlýddi á eitt sinn, en
þess gat hann löngum, að við
ræðu þessa hefði vaknað hjá hon-
um löngún að hefja hið mikla og
frábæra kristindómsstarf.
Pál'l postuli kemst svo að orði:
“Látið engan tæla yður með
marklausum orðum. Guðsríki er
ekki fólgið í þeim, heldur í
krafti.” —
Ekki finst mér að eg þurfi að
telja sök á hendur mér út af
þankabrotum þessum. Eg áskil
mér rétt til að láta í ljós hugs-
anir mínar, samkvæmt hugarfari
og tilfinningu, alveg að hætti rit-
höfunda og skálda.
s. s. c.
í aftureldingu 26. maí 1940
komust þau fáu hundruð enskra
hermanna er skipuðu baksveitir
vamarliðsins í Calais, niður í
fjöru. Þeir voru særðir og magn-
þrota, en vildu samt ekki gefast
upp. Þarna stóðu þeir í flæðar-
málinu og kúlum Þjóðverja
rigndi yfir þá
Þegar ekki var annað her-
gagna eftir en ein Brenbyssa og
ein vélbyssa var vörn Calais lok-
ið og nú kom síðasta skipunin:
Bjargi sér nú hver, sem bezt
hann má!
Gordon Instone, 23 áras var
einn þeirra uppgefnu manna, sem
Þjóðverjar umkringdu. Tíu mán-
uðum seinna kom hann til Gí-
braltar eftir æfintýralegan flptta.
Dag eftir dag dragnaðist fanga-
lestin áfram þjóðvegínn suður
eftir Frakklandi. Þó að Instone
væri þreyttur reyndi hann samt
tvívegis að flýja. í fyrri tilraun-
inni náðist hann er hann var að
reyrfá að komast gegnum lim-
girðingu inn í skógarholt. Hann
var rekinn inn í fangaröðina aft-
ur og látinn vita, að hann yrði
skotinn ef hann reyndi aftur. Þó
reyndi hann aftur, um hábjart-
an dag, er fangarnir drógust á-
fram gegnum þorpið St. Paul.
Þar rann á meðfram veginum.
Instone fleygði sér í hana og
faldi sig í sefinu undir bakkan-
um.
Þar stóð hann klukkutíma í
vatni upp í háls, meðan verið var
að leita að honum 1 runnunum í
kring. Loks gáfust Þjóðverjar
upp á leitinni og fangalestin hélt
áfram. Instone var aumur þeg-
ar hann kom upp úr. Herklæðin
voru svo ötuð í for, að ómögulegt
var að sjá að þama færi enskur
hermaður.
Bóndi nokkur hjálpaði honum
og daginn eftir hélt hann norður
til strandar og var nú kominn í
bláan samfesting. Hann hikaði
ekki við að fara þegar að vinna
spell, þar sem tækifæri gafst. Þar
sem hann rakst á þýzkan jarð-
síma skar hann sundur leiðsluna
og skeytti einangrunina svo sam-
an, þannig að ekki væri sjáan-
legt að síminn væri slitinn.
En hann var gersamlega þrot-
inn að kröftum og fékk auk þess
hitasótt. Tókst honum að fá vist
á geðveikrahæli og var hjúkrað
þar ágætlega. Einn daginn komu
nokkrir Þjóðverjar á hælið; er
Instone var úti í garðinum, en
honum tókst svo vel að leika geð-
veiklinginn að Þjóðverjarnir
kendu í brjósti um hann.
Yfirlæknirinn kom honum í
kynni við brezkan flugforingja,
sem Treasy hét og hafðist við á
laun í þorpi einu skammt frá.
Þeir lögðu nú upp saman í þeirri
von að komast til sjávar. Instone
kunni dálítið í frönsku og kom
það oft að góðu haldi. Þeir náðu
sér í bát en var ómögulegt að
komast á burt og afréðu því að
fara aftur þangað sem Treasy
hafði verið áður. Instone hafði
bólgnað mjög á fótum á göng-
unni, svo að þeir skildu.
Um þessar mundir voru Þjóð-
verjar farnir að skrásetja Frakka
til þess að senda þá í þrælkun til
Þýzkalands. Instone vissi um
þessa hættu, og lézt nú vera
belgiskur flóttamaður, en hvem-
ig sem á því stóð fór svo, að einn
daginn var hann settur inn í
brautarvagn og látinn vita að
hann ætti að fara til Þýzkalands.
Hann var einráðinn í að nota
hvert tækifæri sem hugsast gæti
til þess að komast hjá þrælkun-
inni. Hann sat í vagninum og lézt
sofa, en greindi þó að annar varð-
mannanna, sem andspænis hon-
um sátu, hafði sofnað; en hinn
tekið af sér hjálminn og sat með
byssuna milli hnjánna og var að
eta. Rét-t hjá Instone lá þungt
járnstykki og þreif hann það og
rotaði báða varðmennina án þess
að þeir fengju ráðrúm til að æpa.
Og skarkalinn í vagninum bar
rothöggin ofurliði.
Instone stökk af vagninum á
fullri ferð og tókst að fela sig í
skóginum. Komst svo um síðir til
Parísar ásamt frönskum lautin-
ant, sem hann hitti á leiðinni.
Fékk hann að vera hjá honum
og konu hans og lézt vera frændi
þessa gistivinar síns.
Á daginn vann Instone að bif-
reiðaviðgerðum og dyttaði að
þýzkum sjúkrabílum en á nótt-
inni eyðilagði hann þýzkar síma-
línur.til þess að vegaf'á móti dags-
verkinu. Honum tókst að ná sér í
skilríki er sýndu að hann væri
franskur maður, sem leystur
hefði verið frá herþjónustu.
Stimplana á þessi plögg skar
hann út úr hrárri kartöflu. Út
á þessi skilríki fékk hann svo
skömtunarseðla og fékk greidd
hermanna-eftirlaun. Auk þess
fékk hann ferðaleyfi og ávísun
á húsnæði. Aðstaða hans var nú
orðin sæmilega trygg.
Instone afréð að hverfa á burt
frá París og komst til Marseille.
En það þýddi að hann varð að
fara'yfir markalínuna milii þess
hluta Frakklands, sem var her-
námssvæði Þjóðverja, og hins,
sem Vichy-stjórnin réð yfir að
nafninu til. Hann varð ekkert
smeykur þegar tveir þýzkir her-
menn tóku hann á landamærun-
um og fóru með hann til yfir-
manns síns; svo vel treysti hann
skilríkjunum, sem hann hafði
upp á vasann. Hann sagði for-
ingjanum átakanlega sögu af
konu sinni og barni, sem væri í
dauðans kverkum á sjúkrahúsi í
Lyon, en sagan hreif ekki. Hann
var látinn vita að hann hefði far-
ið yfir landamærin í leyfisleysi
og þessvegna yrði hann sendur í
nauðungarvinnu til Þýzkalands.
Enn einu sinni var hann kom-
inn “Undir lás”; í þetta skifti í
biðsalnum á járnbrautarstöðinni
í Chalon. En með snarræði sínu
barg hann frelsinu á ný. Hann
spurði varðmanninn hvort hann
mætti kaupa sér matarbita inni í
veitingasalnum. Á leiðinni þang-
að gat hann snúið varðmanninn
af sér, hljóp fram stéttina og
fram hjá dyrum með þýzkri árit-
un. Nú mátti engan tíma missa.
Hann opnaði dyrnar, fór inn og
sá að þarna var þýzk veitinga-
stofa. Sátu þar sex Þjóðverjar og
drukku öl. Þeir góndu á hann.
En Instone brá sér hvergi og
gerði sig heimakominn. Hann
varð að látast vera rafmagnsvið-
gerðarmaður, enda í vinnuföt-
um og með tösku.
Hann gekk að einum lampan-
um skrúfaði úr peruna, skoðaði
hana og skrúfaði hana í aftur.
Svo gekk hann að snerlinum,
sneri honum nokkrum sinnum til
að athuga hvort ljósið væri í lagi.
Síðan hneigði hann sig fyrir
þýzku foringjunum og fór út.
Varðmennirnir, sem voru á
miðstéttinni komu auga á hann,
en komust ekki yfir teinana til
hans því að í sama bili rann vöru-
lest inn á stöðina. Þeir tóku til
fótanna til þess að komast yfir á
stéttina gegnum undirgöngin, en
á meðan hljóp Instone þangað er
margar konur stóðu á stéttinni
og voru að afferma járnbrautar-
vagna. “Enskur flóttamaður!”
hvíslaði hann til þeirra og þær
áttuðu sig undir eins. Þær um-
kringdu hann á alla vegu en
hann kúrði sig niður; en kvenna-
hópurinn mjakaðist áfram af
stéttinni og út á götuna. Þar
hvarf hann inn í vegfarendahóp-
inn og stefndi út úr bænum.
En það var fjarri því að hann
væri orðinn frjáls maður. — 1
Marseilles lenti hann í félagsskap
andstöðuhreyfingarmanna og
áður en hann vissi sat hann í St.
Jean-fangelsinu. En hann toldi
ekki lengi þar. Honum tókst að
flýja ásamt 5 öðrum hermönn-
um og um hávetur komst hann
suður yfir Pyreneafjöll til Spán-
ar, en var tekinn þar og settur í'
fangelsi, þar sem hann leið verrí
kvalir en nokkru sinni áður.
Hann var ekkert nema bjór og
bein. En andlega var hann í fullu
fjöri og loks var honum slept.
Hann var sendur til Gibraltar í
marz 1941, og í veizlunni sem
honum var haldin þar át hann
fjórtán bjúgur og sex egg, áður
en hann háttaði í gott rúm — í
fyrsta skifti í tíu mánuði.
—Fálkinn,
Júlíana Guðmundsdóttir
\ látin
Frú Júlíana Guðmundsdóttir,
ekkja Jóns heitins Baldvinsson-
ar, andaðist í fyrrinótt að heim-
ili sínu hér í bænum, öldugötu
iO.
Frú Júlíana fæddist 16. júlí
1880 og var dóttir Guðmundar
Auðunssonar bónda í Jafnaskarði
í Stafholtstungum. Hún giftist
Jóni Baldvinssyni 7. nóvember
1908, og eignuðust þau hjón einn
son barna; Baldvin lögfræðing.
• Ferðamannastraumurinn gaf af sér $10,000.000
í Manitoba árið 1946. Og þess er vænst, að þessi
tekjugrein gefi fólki og bygðarlögum í Mani-
toba meira í aðra hönd 1947.
• Þér getið slúðlað mjög að útvíkkun þessa iðn-
aðar með því að gera hverjum gesti heimsókn-
ina ánægjulega.
Verið vingjarnlegir — samvinnuþýðir
Háttprúðir
O Ef gestir okkar fá góða aðbúð koma þeir oft
aftur. Hugfestið, að ánægðir ferðamenn koma í
reglubundnar heimsóknir, og að í slíkum heim-
sóknum felst grundvöllur stærri og betri ferða-
mannastraums yður og Manitoba í hag.
THE TRAVEL AND PUBLICITY BUREAU
Dept. of Minet ond Natural Resources
Parliamcnt' Buildings * Winnipeg, Manitoba
May lst to Moy 7th is
TOURIST SERVICE EDUCATIONAL WEEK