Lögberg - 22.05.1947, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 22. MAÍ, 1947
Horft um öxl til Borgarfjarðar
Endunninningar úr íslands-
ferð próíessor dr. Richard
Beck
Nýlega var ég að endurlesa
hið merkilega og fróðlega rit
Héraðssögu Borgarf jarðar, og við
þann lestur urðu ofarlega í huga
mínum Ijúfar minningar um
ferðir mínar um þá söguríku og
svipfríðu sveit og hinar frábæ;ru
viðtökur, sem ég átti þar að
fagna, eins og annars staðar af
hálfu landa minna, á ógleyman-
legri ferð minni heim til ættjarð-
arinnar fyrir tveim árum síðan,
þá er lýððveldið var endurreist.
Eg minnst með sérstöku þakk-
læti komu minnar á Akranes, þar
sem ég dvaldi í örlátri gistivin-
áttu þeirra Haraldar kaupmanns
Böðvarssonar og frúar hans, er
leystu mig út með höfðinglegum
gjöfum. Ánægjuleg mjög var
myndasýningin í hinni fögru og
stóru Bíóhöll staðairins, sem hver
bær væri meir en fullsæmdur
af. Þá naut ég sérstaklega hug-
áður átt ógleymanlega kvöld-
stimd á héimili frænda okkar,
Ríkarðar Jónssonar myndhögg-
vara. Eg veit að Borgfirðingar
skilja það vel og meta, að ég er
stoltur af þessari frændkonu
minni, tel hana ættarsóma, rétt
eins og þeir telja hana sveitar-
prýði.
Eigi hvarflar hugur minn held-
ur svo til Borgarfjarðar, að ég
minnist ekki komunnar að Stóra-
Kroppi og þess, hve viðtökurnar
þar voru innilegar og rausnar-
legar. Var mér það mikið ánæg-
juefni að fá nú tækifæri til að
kynnast persónulega bændahöfð-
ingjanum og fræðimanninum
Kristleifi Þorsteinssyni, sem ég
átti svo mikla skuld að gjalda
fyrir margvíslegan fróðleik og
skemmtiilegan, sem hann hefir,
góðu heilli verið að drafa á land
undan tímans sjó. Harmaði ég
það aðeins, að ferðaáætlun mín
leyfði mér eigi að dvelja þar
nema stutta stund, því að margt
íþekkrar kvöldstundar á heimili. hefið ég viljað ræða um við þann
hins mikilhæfa kirkjuhöðingja,
séra Þorsteins Briem prófasts og
frúar hans, og eins heirna hjá
þeim Hallgrími lækni Björns-
syni og frú Helgu, og var það
fagnaðarefni að geta endurnýjað
stuttu síðar kynnin við þau
læknishjónin vestan hafsins.
Þeim megin hafsins hafði ég áð
ur kynnzt Sturlaugi Böðvars-
syni, og var skemmtilegt að ferð-
ast í fylgd með honum til Akra-
ness með flóabátnum “Víði” en
verður var ágætt, og hin tilkomu-
mikla sýn inn til landsins, sem
getur að líta á þeirri leið, því hin
fegursta.
Þá verða mér ríkar i mmni
samverustundir okkar Ólafs B.
Bjömssonar, ristjóra, forseta
bæjarstjómar Akraness, bæði þá
er við urðum samferða með hinu
góða skipi “Esju” frá Isafirði til
Reykjavíkur, og síðar, þegar
fundum okkar bar saman í höfuð-
staðnum. Eg hafði lesið með
athygli og ánægju margar grein
ar eftir hann í blaði hans “Akra'
nesi” og víðar, og fann það
glögt í samræðum við hann, að
honum brennur glatt í huga á-
hugi fyrir andlegum þroska þjóð-
ar vorrar og framförum hennar á
öllum sviðum, og vill jafnhliða
stuðla að varðvezlu menningar-
erfða hennar frá liðinni tíð.
Þá minnist ég þess, hve vin-
samlega Ámi Böðvarsson ljós-
myndari vék að mér, og er ég
honum einkar þakklátur fyrir
hina prýðisfallegu ljósmyndi (í
litum) af Þyrli og Botnssúlum,
sem hann sendi mér til minning-
ar um komuna, og hafa margir
dáðst að henni. Haraldur Böð-
varsson sendi mér einnig ágæta
Ijósmyndi af Akraneskirkju, sem
mér þykir mjög vænt um, því að
kirkjan er bæði hin fegursta og
bænum að sama skapi til sóma.
Eigi fór það heldur fram hjá
mér, hve miklar verklegar fram-
farir hafa orðið á Akranesi á
síðari ámm, eins og svo víða
annars staðar heima á íslandi,
og að sjálfri lýðveldistofnunin-
ni undantnekinni, var það ekkert,
sem gladdi mig eins mikið í
heimferðinni og gaf metnaði
mínurn sem íslending slíkan byr
undir vængi, eins og einmitt það,
hve verklegu framfarimir höfðu
verið miklar síðan ég kom sein-
ast heim Alþingishátíðarsumar-
ið 1930, og sá farmsóknarandi og
vorhugur, sem ég fann að þjóð-
inni brann í brjósti
Skal þá horfið aftur að Borg-
arfjarðarferðum mínum. Og
vitanlega verður mér eigi horft
um öxl þangað, svo að mér verði
ekki jafnframt hugsað sérstak-
lega til hinnar ágætu frændkonu
minnar, frú Þórunnar Richards-
dóttur Sivertsen í Höfn. Hefði
ég að sjálfsögðu lagt leið mína
rakleitt þangað, ef ég hefði eigi
vitað, að þessi kæra frænka mín
dvaldi um þær mundir í Reykja-
vík, en þar höfðum við stuttu
virðulega fræðaþul og merkis
mann.
Annars gafst mér á ferðum
mínum aniUi Suður- og Norður-
lands allgott tækifæri til þess að
kynnast fjöllbryettri náttúru-
fegurð Borgarfjarðar og njóta
hennar, því að bæði lá leið mín
yfir Dragháls norður á bóginn í
einni ferðinni og í annarri með
sjó fram fytrir utan Akrafjall.
Síðari leiðina fór ég einnig aftur
suður til Reykjavíkur og öðru
sinni frá Akureyri að Hvammi
í Norðurárdal á leið vestur í
Dali. Naut ég einnig á ferðum
þessum, svo að kalla undantekn-
ingarlaust, fágætrar verðurblíðu,
svo að mér hlóu svipmiklar og
gróðursælar byggðir Borgar-
fjarðar við augum í sumardýrð
sinni.
Gleymist mér aldrei för niður
Borgarfjörð, frá Fornahvammi
dýrlega morgunstundu, og þá
skildist mér það fyllilega, hve
rétt og fallega Haldór skáld
Helgason á Ásbjarnarstöðum
lýsir hugumkærri sveitinni sinni
í kvæði um Borgarfjörð er hon-
um falla þannig orð:
“Fjarsýnið listmálar fjöllin blá.
Fosshörpur glitra í ljósum.
Síðhetti þokunnar sveipar frá
sólheitur andvari, er blessar
hvert strá,
sandkorn hjá elfarósum
og ilminn af dalarósum.”
Allt það, sem hér er lýst, sá ég
nú Ijóma fyrir augum mínum,
hin bláu fjöll í fjarska; glitrandi
fossa í morgunbjarma, nætur-
þokuna sundrast fyrir geislum
hækkandi sólarinnar, og fann
heillandi blómilm leggja að vit-
um mér. Hrifning, sem eigi verð-
ur auðveldlega með orðum lýst,
gagntók huga minn, og mór ó-
muðu í eyrum, eins og ljúfur
lækjarniður, orð Huldu skáld-
konu: “Hver á sér fegra föður-
land?”
Og þegar neðar dró 1 sveitina
þennan yndislega sumarmorgun,
var það eigi aðeins hin hirífandi
og fjölskrúðuga landslagsfegurð,
sem greip huga minn föstum tök-
um, heldur einnig gróðursældin,
.sem þar blasir svo rikulega við
sjónum, og því hurfu mér í
minni þessar ljóðlínur úr hinu
mikla kvæði Einars Benedikts-
sonar “Haugaeldur”:
“Héraðsins ásýnd er hrein og
mild,
í háblóma er lífið á völlum og
sléttum
og úi og grúi af grænum blettum
hjá gráum, sólbrendum klettum.
Náttúran sjálf er hér góð og gild,
sem glitborð, dúkað með himn-
eskri snild.
breiðir sig engið. Alt býðst eftir
vild
Borðið er þakið með sumarsins
réttum.”
En enginn, sem nokkuð þekkir
til sögu hinnar íslenzku þjóðar,
fer svo um Borgarfjörð, að hinar
margþættu sögulegu minningar
sem tengdar eru Við fjörðinn og
héraðið, orki ekki stórum á hug
hans. Svo fór og mér að þessu
sinni. Mér varð litið í áttina til
Borgar, og mynd skáldsins stór-
brotna, Egils Skallagrímssonar,
sem vann úr hinum þyngstu
hörmum gull hins dýpsta skáld-
skapar, reis fyrir hugarsjónunj
mínum úr djúpi aldanna.
Og auðvitað varð eg að koma
Nýtt skordýraeitur
Mikið hefir verið gumað af
skor dýraeitrinu DDT, og heldu
menn að með því væri hægt að
útrýma allskonar skorkvikind-
um. En reynslan hefir nú sýnt,
að fjölda skordýra og sníkjudýra
verður ekkert meint af því.
En nú er komið nýtt skordýra-
eitur, sem heitir Gammexane og
virðist svo sem það muni verða
miklu betra.
Fyrir níu árum kom upp pest
nautgripum í Suður-Afríku.
Olli henni ný. eða áður óþekkt
tegund af lús. Stjórnin fyrirskip-
aði að baða allan nautpening úr
arsenikblöndu, sem átti að drepa
lúsina. Það var gengið mjög ríkt
eftir þessu og þar sem lúsarinnar
varð vart í nautpeningi, voru
bændur sektaðir af því borið
við, að þeir hefðu ekki farið ná-
kvæmlega eftir fyrirmælum um
aöðunina. En lúsafaraldurinn
sreiddist út.
Árið 1940 urðu svo dýralækn-
ar að viðurkenna, að arsenikbað-
ið dræpi ekki lúsina, og baðanir-
nar hefðu því ekki borði neinn
árangur. Þá var bændum endur-
greitt sektarféð. Og síðan var
Dyrjað að nota DDT við
útrýmingu lúsanna en það bar
nauðalítinn árangur,
Árið 1944 var sent dálítið af
Gammexane til Suður-Afríkur og
reyndist það bráðdrepandi fyrir
uúsina. Síðan hefir þetta meðal
verið notað að staðaldri og hefir
yaö reynst öruggt gegn öllum
tegundum lúsa og flugum, svo að
nú eru bændur þar lausir við
þessa vágesti.
Það var í rauninni tilviljun að
þetta nýja eitur fanst. Árið 1942
voru efnafræðingar að reyna að
finna eitthvert eitur gegn
kálflugunni. Þá datt þeim í hug
að reyna “benzene hexachlorid”,
sem Faraday hafði fundið upp
fyrir hálfri öld Þeir komust að
raun uni að í “benzene hexa-
chlorid” væri fjögur “efni,” sem
þeir aðgreindu og nefndu alfa,
beta, gamma og delta. Og síðan
komust þeir að því að þrjú efnin
voru alveg óskaðleg fyrir skor-
dýr, aðeins eitt efnið, gamma,
var bráðdrepandi. Og þess vegna
fekk hið nýa eitur nafnið Gam-
mexane.
Þetta eitur hefir reynst öruggt
gegn engisprettum, maurum,
húsflugum, mýflugum, veggja-
lúsum og alls konar lúsum, skóg-
armaðki ávaxtamaðki o. s. frv.
Gammexane leysist ekki upp
í vatni og þess vegna þolir það
rigningar. Ein únsa af því er
talip nægja til þess að útrýma
öllum flugnalirfum á ekru lands.
Eftir því sem menn best vita
er það algjörlega óskaðlegt
mönnum. Er því sagt að það geri
ekkert til þótt því sé stráð á
korakra, brauð úr því korni, sem
þar vex, sé jafn heilsusamlegt
fyrir því. Þá hefir það og reynst
óskaðlegt húsdýrum. En hætta
er talin á að menn geti fengið
hörundskvilla (excema) af því
að handleika það mjög lengi.
(Lesbók)
í Reykhoit. Fór eg þangað ásamt
með samferðafólki mínu frá
Akranesi, en Björn Jakobsson
kennari slóst með í förina frá
Stóra-Kroppi og reyndist hinn
ákjósanlegasti leiðsögumaður.
Prýðilegur þótti mér Reykholts-
skóli, sæmandi hinum sögufræga
stað, og fer sannarlega ágætlega
á því, að slík mentastofnun á þar
aðsetur sitt. Óvíða á íslandi, að
sjálfu Lögbergi og Þingvöllum
undanskildum, heyrir maður
vængjaþyt sögunnar yfir höfði
sér jafn glöggt og í Reykholti.
Að sjálfsögðu var staðnæmst við
Snorralaug. Fanst mér þá sem
hinn forni héraðshöfðingi og
höfuðskörungur fornbókmenta
vorra stæði mér við hlið og lýs-
ing séra Matthíasar Jochums-
sonar á honum varð mér að lif-
andi veruleika.
“Goðum líkur svo er sá
að svip og vexti til að sjá;
skeggið sítt og silfurhár
sextíu bera með sér ár;
ennið talar um tign og vit,
tálbrögð heims og feigðarlit,
meðan augun, ern og snör,
eilíft kynda sálarfjör.”
En koman í Reykholt var einn
þátturinn í sérstaklega atburða-
ríkum degi, einhverjum minnis-
stæðasta deginum í ógleyman-
legri íslandsferð minni, því að
þetta var sunnudaginn 2. júlí,
1944, á lýðveldishátíðardegi
Mýra- og Borgarfjarðarsýslu,
sem haldinn var á Hvítárbökk-
'Um undir Þjóðólfsholti, og lá nú
leið mín þangað, því að Ung-
mennasamband Borgfirðinga, er
að samkomuhaldinu stóð, hafði
sýnt mér þá vinsemd og þann
sóma að bjóða mér þangað sem
gesti og ræðumanni.
Er samkomustaður þessi mjög
vel í sveit settur, því að þaðan er
víðfeðm útsýn alla vegu yfir hið
fagra hérað, og þar sem dagur-
inn var heiður og hreinn, naut
hin tilkomumikla fjallasýn sín
ágætlega. Varð mér það nú ljós-
ar heldur en áður, að ekki er of-
sögum sagt af fjalladýrð Borg-
arfjarðar. Fögur þótti mér Baula,
en Eiríksjökull þó aðsópsmestur
og tígulegastur, og hvarf mér í
hug mælsk og myndauðug lýsing
hans eftir Þorskabít skáld (Þor-
björn Bjarnarson):
“Þig skreyta’ ei blóm né skrúði
grænna hlíða;
það skraut, sem fölnar, hæfir
ekki þér.
í sumarblæ, í hörkum vetrar-
hríða,
þinn höfðingssvipur aldrei breyt-
ir sér.
Og dagar, vikur, ár og aldir líða,
og áframhaldið fer sinn vana-
hring;
hjá þér, með fanna silfurhárið
síða,
ei sýnist vera nokkur umbreyt-
ing.
Þú samt ert fagur sýnum alla
* vega.
Þig svífur kringum dularvætta-
her,
með töframáttar taugum undar-
lega
sem toga hugann ósjálfrátt að
þér.
Og jötunhár með hamrabrjóstið
gráa
ert hrikastór, en íturvaxinn þó.
Af enni þínu hvelfda, bjarta, háa,
skín 'huldra krafta fegurð, tign
og ró.”
En það er eigi aðeins hin mikil-
úðlega og fjölbreytta mynd
héraðsins með hinum fríða f jalla-
hring sínum, sem brosir mér við
sjónum í minningunni; hátíða-
höldin sjálf þennan sögurika og
fagra sumardag eru mér jafn
minnisstæð, enda fóru þau fram
með mikilli prýði undir stjórn
Bjöms Jónssonar, formanns
Ungmennasambands Borgfirð-
inga. Fjölmenni mikið var sam-
ankomið, því að talið er, að um
3000 manns hafi sótt hátíðina,
enda var það hrífandi sjón af
ræðupallinum að horfa yfir
mannhafið í brekkunni fyrir ofan
hann.
Skörulegar og tímabærar voru
ýæður þeirra alþingismanna
héraðsins, Bjama Ásgeirssonar
og Péturs Ottesen, en ieikur
lúðrasveitar Reykjavíkur og
söngur Karlakórs Borgarness,
undir stjórn Halldórs Sigurðs-
sonar skrifstofustjóra uku drjúg-
um á litbrigði samkomunnar.
Verður með sanni hið sama sagt
urn skáldin þrjú, sem fluttu þar
frumort kvæði, þá Guðmund
Böðvarsson, Halldór Helgason
og Guðmund Sveinbjörnsson.
Vanþakklátur væri eg einnig
meir en í meðallagi, ef eg mint-
ist þess eigi, hversu mér, sem
fulltrúa Vestur-íslendinga, var
frábærlega vel tekið á þessari
hátíð, og hve þeir voru þar örlát-
lega hyltir og drengilega. Fyrir
það vil eg nú þakka af heilum
hug.
En lýðveldishátíð þessi var
jafnframt fjölþætt íþróttamót,
og varð mér starsýnt á kapp-
glímuna, sem jafnan hleypir
heimaöldum íslending kapp í
kinn; eigi vakti hin afarfjöl-
menna skrúðganga frá ræðu-
pallinum og niður á íþróttavang-
inn við Hvítá síður athygli mína,
jafn tilkomumikil og hún var
með fánaberana í broddi fylk-
ingar.
Þetta glæsilega og fjölmenna
lýðveldis- og íþróttamót Borg-
firðinga á Hvítárbökkum er mér
sérstaklega minnisstætt og altaf
mun verða bjart í huga mínum
yfir þeim atburðaríka degi; og
er eg þakklátur fyrir að hafa
fengið að lifa hann og njóta hans
sameiginlega með héraðsbúum.
Yfir honum hvíldi andi þeirrar
fagnaðarkendar og þess fram-
sóknarhuga, sem gagntók gjör-
vallavalla hina íslenzku þjóð á
þessum sigurríku og örlagaríku
tímamótum í sögu hennar. Þann
anda túlkaði Guðmundur skáld
Böðvarsson fagurlega og snildar-
lega í hátíðarkvæði sínu “1 tilefni
dagsins”, meðal annars er hann
segir:
“Ei dagur fyrr af djúpi steig
með dýrra hlað um brá:
Nú rætist eftir aldabið
vor ósk um líf, vor bæn um frið:
Vig leggjum frjálsir frelsissveig
um fjöll vor, hvít og blá.”
Drengilega farast skáldinu
einnig orð um þær frelsishetjur
vorar, sem “vöktu hrjáðan lýð,”
gengu í fylkingarbrjósti í hinni
löngu sjálfstæðisbaráttu, og
“féllu sinni fósturjörð.” Þá renn-
ir hann sjónum til framtíðarinn-
ar og minnir á þá ábyrgð, sem
fylgir því að vera frjáls þjóð:
“Og enn mun straumur strandir
slá
og stormur blása um sand.
Þá reynist, hversu er heilt vort
verk
og hvað vor ást er djúp og sterk.
-----En meðan Frónið fólk sitt á,
á fólkið sjálft sitt land.”
í óbifanlegri trú á það, að hin
íslenzka þjóð mimi reynast þeim
vanda vaxin að fara giftusamlega
með fjöregg síns endurheimta
frelsis, bið eg Borgfirðingum
öllum blessunar um leið og eg
þakka þeim hjartanleiga fytrir
síðast.
—Akranes.
Stína litla hafði mjög gaman
af að lesa blöðin. Einu sinni kem-
ur hún til mömmu sinnar og
segir:
— En hvað það er leiðinlegt
að við systkinin skulum bara
vera þrjú. Það væri munur ef
við værum fjögur.
— Hvernig stendur á því,
spurði mamma.
— Jú, það stendur í blaðinu
að fjórða hvert bam, sem fæðist,
sé Kínverji.
Minnist
BETEL
í erföaskrám yðar
RÆKTIÐ MEIRA
BYGG
BÆNDUR! Það er GRUNNVERÐ á byggi,
90 cents No. 1 Fóður, um Fort William —
Port Arthur eða Vancouver fyrir alt bygg,
sem selt verður á tímabilinu frá 1. ágúst
1947 til 31. júlí 1948. Verðið getur orðið
hærra en ekki lægra.
Canada þarfnast meira byggs til
skepnufóðurs. Meira bygg verður að
rækta til þess að framfleyta canadiskum
búpeningi og auka að mun afurðir hans.
Bændur geta öruggir ræktað bygg í ár
með tryggingu fyrir því, að alt bygg, sem
selt verður til 31. júlí 1948 gefi af sér að
minsta kosti 90 cents á mæli fyrir No. 1
Fóður, í Fort William — Port Arthur eða
Vancouver.
★
SáIÐ MEIRA BYGGI
★
Dominion Department of Agriculture
RT. HON. J. G. GARDINER DR. H. BARTON
Minister Depuiy Minister