Lögberg - 28.08.1947, Síða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 28. ÁGÚST, 1947
7
METLAKATLA
Á vesturströnd Alaska er nið-
ursuða á fiski starfrækt í stórum
stíl. Sá iðnaður er allur, að heita
má, rekinn af stórfélögum. Og
eiga hluthafar þar ekki heimili,
heldur suður í Seattle, Miami og
Santa Barbara.
í Metlakatla er þó slík iðn-
stofnun sem er eign íbúanna, 750
að tölu. Og af því iðnaður þessi
er eign bæjarbúa, eiga þeir einn-
ig orkuverið, vatnsleiðsluna og
hreyfimyndahúsið. Enginn íbúi
Metlakatla borgar fyrir raforku,
en má þó nota sem vill. Sama
gildir um neysluvatn. Á vetrum
í aflaleysi og ógæftum, er sjó-
mönnum greitt kaup úr sjóði nið
ursuðunnar, fyrir að gera við
bæjarhöllina, leggja og bæta
vegi og hressa upp á hinar
löngu timburbryggjur hafnar-
innar. Bæjarbúar eiga einnig
sögunar-mylnuna, og er sagað
timbur því í lágu verði.
AHir íbúar Metlakatla eru
Isimpshean Indíánar. — Enginn
hvítur maður dvelur þar næt-
urlangt, nema með sérstöku leyfi
bæjarráðsins. Af öllum þeim
æfintýra-sögum sem ganga um
hina miklu auðn Norðurlands-
ins, er engin undraverðari en
sagan um, hvernig Isimpshean
Indíánarnir voru reistir úr skarn
inu og frelsaðir frá fári og brösk
urum, sem hefðu riðið þessum
flokki að fullu, ef maður frá
Englandi hefði ekki tekið í
strenginn. Hann hét William
Duncan, farandsali fyrir George
Cousins and Son, sem versluðu
með húðir og leður. Duncan
hraus hugur við ástandi þessara
Indiána. Hvítir braskarar höfðu
út úr þeim dýrmæta loðvöru á-
samt fiskiafla þeirra, en greiddu
ónýtt glingur í staðinn. Naktar
ungmeyjar voru af hendi látnar
við kaupmennina. öll verslun
flaut í áfengi Duncan ákvað, að
Isimpsheanum veitti ekki af
missiónera. Og þó hann væri
ekki vígður til prests, skyldi
hann gerast missióneri þeiira.
Árlangt var hann að komast
svo niður í máli Isimpsheanna,
að hann gæti prédikað fyrir
þeim. Hann varaði þá við brösk-
urunum í Fort Simpson, sem
væru að rýja þá efnalega og
steypa þeim í þá glötun, sem
hverskonar ósiðferði hefir í för
með sér. Eitt sinn slapp hann
naumlega við að vera myrtur.
Á eigin spýtur reisti hann sölu-
búð sína í Metlakatla, sem þá
var í British Columbia. Hfud-
son’s Bay Co., í Fort Simpson
reyndi að setja hann á höfuðið,
með láverðs-sölu og að neita að
flytja vörur fyrir hann á skipi
félagsins, sem gekk milli Viktor
ia og Fort Simpson. Þá keypti
Duncan sér eimbát, upp á lán,
og gerðist sjálfur kapteinn á hon
um.
Isimpsheanarnir lögðu niður
mannát, drykkjuskap og annan
ólifnað, sem annars hefði máð
þá útaf jörðunni. William Rid-
ley, biskupi ensku kirkjunnar,
leist ekki meir en svo á árangur
hins óvígða missiónera í Metla-
katla, og hóf hann deilur um
eignarrétt Indiánanna á bæjar-
stæðinuv Stjórn Canada, með
biskup að baki sér taldi atkvæð
in. Þá ferðaðist Duncan, land-
veg, alla leið til Washington, og
náði fundi forsetans, sem var
Grover Cleveland. Fyrst Cana-
da vildi ekkert hafa með Isim-
shean Indiánana, vildi þá Banda
ríkjastjorn ekki bjóða þá vel-
komna? Áttunda ágústmánaðar
1887, steig Duncan á land í hinni
stórskógivaxinni Annette-ey,
sem liggur undan vesturströnd
Alaska, og fylgdust Isimpshean
Indíánarnir með honum. — Hér
var Bandaríkjafáninn dreginn
að hún. Stofnaði Duncan lúðra-
sveit og kenndi Indiíánunum að
leika hergöngulög hins nýja
fósturlands þeirra. Sjálfur vann
hann með þeim við að koma upp
sögunar-mylnu og niðursuðu-
verkstæði. Mætti hann ráða um
framtíð hinnar nýju Metlakatla,
skyldi hvítur maður aldrei
koma þar fyrir peningakassa sín
um. Var nú Duncan talinn hetja
og lofsamleg æfisaga hans skráð
af rithöfundi í Bandaríkjunum.
í einni setningu sögunnar hafði
höfundinum orðið það á, að nefna
Isimpsheana villimenn — sava-
ges. -t- En Duncan brást reiður
við og keypti upp það sem eftir
var óselt af upplaginu.
Eftir leiðbeiningum Duncans,
reistu “villimennirnir” stærstu
kirkju í Alaska, og hafði hann
Westminister Abby sér til fyr-
irmyndar, að svo miklu leyti
sem minnið leyfði. 1918 var hann
grá-r fyrir hærum, þá áttatíu og
sex ára, jarðsettur í grænum hól
við kirkjuna.
í dag rúmast fleiri í kirkjum
Metlakatla, en nokkurs annars
bæjar í Alaska. Biskupa- og
Prespítera kirkjunnar vinna þar
saman í bróðerni, þó Duncan
þessi góðviljaði einveldisstjóri
væri í fyrstu mótfallin að önnur
kirkja, en hans tæki til starfa.
Hin nýja Metlakatla telur tíu
sinnum fleiri íbúa, en sú gamla,
sem nú er í eyði, gróin grasi sem
hæfilegt minningarmark um
hræSslu stjómarinnar sem réði
Ottava fjnrir löngu síðan.
Bæjarsjóður Metlakatla nem-
ur nú átta hundruð þúsundum
dollara, sem er hreinn ágóði af
frysti- og niðursuðu-iðnaðinum.
Og er alt féð ætlað til umbóta
í bænum. Nýtt orkuver verður
byggt í granít-fjallinu fyrir of-
an bæinn. Og selur þá Metla-
katla þá raforku, sem bæjarmenn
þarfnast ekki, þeim Pan-Ameri-
can Airaways og Civil Airo-
nautic Board, sem starfrækja
stóran flugvöll hinum megin
eyjarinnar. Isimpsheanar hafa
orð Clevelands forséta fyrir
því, að Annette-eyjan sé þeirra
eign; en á stríðsárunum, þegar
óvinimir voru á næstu grösum,
í Aleutian-eyjum, gáfu þeir
Bandaríkjunum og Canada
leyfi til fluglendinga á eynni. —
Auk þess keyptu Bandamenn
timbur frá sögunar-mylnu Indi-
ánanna, í herbúðir, flugskipa-
skýli og fleira. í báðum kirkjum
Metlakatla hanga spjöld, sem
bera nöfn þeirra eyjaskeggja
sem tóku til vopna þegar land
þeirra krafðist varnar.
Niðursuðu- og frysti-hús
Metlakatla er virt á hálfa millj.
dollara. Eftirlitsmenn ríkisstjórn
arinnar staðhæfa, að stofnunin
sé ein sú best hirta á vestur-
strönd Ameríku norðanverðri.
Lax og heilafiski þaðan er jafn
an óaðfinnanlegt. Annelíe, “móð
urskip” fiskibátanna er virt á
eitt hundrað þúsund dollara. —
Eignir til almenningsnota koma
upp á þrjá fjórðu millj. dollara.
Inngangseyrir að hreyfimynSa-
húsinu er fjörutíu cent; þó að-
gangur að sömu myndasöning-
um kosti sjötíu og fimm cent, í
landi.
Oft má sjá Indíána börn labba
upp hólinn við Biskupakirkjuna,
til að leggja vilt blóm á leiði
Englendingsins, sem fyrir löngu
síðan sagði forfeðrum þeirra:
“Við erum hvorki hvítir menn
né Indíánar. Við erum einungis
kristnir menn”. — Lauslega þýtt
úr The Nation — 19. júlí ’47.
Athugasemd þýð.
Þýðanda er ljóst, að ofanskráð
greinarkorn á tæplega heima í
íslenzku vikublaði í Winnipeg.
Greinin kann að vera markviss
—eða gíkviss, — en hittir að lík
indum í vitlaust mark. Vér ját-
um, að ýmislegt er varhugavert
við greinarskrattan, sér í lagi
þetta: í henni bólar á samhygð
höfundar með Mr. Duncan, þó
vér sjáum ekki betur en Mr.
Duncan hafi verið einvaldsherra,
kommúnisti, og trúvillingur. Og
álítum vér, að í greininni sé
blátt áfram, um stjórnfræðilega
hagfræðilega og trúfræðilega
villikenningar að ræða. — Ekki
fáum vér heldur leitt hjá oss,
að benda á niðurlag greinarinn-
ar; því þar kemur í ljós að Mr.
Duncan var algerlega þjóðrækn
islaus maður. Sýnilega var
ábyrgðarleysi hans meira en
vér höfum orðið varir við í mann
kynssögu Melsteðs. Vér tökum
ekki fyrir það, að óvígðir menn
hafi boðað heiðingjum trú, áð-
ur og eftir að Mr. Duncan kom
til sögunnar; en að takast slíkt
á hendur í óleyfi “forráða-
manna” eins kirkjufélags, eða
safnaðar, lýsum vér ósvífni og
prakkaraskap á hæsta stigi. —
Til þess eru vond dæmi, að var-
ast þau. En aðal ástæðan fyrir
því að vér sendum blaðinu
greinarskinnið er sú að hér sem
oftar eru verndarenglar vorir að
verki: Hudson Bay Co. sér um
einstaklingsframtakið; Ridley
biskup um trúarlega arfleifð;
Ottawastjórnin um helgi lýð-
ræðisins. — “Um sumt vér ekki
tölum”, en ossum oss að end-
ingu og vérum, í nafni kaup-
mannanna á Sargent.
J. P. Pálsson.
Davíð Síefánsson frá Fagraskógi
ÁVARP
flull að Reykholti við afhjúpun Snorrastyttunnar 20. júlí
Enn sáu Ausimenn
íslands jökla
hefja úr hafi
hadd sólroðinn.
Óð knör kólgu,
uns klakaborgin
breyttist í byggðir
og bláa firðL
Breslur bölkyngi
bleikar rúnir,
sem ólu illsakir
um aldir fram.
Viti það veröld,
að vori fagna
sáttir samherjar
við sagnaspjöldin.
-t-
1947
Norðmenn og Islendingar sœkja eld
djarfra hugsjóna í arfleifð Snorra
Ræða Jónasar Jónssonar í Reykholti
Herra forseti íslands og frú.
Herra konungsarfi Noreg§.
Heiðruðu gestir og góðir
landar.
Eg býð velkomna til Snorra-
hátíðar í Reykholti alla gesti,
sem hér eru komnir, útlenda og
innlenda.
Tvær þjóðir minnast hér í dag
lö'ngu liðins manns, Snorra
Sturlusonar, bónda í Reykholti,
konungs norrænnar sagnritunar.
Saga Snorra Sturlusonar er
furðulegt ævintýri. Hann var í
heiminn borinn á háskalegri um
brotaöld. En örlagaþræðir hans
voru spunnir með einkennileg-
um hætti. Frændur hans, Sturl-
ungarnir, voru fjölmennasta kyn
kvisl gáfu og fremdarmenna
sem hermt er frá í sögu landsins.
Fyrir heppileg atvik var hann
alinn upp á frægasta mennta
setri þjóðarinnar. Á tiltölulega
ungum aldri varð hann auðugasti
maður landsins og átti mörg og
stór bú á höfuðbólum Borgar-
fjarðar og víðar um land. Hann
gegndi um langa stund mestu
virðingarstöðu hins íslenzka
þjóðveldis. Þegar hann gisti
Noreg.gerðu valdamenn landsins
veg hans meiri en nokkurs ann-
ars íslendings, sem þangað hafði
komið fram að þeim tíma. Þetta
var mikið veraldargengi, og
Snorri Sturluson kunni vel að
meta slík gæði. En samt mundi
þessi mikli veraldarhöfðingi Is-
lendinga löngu gleymdur bæði
Norðmönnum og íslendingum, ef
metorð og auður hefðu verið
einu verðleikar hans. En mitt í
önnum dagsins fékkst Snorri
Sturluson við þýðingarmikil
tómstundastörf. Hann setti sam-
an bækur, eins og frændi hans,
Sturla Þórðarson, komst að orði.
Þessar bækur vöktu þá ekki sér-
lega eftirtekt, fyrr en höfundur-
inn hafði hvílt öldum saman í
gröf sinni.
Þegar Norðurlandabúar komu
fyrst fram í ljós sögunnar,, skipt
ist norska þjóðin í tvær andstæð
ar sveitir um eitt þjóðmál. Meg-
inhluti norsku þjóðarinnar að-
hylltist öflugt allsherjarríki og
undir handleiðslu innlendra,
valdamikilla konunga. Þessi
hluti þjóðarinnar fylkti sér um
Haraldsættina, og undir forystu
hennar varð Noregur um langa
stund það ríki í álfunni, sem átti
flesta frægðarmenn á konungs-
stóli. En nokkur hluti norsku
þjóðarinnar vildi ekki beygja sig
fyrir konungsvaldi og sterkri
ríkisstjórn. Það voru lýðveldis-
menn þeirrar aldar. Einstaklings
hyggj3 þeirra og frelsisþrá var
svo öflug, að þeir yfirgáfu ætt-
land sitt, eignir, frændur og
vini fremur en að sætta Sig við
hina nýju stjórnarhætti. — Þeir
fluttu byggð sína til íslands og
stofnsettu þar þjóðfélag, sem var
þeim að skapi. Það var þjóðveldi,
þar sem var enginn forseti, eng
ir skattar eða lögregla. Samt
blómgaðist undir þessu skipu-
lagi andleg menning, sem átti á
þeim tíma ekki sinn líka í álf-
unni. Báðar þjóðirnar undu vel
sínu hlutskipti, konungdæmi og
þjóðveldi. Öldum saman var í
báðum löndunum norræn gull-
öld um manndóm og menningu.
Báðar þjóðirnar töluðu sömu
tungu, höfðu sömu trúarbrögð
og daglegar venjur. Milli land-
anna voru tíðar skipagöngur og
verslunarskipti. — Norðmenn
dvöldu oft lengi á íslandi, en ís-
lendingar þó enn meir í Noregi.
íslenzkum lýðveldismönnum
þótti fýsilegt að gista norska
konunga, án þess að sú kynning
breytti lífsskoðunum þeirra.
Snorri Sturluson er höfuðvitni
nútímamanna um þessa norrænu
gullöld. Hann ritaði eftir norsk-
um og íslenzkum heimildum
sögu Noregs, frá því að sagnir
hófust, og þar til að Haraldsætt
in hafði mist tök á stjórn lands-
ins. í Heimskringlu kveður
Snorri Sturluson fram á sjónar-
sviðið löngu liðnar kynslóðir. —
Þar er norska þjóðin öll: — Ár-
menn konungsbúa, jarlar, bænd
ur á akri eða við að ryðja mörk-
ina, lendir menn, skáld, speking
ar, þrælar og ambáttir, víkingar,
fiskimenn á hafinu, útlagar í
skógum, konungar, drottningar
og börn þeirra. — Engin stétt
er eftirskilin, og á þessari furðu
mynd hefir fólkið yfirbragð lífs-
ins. Kynslóð tekur við af kyn-
slóð, glæsilegt fólk, þrekmikið
og athafnasamt. í Heimskringlu
gerði Snorri Sturluson gullöld
Noregs varanlega og skiljanlega
menntuðu fólki um allan
heim.
Vitnisburður Snorra Sturlu-
sonar um gullöld íslendinga er
annars eðlis. Þar er hann samt
sjálfur aðalvitnið. Menning og
máttur Snorra er óvéfengjanleg
sönnun um ágæti þess þjóðfé-
lags, sem fóstrar slíkan mann.
Hann bjó að þjóðmenningu ís-
lendinga, eins og hún var á lýð-
veldisöldunum. Þroski Snorra
var fenginn í byggðum íslands,
því að til annarra landa kom
hann ekki, fyrr en eftir miðjan
aldur. Hér í Reykholti gerðist
Snorri Sturluson ekki aðeins
mesti sagnfræðingur norrænna
þjóða, heldur einn af skörung-
um heimsbókmenntanna. Hann
leysti í ritverkum sínum þá sjald
gæfu þraut að samræma í sama
verki listir og vísindi, einlæga
leit að dýpstu sögulegum sann-
indum og þá snilld í andans list,
sem aldrei getur fyrnst.
Eftir langan og sögufrægan
dag rann sól hinnar norrænu
gullaldar til viðar. Dökk blika
komandi ófarnaðar hvíldi yfir
báðum löndunum. Þá gerðust
þau ótíðindi, að Snorri Sturlu-
son var veginn að heimili sínu,
Reykholt. Norðmenn og íslend-
ingar stóðu saman að því verki.
Stórbrotinn norskur konungur
og mesti stjórnmálaskörungur
sem þá var uppi í landinu. Vígið
var óhappaverk tveggja þjóða.
En svo furðuleg eru rök sögunn
ar, að arfleifð Snorra Sturluson-
ar varð sá eldur, sem bræddi
fjötra langvarandi kúgunar af
báðum þeim þjóðum, sem valdar
voru að dauða hans.
Enn nýtur æskan
arfsins forna
frá Niðjum Noregs.
er námu landið.
Kvisiur kynborinn
skal kjarnann muna.
þótt lim laufgist
í landi nýju.
Aldrei hafa ættix
Islands bygða
borið betri
til bræðra sinna.
Göfuga gesti
er gott að hýsa.
Kær er koma þín,
konungssonur.
Vernduðu vættir
vorar bygðir,
þótl nætt hafi nepjur
nístingskaldar.
ógnir illræmdar
yfir dunið
og sár sviðið
í sjö aldir.
Minningar margar
úr moldu rísa,
döggvaðar dreyra
dauðra kynslóða.
Ber við bláheiði
baðm mikinn,
stofn Sturlunga,
stjörnum glæstan.
Bálist í barmi
blóðsins eldar,
lýtur öld engum
ísalögum;
kostir og kyngi
reyna krafta sina,
höggva hendur,
en hugur yrkir. —
Svo var ætt Egils
til erfða borin.
Undi þó einn,
er aðrir börðust,
skrjáfi í skinni
og skornum penna.
Gerðist af gnýr,
uns geirar sungu
og fylkingar fræknar
til foldar hnigu.
Sjálfur sat hann
í sölum innL
lærður í lögum
lífs og dauða.
Andi innblásinn,
í eldi skírður,
veit vegaskil,
þótt veröld sortnL
Sá hann sýnir
og sagnir skráði,
örlagaóðinn,
sem aldrei fyrnist.
Enn hefur englnn
íslands hróður
á voldugri vængjum
víðar borið.
í vað viðsjálan
veiddi marga
illvíg öld
og undirförul,
fargað var frelsL
föðurland svikið,
stjörnum storkað
og Snorri myrtur.
4- 4- -f 4-
Þegar norska þjóðin vaknaði
af dvala miðaldanna, varð Nor-
egssaga Snorra Sturlusonar
lampi við fætur og ljós á vegum
hennar. Heimskringla varð helg
ur dómur á norskum heimilum.
Glæsimyndir Snorra úr forn-
sögu Noregs kenndu þjóðinni að
Enn veilir unað
orðlisl Snorra,
stíll Sturlunga
sluðlum skreyttur.
Heillast hugur,
er háir tindar
sindra sólgljáðir
í svanavötnum.
Lesið skal letur,
uns lögmál skýrast
og duldir dómar
úr djúpi stíga.
Þá mun þjóðum
x þúsundir ára
vaxa víðsýni,
en veröld stækka.
Nam Noregur
við nýja elda
kraftakvæði
og konungasögur,
laut að lindum,
sem lýðnum urðu
ögrun, aflgjafi
og óskabrunnur.
Enn hafa ættlönd
oki varpað,
risið ramefld
úr rauðri deiglu.
Barg annað betxir
börnum þeirra
en hetjuhættir
horfinna alda?
Njót þú, Noregur,
nýrra sigra.
Fagna mun frændþjóð
frama þínum.
Standa að stofni
sterkar rætur.
Vaxi viðir,
uns veröld eyðist.
Þeim skulu þjóðir
þakkir gjalda,
sem andleg öndvegi
um aldir skipa.
Meðan forn fræði
framtíð ylja.
mun laugar leitað
í landi Snorra.
Látum hug hollan
um höf fljúga,
en rök ráða
rétti vorum.
Andlegs auðs
skulu allir njóta.
Geymum það, sem gott er —
en glötum hinu.
Fagni frændþjóðir
framtíð sinnL
blómlegum bygðum.
brunandi skipum,
fljúgandi fleyjum,
fossandi lífL
vaxandi vinsemd
og vori nýju.
Þér, sem hugheilir
af hafi komið
og eflið örlátir
æltarstuðla.
flytjið fósturjörð
fagrar kveðejur
frá eynni ískrýndu
í ystu höfum.
Mbl., 21. júlí.
•f ♦ -f ♦ 4- ♦ ♦
meta mátt sinn og gildi. End-
urfæðing Noregs varð kjörorð
þjóðarinnar. Liði var fylkt að
nýju. Sigrar norsku þjóðarinnar
1814, 1905 og 1945 eru öllum í
fersku minni. Snorri Sturluson
var hvarvetena hinn öruggi
(Frh. & hls. 5)