Lögberg - 04.03.1948, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 4. MARZ, 1948
---------Xogberg----------------------
Gtafi8 öt hvem flmtuda* af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 i’jirgent Ave., Winnipeg, Manitoba
UtanAslcrtft rttstjðrarvs:
BDITOR LÖGBERG
1*6 Sargrsnt Ave, Wlnnlpeg, llm
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Ver6 $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
Th* "Liðgberg’' ia printed and pubilshed by
Th* Cotumbla Preaa, Limlted, 695 Sarsrent
Atniui, Wlnnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as-Sxond Class Mail,
Po«t Office Dept., Ottawa.
PHONE J1 M«
Myrkvun í mannheimi
í síðustu heimsstyrjöld var það eng-
an veginn ótítt, að myrkva borgir og bæi
með það fyrir augum, að draga úr, að
svo miklu leyti sem auðið mætti verða
þeirri ægilegu hættu, sem frá loftárás-
um stafaði; þetta voru sjálfsagðar ör-
yggisráðstafanir, er komu oft og einatt
í veg fyrir víðtækt mann- og eignatjón,
og þess vegna var þeim tekið með þögn
og þolinmæði án þess að maldað yrði í
móinn. — Myrkvunum af áminstum or-
sökum hefir nú að vísu nokkuð fækkað,
en í þeirra stað hafa komið myrkvanir
ananars eðlis, er binda helskó frjálsum
hugsunum með lævísi og undirhyggju;
það er síður en svo, að Marðareðlið sé
enn aldauða á þessari jörð né Gróa á
Leiti eigi formælendur fá; bæði þessi
fyrirbæri gera enn augljóslega vart við
sig í lífi einstaklinganna og samskipt-
um þjóða á milli, og eitra út frá sér.
Þótt þeir Hitler og Mussolini nú gisti
Helju og hersnekkjur Japana hafi felt
segl, er síður en svo að friður sé kom-
inn á, eða jafnvel örli fyrir friði í náinni
framtíð; þó eru ávalt einhver öfl að
verki eins og Mohandas Gandhi, er
sækja styrk í hin æðri máttarvöld og
leitast við að leiða mannkynið út úr
eyðimörk ásælni og blindrar maura-
úyggju; þess vegna er heldur ekki von-
laust um, að einhvern tíma rofi svo til,
að bjart verði til beggja skauta.
Sérhver heilhugsandi einstaklingur
er sannfærður um, að því aðeins fái
hann þróað hæfileika sína og stælt
krafta sína, að hann sé sjálfráður við
sköpun kjara sinna að svo miklu leyti
sem lög leyfa innan kerfisbundins þjóð-
félags; að hann njóti hugsanafrelsis,
málfrelsis, trúarbragafrelsis og athafna
frelsis, er takmarkist einungis af sið-
ferðilegum kröfum þess þjóðfélags, sem
hann er hluthafi í; hann vill vera, og á
heimtingu á að vera ábyrgur þegn, er
leyst fái sín eigin vandamál, ráðið sínar
eigin lífsgátur, án þess að honum sé
sagt eins og óvita fyrir verkum; hann
vill vera andlega og efnalega fullveðja-
maður í bræðrafélagi lýðstjórnarlanda,
en ekki vilja laust verkfæri eða ríkis-
þræll einræðisafla, hvort heldur þau
ganga undir nafni Nazista, Fasista eða
Kommúnista, þar sem ríkið er alt, en
einstaklingurinn ekkert; sama lögmálið
gildir um friðsamar lýðræðisþjóðir, þær
vilja búa óáreittar að sínu og þróast í
samræmi við sín eigin eðlislög; þær
blanda sér ekki inn í sérmál annara
þjóða, og þeim dettur ekki í hug að am-
ast við því hvaða stjórnarfar Rússar
kjósi sér, séu þær látnar afskiftalausar
og kosti þeirra ei þröngvað; þær mót-
mæla stjórnarfarslegri og andlegri
myrkvun úr hvaða átt, sem koma kann.
Drotnunarstefna rússnesku ráðstjórn-
arríkjanna færir nú svo ört úc kvíar, að
vera má að fyr en varir reynist hún
þeim ofjarl, því svo hefir jafnaðarlegast
fyrir þeim veldum farið, er hugðu á að
leggja allan heiminn flatan að fótum
sér.
Fyrir síðustu heimsstyrjöld var
Czechoslóvakia komin vel á veg með að
verða eitt af fyrirmyndarríkjum Norð-
urálfunnar, og var þá tíðum jafnað við
Danmörku, að því er það áhrærði, að
útrýma örbirgðinni úr þjóðfélaginu; þau
eitur- og undirferlisöfl, sem þá voru þar
að verki í byrjun stríðs, standa almenn-
ingi í svo fersku minni, að óþarft er, að
þau verði endurrakin, en nú er bætt
gráu ofan á svart með því, að þröngva
upp á þessa tiltölulega fámennu þjóð svo
að segja afr næturlagi, rússneskum sið-
um og stjórnarháttum, enda fyrirfram
vitað, að það gagnaði lítið smáþjóð að
deila við dómarann, og nú er röðin
komin að Finnum, því hvorki meira né
minna en sjálfur höfuðsmaður rússn-
esku drotnunarstefnunnar, Josef Stalin,
hefir í þessari andránni sent forseta
Finnlands erindisbréf og boðið honum
að ganga í varnarsamband; slíkt boð
verður naumast skilið nema á einn veg.
Finnland á að gerast auðmjúkur þjónn
engu síður en Czechoslóvakía og hin
önnur leppríki rússnesku ásælni-keðj-
unnar.
Jafnskjótt og hljóðbært varð um er-
indisbréf Stalins til forseta Finnlands,
töldu sænsk stjórnarvöld það verða
mundu óhjákvæmilegt, að Svíar tæki
þegar til alvarlegrar endurskoðunar
landvarnir þjóðarinnar, er nú mætti
víst telja, að hernaðarlegt stórVeldi yrði
einn þeirra næsti nágranni.
Aðalmálgagn Jafnaðarmannaflokks-
ins, eða núverandi stjórnarflokks á
Bretlandi, skorar á Vesturveldin, að
láta Rússum skiljast svo eigi verði um
vilst, að nú sé nóg komið af svo góðu,
að nú þurfi að verða staðar numið, áð-
ur en slökt verði á síðasta lýðfrelsis- og
mannréttinda-vitanum í Vesturhluta
Evrópu og almyrkun fullnægt.
+ -t +
Nýtt dagblað stofnað
Síðastliðin mánudag hóf göngu sína
hér í borginni nýtt dagblað, sem geng-
ur undir nafninu Winnipeg Citizen; fer
það óneitanlega vel af stað bæði hvað
efnisval og ytri frágang áhrærir; að
blaðinu stendur fjölment hlutafélag, er
vera mun skipað mönnum og konum úr
flestum stéttum bæjarfélagsins og
jafnvel utan vébanda þess líka.
I forsíðugrein, þar sem nokkurra
stefnuskráratriða er minst, er svo kom-
ist að orði:
“Vér erum þeirrar skoðunar, að sam-
vinnan sé mikilvægasta atriðið í þróun
lýðræðisins og undirstaða alheims-
friðar. —
“Vér trúum á nauðsyn þjóðernislegs
frelsis, trúarbragðafrelsis og umburðar-
lyndis í pólitískum efnum.
“Oss er það ljóst, að lang-mikilvæg-
asta viðfangsefni samtíðarinnar sé það,
að tryggja heimsfriðinn, og að slíkt
megi aðeins lánast með gagnkvæmri
virðingu meðal þjóðanna”.
Þetta nýja dagblað er utanflokka í
stjórnmálum, það fylgir ákveðið fram
samtakarétti verkamanna, og hefir þá
prentara eina í þjónustu sinni, sem telj-
ast til alþjóða prentara-sambandsins.
Ritstjóri við Winnipeg Citizen er W.
H. Metcalfe, ritfær maður með ágætum
og vinsæll að sama skapi; hann hefir
gefið sig við blaðamensku í all-mörg ár,
en síöustu undanfarin ár verið í þjón-
ustu canadiska útvarpsins við góðan
orðstír. —
Stofnun áminsts dagblaðs eykur
vafalaust að mun á fjölbreytnina í bæj-
arfélaginu, og er þá vel.
4 ♦ -f
Mætir menn verða fyrir vali
Á nýafstöðnu ársþingi Þjóðræknisfé-
lags Íslendinga í Vesturheimi, voru þeir
Dr. Thorbergur Thorvaldsson prófessor
í efnafræði við háskólann í Saskatche-
wan, og Dr. Árni Helgason stóriðju-
höldur í Chicago, kjörnir til heiðursfé-
laga, og munu víst allir á eitt sáttir um
það, að þeir væri báðir “drápunnar
verðir”, eins og til forna var mælt. Dr.
Thorbergur er maður víðfrægur fyrir
rannsóknir sínar og uppgötvanir á vett-
vangi efnavísindanna, en Dr. Árni hefir
vakið á sér víðtæka athygli í þessari
álfu vegna dugnaðar og framtaks á
sviði stóriðjunnar; báðir hafa þessir
mætu menn aukið á hróður stofnþjóðar
sinnar með glæsilegum nytjaverkum, og
látið sér í einu og öllu ant um íslenzka
þjóðmenning.
> -f 4-
Þakkarvert kynningarstarf
Eins og þegar er kunnugt, er söng-
konan góðkunna frú Rósa Hermanns-
son-Vernon alkrmin hingað til borgar
ásamt fjölskyldu sinni, eftir margra ára
dvöl í Toronto, þar sem hún stundaði
söngkenslu, söng á mörgum hljómleik-
um og eins í útvarpið; hvar, sem leið
hennar lá, kom hún jafnan fram íslend-
ingum til sæmdar, og vann að því af
kappi miklu, að kynna hérlendis ís-
lenzka söngment; var þetta þakkar-
verð starfsemi, sem meta ber réttilega.
Það var eftirminnilegt ánægjuefni, að
heyra frú Rósu túlka Kvöldbæn Björg-
vins Guðmundssonar á síðasta íslend-
ingamóti þjóðræknisdeildarinnar Frón
í Fyrstu lútersku kirkju.
Avarp
Niðurlag.
Minnisvarðamálið
Haldið hefir verið áfram með
hugmyndina um minnisvarða til
minningar um skáldið J. Magnús
Bjarnason síðan á síðasta þingi,
með þeim árangri að félagið, sem
aðallega hefir staðið fyrir því,
kvenfélagið í Elfros, Sask., með
aðstoð og hjálp tveggja manna
sem eru nú, þetta ár„ erindrek-
ar á þingið, Rómundur Árnason
og Páll Guðmundsson, hefir tek-
ist að safna meira en átta hundr-
uð dollurum — $800.00. — Þeir,
þessir menn, koma með skýrslu
inn á þingið og flytja þar mál
sitt, um hvað gert hefir verið og
hvað væntanlega verði gert, til
að minnast skáldsins góðkunna
á viðeigandi hátt.
I fyrra í forseta skýrslunni
var Leifs styttunnar minst sem
þá hafði legið í geymslu en sem
átti að reisa í Washington, D. C.
Guðmundur Grímson hafði mál-
ið með höndum, og hafði hann
falið hr. Ásmundi P. Jóhanns-
syni að gefa skýrslu um það, en
mér er ekki kunnugt um hvern-
ig það fór. Ef ekki er enn búið
að ganga frá því væri gott að fá
einhverjar skýringar hér um
það á þessu þingi.
Háskólamálið
Eitt af málum félagsins, sem
rætt hefir verið um, og sam-
þyktir gerðar um, frá því að fé-
lagið hóf starf sitt, er Háskóla-
kenslumálið, það er stofnun
kenslu í íslenzku og íslenzkum
fræðum á Manitob^ háskóla. —
Forseti'félagsins skýrði frá því í
fyrra í skýrslu sinni. Hann mint-
ist þess, að þingið frá árinu áður
hefði falið stjórnarnefndinni "að
ljá því máli lið sitt á hvern þann
hátl. sem henni er unt". — Hann
gat þess einnig að þriggja manna
nefnd hafði verið sett af stjórn-
arnefndinni til að vinna með
öðrum sem höfðu þetta mál með
höndum. Samþyktir í þessu
máli voru gerðar mjög snemma
í sögu Þjóðræknisfélagsins og
hefir því verið hreyft á fundum
félagsins af og til síðan.
Eins og forsetinn mintist í
fyrra, er þetta eitt allra stærsta
málið, sem Þjóðræknisfélagið
hefir á dagskrá sinni. Nokkrar
veigamiklar framkvæmdir hafa
orðið í því, eins og skýrsla, sem
seinna verður lesin af Dr. Thor-
lákssyni, mun sýna, og ég vona
að þingheimur veiti þeirri
skýrslu og tillögum, sem henni
munu fylgja, góða eftirtekt.
Þetta mál er, að mínum dómi,
eitt af þeim málum sem ég mint-
ist í byrjun orða minna, sem er
tímar líða, getur orðið, ef að því
er framfylgt, eitt af hinum ágæt-
ustu minningarmerkjum vor ís-
lendinga hér í Vestur-Canada, og
tákn þess, að þó að vér séum
tiltölulega lítið þjóðarbrot af
einni af hinum minstu þjóðum —
að fólksf jölda — heimsins, þá höf
um vér verið það framtaksmeiri
og framsýnni en nokkuð annað
þjóðarbrot hér vestra, og með
þeim góða skilningi á menning-
argildi tungu vorrar og sögu
hennar, og því tillagi, sem hún
getur lagt til menningar þessar-
ar þjóðar, að vér vildum með
góðum hug og vilja, leggja á oss
þá ábyrgð, að stofna höfuðstól
nógu stóran til þess að geta
stofnað kennara embætti á há-
skóla þessa fylkis. Það verður, á
þessu þingi annað hvort að
duga eða drepast, að samþykkja
það, sem hefir þegar verið
gert, og ákveða enn meiri fram-
kvæmdir, eða að gera enda á
þessu máli sem hefir verið á
dagskrá félagsins öll þessi ár,
fara að eyða tíma í að hugsa og
ræða um eitthvað annað. Stjórn-
arnefndin hefir afráðið að biðja
Dr. Thorlákson, sem hefir verið
kosinn formaður þeirrar nefnd-
ar, sem þetta mál hefir með
höndum, að bera fram skýrslu
hér á þessu þingi, þriðjudaginn
forseta
kl. 2, sem hann hefir lofast til
að gera.
Úlgáfumál
Um útgáfumál félagsins er
ekki annað að segja, en að tíma-
ritið sem hr. GíslL Johnson, fyrv.
prentsmiðjustjóri, er ritstjóri að,
er með sömu ágætum að inni-
haldi og frágangi og áður. Undir
ritstjórn hans hefir ritið verið
óaðfinnanlegt, og skipað háa
sessi meðal tímarita af hinu
sama tæi. Árgangarnir sem hann
hefir séð um og gefið út jafnast
á við hina beztu, sem áður hafa
komið, og eru auðugur fjársjóð-
ur fróðleiks og vitneskju um
okkur Vestur-íslendinga og mál
vor. Það er ekki lítil þakklætis-
skuld sem Þjóðræknisfélagið
stendur í við hann fyrir þetta
sem hefir eins oft verið vanþakk-
að eins og hitt.
Um Sögu Islendinga í Vestur-
heimi er ekkert að segja. Hún
stendur í sama stað og í fyrra.
Þrjú hefti eru komin, og þar
hefir komið stanz á því máli. —
Það getur verið að ritari nefnd-
arinnar komi rneð skýrslu inn á
þingið, en ef ekki, þá er ekkert
meira í bili um það mál að segja.
Samsæti
Níunda janúar mánaðar, eins
og kunnugt er, hélt Þjóðræknis-
nefndin með styrk og aðstoð ann
ara félaga, góðtemplaradeildar-
innar, Frón, og svo framvegis,
Dr. Sigurði Júlíusi Jóhannessyni
samsæti og fagnaðarmót í tilefni
af áttugasta afmæli hans. Sam-
sætið fór fram í Fyrstu lútersku
kirkju á Victor St., og voru á
fjórða hundrað gestir þar stadd-
ir til að fagna hinum góða og
vinsæla lækni. Það fagnaðarmót
er flestum enn í fersku minni,
enda fluttu blöðin fréttir um það
og þarf því ekki að orðlengja um
það hér, að öðru leyti en því, að
láta í ljósi hina miklu ánægju
þjóðræknisnefndarinnar að hafa
getað fagnað einum heiðursmeð-
lim Þjóðræknisfélagsins á þann
hátt. Lækninum verður aldrei
nóg þakkað fyrir hans ágæta
starf á mörgum sviðum mann-
félagsmálanna og ekki sízt á sviði
ræktarsemi við Islands og ís-
lenzka tungu.
Önnur fagnaðarmót eða sam-
sæti voru ekki haldin á árinu
undir umsjón félagsins.
Útbreiðslustarfsemi
Um útbreiðslustarfið er það að
segja að það hefir skifst niður á
milli margra, nefndarmanna og
annara, og þar má helzt nefna
Mrs. Hólmfríði Danielson, Dr.
Richard Beck, séra Valdimar J.
Eylands, forseta félagsins, og
fleiri.
Um minn eigin þátt í út-
breiðslustarfinu má nefna ferð
sem ég fór til Gimli og Riverton
í samfélagi með Mrs. Danielson.
Eg flutti nokkur orð á fundi
deildanna á báðum þéssum stöð-
um, og sýndi hreyfimyndir af
íslandi sem ég hafði meðferðis
og sem eru eign félagsins. Einnig
flutti ég nokkur orð fyrir hönd
félagsins á íslendingadeginum á
Gimli s. 1. sumar.
Mrs. Danielson, hefi ég áður
minst, og ferðanna sem hún hef-
ir gert sér til Glenboro, Gimli,
Riverton, Lundar og víðar og
bréfaskiftinu sem hún hefir ver-
ið í við marga. En hún ber það
alt upp í skýrslu sinni sem hún
birtir seinna, sem umboðsmaðui
félagsins í fræðslumálum.
Séra Valdimar J. Eylands
gerði stutta grein fyrir starfi
sínu, í bréfinu sem hann sendi
mér frá íslandi, og sem ég las
áðan. Honum hefir, með dvöl
sinni á íslandi, veizt tækifæri til
að kynna okkur Vestur Islend-
inga, íslandi, og íslendingum, og
hefir hann getað, á margan hátt,
styrkt böndin á milli okkar og
íslands.
Dr. Beck vann svo vel og mik-
ið fyrir Þjóðræknisfélagið á
meðan að hann var forseti þess,
að það komst upp í vana hjá
honum. Hann heldur áfram að
vinna þjóðræknisstarf, sem við
erum öll mjög þakklát fyrir. —
Hann flutti t. d. kveðju forseta
félagsins og stjórnarnefndar, og
var aðalræðumaður á 25 ára af-
mælissamkomu deildarinnar “Is-
land” í Brown, sem haldin var í
júní, síðast liðnum, og var sótt
af öllum þorra bygðarbúa. Einn-
ig var hann einn af aðalræðu-
mönnum ú 60 ára landnámshá-
tíðinni að Lundar og flutti þar
ræðu um íslenzkar menningar-
erfðir. Auk þess hefir hann á ár-
inu, eins og undanfarið, flutt
margar ræður um ísland og ís-
lenzk efni á ensku meðal annars
um Davíð skáld Stefánsson á
ársfundi fræðafélagsins “Society
for the Advancement of Scandi-
navian Study” í Chicago, og
ítarleg erindi um land og þjóð á
fjölmennum samkomum kenn-
ara og nemenda á kennaraskól-
anum og gagnfræðpskólanum í
Dickinson, N. Dak., s. 1. haust.
Margt hefir hann einnig ritað
um þau efni á árinu. Eg veit að
allir eru meðmæltir því að tjá
honum þakkir fyrir þessa miklu
og göfugu starfsemi í þágu ís-
lenzkra mála.
Önnur mál
Nú held ég að ég hafi talið upp
næstum því öll þau mál, sem
okkur mest varða og sem á dag-
skrá félagsins og nefndarinnar
hafa verið. En tvö atriði vildi
ég leyfa mér að benda þinginu
á, áður en tekið er til starfa.
Fyrst er það, að ég hefi rekið
mig á, er ég hefi lesið gamla
fundargerninga þingsins, að laga
breytingar hafa af og til verið
gerðar, og samþyktar á þinginu
á löglegan hátt, en sýnast svo
hafa gleymst. Við höfum prent-
aða útgáfu af lögUm félagsins,
sem kom út árið 1930, fyrir átján
árum. Breytingar hafa verið
gerðar síðan, og finst mér það
vera bráð nauðsynlegt að tillit
verði tekið til þeirra, og einhver
ráðagerð samin. Ef að ég mætti
gera tillögu, yrði hún þess efnis,
að nefnd yrði sett í það að yfir-
fara alla fundargerninga frá
byrjun og skrásetja öll lög og
allar lagabreytingar sem gerðar
hafa verið, og undirbúa lög fé-
lagsins til prentunar, svo að
einstaklingar og deildir viti ná-
kvæmlega hver lög félagsins nú
eru.
I öðru lagi, vildi ég benda
þingheimi, og sérstaklega vænt-
anlegri dagskrárnefnd á, að á
þinginu, árið 1934, var samþykt
að kjósa nefnd í byrjun hvers
þings, sem væri kölluð “þing-
málanefnd”. Næstu tvö bingin á
eftir, var þingmálanefnd kosin,
en svo sýndist hún hafa gleymst
og hætt var að kjósa hana. En
nú vildi ég, sem löghlýðinn mað-
ur, taka upp aftur þá venju eða
þá aðferð. En til útskýringar vil
ég lesa, tillöguna, eins og hún
kemur fram í þingsamþyktinni,
í seytjánda árgangi Tímaritsins,
bls. 138—139.
Þar er sagt:
“Kosin skal vera í byrjun
hvers þings þriggja manna þing-
málanefnd, er starfi meðan á
þingi stendur. Skal sú nefnd
veita móttöku að tilvísun for-
seta, öllum frumvörpum, og skal
hún sjá um að frumvörpin hafi
verið undirbúin áður en þau eru
lögð fyrir þing. Þó skal þetta
ekki taka til þeirra mála en feng-
in eru þingnefndum, milliþinga-
nefndum eða sem stjórnarnefnd-
leggur fram og innifalin eru í
dagskránni. Þó hefir nefndin
ekkert vald til að útiloka nokk-
urt mál frá því að það komi fram
á þingi”.
Eg geri ráð fyrir að fylgja
þessari reglu á þessu þingi, því
hún er eitt af lögum félagsins,
og þar að auki hygg ég að hún
greiði fyrir þingfundunum.
Af þessari yfirlýsingu sem er
nú orðin um of löng, þar sem ég
ætlaði mér að hafa hana stutta
(Frh. á bls. 8)