Lögberg - 04.03.1948, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGíNN 4. MARZ, 1948
7
Skýrsla umboðsmann Þjóðrœknisfélagsins
Á miðri myndinni eru þau Guðmundur og frú Ingibjörg
Jameson, og næst föður sínum er ungfrú Ellen Jameson,
söngkonan; næst henni er Mrs. E. M. — Rose Jameson —
Funk, sonur hennar, og næst er Dr. Funk. Tvær dætur þeirra
á bak við afa og ömmu. En næst frú Ingibjörgu er frú Ragn-
heiður læknir Víglundsson frá Reykjavík. Get ég því miður
ekki nafngreint aðra á myndinni, en í öftustu röð má sjá
Skúla Bjarnason — fyrir framan veggmyndina, — og syni
hans tvo, fyrir framan bókaskápinn —og svo frú Bjarnason.
FERÐAPISTILL
Herra forseti, kæru þingfulltrúar
og gestir!
Enn að nýju erum við mætt á
þingi til þess að kynnast og njóta
skemtunar, en um frarri allt til
þess að ræðá sameiginlega áhuga
mál og leggja einhvern skerf til
þess ' að þau fái farsælan fram-
gang.
Þegar Þjóðræknisfélagið fyrir
ári síðan gerði þá ákvörðun að
skipa umboðsmann sem starfa
•skyldi að íslenzkum menningar-
málum meðal deildanna, þá var
það vegna þess að framtíðarhorf-
ur í þeim efnum voru allt annað
en glæsilegar. Starfið var sem sé
mjög að dofna, sumstaðar útkuln
að, þrátt fyrir baráttu eldra
fólksins. Af því ég álít að hver
og einn eigi að ávaxta það pund
sem hann hefir hlotið, með því
að vinna ötullega að uppbygg-
ingu sinnar samtíðar, þá fann ég
það vera skyldu mína að verða
við áskorun félagsins að takast
þetta starf á hendur.
Þetta gerði ég þó með hálfum
huga. Þar sem enginn kunni neitt
til starfsaðferða og engin for-
dæmi voru fyrir hendi, var
ómögulegt að skipuleggja starf-
ið fyrirfram. Mitt fyrsta spör var
því eðlilega það að afla mér
skilnings á afstöðu fólks til ís-
lenzkra menningarmála og getu
þess til framkvæmda í þeim efn-
um. Því miður var að finna í
hverri byggð sem ég heimsótti,
fremur lítinn hóp af eldra fólki
starfandi að þjóðræknismálum,
sem var í þann veginn að verða
ráðþrota hvað gera mætti til þess
að bjarga þessum málum við. —
Yngra fólkið skildi fyrst í stað
alls ekki hvað við var átt er ég
talaði um gildi fræðslustarfs í ís-
lenzkum bókmenntum. En nú
eftir að hafa átt tal við fjölda
yngra og miðaldra fólks, finn ég
að mikið er hægt að gera til þess
að eflá samtök meðal Vestur-
Islendinga um áhugamál þeirra.
Það er ekki hægt að neita því
að starfsfólk yfirleitt, og kenn-
arar sérstaklega, voru orðnir
uPPgefnir og óáræðnir fyrir þá
sök að þeim fannst svo lítill styrk
ur koma utan að. Þess vegna er
þetta fólk nú mjög þakklátt
Þjóðræknisfélaginu fyrir þann
stuðning sem umboðsmanni þess
hefir auðnast að láta því í té. —
^að er erfitt að ímynda sér allar
þær torfærur sem í veginum
hafa verið. Það er ekki álitið
neitt sældarbrauð að vera barna-
kennari þó starfið sé allt útlagt
fyrirfram, öll gögn lögð upp í
hendurnar á kennurunum, og
reglubundnir samfundir haldnir
fteð öllum aðilum, til frekari at-
hugunar og umbótar starfinu til
handa. En árum saman hafa ís-
tenzku kennararnir unnið ein-
angraðir, við óskipulagt starf,
með verkefni mjög af skornum
skamti, en samúð og uppörfun
aieðbræðranna lítil sem engin.
^að var því alls ekki að furða þó
þeir, sem lengi hafa lagt fram
krafta sfna, væru nú farnir að
gugna og gefast upp. Eitt af því
sem starfsfólk út um byggðirnar
var mjög ákveðið í var, að taka
ekki að sér íslenzku kenslu nema
Því aðeins að ég væri fús til þess
að útvega leskafla og annað efni
tiJ afnotunar við skólana. Hefi ég
því fyrir tilmæli kennaranna,
íjölritað meira en 3000 eintök,
leskafla, söngva, vísur og kvæði
^yrir skólana. Einnig eru notað-
ar til lesturs lesbækurnar frá ís-
landi. Eg hefi verið í stöðugu
sambandi við starfsfólkið allt og
skrifað á þessu tímabili, um 150
^réf í sambandi við starfið.
Eg get ekki nógsamlega þakk-
að hina framúrskarandi alúð og
kjálpfýsi sem starfsfólk deild-
auna hefir auðsýnt mér, að ég nú
ekki minnist á hina frábæru
gestrisni og velvild sem ég hefi
°rðið aðnjótandi. Viðkynning
hn'n og samstarf við allt þetta á-
gætisfólk hefir orðið mér per-
sónulega til uppbyggingar og
naálefnum Þjóðræknisfélagsins
til eflingar. Og er það einmitt
fyrir þetta dýrmæta samstarf að
ofurlítið hefir áunnist í menning-
aráttina. •
Eg mun halda áfram að heim-
sækja deildirnar, fram eftir vor-
inu, eftir því sem þörf gerist. Eg
hefi verið beðin að heimsækja
deildiimar í Vancoúver, Selkirk
og Brown, Manitoba, seinna i
vor. —
Vil ég nú skýra í fáum orðum
hvað gert hefir verið fram að
þessum tíma.
Síðan í september s. 1. hefi ég
heimsótt Gimli sex sinnum,
Lundar þrisvar, Riverton fjórum
sinnum en Arborg, Víðir, Glen-
boro og Baldur einu sinni. — Á
öllum þessum stöðum hefi ég
haft fundi með embættismönn-
um deildanna með deildunum í
heild, með ísl. kennurunum, sem
ég hefi svo að segja útvegað alla,
því eitt af því sem virtist erfið-
ast, var að fá kennara. Eg hefi
flutt stutt erindi, haft samtals-
fundi, og almennar umræður um
áhugamál félagsins, haft marga
fundi með kennurum og veitt
þeim aðstoð við kennsluaðferð-
ir, haft um hönd söngkennslu og
sagt börnunum sögur um ísland.
Eg hefi verið viðstödd við níu
kennslutímabil'út í byggðunum,
og sótt stöðugt laugardagaskól-
ann í Winnipeg. Alls hefi ég haft
20 samtöl, erindi, o. s. frv. með
starfsfólki og unglingum utan
skólanna. Auk þess hefi ég heim-
sótt 80 heimili í Winnipeg og út
um byggðirnar.
Séra P. M. Pétursson hefir
góðfúslega sýnt íslenzka kvik-
mynd í Riverton og Gimli, og
höfðu bæði börn og fullorðnir
mikla ánægju af því. Starfsfólk
væri mjög þakklátt ef Þjóðrækn
isfélagið tækist að útvega fleiri
myndir frá íslandi.
Sem árangur af þessari nýstár
legu tilraun félagsins má nú
telja allt að 400 manns, börn,
unglinga og fullorðna, sem taka
virkan þátt í íslenzkri menning-
arstarfsemi. Fjórir ísl. skólar eru
starfræktir, tveir barnasöng-
flokkar og tvö fræðslufélög —
study groups. — Þess utan hafa
nokkur ungmenni hér — sem
ekki geta sótt skólann — notið
tilsagnar í íslenzku í heimahús-
um, einu sinni í viku í vetur. —
Leskaflar og annað íslenzkt efni
hefir verið sent fjölda af fólki
víðsvegar sem ekki hefir tæki-
færi til þess að fá tilsögn í ís-
lenzku en fýsir samt að læra
hana.
Kennarar, söngstjórar og með-
spilarar skólanna eru 34 alls og
eru þessir:
Riverton: Mrs. F. V. Benedict-
son, Mrs. O. Coghill, Miss K.
Skúlason, Miss S. Brynjólfson,
Miss Elma Johnson, Mrs. Anna
H. Árnason, Lawrence Johnson
og Miss Cuddy.
Gimli: Mrs. J. Tergesen, Mrs.
H. G. Sigurdson, Mrs. I. N.
Bjamason, Mrs. Elin Einarson,
Mrs. Th. Kardal, Mrs. Helga
Johnson og Miss Miller.
Lundar: Mrs. O. Thorgilson,
Mrs. L. Sveinson, séra H. E.
Johnson, Mrs. S. Hofteig, Miss
Ásta Björnson, Miss Pauline
Johnson og V. J. Guttormsson.
Winnipeg: Mrs. E. P. Jónsson,
Mrs. I.Ingaldson, Miss S. Eydal,
Miss Brynjólfsson, Mrs. Hólm-
fríður Danielson og Miss Corinne
Day.
Söngkennsluna í Baldur ann-
ast, Árni Sveinsson, Miss Anna
Sveinson og Mrs. Borga Magnús
son; en í Glenboro, séra Eric H.
Sigmar, Mrs. Maria Sigmar og
G. J. Oleson.
Af bréfaviðskiptum við deild-
ina, “Báran”, að Mountain, N. D.
er mér kunnugt um að íslenzku-
kennsla er starfrækt þar með
góðum árangri, og mun skýrsla
deildarinnar eflaust gera fulla
grein fyrir þeirri starfsemi.
Fræðslufélögin samanstanda
af ungu og miðaldra fólki sem
tilheyrir annari og þriðju kyn-
slóð Vestur-Islendinga. Fæst af
því hafði áður gefið sig að ísl.
fræðum, en sýnist nú þegar hafa
mikla ánægju af samfundunum
og þeirri uppbyggingu sem þar
fæst. Eg vil sérstaklega geta um
félagið í Riverton sem telur 18
meðlimi og mætir hálfsmánaðar
lega. Er starfið var skipulagt var
kjörin leiðsögumaður fyrir hvern
fund. Á hverjum fundi er tekin
fyrir kafli úr bókinni, Icland’s
Thousand Years, og eiga allir
meðlimir bókina og kynna sér
efnið fyrirfram. Fundarstjóri sér
um að útvega íslenzkt lesmál,
sem á við verkefni fundarins og
stýrir einnig umræðum. Þannig
hafa í vetur verið lesnir kaflar
úr Íslendingasögunum, úr Völu-
spá og Hávamálum.
Þetta er starfsaðferð sem
gjarnan mætti gefa gaum; og
takist að útbreiða hana þá er ís-
lenzkunni hér ekki eins mikil
hætta búin. í Winnipeg eru ótelj
andi fræðslufélög, t. d. meðal af-
komanda Skota, Ira og Englend-
inga, sem eru starfrækt til þess
að gefa fólki tækifæri að koma
saman i smá hópum og kynna
sér verk frægustu rithöfunda og
skálda þjóðarinnar. Það er því
réttmætt að Islendingar haldi við
þesskonar fræðslustarfsemi sín
á milli og gefi sig að bókmennt-
um sinnar þjóðar sem sígildar
eru, og dáðar af menntafrömuð-
um heimsins. Slík starfsemi er
ekki einungis til. uppbyggingar
og skemmtunar fyrir þá sem
taka þátt í henni, því allt sem
eflir andlegan þroska einstakls-
ingsins hefir bætandi áhrif á um-
hverfið í heild, og þess er ætíð
þörf og ekki síst nú á tímum.
Við vonum öll að hin fagra
hugsjón um að stofna kennara-
stól í ísl. fræðum við Manitoba
háskólann megi rætast. — Samt
mun sú kennsla sem þar fer
fram ekki ná til fjöldans. Þjóð-
ræknisfélagið hefir því skilið að
til viðhalds íslenzkrar tungu og
bókmennta meðal almennings
hér Vestan hafs, þarf annað og
meira átak. Enda hefði það ekki
færst í fang umsvifamikið og
kostnaðarsamt fyrirtæki ef ekki
væri álitið að með því væri stig-
ið mikilvægt spor í rétta átt.
Góðir og gamlir þjóðræknis-
vinir hafa sagt við mig oftar en
einu sinni í vetur: “Það tekur
kraftaverk að bjarga við okkar
ísl. menningu hér vestra, eins og
nú er komið”. Þetta mun vera
nær sanni. Og á Þjóðræknisfélag-
ið þakklæti skilið fyrir að gera
þessa tilraun til þess að fremja
kraftaverk.
Einstaklingsátakið virðist oft
léttvægt, og fæst okkar erum
fær um 1000 dollara þjóðrækni,
enda ekki hægt að miða menn-
ingarstarf óeigingjarnra sjálf-
boðaliða við dollara. Og gleym-
um því ekki að andlegur þroski
mannkynsins — það sem hann
er þó á veg kominn — á mikið
að þakka fórnfúsum sjálfboðalið-
um sem öld fram af öld hafa lagt
fram krafta sína góðum málefn-
um til eflingar. Ef hægt væri,
meðal okkar Vestur íslendinga,
að sameina starfskrafta allra
þeirra einstaklinga sem hafa trú
á gildi íslenzkrar menningar
viðleitni, þá mætti ef til vill
vinna kraftaverk!
Þó starf mitt í þágu menningar
mála Þjóðræknisfélagsins hafi
útheimt mikið þreé og valdið
mér all-mikillrar áhyggju, þá
hefir mér samt sem áður verið
veruleg ánægja að samstarfinu
við allt það fólk sem ann þess-
um málum og óspart leggur fram
krafta sína þeim til eflingar. Því
miður er mér ekki unnt að gefa
kost á mér í umboðsmanns stöð-
una að ári en ég mun styrkja
þetta mikilsverða málefni eftir
megni.
Eg ógka Þjóðræknisfélaginu
allra heilla með framhald þessa
starfs, og með öll sín störf. Svo
Minneapolis,
18. febrúar, 1948.
Herra ritstjóri:
Þetta er bara brot úr ferða-
sögu, sem aldrei verður skrifuð
því ég skrapp aðeins snöggva
ferð að sjá dóttur mína í Los
Angeles, og frændfólk mitt í
San Diego og Long Beach. En í
Los Angeles eru þeir Gunnar,
Pétur og Skúli, og tók Skúli mig
eitt kvöld að “sjá nokkra landa
frá Utah”.
Sló ég ekki hendinni við slíku,
enda hafði ég ekki séð neina
Utah-landa um dagana, og jafn
vel ekki hið fallega ríki þeirra,
því einhverveginn hefir mér tek
ist að fara þar fyrir ofan garð
eða neðan, á þremur ferðum
vestur á strönd, og minnir það
mig á konuna, sem sagði í ferða-
sögu sinni: “um nóttina fórum
við framhjá Minneapolis og St.
Paul”, en hún var á ferð frá New
York til Washingtonríkis með
eimlest.
Þennan janúardag var hitinn í
Los Angeles um 80 gráður í
skugganum og var mér norður-
búanum, heldur heitt, sérstak
lega fyrir ofan augun, en tókst
þó að hugsa nóg til að segja eitt-
hvað á þá leið við Skúla, að
Utah-íslendingar hafi ekki troð-
ið sér mikið fram í blöðum okk
ar um dagana. Og ég varð hálf-
partinn forvitinn að fá að sjá
þessa landa mína, þó ég hafi alt-
af haldið að það væri ósköp líkt
öðru fólki: yrði ástfangið; hefði
útsvarsrukkarana á hælum sér
og hinn mikla Gabriel með ljá-
inn.
Og við lögðum á stað, Skúli og
konan hans og drengirnir tveir,
ásamt frú Ragnheiði lækni Vig
lundsson frá Reykjavík, og spilti
hún- ekki þessu ferðalagi! — En
það er svoleiðis í Los Angeles,
að sjaldan eru minna en 20 míl-
ur á milli frænda og vina, en
ferðinni var heitið suður til
Huntington Park, sem er á suð-
urenda hinna miklu borgar, engl-
anna, og frægt fyrir mikið og
merkilegt bókasafn — og núna
líka fyrir landana þar! En vega
lengdir hafa engin áhrif á Los
Angelesbúa, því þeir eru þeim
vanir, enda ónískir á gas, þegar
gesti ber að höndum; og ekki
heldur mjög nískir á annað, eftir
því, sem ég bezt komst að.
Lentum við þarna að stóru og
fallegu húsi, og stór og falleg
kona tók á móti ökkur við dyrn-
ar — faðmandi auðvitað Skúla,
eins og þær gera allar,við hann,
þarna í Hollywood, og nágrenni.
En hún tók mér ekki síður vel,
og fór feimnin af mér á sama
augnabliki. Var þarna húsmóð-
irin, Mrs. E. M. Funk — M. D. —
og dóttir Guðmundar, Eyjólfs-
að endingu er mér ljúft að votta
þakklæti mitt öllum þeim sem af
mikilli vinsemd og alúð hafa
styrkt fyrirtækið.
Hólmfríður Danielson.
sonar, Jameson og frú Ingibjarg
ar, Jónatansdóttir, Jameson,
sem eru söguhetjur mínar í þess-
ari grein. Tók það mig ekki
lengi að sjá, að hér væri ég í ná-
vist merks fólks — breitt á milli
augnanna, og strax barst talið að
Islandi, og glatt varð á hjalla,
samstundis. Komst fljótt að því
að þessi hjón hefðu verið hér
í landi í 63 ár; að frú Ingibjörg
væri orðin níræð, en hann, ungl-
ingurinn, nokkrum mánuðum
yngri. Eru þau bæði ótrúlega
ung í sjón og reynd, og varð ég
meira en lítið hissa, þegar ég
komst að því að þessi mannfagn
aður væri þarna í tilefni af 65
ára giftingarafmæli þeirra.
Upprunalega er flest þetta
fólk frá Spanish Fork í Utah, þar
sem Guðmundur var bygginga-
meistari í næstum hálfa öld, og
flest venzlafólk Jamesons hjón-
anna. En hér var annað að gera
en að grafast fyrir nöfn fólks-
ins, þó myndin, sem hér fylgir,
gefi nokkrar upplýsingar.
Synir hjónanna gátu ekki
verið viðstaddir, en þeir eru báð
ir merkir menn, Tom — Jónatan
— námufræðingur í Butte, Mont
ana, og Paul — Vídalín — víð-
þektur læknir í Los Angeles. —
Ungfrú Ellen Jameson er mikil
söngkona og vel þekt á sínum
slóðum í Utah og Kaliforníu, og
Mrs. Funk er merk fyrir söng-
list sína, enda er öll fjölskyldan
söngelsk og söngfróð, jafnvel öll
börn Funk hjónanna. Og fór
þetta ekki framhjá okkur utan-
garðsgestunum! En að sjá og
heyra gamla manninn syngja
hvert einasta lag, íslenzkt og
amerískt, gamalt og nýtt, minti
mig á annan hálfníræðann ungl
ing í San Diego, Paul Guðmunds
son frá Firði í Seyðisfirði. En 60
ára saga hans hér í landi, er önn-
ur saga og merkileg, sem ein-
hvern tíma verður sögð.
Vil ég svo vitna í sögu íslend-
inga í Vesturheimi, 2. bindi, bls.
46—7, þar sem má sjá um Jame
sons hjónin, um leið og ég vildi
mælast til þess að fólk læsi aft-
ur hinn ágæta kafla um Utah,
því í bókum Þ. Þ. er mestann
fróðleik að finna um Íslending-
ana þar, fyrstu Íslendingana,
sem komu til Ameríku, næst
Leifi heppna! Er óhætt að segja,
að þessu fólki sé ekki illa í ætt
skotið, því margt af því skilur
eða talar gamla málið, og komu
forfeður þeirra þó hingað fyrir
93 árum! En um Guðmund og frú
Ingibjörgu er það að segja, að
þau hefðu eins vel geta komið
frá Islandi í gærkveldi, því þau
tala fallegt mál, en sögðust þó
hafa lært mikið á ferðalagi sínu
til Gamla Landsins 1930!
Fer ég svo ekki framhjá
Spanish Fork — eða Utah — í
næstu ferð vestur á strönd. Og
slæ svo botninn í þetta með
kærri kveðju til þessa góða
fólks, og til frænda og vina í
Los Angeles, Long Beach og
Minningarorð
Einar Thorbergsson andaðist
að heimili hjónanna Eiríks og
Steinunnar Bjaxnason, að Reykj-
um við Árborg, Man., þann 17.
febrúar s. 1.
Hánn var fæddur 6. des. 1856,
að Dúki í Sæmundarhlíð í Skaga
fjarðarsýslu, sonur Þorbergs
Jónssonar og Helgu Jónsdóttir
Reykjalín, var hann yngstur af
18 börnum þeirra. Ávalt mun
Einar hafa dvalið yngri ár sín
í Skagafirði. Hann giftist Mar-
gréti Jórunni Gísladóttur er lif
ir mann sinn. Þau fluttu til
Canada árið 1913 og settust að í
Riverton, Man., þar bjuggu þau
til ársins 1943, er þau fluttu til
dvalar að Reykjum, en hús-
freyjan þar Mrs. Steinunn
Bjarnason er fósturdóttir Ein-
ars. —
Þeim Einari og Margréti konu
hans var fjögra barna auðið:
Herdís Aðalheiður gift Hall-
dóri Eastmann í Riverton. Thor
bergur Helgi, d. 1915. Sieinberg,
d. 1931. Helga Björg, gift Earl
Dahlmann í Riverton. — Sex
barnabörn eru á lífi.
Einar kom fullorðinn hingað
til lands, hann hafði lokið góðu
dagsverki áður en hann fór að
heiman. Hann átti því láni að
fagna að vera studdur í lífsbar-
áttunni af góðri konu er veitti
honum styrk af hugkvæmum
kærleika á langri samfylgd
þeirra. Þau mættu þungri sorg
við missi tveggja sona, gekk
hann nærri þeim. Dætur þeirra
er hjá þeim fengu að liía vörp-
uðu ánægju og gleði á heimili
þeirra og hversdagslíf.
Einar var affarasæll og skyldu
rækinn félagsmaður, hann var
starfandi meðlimur í Bræðra-
söfnuði í Riverton og fólk hans
alt. Heimili þeirra Einars og
Margrétar átti hlýjan blæ góð
vildar og var gott að koma til
þeirra. Þótt ytri kjör væru frem-
ur þörng, höfðu þau lag á að
gleðja aðra með þeirri góðvild
sem engin vanhöld voru á.
Einar bar með sér mörg ein-
kenni haldgóðrar heimilismenn-
ingar. Hann var iðjumaður; enda
háaldraður hafði hann ánægju
og gleði af þeim störfum er hann
mátti af hendi leysa.
Hann bar með sér heiðurs
merki þreytunnar. Trú hans var
djúp og lotningarfull. Hann var
auðugur af drengskaparhugsun
er lengi hefir verið mikils met-
in hjá ættfólki voru; orðheld-
inn og einarður, hræsninlaus og
hreinskiftinn. Ellin varð honum
eins fögur og hún getur verið
við óþrotlega umönnun eigin-
konu fósturdóttur og annara
vina. Hann naut sín vel að heilsu
og fjöri til hins síðasta. Útför
hans fór fram frá kirkju Bræðra
safnaðar í Riverton þann 23
febrúar, að mörgu fólki við-
stöddu, og lagður til hvíldar i
grafreitnum þar.
Séra Bjarni A. Bjarnason
jarðsöng, sá er þetta ritar flutti
kveðjumál.
S. Ólafsson.
Fyrir hundrað árum leyfði
Japans-stjórn aðeins læknum að
læra hollenzku. — Árangurinn
varð sá að allir þeir sem óskuðu
að læra hollenzku þóttust vera
læknanemar, og sagt er að 3000
nemendur hafi tekið próf á
Osáka læknaskólanum á 24 ár-
um. —
San Diego — jafnvel til rakar-
ans í North Hollywood, sem
sagði, þegar ég settist í stólinn:
“Eg hefi rakað þig áður”. “Rak
að mig? Þú ert alveg gegnblaut-
ur, laxmaður, því hér er ég ó-
kunnugur”. “En þú ert þó býsna
vel þektur í Minneapolis!” Ver-
öldin er kanske ekki svo stór, eft
ir alt saman. En þetta átti ekki
að vera nein ferðasaga — og ekki
um sjálfan mig. En yfirborðs-
menskan gerir ekki að gamni
sínu!
G. T. Alhelsian.