Lögberg - 28.10.1948, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 28. OKTÓBER, 1948
--------Hogberg---------------------
GeflO Qt hvern flmtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáslcrlft ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG
59!» Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as-Socond Class Mail,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE 21 804
Nytsöm og sérstæð stofnun
Nýlega átti samband íslenzkra
berklasjúklinga 10 ára starfsafmæli og
var atburðarins minst á virðulegan hátt
eins og þegar hefir verið skýrt frá hér
í blaðinu; í tilefni af afmælinu var ákveð-
in almenn fjársöfnun um land alt með
það fyrir augum að afla hinu nýreista og
glæsilega vinnuheimili trausts og halds
svo sem til viðbóta bygginga við þau
heimkynni, sem reist hafa verið og eru
að rísa af grunni, og þess annars, er
rekstur stofnaninnar óhjákvæmilega
krefst.
Samband íslenzkra berklasjúklinga
var stofnað á Vífilstöðum dagana 23 —
24. október 1938, því þá vóru lög sam-
bandsins samþykt og stjórn kosin í
fyrsta sinn.
Á forsíðu Löbergs þessa vikuna,
birtist mynd af hinu glæsilega vinnu-
heimili áminsts sjúklinga sambands, er
gengur undir nafninu Reykjalundur, en
sá staður er í Mosfellsveit, landareign
Reykja þar sem reist voru hin fyrstu,
stóru gróðurhús í landinu, og þar á hita-
veita Reykjavíkur upptök sínu.
Reykjalundi er svo lýst í snotrum
bæklingi, er sambandið gaf út vegna af-
mælisins.
•1 REYKJALUNDI.
“Reykjalundur er í Mossfelssveit eins
og fyrr var sagt, skammt frá þjóðvegi,
nál. 18 km. frá miðbæ Reyjavíkur. Land-
rými, sem er um 30 hektarar að stærð,
er neðanvert í lágri fjallshlíð og skiptir
Varmá löndum að neðanverð, en þar
er brú yfir ána á akbrautinni frá þjóð-
veginum til vinstri handar, þegar komið
er frá Reykjavík. Landinu hallar til suð-
vesturs og snúa aðalgluggar staðarins
til þeirrar áttar, en lítið, slétt og grasi
gróið nes gengur fram í ána. í nesi þessu
eru enn sumarbústaðir í einkaeign.
Ofan við nesið er brekka eða melbarð
lítt gróið, en miðsvæðis í landareigninni
þar fyrir ofan er slétt flöt allstór, sem
rudd hefur verið á melnum. Þar standa
íbúðarhús vistmanna 11 talsins í tveim
röðum. En á skipulagsuppdrætti staðar-
ins er gert ráð fyrir tveim röðum í við-
bót, er stundir líða, sex húsum í fremstu
röð og átta í öftustu röð, þ.e. næst fjail-
inu, en þar fyrir aftan er væntanlegum
vinnuskálum ætlaður staður. Öll eru
þessi hús með sama sniði, steinhús með
hvítum veggjum og rauðu þaki, ein hæð
án kjallara, þrjú íbúarherbergi auk sam-
eiginlegrar setustofu, lítið eldhús til
kaffihitunar og þess háttar smánota,
baðklefa, lítilli geymslukompu og fata-
skápum í veggjum. Gólfflötur 75 fermetr
ar. Eru fjórir íbúar í hverju húsi, tveir
í tveggja manna herbergi, sums staðar
hjón, og tveir í eins manns berbergjum.
í Reyjalundi eru nú að staðaldri rúml.
40 vistmenn.
Þegar framkvæmdir S.Í.B.S. hófust
í Reykjalundi, voru á þessu svæði her-
skálar, rúmlega sextíu talsins, og varð
að byggja húsin á milli þeirra eða í nám-
unda við þá. Nú er búið að flytja þá alla
burtu, nema þá, sem S.Í.B.S. hefur keypt
og fengið vinnuheimilinu til afnota. í
einum þessara skála er nú borðsalur
vinnuheimilsins, í öðrum eldhús og mat-
stofa byggingarverkamanna í Reykjal-
undi. En flestir eru skálarnir notaðir
sem verkstæði, og eru þeir allir sam-
byggðir. Járnsmíðaverstæðið hefur þó
fyrir nokkru verði flutt í kjallara aðal-
hússins. Spölkorn frá byggð vistmanna
er læknisbústaðurinn og starfmannna-
húsin. En rétt ofan og utanvert við smá-
býlin er hið nýja stórhýsi í smíðum.
Hús þetta er úr steinsteypu og mjög
til þess vandað. Það er um tíu þús. ten-
ingsmetrar að rúmmáli eða álíka og
Landsspítalinn, en gerð þess er auðvit-
að það á að vera bústaður meira og
jninna heilbrigðs fólks en ekki rúmliggj-
andi sjúklinga. Húsið er tvær álmur,
þrjár hæðir auk kjallara, en nokkur hluti
þess er þó lægri. Þegar þetta er ritað,
er byggingu þess svo langt komið að
glögglega má sjá, hversu innréttingu er
háttað, kjallarinn þegar tekinn til
afnota.”
Sambandið annast sjálft um stjórn
og starfrækslu vinnuheimilins og ræð-
ur þangað þjónustufólk sitt.
Að öllu athuguðu, verður naumast
annað sagt, en Reykjalundur, eða vinnu-
heimili sambandsins, sé eitt af hinum
mörgu kraftaverkum, sem gerst hafa á
íslandi síðasta aldarfjórðunginn.
í tilefni af fyrirgreindu afmæli, orti
Johannes úr Kötlum gullfallegt kvæði,
sem nefnist Hið þögula stríð, en kvæð-
inu lýkur með erindinu, sem hér fer á
eftir:
Sem lífsins sterki, hrausti her
skal heilög æskan fylkja sér
í tæka tíð
gegn hvíta dauðans hljóðu sveit,
því hver er næstur enginn veit.
Og svo skal fara um síð
að allir hafi í auka færzt
og enginn geti framar særzt.
Þá fyrst —
þá fyrst er leitt til lykta þetta stríð.
í dagblaðinu Vísi frá 13. september
s.l., er þess getið að brezkur maður,
Mr. Cochrane frá skipamíðastöðinni í
Selby hefði heimsótt ísland í sumar og
fært Reykjalundi 100 sterlings punda
gjöf; frá því er ennfrmeur skýrt, að
gesturinn hefði skoðað helztu mann-
I virki og listasöfn landsins, en mest hefði
honum þótt koma til bygginga Sam-
bands íslenzkra berklasjúklinga að
Reykjalundi, er hann taldi stórmerki-
lega og vafalaust í fremstu röð sinnar
tegundar í heiminum.
í bréfi til íslenzku vikublaðanna í
Winnipeg frá Birni Guðmundssyni út-
sölumanni þeirra á íslandi, dagsettu 26.
september s.l., er meðal annars svo
komist að orði í tilefni af Reykjalundi:
“Mér hefur komið til hugar, að
Vestur-ílendingar kynnu / e.t.v., að
styðja þetta fyrirtæki og gefa því af-
mælisgjafir. Slíkt er als ekki óhugsandi,
því þeir eru kunnir að því að telja sér
fæst menningarmál óviðkomandi, hvort
sem um er að ræða á frónskum eða
erlendum vettvangi.”
Bréfritarinn fer þess vinsamlega á
leit, að vakin verði athygli á málinu í
Vestur-íslenzku blöðunum, og við þeim
tilmælum er þeim ljúft að verða.
Tillög eða ávisanir stílist til The
Columbia Press Ltd. 695 Sargent Ave.,
Winnipeg, og verða kvittanir birtar í
Lögbergi jafnóðum, þess er vænst að
fult nafn og heimilisfang hvers þátt-
takanda fylgi gjöfinni því svo er til ætl-
ast að nöfn þeirra verði skráð í sér-
staka bók, er verði í vörzlum fram-
kvæmdarstjórnar að Reykjalundi.
♦ ♦ ♦
Engin stríðshætta á ferð
Mr. Warren Austin, formaður Ame-
rísku sendifulltrúanna á þingi samein-
uðu þjóðanna í París flutti ræðu í Lond-
on síðastliðinn sunnudag, þar sem hann
tjáðist þess fullviss, að eigi myndi til ó-
friðar draga fyrst um sinn; hann sagði
að þjóð sinni væri það ósegjanlegt fagn-
aðarefni, hve samvinna hennar við
Breta væri einlæg og hlý, en slíkt hefði
óhjákvæmilega djúpstæð áhrif á rás
heimsviðburðanna; hann lét þess enn-
fremur getið, að afstaða þjóðanna til
ágreiningsmálanna væri það skírmótuð,
að engin væri í vafa um hvert stefndi,
lýðræðiþjóðirnar væru betur samræmd-
ar í starfsháttum sínum en nokkru sinni
fyr, og staðráðnar í að stemma stigu
fyrir ágangai og ofbeldi úr hvaða átt,
sem slíks yrði vart.
♦ t-
Laugardagaskólinn
Á síðastliðinn laugardagsmorgun
var íslenzkuskóli þjóðræknisfélagsins
settur í Sambandskirkjunni hér í borg-
inni og verður starfræktur eins og að
undaförnu á hverjum laugardagsmorgni
í vetur, stjórn skólans hefir með hönd-
um yfir hið nýbyrjaða kenslutímabil,
Miss Salome Haidórsson, sem er reynd-
ur og ágætur kennari; meðkennarar
hennar munu verða þrír.
Það er þarft verk og virðingarvert,
að halda uppi áminstri kenslustarfsemi,
og allra hluta vegna ætti að mega vænta
þess, að sem flestir íslenzkir foreldrar
láti börn sín verða aðnjótandi þessarar
sannmentandi og nauðsynlegu fræðslu.
BJÖRN ÁGÚSTJÓNSSON
Andaðist að heimili sínu í St.
Peters héraði, í grend við Selkirk
2. október s.l. Hann var fæddur
að Litlu Giljá, í Húnavatnssýslu,
28 júní 1873, sonur Jóns Jónsson-
ar Jónssonar prests í Otrardal
og Oddnýjar konu hans.
Björn ólst upp hjá foreldrum
sínum til 15 ára aldrs, er hann
flutti til Vesturheims. Hann
flutti frá íslandi til Canada um
síðustu aldamót. Hann giftist í
Winnipeg Guðrúnu Guðmunds-
dóttir ættaðri úr Guðbringu-
sýslu, þau bjuggu í Selkirk í 25
ár, en fluttu þá til St. Peters
héraðsins og bjuggu þar síðast-
liðin 22 ár.
Dætur þeirra á lífi eru:
Elizabet, Mrs. M. Kelly, St.
Peter, Mantitoba. Aðalbjörg, gift
John -Lindstrom E. St. Paul, Man.
Mabel, gift Johanni Eliassyni í
Elmwood. Björn og Guðrún
mistu sjö börn, eitt þeirra, Guð-
rún, Mrs. Hinrikson, andaðist
fullþroska, en hin á bernsku
aldri. Ellevu barnaböm eru á lífi
eitt þeirra Karl Hinriksón, fóstr-
aðist upp hjá afa sínum. Mrs.
Elísabet Sigurðson í Víðirbygð er
systir hins látna, Jón bróðir hans,
búsettur á Kyrrahafsströnd, var
einnig talinn á lífi þar, er síðast
til fréttist. Ingibjörg Ósk kona
Klemensar Jónssonar látin fyrir
nokkru var einnig systir Björns.
Björn var maður stiltur er innti
skyldustörf sín af hendi með
prýði.
Útför hans fór fram frá Lút-
ersku kirkjunni í Selkirk 8. okt.,
að mörgu fólki viðstöddu.
NÍU RÍKI GREIÐA
ÍSLANDI 7,5 MILJ. KR.
FYRIR VEITTA
FLUGÞJÓNUSTU
Framvegis fáum við auk þess
greilt 82,3 prst. af flug-
þjónustukostnaði
Samningur um þátttöku ann-
ara ríkja í greiðslu á flugþjón-
ustukostnaði Islands hefur nú
verið undirritaður.— Samkvæmt
samningnum fær ísland 7,5 milj.
kr. fyrir tímabilið frá miðju ári
1946 til 1. janúar 1949. Auk þess
82,5% af heildarkostnaði flug-
þjónustunnar eftir 1. jan. 1949.
Utanríkisráðuneytið birti í
gærkveldi fréttadálk um samn-
ing þennan og er hann svohljóð-
andi:
A
Formaður ílugráðs
undirritar samninginn.
Svo sem áður hefur verið frá
skýrt í blöðum og útvarpi hef-
ur um langt skeið verið að því
unnið, að Island fengi greidd-
an kostnað við þjónustu sína í
þágu flugmála á Norður-Atlants-
hafi og hefur formaður flugráðs
Agnar Kofoed-Hansen, nú undir-
ritað samning um mál þetta fyrir
Islands hönd í Montreal. Hinn
26. júní s.l. samþykkti Alþjóða-
flugmálastofnunin að samningur
yrði gerður um mál þetta milli
þeirra ríkja, sem hlut eiga að
máli.
Skipting greiðslunnar.
Samkvæmt samningi þessum
fær Island greiddar 7,5 miljónir
króna fyrir flugþjónustu veitta
á tímabilinu frá miðju ári 1946
til 1. janúar 1949. Þar af greiða
Bandaríkjamenn 61,7% Bretar
11,1%, Belgir 1,2% Kanadamenn
9,3%, Danir 1,85%, Frakkar
4,6%, Hollendingar 5,6%, “Norð-
menn 1,85% og Svíar 2,8%.
Kostar 650.000 dollara.
Frá ársbyrjun 1949 er gert ráð
fyrir að flugþjónustan muni
kosta sem svarar $650.000 á ári
og mun þeim kostnaði skipt þann
ig, að Island greiði 17,5%, Banda-
ríkin 48,7%, Belgía 1,8%, Bret-
land 9,9%, Kanada 7,1%, Dan-
mörk 1,7%, Frakkland 4,1%, Hol-
land .4,9%, Noregur 1,7% og Sví-
þjóð 2,6%.
Sú þjóð, sem mest greiðir til
JAKOBINA JOHNSON
KVEÐUR
Skáldkonan Jakobína Johnson
fór heimleiðis í gærkvöldi með
Tröllafossi.
Eins og kunnugt er hefir hún
dvalist hér á landi um hríð og
ferðast nokkuð. Hún var boðin
til Hólmavíkur að sitja þar fund
Kvennasambands Norðurlands.
Þaðain fór hún norður í Þing-
eyjarsýslu, sat 40 ára afmælis-
fund kvenfélagsins að Hellulandi
og var við vígslu Jökulsárbrúar-
innar. Síðar ferðaðist hún austur
í Vík og dvaldist einnig þrjá
daga í Þingvallabaenum sem gest-
ur Þingvallanefndar og Þjóð-
ræknisfélagsins.
Hún bað Morgunblaðið að
flytja bestu kveðjur sínar öllum,
sem hún hefði hitt á þessu ferða-
lagi, fyrir ástúðlegt viðmót, frá-
bæra gestrisni og óteljandi gjafir.
— Mig langar að skilnaði til
þess að taka í hönd á öllum og
þakka þeim, en eg kemst ekki
yfir það, sagði hún. Og þess
vegna bið eg Morgunblaðið að
skila kveðjum — hugheilum
kveðjum og þökkum til allra.
Þetta hefir verið dýrlegur tími.
Veðrið hefir leikið við mig eins
og fólkið og aldrei hefir neinu
skeikað í ferðaáætluninni vegna
tíðarfars. Þetta er sú yndisleg-
asta ferð, sem eg hefi farið og
dásamlegasta sumarfrí, sem eg
hefi átt.
Ógleymanlegar minningar á
eg frá þessari ferð, fró Hólma-
vík, frá Þingeyjarsýslu, frá Þing-
völlum, frá Reykjavík. Og hið
fagra og glæsilega útsýni frá
Reykjavík fer eg með mér —
málverk af Esju, Akrafjalli og
Skarðsheiðinni eftir Eyjólf Ey-
fells málara. Það er vinargjöf
sem eg mun oft horfa á eftir að
heim kemur, og þá lifi eg upp
aftur allar þær unaðsstundir,
sem eg hefi hér átt.
Mbl. 22. sept.
Gunnar Thoroddsen borg-
arstjóri formaður Fegrun-
arfélagsins
Fyrsti fundur hinnar nýkjörnu
stjórnar Fegrunarfélags Reykja-
víkur var haldinn í gær. Kom
stjórnin saman til þess að skifta
með sér verkum. Gunnar Thor-
oddsen, borgarstjóri var ein-
róma fjörinn formaður og Vil-
hjálmur Þ. Gíslason vara-for-
maður. Ritari var kosinn Ragn-
ar Jónsson og gjaldkeri Sigurð-
ur Ólafsson. Ennfremur er í
stjóminni Jón Sigurðsson, borg-
arlæknir og til vara Valborg
Sigurðardóttir, Soffía Ingvarsd.
og Vilhjálmur Þór og hefir for-
maður ákveðið að kalla alla 7
meðlimi stjórnar og varastjórn-
ar á alla stjórnarfundi.
Á fundinum var kosinn
þriggja manna nefnd skipuð
þeim Vilhj. Þ. Gíslasyni, Jóni
Sigurðssyni og Sigurði Ólasyni
til þess að. hefja viðræður við
Reykvíkingafélagið um sam-
starf í framtíðinni að áhuga mál-
um beggja félaganna. Ennfrem-
ur var ákveðið á þessum fyrsta
fundi að boða innan tveggja
vikna til almenns fundar allra
félagsmanna þar sem meðal
annars væri rætt um síldarverk-
smiðjuna í Örfirisey.
Framkvæmdastjóri félagsins
Sveinn Ásgeirsson, er nú á för-
um til Svíþjóðar og mun hann
áður en hann skilar af sér hafa
tilbúna skýrslu um starf félags-
ins, félagatölu, tekjur af skemt-
unum og öðru, sem afhent verð-
ur til birtingar. Enn er ekkert
ékveðið Um hver tekur við starfi
hans í haust. —Mbl. 20. sept.
flugþjónustunnar eru Bandarík
in og hafa þau stutt vel og
drengilega að farsælli úrlausn
þessa máls.
Mbl. 18. sept.
Eg vissi það á
sjólaginu
ÞORSTEINN JÓNSSON á
Litlabæ á Álfanesi var afburða
formaður. Jón Sigurðsson jám-
smiður í Reyjavík var háseti hjá
honum þegar hann var 16 ára, en
þá var Þorsteinn um sjötugt. Síð-
an eru nú liðin nær 60 ár. Hefur
Jón sagt mér þessa sögu um for-
mennskuhæfileika Þorsteins.
Jjeir reru einu sinni snemma
dags eins og vant var á vetrar
vertíð, því að þá var langsótt,
alla leið vestur í Garðsjó. Um
daginn gerði ofsarok af austri.
Þá fóru allir bátar á þessum slóð-
um að halda til lands og náðu
flestir lendingu í Garði og Leiru.
— En Þorsteinn lét okkur
berja, -segir Jón, þangað til við
vorum komnir fyrir Keflavíkur-
bjarg og þar inn með. Hugðum
við þá, að hann mundi ætla að
reyna að ná landi í Njarvíkum,
en enginn spurði neins. Það var
þó ekki. Við börðum þar fram
hjá og hugðum nú að h a n n
mundi ætla að lenda í Vogunum.
En því fór fjarri. Hann lét okkur
berja enn lengra. Og svo setti
hann upp segl og sigldi vestur
í flóa. Vissum við þá hvað um
var að vera, að hann ætlaði sér
að reyna að slaga og komast
heim. Sýndist okkur það þó ærið
djarft á litliyn bát. í öðru eins
veðri. Svo var slagað fram og
aftur, þangað til við vorum
komnir fyrir opinn Kollafjörð.
Þá lætur Þorsteinn venda og
“krussar” nú aftur vestur á móts
við Keilisnes. Þá var komið nátt-
myrkur, en nú tók hann stefn-
una heim. Var svo siglt lengi,
að okkur fannst, í ofsaroki og
niðamyrkri og vissi enginn okkar
háseta hvar við fórum. Þá voru
engin siglingaljós nema viti á
Bíekku á Álftanesi. Þorsteinn
sat við stýri og eftir langa hríð
kallar hann til þeirra fram í og
biður þá að gá hvort þeir sjái
ekki Brekkuvitann. Jú, eftir
stuttu stund kallar framímað-
ur og segist sjá vitann.
— Hvar ber hann? spyr J>or-
steinn.
— Hann er beint fram af stafni,
var svarið.
— Það getur ekki v e r i ð
Brekkuvitinn, segir Þorsteinn.
Hann á að vera framundan á
stjórnborða.
Og litlu síðar sjáum við ljós
einmitt í þeirri átt, og var það
Brekkuvitinn. Hitt ljósið var á
Hliði. Kristján Mathiesen bóndi
þar hafði fest logandi ljósker á
reykháfinn hjá sér, til þess að
leiðbeina bátum, sem kynni að
vera á hrakningi þar fram und-
an .
Við náðum landi um miðja
nótt. — Þorsteinn hafði kept að
því að komast heim, því að hann
ætlaði sér að róa næsta dag. Úr
því gat þó ekki orðið, því að þá
var ekki fært á sjó, og þótti
okkur óhörðnuðum unglingunum
það ekki miður, þóttumst hafa
fengið okkur fullsadda í þessum
róðri. En það var okkur ráðgáta
hvernig Þorsteinn fór að rata
í öðru eins myrkri og þá var,
og vissi það upp á hársbreidd
hvar hann var staddur, hvenær
við gátum fyrst eygt Brekku-
vitann og í hvaða stefnu hann
átti að vera. Þegar Þorsteinn var
spurður að því hvernig hann
hefði vitað þetta, sagði hann að-
eins:
“Eg vissi það á sjólaginu.”—
Þessi saga sýnir, eins og marg-
ar aðrar, hvað athyglisgáfa
gömlu íslensku formannanna v^r
rík og hvernig þeir kunnu að
færa sér hana í nyt. Margir þeirra
þektu sjólag svo vel á þeim slóð-
um, þar sem þeir voru vanir að
sigla, að þeir gátu áttað sig á því
blindhríð og náttmyrkir. Heyrt
hef eg getið um þá formenn, sem
fundu það á sjávarbragðinu, hvar
þeir voru staddir, en það mun
helst hafa verið I nánd við árósa,
eins og t.d. í Þorlákshöfn.
Á. Ó. — LESBÓK