Lögberg - 11.08.1949, Blaðsíða 4

4
LOGBERG, FIMTUDAGT.NN, 11. ÁGÚST, 1949
iogberg
GefiíS út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
j 695 SARGENT AVENUE, WXNNIPEG, MANITOBA
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg’' is printed and publiehed by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
RÆÐA FLUTT Á ÍSLENDINGADAGINN
á Gimli 2. ágúst 1949
Eftir Doktor POEKEL JÓHANNESSON
Góðir íslendingar!
Ég vil hefja mál mitt á því að þakka forgöngumönn-
um þessa móts íyrir þann sóma, er mér heíir sýndur
verið, með því að bjóða mér að taka hér til máis, og
það tækifæri, sem mér hefir verið gefið til þess ao
koma hér fram og ávarpa ykkur nokkrum orðum.
í leikritinu Gullna hliðið eftir skáldið Davíð Ste-
fánsson, lætur hann gömlu konuna hans Jóns komast
svo að orði: „Það er löng leið frá íslandi til himnaríkis!“
Mér flaug þetta í hug, þegar ég leit á landabréfið og
virti fyrir mér leiðina, sem ég átti fyrir höndum, frá
íslandi til Winnipeg, og ég minntist gamalla frásagna
um ferðir vesturfaranna í upphafi landnámsaldar ís-
lendinga í Vesturheimi og allra þeirra þrauta og þreng-
inga, sem þeir urðu að þola, áður en þeir komust alla
leið til fyrirheitna landsins. Nú er þetta einar tvær
dagleiðir. Þetta hefir heimurinn minnkað, dregist sam-
an síðan á dögum afa okkar og ömmu, og að vísu mest
um okkar eigin daga, á síðustu árum. Og á það vildi ég
minna nú þegar í upphafi máls míns hér, að aldrei hefir
skemmra verið milli íslendinga heima og í Vesturálfu
eins og nú í dag. Þetta er staðreynd. Ég hefi sjálur
sannprófað þetta með því að fara frá Keflavík til Winni
peg á tveimur dögum. Ég skal víkja að þessu síðar.
Það er eðlilegt á slíkum degi sem þessum, að minn-
ast liðinna tíma. Alltaf verður bjart yfir endurminning-
unni um fyrsta íslendingadag í Vesturheimi, 2. ágúst
1874. Mér virðist svo, að frá þessum degi stafi birtu
yfir alla íslendingadaga síðan, líka þann, sem hér er
sérstaklega minnst í dag. Þessi dagur táknar viðhorf
íslendingsins hér í álfu eins og það var í upphafi og
eins og það er í innsta eðli sínu enn í dag. Það er auð-
veldlega táknað með þremur orðum: Framtak, sam-
heldni, þjóðrækni. 75 ár eru liðin, síðan þetta merki
var reist, fullir tveir mannsaldrar. Ég er að vísu gestur
og framandi í þessu landi, en mér skilst, að enn í dag
sé þessi orð, þessi boðorð, í heiðri haldin meðal ykkar
hér, ekki aðeins á hátíðisdegi eins og þessum, heldur
alltaf og allsstaðar. Um framtakið þar ekki að ræða.
Þess sjást nóg og glögg merki, hvar sem maður litast
um í íslenzkum byggðum. Um samheldnina, sem ann-
ars er ekki að öllum jafnaði talin til íslenzkra þjpðar-
einkenna, er einnig margt til vitnis. Það má engan villa,
þótt okkur greini á um margt. Það er misskilningur að
halda, að deilur og jafnvel flokkadrættir sé eintómt
veikleikamerki. íslendingar hafa alltaf átt í deilum og
það er trú mín, að slíkt sé fyrst og fremst vottur um
andlegt fjör og líf. Það er áreiðanlega ekki góðs viti,
ef íslendingar hætta að deila í blöðum sínum eða á
mannfundum, þar sem þjóðmál eru rædd. Þegar betur
er að gáð, eru deilurnar oftást um leiðir, ekki um sjálf
markmiðin, kjarna málsins. Þessu gleyma menn alltof
oft í hita baráttunnar. Hugleiða það sjaldan að mót-
stöðumennirnir eiga sama markmið, og ef allt fer með
felldu, munum við allir hittast við takmarkið, þótt við
förum sína leið hvor. Hér gilda lög hinna gömlu Ein-
herja, er höggvast hverjan dag, en sitja meir of sáttir
saman. Samheldnin birtist í tryggð við sameiginleg
stefnumið. Og saga Vestur-lslendinga er auðug af
dæmum um slíka samheldni. Og þá er komið að þriðja
boðorðinu, þjóðrækninni. Um hana hefir margt verið
ræt og ritað og sitt sýnst hverjum. En um meginat-
riði hefir yfirleitt öllum komið saman. Einnig hér eru
nóg vitni og augljós og alkunn. Þessi veglega samkoma
í nafni íslands og íslenzkrar þjóðrækni er út af fyrir
sig talandi tákn tryggðar ykkar, landar góðir, við þriðja
boðorð fyrsta íslenzka þjóðminningardagsins fyrir 75
árum. Þótt margt hafi breyzt, hefir þetta ekki breyzt.
Áður en ég fór að heiman var ég beðinn fyrir að
flytja ykkur, íslendingadeginum á Gimli, hugheilar árn-
aðaróskir og þakkarkveðjur frá menntamálaráðherra
íslands, Eysteini Jónssyni, og rektor háskóla íslands,
dr. Alexander Jóhannessyni. Þessar kveðjur ber ég
fram fyrir ykkur og þó ég sé hér í einkaerindum og
hafi ekkert umboð frá neinni stofnun, flokk eða sam-
tökum heima á íslandi, leyfi ég mér samt fyrir hönd
heimaþjóðar vorrar að flytja ykkur heillakveðju frá
gamla íslandi. Ég drap á það í upphafi máls míns, að
aldrei hefði styttra verið milli íslendinga vestan hafs
og austan en nú. Þetta er staðreynd, sem felur í
sér djúpa þýðingu fyrir framtíðina. Fyrir 75 árum, fyrir
60 árum kvöddu menn heima á íslandi vini og ættingja,
sem vestur fóru, með þeim huga og tilfinningu og þeir
menn gera, sem kveðjast hinstu kveðju. Það er að sjálf-
sögðu örðugt að spá miklu um það, hvaða þýðingu það
geti haft fyrir þjóðræknisstarfið og menningarsam-
bandið milli íslendinga beggja megin Atlanzhafs, að
vegalengdirnar hafa svo að segja horfið vegna tækni
nútímans. En fullyrða má, að það hljóti að hafa mikla
þýðingu.
Winnipeg borg hefir verið kölluð höfuðborg íslend-
inga í Vesturheimi og það með réttu. Hið mikla átak
þjóðræknissamtakanna hér vestra til að koma upp
Landnámshátíð íslenzku byggðarinnar við Brown, Manitoba
Föstudagurinn 15. júlí s.l. var
og verður merkisdagur í sögu ís-
lenzka landnámsins við Brown
(Morden), Manitoba, því að þá
var hátíðlegt haldið 50 ára af-
mæli byggðarinnar. Stuðlaði
allt að því að gera þann sögu-
ríka dag ánægjulegan og minnis
stæðan: -- Fagurt veður, fjöl-
breytt skemmtiskrá og mikil
aðsókn.
Eins og ágætlega sæmdi, stóð
þjóðræknisdeildin „ísland“ að
hátíðahaldinu, og hafði forseti
deildarinnar John B. Johnson,
sveitarráðsmaður, samkomu-
stjórn með höndum og fórst það
prýðilega.
Eftir að hann hafði sett há-
tíðina með gagnorðu ávarpi rak
hver ræðan aðra: Séra Philip
H. Pétursson, forseti Þjóðrækn-
isfélagsins, flutti kveðjur félags
síns, séra Egill H. Fáfnis, for-
seti kirkjufélagsins' lúterska,
kveðjur frá þeim félagsskap,
Guðmundur J. Jónasson, forseti
þjóðræknisdeildarinnar „Bár-
an“ í Norður-Dakota, kveðjur
hennar í bundnu máli og ó-
bundn, og Gamalíel Thorleifs-
son kveðju frá heimabyggð
sinni, Garðarbyggðinni í N.-
Dakota. Ennfremur flutti ávarp
ein af frumherjadætrum Brown
byggðarinnar, Mrs. James West-
berg, Wallwort, Saskatchewan,
en hún er dóttir Árna Árnason-
ar landnema, en Þorsteinn J.
Gíslason, einn af aðalstofnend-
um Brownbyggðar og í þeim fá-
menna hópi frumherjanna, sem
nú eru ofan maldar, rakti sögu
byggðarinnar og lýsti frum-
byggjalífinu í merkilegu erindi.
Mæltist ræðufólki þessu hið
bezta, enda var máli þess vel
fagnað af hinum fjölmenna á-
heyrendahóp.
Aðalræðu dagsins fyrir minni
landnemanna og byggðarinnar,
flutti dr. Richard Beck prófess-
or, og mun hún birt síðar í ís-
lenzku vikublöðunum, en kvæði
„Minni landnemanna“, eftir Jó-
hannes H. Húnfjörð skáld, sem
lengi var búsettur í byggðinni,
las Mr. Þorsteinn J. Gíslason
af mikilli prýði.
Á milli ræðnanna var mikill
og góður söngúr. Karlakór og
blandaður kór sungu íslenzka
söngva undir ágætri stjórn Mrs.
Gíslason, og hefi ég ekki lengi
heyrt hressilegar sungið eða á
hreinna íslenzku tungutaki. Þá
var eigi síður ánægjulegt að
hlýða á barnakór syngja prýðis
vel íslenzk lög undir stjórn Mrs.
W. Ólafson (dóttur Jóns S. Gillis
landnema), voru börnin mjög
vel æfð og hljómaði íslenzkan
fallega á vörum þeirra.
Einsöngva sungu, við ágætar
undirtektir áheyrenda, þau Miss
Petrína Sigurdson (dóttir
Tryggva O. Sigurdsson land-
nema), hjúkrunarkona frá
Grand Forks, N.-Dakota, og
séra Egill H. Fáfnis. Auk þess
var almennur söngur, svo að
ekki skorti að menn „syngju sig
saman" að góðum íslenzkum sið,
enda samstillir ekkert fremur
hugi manna.
I miðri skemmtiskrá gerðist
einnig atburður, sem bæði jók á
tilbreytni samkomunnar og
setti sinn sérstaka svip á hana.
Kvaddi sér þá hljóðs Gísli Ólaf
son (sonur Ólafs Árnasonar
landnema), kvaðst hann hafa
verið seinni á samkomustað en
hinir, sem þeystust um foldina
á hraðskreiðum farartækjum nú
tímans, því að hann og félagar
hans hefðu ferðast að sið land-
nemanna og farið hægt yfir. Bað
hann hátíðargesti að koma með
sér út úr samkomuhúsinu stund
arkorn, og urðu allir við þeim
tilmælum, enda biðu þeirra eng-
in vonbrigði. En þar gat að líta
hið sögufræga farartæki frum-
herjanna, tjaldvagn með hest-
um fyrir, en í vagninum voru
þeir Sigurður Ólafsson, Valdi-
mar Ólafsson og þeir frændur
Árni og Ragnar Gillis, og komu
flestir þeirra í byggðina snemma
á árum. Einnig höfðu þeir fé-
lagar haft með sér fiðluleikara
að gömlum sið, og tók fólk nú
höndum saman og dansaði hring
dans að hætti landnema. Var að
öllu þessu mikli skemmtun og
hafði hér verið brugðið upp ljós-
lifandi mynd úr lífi landnem-
anna.
Þá voru hér einnig merkileg-
ir minjagripir frá þeirra tíð,
fyrst og fremst lítið stofuorgel,
sem Árni Tómasson kom með í
byggðina á landnámstíð og var
framan af árum notað við alls
konar samkomuhöld; bar Árni
það ósjaldan á baki sér á sam-
komurnar. Hvarf mér í hug, að
ef orgel þetta mætti mæla, þá
kynni það frá mörgu að segja.
Þá var einnig til sýnis á sam-
komustaðnum flutningavagn,
sem Árni hafði flutt búslóð sína
á í byggðina.
Að lokinni skemmtiskrá var
sezt að hátíðarveizlu, sem kon-
ur byggðarinnar framreiddu af
slíkum höfðingsskap, að segja
mátti bókstaflega, að borð svign
uðu þar undir gómsætum og
fjölbreyttum réttum. Að lokum
var dans stiginn fram eftir nótt-
unni, og sá þar ekki elli á nein-
um, því að eldri kynslóðin og
æskan stigu þar jafn fimlega
fæti á gólf.
Margt var utanbyggðarfólks á
samkomunni, bæði frá Winni-
peg og sérstaklega, úr íslenzku
byggðinni í N.-Dakota, sem tal-
ist getur móðurbyggð Brown-
landnámsins. Meðal aðkominna
landa voru þau Mrs. Herdís
Johnson, Lundar Manitoba, og
Jónas Bergman, Garðar, N.-
Dakota. Einnig var sérstaklega
ánægjulegt að sjá í gestahópn-
um eigi allfá börn frumherj-
anna, sem sýndu með komu
sinni fagra ræktarsemi við
minningu þeirra og fæðingar-
byggð sína.
Munu allir viðstaddir á einu
máli um það, að hátíðahaldið
hafi bæði verið virðulegt og
skemmtilegt, og veit ég, að ég
tala fyrir munn allra aðkominna
hátíðargesta, er ég þakka byggð
arfólki innilega rausn þess og
alúð, og þá ekki síst hinn hress-
andi íslenzka anda, sem þar rík-
ir og sveif yfir þessu myndar-
lega og eftirminnilega landnáms
afmæli þeirra. Þar lifir enn glatt
í eldum minninganna og ís-
lenzkra erfða. Heill byggð og
byggðarbúum!
RICHARD BECK
Samið um smíði
kæliskips SÍS.
SAMBAND íslenzkra sam-
vinnufélaga hefir samið við
sænska skipasmíðastöð, A.—B.
Oskarshamns Varv, um smíði á
1000 lesta kæliskipi, sem ristir
14 fet fullhlaðið og á því að kom
ast inn á flestallar smærri hafnir
landsins. Smíði skipsins á að
verða lokið um áramótin 1950—
1951, en í síðasta lagi í febrúar
mánuði 1951.
Samningurinn er gerður með
þeim fyrirvara, útflutnings-, inn
flutnings- og gjaldeyrisleyfi
verði veitt.
Kæliskipið á að verða hið
vandaðasta í hvívetna, smíðað
samkvæmt ströngustu kröfum
Lloyd’s og sérstaklega styrkt
til siglinga í ís.
Kælivélar fyrir „freongas“
frysta allt lestarrúm skipsins
niður í 20° C við + 30° C
lofthita.
Skipið á að vera knúð 1440
hestafla „Nohab“-dieselvél og
ganga 13 mílur á klukkustund
með fullfermi.
(Samkv. frétt frá SIS).
Mbl. 27. júlí
Erjitt vandamál
— Hefirðu heyrt hvað kom
fyrir Doonley-fjölskylduna?
— Nei, hvað var það?
— Annar tvíburinn dó í gær.
— Það var sorglegt.
— Sorglegt, já, hræðilegt.
Eins óg þú veizt voru tvíburarn-
ir svo líkir að engir þekktu þá
í sundur. Nú getur enginn sagt
um, hvor þeirra það er, sem er
dáinn, og þau eru hrædd um
að ef til vill verði það sá sem
er lifandi, sem verður grafinn.
FLÖT EGG
Það geta skeð hinir ótrúleg-
ustu hlutir. Kona ein í Banda-
ríkjunum, sem á hænsnabú,
veitti því athygli, að ein hænan
verpti flötu eggi. Síðan kom það
fyrir nokkrum sinnum, að hæna
þessi verpti flötum eggjum.
Hún hagaði sér riákvæmlega
eins hvort sem egg hennar urðu
flöt eða höfðu venjulega lögun.
kennarastól í íslenzkum fræðum við Manitobaháskól-
ann hefir vakið stórkostlega athygli heima á íslandi.
Okkur heima hefir af eðlilegum ástæðum ekki skilizt
það öllum jafnvel, við hvaða ástæður Íslendingar hér
hafa átt að búa með tilliti til viðhalds íslenzkri tungu
og þekkingu á sameiginlegum menningararfi þjóðar
vorrar. Sumir hafa ef til vill haldið, að þetta gengi af
sjálfu sér, líkt og heima, aðrir talið málið vonlaust.
Nokkrir hafa talið, að aukin kynning og gagnkvæmar
heimsóknir myndi geta orðið að miklu liði í þjóðræknis-
baráttunni, sem sjálfsagt er líka gott og gagnlegt. En
hugmyndin um kennarastól í íslenzkum fræðum við
Manitobaháskóla er efalaust það stórkostlegasta og
gagnvænlegasta, sem unnt var að gera til þess að
tryggja viðhald þekkingar í þessum efnum meðal
ókominna íslenzkra kynslóða hér vestra. Og hún þýðir
meira. Á síðustu áratugum hefir áhugi á ýmsum nor-
rænum og íslenzkum fræðum farið vaxandi meðal
engilsaxneskra þjóða, og ef allt fer með felldu munu
þessar þjóðir halda áfram af meiri og meiri áhuga að
átta sig á því, sem er norrænt í uppruna þeirra, tungu,
menningu og sögu. Ég sagði áðan, að Winnipeg væri
höfuðborg íslendinga hér í álfu. Með stofnun kennara-
stóls í íslenzkum fræðum á hún að verða miðstöð ís-
lenzkra fræða í Norður-Ameríku. Miðstöð, sem ekki
aðeins safnar til sín íslenzkum stúdentum og íslenzk-
um áheyrendum, heldur einnig fræðimönnum annara
þjóða, sem skilja nauðsyn þess að kynnast norrænni
málfræði og bókmenntum og menningu vegna þeirra
áhrifa, sem þaðan verða rakin á þjóðmenningu sjálfra
þeirra. Hér eru íslenzk þjóðernissamtök því að
vinna verk, sem hefir mjög yfirgripsmikla þýðingu,
ekki aðeins fyrir viðhald íslenzkrar þjóðernisvitundar
meðal manna kynjaðra af íslandi, heldur og til út-
breiðslu á þekkingu á íslenzkri menningu, tungu og
bókmenntum meðal landsins barna yfirleitt. Fyrir
þessa stóru hugsjón og framkvæmd hennar hefir ís-
lenzka þjóðarbrotið hér enn á ný svarið sig í ættina.
Meðan slíku fer fram í íslenzkum byggðum vestan hafs
er íslenzku þjóðerni hér í álfu vel borgið.
Ég minntist þess í upphafi máls míns, að aldrei hafi
skemmra verið milli íslands og ykkar, landar góðir, eins
og nú. Þetta er staðreynd, sem byggist ekki einvörð-
ungu á því, hvað margar mílur er hægt að fljúga á
klukkustund í góðum Skymaster. Hér kemur miklu
fleira til greina. Það hafa orðið stórkostlegar breyt-
ingar heima á íslandi síðustu áratugina. Elins og jafn-
an á breytingatímum, kemur mönnum ekki alltaf sam-
amum það, að allar breytingarnar séu til bóta. Ég legg
ekki dóm á það. En þessar breytingar, endurreisn lýð-
veldisins. og upphaf stórstígra tæknilegra framfara
hafa breytt viðhorfinu gagnvart viðfangsefnunum. Ef
ísland og heimurinn yfirleitt á nokkra framtíð, fer nú
í hönd á íslandi gagngerð bylting í atvinnuefnum,
bylting sem orkar á þjóðina eins og ný landnámsöld.
Þið, sem heim komið, munuð finna, að hjá okkur er
ýmsu annan veg farið en skyldi. En eitt munuð þið ekki
efast um, og það er, að viðhorfið til viðfangsefnanna
er líkara því sem þið vilduð sjálfir kosið hafa en ykkur
myndi hafa grunað áður. Ég ætla að það sé rétt, að ís-
lenzkt framtak hafi fyrst fengið að njóta sín hérna
megin hafsins. Og það er trú mín, að dæmi ykkar ís-
lendinga vestra hafi haft djúpa þýðingu heima á íslandi.
Nú þegar við höfum fengið frjálsari hendur og tæki,
sem frjálsum mönnum hæfa, mun það sannast, að við
kunnum að beita þeim engu síður en þið. Og þið munuð
kunna vel við það. Einnig hér hefir bilið milli austurs
og vesturs minnkað til stórra muna. En allt þetta er
þó fyrst og fremst á yfirborðinu. É£ held líka að bilið
milli íslendinga vestanhafs og austan hafi alltaf verið
mest á yfirborðinu, í þei mefnum, sem með tölum
verða talin og á vog vegin. Þótt þjóð vor sé ung, varð
hún arftaki fornrar menningar, sem bar sína dýrustu
ávexti í skjóli íslenzkra fjalla. Þeim arfi höfum við
aldrei glatað. Hann er okkur í blóð borinn. Það er sagt
um tvo hina merkustu íslendinga, Sæmund fróða og
Jón Eiríksson, að þeir hefðu svo fast og lengi sótt fróð-
leik og menntun með erlendum þjóðum, að þeir gátu
ekki mælt á íslenzku, er þeim námstíma lauk,
og Sæmundur jafnvel týnt nafni sínu. Þó urðu þessir
menn, hvor á sinn hátt og sinn á hvorum tíma, hinir
ágætustu synir þjóðar sinnar. Annar mesti mennta-
frömuður þjóðarinnar, hinn skörungur um að endur-
reisa atvinnuhagi landsins og fjárefni þess. Báðir áttu
þess kost að neyta krafta sinna í fremstu röð meðal
erlendra þjóða. En báðir voru þegar til kom fyrst og
fremst synir þjóðar sinnar, bundnir henni böndum
blóðsins. Og þau bönd gátu þeir ekki rofið. Það má vel
vera, að sá tími komi, að íslenzk tunga verði lítt töluð
eða ekki hérna megin hafsins. Én bönd skyldleikans
og menningarerfðanna verða ekki auðveldlega leyst.
Og meðan þau halda, búa íslendingar tveim megin
Atlanzhafs. Hátíð þessa dags og allt þjóðræknisstarf
ykkar, landar góðir, miðar að því að styrkja þessi bönd.
Heill og hamingja fylgi þessu starfi um alla framtíð.