Lögberg - 22.12.1949, Qupperneq 4

4
WINNIPEG, FIMTUL)AGIN N. 22. DESEMBER, 1949
EoBberg
GefiS út hvern fimtudag af
THE CGLUMBIA PRESS LIMITED
69e. SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáskrilt rltstj&rans:
EDITOK i ÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE. WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and publiehed by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Offlce Department, Ottawa
KVÆÐABÓK KRISTJÁNS S. PÁLSSONAR
EJftir prófessor Richard Beck
Það var þarft verk og þakkarvert að safna í eina
heild kvæðum Kristjáns S. Pálssonar, sem verið höfðu
á víð og dreif í vestur-íslenzkum blöðum og tímaritum;
en ekkja hans, Ingibjörg Pálsson, hefir nú látið gefa út
stórt safn þeirra, Kvæðabók, fallega og vandaða að
frágangi, prentaða hjá Columbia Press í Winnipeg.
Gísli Jónsson ritstjóri hefir búið kvæðin undir prent-
un af vandvirkni og smekkvísi, og ritar einnig hlýleg
og skilningsrík inngangsorð um þau og höfund þeirra,
þar sem hann víkur jafnframt að vestur-íslenzkri ljóða-
gerð almennt.
Ekns og þeim er í fersku minni, sem fylgdust með
kvæðum Kristjáns í blöðunum og tímaritunum (en hann
lézt 11. febrúar 1947), þá báru ljóð hans því órækan
vott, að hann var gæddur næmum fegurðarsmekk og
lá stuðlað mál óvenjulega létt á tUngu. Þeirra megin-
einkenna kvæða hans gætir í enn ríkara mæli í heildar-
safni skáldaskapar hans, þó að ljóð hans séu eðlilega
misjöfn að listgildi, eins og kvæði annara skálda. Auk
þýðleikans og Ijóðrænunnar, er fjölbreytni í kvæðum
hans einkum áberandi, hvað slegið er þar á marga og
fjarskylda strengi hörpunnar. Og í hinum ýmsu tón-
tegundum er þar að finna bæði fögur og prýðisvel ort
kvæði.
Á það ekki síst við um ættjarðarkvæðin, sem önd-
vegi skipa í bókinni, og bera því fagurt vitni, hve djúp-
stæða sonarrækt skáldið bar í brjósti til ættlands og
átthaga. Ágætt dæmi þess er upphafskvæðið, „Tigna
drottning“, ort í tilefni af lýðveldisstofnuninni 17. júní
1944; í því er fagnaðarhreimur og hrifning, eins og sjá
má af þessu erindi:
„Landsins forna frægð er endurhafin.
Fjallablár og hvítur rís við stöng
Fáni íslands, frelsis Ijóma vafinn;
Frjálsar tungur hefja nýjan söng.
Leyst úr fjötrum fjalladísin bjarta
Fyrri daga skrauti klæðist nú.
Ljós í augum, ljós í traustu hjarta,
Langrar nætur von er orðin trú“.
Sögu íslands og fegurð í ýmsum myndum túlkar
skáldið af sama ástarhuga í öðrum kvæðum sínum,
og jafn glöggskyggn er hann á gildi íslenzkra menn-
ingarerfða, eins og lýsir sér vel í kvæðinu „Heiman-
mundurinn“.
Ekki er þó í skáldskap hans, fremur en annara
vestur-íslenzkra skálda, neinn árekstur milli órofa
ræktarhuga hans til ættlandsins og heilhuga hollustu
hans við kjörlandið, sem hann ann innilega og metur
að verðleikum. (Smbr. hin fögru Canada- og Manitoba-
kvæði hans).
Listhneigð Kristjáns og ljóðræn skáldgáfa hans lýsa
sér þó hvergi betur en í náttúrulýsingum hans, sumar-
og vorljóðum hans og öðrum árstíðakvæðum. Er þar
af miklu að taka, svo þýðlega er í þeim efnum og fim-
lega í strengina gripið, en nægja verða þessi erindi úr
kvæðinu „Winnipegvatn“:
i
„í vestri sígur sól við skógarrönd.
Nú-sofna blóm og skuggar kvöldsins lengjast.
En andi Vatnsins líður létt að strönd;
Og ljós og húmið friðarböndum tengjast.
Og loftið alt er litum kvöldsins skreytt.
Það líða í austur silfurskýja gnoðir,
Sem varðskip ljóssins sigli eitt og eitt
Frá aftansól með gulli rendar voðir.
í kvöld er vatnið fagurt friðarhaf
Og fyllir gleði sléttubarnsins hjarta.
Á morgun rís um sviðið traf við traf
Elr tryltar öldur földum hvítum skarta —
Ég ann þeim leik, er öldur rísa hátt
Og æði brimsins hug minn jafnan hvetur.
Því sál mín einnig á þann svæfða mátt,
Sem aðeins lúður stormsins vakið getur“.
Þetta kvæði er gott dæmi þess, hve opið auga skáld-
ið átti fyrir fegurð og litbrigðum umhverfis síns á láði
og legi. EJinkar fallegt er kvæðið „Indíána sumarið“.
Ehi þó Kristján væri mikill unnandi vors og sumars,
gat hann einnig náð í strengi sína andblæ haustsins
og eggjandi raust vetrarins, eins og kvæði hans um
þau efni sýna.
Kvæði hans um söguleg og þjóðsöguleg efni eru
einnig mjög vel ort, og þykir mér „Skjöldurinn“ þeirra
tilkomumest. Hinum kunna atburði úr Egilssögu Skalla-
grímssonar, sem þar er tekinn til meðferðar, eru gerð
góð skil. Munu margir minnast þessa kvæðis, sem kom
út í Tímariti Þjóðræknisfélagsins fyrir nokkrum árum
síðan.
Ádeilu kennir allvíða í kvæðum Kristjáns og hittir
vel í mark í kvæðum sem „Minni Heródesar“ og „Varg-
öld“ frá stríðsárunum síðari, og þar kemur eftirminni-
lega fram frelsis- og réttlætiskennd höfundarins og
samúð hans með lítilmagnanum.
Nýja sogsvirkjunin verður mesta mannvirki á íslandi
ÞRÓTTMIKIL FORYSTA SJÁLFSTÆÐISMANNA
UM RAFORKUFRAMKVÆMDIR
Framsókn rauf Alþingi 1931 til þess
að hindra fyrstu virkjun Sogsins
Hin nýja Sogsvirkjun, sem bæjarstjórn Reykjavíkur er að heíja,
er stórfelldasta mannvirki, sem hingað til hefur verið ráðist í á
íslandi. Framkvæmdir við hana verða hafnar snemma á næsta
vori, en í allan vetur verður unnið að undirbúningi verksins, m.
a. með vegalagningu og brúargerð yfir Sogið.
Hið nýja orkuver við Sogs-
fossa mun framleiða um 30 þús.
kílówött raforku og er það meira
en öll raforkuframleiðsla núver-
andi orkuvera bæjarins við Sog,
Elliðaár og í eimtúrbínustöðinni
er nú. Er áætlað að það kosti 74
millj. kr.
Þetta glæsilega mannvirki hef-
ur undanfarin ár verið undirbú-
ið eins vandlega og föng eru á,
bæði af íslenskum og erlendum
rafmagnsfræðingum og verk-
fræðingum. Hefur verið ákveð-
ið að virkja neðri fossana í Sog-
inu og hafa allar hugsanlegar
virkjunarleiðir verið rannsakað-
Hann var einnig, eins og kunnugt er, einkar vinsæll
fyrir gamankvæði sín, sem hann las oft upp á sam-
komum, enda var hann gæddur glettnisríkri kýmni-
gáfu. Til þess að gefa sem fullkomnasta mynd af skáld-
inu og þroskaferli hans hafa eigi allfá af skopkvæðum
hans verið tekin upp í safnið; eru þau vel kveðin og í
þeim ágætir sprettir, víða hnyttilega að orði komist og
eigi ósjaldan nokkuð meinlega, þó meira kenni þar
glettni en græsku. Áhrifameiri hafa þau kvæði þó verið
meðan atburðir þeir, sem þau eru bundin við, voru nær
í tíma og að sama skapi ferskari í minni. Af skop-
kvæðunum njóta þau sín því bezt, sem almennast gildi
hafa, t. d. „Vegur spámannsins“.
Lipurð og léttleiki, samhliða smekkvísi í orðavali,
einkenna tækifæriskvæði Kristjáns, að ógleymdri vin-
hlýju, sem þau anda í ríkum mæli. Þær eru, svo eitt
dæmi sé nefnt, óneitanlega bæði léttstígar og falleg-
ar þessar vísur úr afmæliskveðjunni til Guðbjargar
Goodman níræðrar:
„Þig hafði vorsins von og þrá
Vafið armi sínum,
Því er sumarsvipur á
silfurhærum þínum.
Aldrei sigra ellin má
andans kærleiks varma.
Leikur fagur létt um brá
ljómi kvöldsins bjarma“.
Af sama hreinræktaða Ijóðatoganum spunnin, um
anda, hugsun og búning, eru erfiljóðin um Guðna frá
Signýjarstöðum. Heilsteyptri mynd og réttorðri er
brugðið upp í kvæðinu „Minning um merkisprest“ (séra
Steingrímur N. Thorláksson) og í hinum fögru og hjart-
næmu minningarljóðum um fróðleiks- og merkismann-
inn Klemens Jónasson, tengdaföður skáldsins.
Ekki kemur það á óvart, að jafn ljóðrænn maður
og Kristján var skyldi fara um ferskeytluna fimum
höndum, eins og fram kemur í lausavísum hans í ýms-
um tóntegundum, gamni og alvöru. Hér eru tvær vor-
vísur, „Vorkvöld“ og „Vorhret“, og því andstæður:
i
„Vetrar feldi sundrar sól,
sigrar veldi hríða.
Ellihreldum betra ból
boðar kveldið fríða“.
„Ofsafengin hríðarhönd
hroll að mengi setur.
Treður engi og akurlönd
afturgenginn vetur“.
í
Að ótöldum nokkrum góðum kvæðum á ensku í
bókarlok, frumsömdum og þýddum, er þá ógetið and-
legu ljóðanna í bókinni, sem eru fjarri því að vera síztu
kvæði hennar, en eins og safnandi segir í inngangs-
orðum sínum, benda þau kvæðin ljóslega til þess, „að
höfundurinn var trúhneigður, enda þótt hann ósjaldan
gerðgi gys að prestum og kreddukenningum“.
Sannleikurinn er sá, að ljóðræn fegurð og einlægni
í tilfinningu, samhliða trúarvissu, renna í einn farveg
í þessum andlegu ljóðum skáldsins, hvort heldur er í
bljúgum bænarmálum eða lofsöngvum til lífsins herra,
eins og í „Vorið kemur“:
»: • V” •r' •
■. *L'* Zaft..i .*£% i
„Vorið kemur, verðir ljóssins kalla
Vakið, lítið morgunroðans glóð.
Myrkrin hopa, hlekkir dauðans falla,
Höndin milda opnar lífsins sjóð.
Heyrið vorsins hörpustrengi gjalla;
Heyrið, nemið vorsins siðurljóð.
Þegar vorið vaggar blómum sínum,
Vefur jörð í fegurð skaparans,
Lát þá einnig lifna í huga mínum,
Lífsins faðir, gróður sannleikans.
Veit mér kraft af kærleiksanda þínum,
Kraft og ljós, í nafni frelsarans".
Hér hefir að sönnu verið stiklað á stóru í Kvæðabók
Kristjáns Pálssonar, en þó vonandi nægilega gefið í
skyn, hve þar er um fjölbreyttan skáldskap að ræða
og margt prýðilegra kvæða, jafnt um glögga hugsun,
vandað málfar og ljóðmýkt. Má því fyllilega ætla, að
þau verði ljóðavinum kærkominn lestur. Og þökk sé
þeim, sem haldið hafa minningu hans á lofti með út-
gáfu ljóða hans; hæfari minnisvarði verður honum ekki
reistur, því að í þeim fundu sér framrás dýpstu tilfinn-
ingar hans og helgustu hugsjónir.
ar til hlýtar og gerðar saman-
burðarkostnaðaráætlanir um
þær.
Allir séríræðingar urðu að
lokum sammála um, að hentug-
asta og ódýrasta virkjunartil-
högunin væri sú, að gera neðan-
jarðarstöð við Ira foss og leiða
frárennslisvanið burt í jarðgöng-
um, sem liggja undir Soginu. Er
þetta gert til þess að fá fallhæð-
ina sem mesta. Verður þetta
mannvirki einstakt í sinni röð
hér á landi.
Tilboða leitað.
Verkið var á s.l. sumri boðið
út í ýmsum löndum Evrópu og
Ameríku og að sjálfsögðu einn-
ig hér á landi. Það er nú víst
að mörg tilboð munu berast,
bæði í allar vélar, rafbúnað og
eins í byggingarvinnuna.
Rafmagnsstjóri er nú staddur
vestan hafs til þess að veita upp-
lýsingar og leiðbeiningar í sam-
bandi við tilboðin. En þau eiga
að vera komin til Rafveitu
Reykjavíkur fyrir 30. nóv. n.k.
Hefur stórfellda þýðingu fyrir
Reykjavík og Suðurland.
Sú mikla orkuaukning, sem
fæst við þesa stórfelldu vatns-
aflsvirkjun, hefur geysilega þýð-
ingu fyrir Reykjavík og mikinn
hluta Suðurlands, sem á að
verða hennar aðnjótandi. Með
henni verður fullnægt rafmangs
þörfinni til allrar almennrar not-
kunar, ljósa, suðu og hitunar. En
jafnframt hefur hún í för með
sér stórbætta aðstöðu fyrir allan
iðnað og iðju. T. d. er gert ráð
fyrir að væntanleg áburðar-
verksmiðja fái orku frá henni.
Ennfremur mikill hluti sveita og
þorpa Suðurlands.
Iðnaðurinn er nú langsamlega
stærsta atvinnugrein Reykvík-
inga. Starfa um 40% bæjarbúa
nú að iðnaði. Næg raforka er
frumskilyrði þess að sú atvinnu-
grein geti þrifist og blómgast.
Með hinni nýju Sogsvirkjun
verður lagður traustur grund-
völlur að starfi þessarar þýðing-
armiklu atvinnugreinar.
Kostar 74 millj. kr.
Kostnaðurinn við hina nýju
virkjun er nú áætlaður 74 millj.
kr. Er hún því mesta mannvirki,
sem ráðist hefur verið í hér á
landi. Um helmingur kostnaðar-
ins er erlendur. Er gert ráð fyrir
að hann fáist greiddur af
Marshallfé.
Bæjarsjóður Reykjavíkur hef-
ur þegar veitt 3 millj. kr. til
hinnar nýju virkjunar en ríkis-
sjóður engan eyri.
Hefur Reykjavíkurbær til
þessa dags borið einn allan
kostnað við raforkuframkvæmd-
ir sínar.
Þróun raforkumálanna
Fyrsta raforkustöðin fyrir
Reykjavík var reist árið 1921 við
Elliðaárnar Framleiðsla hennar
er nú rúm 3000 kilovött.
Næsta sporið í raforkumálum
bæjarins er stigið árið 1937. Þá
er vatnsaflsstöðin við Ljósafoss
tekin í notkun. Orku framleiðsla
hennar er 8000 kilovött.
Fjórða raforkuframkvæmdin
er svo bygging eimtúrbínustöð-
varinnar við Elliðaár árið 1948.
Það orkuver framleiðir um 8000
kilowött raforku.
Samtals framleiða núverandi
raforkuver Reykjavíkur þannig
25—26 þús. kilowött raforku. En
eins og áður er sagt mun hin
nýja vatnsaflstöð við Sogið
framleiða um 30,000 kilowött,
Verður af því auðsætt, hversu
gífurlega orkuaukningu hún hef-
ur í för með sér.
Notkunin eykst ótrúlega ört
Notkun rafmagns í Reykjavík
hefur á undanförnum árum auk-
ist ótrúlega ört. Sést það best ef
eftirfarandi tölur eru athugað-
ar:
Árið 1922 er orkuvinnslan 3
milj. kilowattstunda á ári, árið
1936 8 milj. kwst, árið 1938 17
milj. kwst, árið 1942 55 milj.
kwst, árið 1945 73 milj. kwst., og
árið 1948 110 milj. kilowatt-
stunda á ári.
Rafmagnsnotkunin h e f u r
þannig aukist margfallt meira en
sem svarar fólksfjölguninni. En
vegna þess að notkunin hefur
aukist meira en nokkurn óraði
fyrir hefur stundum orðið nokk-
ur rafmagnsskortur. En undir-
búningi nýrra virkjana hefur
jafnan verið haldið áfram með
fullum hraða.
Ötul forysta Sjálfstæðiflokksins
Um þessar miklu raforkufram
kvæmdir hefur Sjálfstæðisflokk-
urinn í bæjarstjórn Reykjavík-
ur haft alla forystu. Oft hefur
hann þó átt við ramman reip að
draga og jafnvel fulla andstöðu
sumra andstæðinganna. Frægust
er þó framkoma Framsóknar-
flokksins á Alþingi árið 1931.
Bæjarstjórnin hafði þá sótt um
ríkisábyrgð fyrir láni til fyrstu
Sogsvir k j unarinnar.
Þá rauf ríkisstjórn Framsókn-
arflokksins þingið og var ein
þingrofástæðan sú, að koma yrði
í veg fyrir aðra eins fjárglæfra
og virkjun Sogsins!!
Nú, þegar liðnir eru nær tveir
áratugir frá þessum atburði, og
Reykjavík, fjöldi kauptúna og
nokkrar sveitir Suðurlands, hafa
fengið raforku frá Soginu, koma
þessir menn og þykjast jafnan
hafa verið skeleggir stuðnings-
menn raforkumálanna. Hvílík
hræsni og yfirdrepsskapur. En
þannig hefur framkoma Frám-
sóknar oftast verið þegar hags-
munamál almennings í Reykja-
vík hafa verið annarsvegar.
Sameign ríkis og bæjar
Þegar lögin um virkjun Sogs-
ins voru sett áskildi ríkið sér
rétt til þess að gerast meðeigandi
að henni síðar. Þar, sem þessi
nýja Sogsvirkjun, sem nú er ver-
ið að hefja, verður ekki aðeins
fyrir Reykjavík heldur einnig
fyrir nágrannasveitir og kaup-
tún, þótti rétt að ríkissjóður
gerðist nú meðeigandi Reykja-
víkur að orkuverinu. — Fyrst
um sinn verða eignahlutföllin
þau að bærinn á 85% af fyrir-
tækinu en ríkissjóður 15%.
Sérstök stjórn hefur verið kos-
in fyrir það og er Gunnar Thor-
oddsen, borgarstjóri formaður
hennar.
Eykur lífsþægindi og framfarir
Engum dylst að raforkan er
grundvöllur margháttaðra lífs-
þæginda á heimilum manna. En
á henni veltur einnig atvinnaf-
koma íslensks almennings í vax-
andi mæli. íslenskur iðnaður er
í vexti, ekki aðeins sá iðnaður,
sem framleiðir margskonar vör-
ur til notkunar innanlands held-
ur einnig sú grein hans, er fram-
leiðir út flutningsafurðir, fisk-
iðnaðurinn, sem rekinn er í svo
að segja einasta kauptúni og
kaupstað landsins.
Hin þróttmikla forysta Sjálf-
stæðismana í Reykjavík um raf-
orkuframkvæmdir hefur þess-
vegna gífurlega þýðingu fyrir af-
komu og allt líf fólksins, sem
nýtur þeirra.
Á Alþingi hefur Sjálfstæðis-
flokkurinn fyrstur tekið upp bar
áttu fyrir því að allir Islending-
ar, í sveit og við sjó, fái aðstöðu
til þess að njóta þeirra lífsþæg-
inda, sem raforkan skapar. Jón
heitinn Þorláksson hóf þá bar-
áttu árið 1929. Síðan hefur flokk-
ur hans haldið henni áfram. Fyr-
ir aðgerðir hans ræðst nú Reyk-
javík í glæsilegasta mannvirkir
sem byggt hefur verið á íslandi.
Mbl. 22. nóv.
rncr our big 1950 seed *
and NURSERY BOOK
Bigger than Ever — 148 pages
20 PAGES IN FULL COLOB^
DOMINION SE£D HOUSE
C £ 0 I G I T 0 W g , 0 8 T
Bus. Phone 27 98»—Res. Phone 38 151
Rovalzos Flower Shop
Our Speeialtles:
WEDDING CORSAGES
COLONIAL BOUQUETS
FUNERAL DESIGNS
Mlts K. ChrisUe, Proprietress
Formerly with Robinson Sc Co.
253 Notre Dame Ave.
WINNIPEG MANITOBA