Lögberg - 27.07.1950, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 27. JÚLÍ, 1950
5
/ÍHlG/iMÁL
Ritttjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
SÖGUHEIMILDIR VESTUR-ÍSLENDINGA
OG LANDNÁMSHATÍÐIN
Mönnum er nú að vonum
skrafdrjúgt um hina miklu af-
mælishátíð V.- íslendinga, sem
nú verður haldin hátíðleg í
móðurbygð íslenzka landnáms-
ins, Gimli, dagana 6. og 7. ágúst
næstkomandi. 1 því sambandi
mintist • ungur maður á það, að
nú væri mjög farið að fyrnast
yfir hina fyrstu viðburði land-
námssögunnar, að minsta kosti
í hugum hins yngra fólks, og
að það myndi vel þegið, ef þeir
yrðu rifjaðir upp að nokkru á
undan hátíðinni.
Ekki er því til að dreifa að
ekki hafi verið skrifað all-ítar-
lega um íslenzka landnámið; er
ólíklegt að margir þjóðflokkar í
þessari álfu hafi verið, að því
leyti, betur að verki en íslend-
ingar, og var þess að vænta af
afkomendum söguþjóðarinnar.
Engum einum manni eiga
Vestur-íslendingar eins mikið
að þakka fyrir það að varðveita
sögu þeirra í þessari álfu eins
og Ólafi S. Thorgeirssyni. Hann
hóf útgáfu Almanaksins 1895, og
hafa birst í því Landmannssögu
þættir í 55 ár. Hann var óþreyt-
andi í því, að viða að sér heim-
ildum, og lagði á sig miklar
bréfaskriftir, margar ferðir og
mikinn kostnað í þeim tilgangi.
Er nú Almanakið talið af fræði-
mönnum, eitt það merkasta rit,
sem gefið hefir verið út vestan
hafs — Landnáma V.-lslend-
inga. —
F y r s t i Landnámsþátturinn
birtist 1899; var það, eins og
vera bar, saga Nýja-íslands,
elztu varanlegu íslenzku ný-
lendunnar í Ameríku. Þennan
þátt ritaði Guðlaugur Magnús-
son landnámsmaður á Dögurð-
arnesi í Árnesbygð. Þykir þetta
ágrip það ábyggilegasta, sem til
er um frumsögu Nýja-íslands.
Ólafi Thorgeirssyni tókst að
fá fróða og rithæfa menn til þess
að rita fyrir Almanakið, eins og
t. d. Friðrik Bergman og marga
fleiri. Eru þættir séra Friðriks,
er birtust í mörg ár samfleytt
um Winnipeg og Dakota nýlend-
urnar, sérstaklega skemtilegir
og fróðlegir.
Smám saman birtust þættir
ur sögu flestra bygðanna 1 Al-
manaki Ólafs Thorgeirssonar,
þó eru nokkrar smábygðir eftir.
Góðu heilli halda synir hans á-
fram útgáfu þessa ágæta rits
undir ritstjórn fræðimannsins
Dr. Richard Beck.
Þá mega Ný-íslendingar sér-
staklega minnast Thorleifs Jack
sonar með þakklátum hug; hann
ferðaðist um bygðir þeirra, safn-
aði heimildum og myndum, og
gaf út þrjár bækur um sögu
Nýja-íslands. Hann hafði og
byrjað á sögu Norður Dakota
þegar hann lézt og lauk dóttir
hans, frú Thorstína Jackson
Walters, mjög myndarlega því
verki.
öll þessi rit, sem nú hefir ver-
ið minst á eru nú, að heita má,
ófáanleg, það er að segja, fyrstu
Almanök Ólafs Thorgeirssonar,
Saga Nýja-íslands eftir Thorleif
Jackson og Saga Norður Dakota
eftir Thorstínu Jackson Walters,
en enn munu fást Þjóðræknis-
ritin fyrstu 5 eða 6, sem hafa
inni að halda hinar ágætu rit-
gerðir Dr. Rögnvalds Pétursson-
ar um frumsögu V.-lslendinga,
er hann nefnir Þjóðræknissam-
tök íslendinga í Vesiurheimi.
Og síðast en ekki sízt er vert
að minna fólk á, að nú á síðari
árum hefir skáldið og sagnfræð-
ingurinn Þorsteinn Þ. Þorsteins-
son unnið að því, að safna öll-
um heimildum saman í eitt,
bæði úr þeim ritum, sem þegar
hefir verið minst á og úr mörg-
um öðrum, auk þeirra, er hann
hefir sjálfur safnað frá fyrstu
hendi. Árgangurinn af þessu
mikla starfi hans eru þrjú stór
bindi, Saga íslendinga í Vesiur-
heimi. Fjallar þriðja bindið um
sögu Nýja-íslands.
Líklegt er að ræðumenn á
hátíðinni á Gimli muni minnast
á ýmsa viðburði í sögu frum-
herjanna, en ekki gefst tími í
stuttri ræðu til þess að fara út
í nein sérstök atriði sögunnar
til hlýtar. Þeir, sem farnir eru
að ryðga í sögunni ættu því að
kynna sér hana að nokkru, áður
en þeir sækja hátíðina, með
lestri einhverra ofangreindra
rita. Þannig munu þeir hafa
meira gagn og meiri ánægju af
því að hlusta á ræðurnar og
kvæðin, sem þar verða flutt.
--------------☆----
HALLVEIGARSTAÐIR
Konur á íslandi hafa lengi
haft hug á því að reisa kvenna-
heimili í Reykjavík, er bera
skuli nafn fyrstu húsfreyju
landsins, Hallveigar Fróðadótt-
ur, konu Ingólfs Arnarsonar
landnámsmanns. Nokkrar kon-
ur hér vestan hafs hafa minst á
þetta fyrirhugaða heimili við
mig, og virðast hafa áhuga fyr-
ir framgangi málsins. Hér birt-
ist því grein úr Morgunblaðinu,
og er þar skýrt frá hlutverki
Hallveigarstaða og hvernig
þessu áhugamáli íslenzkra
kvenna miðar áfram. Gaman
væri ef vestur-íslenzkar konur
gætu stutt að nokkru þessa við-
leytni systra sinna á Islandi —
að koma upp kvennaheimili,
sem ber nafn formóður okkar
allra, Hallveigar Fróðadóttur:
☆
Það er nú orðið nokkuð langt
síðan að ísl. konur hófust handa
um byggingu kvennaheimilis
hér í Reykjavík, er bera skyldi
nafn fyrstu húsfreyju landsins,
Hallveigar Fróðadóttur.
Mörgum mun finnast að seint
hafi gengið þessu byggingamáli
og er það að vonum. Við ýmsa
erfiðleika hefir verið að stríða
og um alllangt skeið lá málið
algerlega niðri.
Haustið 1945 var að tilhlutan
Bandalags kvenna í Reykjavík,
skipuð nefnd að nýju, til að
vinna að fjáröflun til kvenna-
heimilisins, og kom þá veruleg-
ur skriður á málið. Nefnd þessi,
sem skipuð er fulltrúum frá öll-
um þeim kvenfélögum, sem í
Bandalaginu eru, hefir síðan
unnið ötullega að fjáröflun til
byggingarinnar, og er merkja-
söludagurinn einn liður í þeirri
söfnun. í þetta sinn verða að
vísu ekki seld venjuleg merki,
heldur falleg blóm, sem sendi-
herra Dana hér á landi frú Bodil
Begtrup gaf nefndinni. Á hún
þakkir skildar frá Hallveigar-
staðanefnd og öllum íslenzkum
konum, fyrir þessa höfðinglegu
gjöf, sem sýnir bæði rausn henn-
ar, vináttu og skilning á mál-
efnum kvenna.
Reynir nú á þegnskap ísl.
kvenna í þessu máli, hvort þær
veita þessari ágætu gjöf viðtöku,
á þann hátt sem þeim sæmir, en
það er með því að stuðla að því,
að fjáröflunardagurinn beri
verulegan árangur.
Helzta hlutverk hinna fyrir-
huguðu Hallveigarstaða er: 1.
Að verða gisti- og dvalarheimili
fyrir ungar stúlkur og konur
hvaðan af landinu sem er, sem
til höfuðstaðarins koma um
lengri eða skemmri tíma.
2. Nokkurskonar miðstöð er
allar konur landsins, sem til
Reykjavíkur koma, gætu átt að-
Miss Margarel Helen Beck
Dr. Richard Beck og frú Bertha-Beck í Grand Forks, North
Dakota, hafa formlega tilkynt, að dóttir þeirra Margaret Helen
og Paul Hvidston, sonur Mr og Mrs. Colburn Hvidston,Fresno, Cal.,
verði gefin saman í hjónaband í United Lutheran kirkjunni í
Grand Forks, þann 12. ágúst næstkomandi; hjónaefnin stunda
bæði nám við ríkisháskólann í Nort Dakota.
DÚFUR FRIDARINS
Friðaráróður geiur verið þátiur í kalda siríðinu og nolaður til að
veikja viðnám andsiæðinganna meðan vígvélin er hlaðin og
smurð iil árásarinnar.
Talsmenn kommúnista víða
um heim hafa um skeið gengið
á það lagið að tala máli friðar-
ins. Þeir reka þann áróður af
miklu kappi og með nokkrum
árangri, að þeir séu hinir einu
réttu og sönnu friðarsinnar,
virðing fyrir lífi og frelsi manna
sé sérkenni þeirra, og svo fram-
vegis. Gengur þetta svo langt að
jafnvel hersýningar eru að verða
friðargöngur“ á máli þeirra.
Hér fer á eftir grein, sem
danska blaðið Information birti
1. júní síðastliðinn og fjallar um
þróun þessara mála:
SÚ SKOÐUN að Vestur-
Evrópa eigi að halda sér hlut-
lausri í átökunum milli Banda-
ríkjanna og Rússlands er nálega
jafngömul og friðurinn eða
fimm ára gömul. Jóhann Vogt
í Noregi hefir beitt sér fyrir því,
en hann vill þó að hlutleysið sé
ekki afskiptalaust, heldur vinni
þjóðir Vestur-Evrópu að því að
gang að, að meira eðá minna
leiti.
3. Athvarf ísl. konum í marg-
háttaðri og þjóðnýtri félagsstarf
semi, miðstöð ísl. heimilisiðnað-
ar og ýmislegt fl.
Fjársöfnun til byggingarinnar
hefir gengið fremur vel og eru
nú í sjóði hátt á aðra milljón
kr. Ríki og bær hafa sýnt skiln-
ing á þessu máli með árlegum
fjárframlögum og þegar fyrir-
sjáanlegt var að lóð sú sem Hall-
veigarstaðir áttu við Garðastr.
og Öldugötu var of lítil fyrir
hina stóru byggingu, sem Hall-
veigarstaðir eiga að verða, út-
hlutaði Reykjavíkurbær lóð
undir bygginguna á einhverj-
um fegursta stað í borginni,
sunnanvert við Tjörnina. Eru
konur ánægðar mjög yfir þess-
ari staðsetningu og hafa fullan
hug á að þarna rísi upp fögur og
glæsileg bygging, er verði prýði
höfuðstaðarins. Þrátt fyrir illt
útlit um fjárfestingarleyfi fyrir
bygginguna nú fyrst um sinn,
verður bráðlega hafist handa
um að teikna húsið, og byrjað
á byggingu svo fljótt sem nokkr
ir möguleikar eru til.
Hallveigarstaðanefnd heitir
nú á allar ísl. konur, ungar og
gamlar, að duga vel í dag og
taka blómin til sölu. Einnig ósk-
ar nefndin eftir börnum til að
selja blómin. Verða þau afhent
allan daginn í skrifslofu Verka-
kvennafélagsins Framsókn, Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
jafna ágreining og tryggja frið.
Leon Blum var svipaðrar skoð-
unar í Frakklandi. Það var
þetta, sem fyrir honum vakti er
hann talaði um „þriðja valdið“.
En það kom brátt í ljós, að bæði
fjárhagslega og hernaðarlega
var Vestur-Evrópa of veik til að
standa ein sér.
Þróunin breytti því hugmynd
inni um hlutleysi Evrópu. Við
erum tilneyddir — var sagt, —
að taka við amerískri hjálp.
Annars hrynur efnahagskerfi
okkar og kommúnistar geta far-
ið því fram, sem þeir vilja. Á
grundvelli Marshall áætlunar-
innar er hægt að koma fótum
undir sig á ný. Og þegar við höf-
um komið okkur fyrir skulum
við svo vernda friðinn og halda
deiluaðilum frá okkur.
ÞAÐ LÍTUR ÚT FYRIR að
ýmsir telji nú bæði í Frakklandi
og Þýzkalandi að tími sé til að
reka slíka pólitík. I franska
stjórnarblaðinu Le Monde, var
nýlega sagt, að ef ósætti yrði
milli Bandaríkjanna og Rússa
gætu Frakkar látið það hlut-
laust.. Það er heldur ekki langt
síðan Adenauer ríkiskanslari
lét svo ummælt, að hann styddi
tillögur Schumans vegna þess,
að hann vildi vinna að því að
skapa hlutlausa heild milli stór-
veldanna tveggja.
Það er ósköp skiljanlegt hvað
liggur bak við þessi orð. Frakk-
ar eru hræddir við kostnað af
hervæðingu og þau áhrif, sem
slíkt myndi hafa til að efla
kommúnista innanlands. Þjóð-
verjar þrá einingu þýzka ríkis-
ins, en um það þýðir ekki að
tala meðan annar hluti ríkisins
er á hernámssvæði Rússa en
hinn á öndverðu hernámssvæði.
Svo er þriðja ástæðan. Mönnum
virðist rússneski björninn nú
sem stendur vera í friðarhug.
Hvers vegna á því alltaf að vera
að ota að honum regnhlífinni?
TIMES HEFIR nýlega tekið
ákveðna afstöðu í forustugrein
gegn Le Monde, Adenauer og
öðrum slíkum. Þar er bent á
önnur sjónarmið, sem líka eru
raunveruleg. Menn líta Banda-
ríkin öfundaraugum, er hið
mikla vald þeirra þyrnir í aug-
um og fella sig einkum illa við
það, sem kommúnistar nefna
„kóka-nýlendustefnu“. En það
er þó ekki hægt að dæma menn-
ingu Bandaríkjanna eftir
drykkjuvenjum og auglýsing-
um einum saman. Það verður
líka að líta á mannúð þeirra,
fræðslulöngun og frelsisást. Að
fleygja sér á vald kommúnism-
ans vegna þess, að hann er á
móti kóka-kóla, segir Times að
væri afneitun vitsmunanna og
svo stórkostleg svik við skyn-
semina að slíks eru engin dæmi.
Síðan spyr blaðið hvernig
menn hafi hugsað sér hlutleysið
í framkvæmd. r Halda menn
raunverulega að þar með sé öllu
borgið gagnvart R ú s s u m ?
Skyldu þeir gera sig ánægða
með yfirlýsingar einar, án allra
sannana. Myndu þeir ekki segja
sem svo: Ef þið eruð nú alveg
hlutlausir þá ættuð þið að láta
einhverja kommúnista hafa sæti
í ríkisstjórn. Það væri góð stjórn
að fela kommúnistum landvarna
ráðuneytið og innanríkisráðu-
neytið. Franska eða þýzka
stjórnin gæti naumast neitað
kommúnistum um svona litla
bón. Sagan sýnir nógu greini-
lega, að það eru einmitt hlut-
lausu ríkin, sem ofbeldið bitnar
fyrst á.
AUK ÞESSA byggist hug-
myndin um hlutleysi Vestur-
Evrópu á þeim misskilningi, að
átökin í dag séu barátta milli
Rússlands og Bandaríkjanna.
Það er þvert á móti söguleg stað
reynd, að Bandaríkin skárust í
leik og tóku þátt í stríðinu til að
vernda Evrópu og frelsa.
Annað enskt blað The Econom
ist, gerir þau atriði að umræðu-
efni. Það segir, að með „kalda
stríðinu“ hafi á sínum tíma ver-
ið átt við tilraunir Rússa til að
leggja meginland Evrópu undir
vald sitt. Kalda stríðið var rúss-
neskt fyrirtæki,Bandaríkin voru
undir það búin að taka allt sitt
heim frá Evrópu. En vegna þess,
hve freklega Rússar gengu til
verka, sáu þeir sig um hönd. Og
þá var mikil ánægja í Frakk-
landi yfir því, að Bandaríkja-
menn hurfu ekki strax úr leikn-
um. En síðan hefir þetta snúizt
þannig, að kalda stríðið táknar
nú viðleitni Ameríkumanna til
að halda Rússum í skefjum.
Kalda stríðið er nú álitið ame-
rískt uppátæki. Og þetta við-
horf hafa Rússar svikalaust fært
sér í nyt í friðaráróðri sínum,
svo að jafnvel ábyrgir menn í
Vesturlöndum vita hvorki upp
né niður.
Og svo er það staðreynd, að
einungis með samheldni getum
við varðveitt frelsið og þar með
friðinn. Það hefir þrásinnis sýnt
sig, að kommúnistar virði ekki
annað en valdið. Þar sem þeir
mæta valdi, sem er eins öflugt
og þeirra eigið, beygja þeir af.
Vald og samtök er því bezta
tryggingin fyrir friðnum.
ÞAÐ ER SAGT, að kommún-
istar í Kaupmannahöfn hafi ný-
lega farið fylktu liði að brezkum
herskipum sem stödd voru þar
í höfninni. Þeir báru fyrir sér
friðardúfur. Brezku sjóliðarnir
brugðu skjótt við. Þeir gerðu sér
líka sínar friðardúfur, drjúgum
stærri, og settu þær upp. Þar
með sýndu þeir betri greind, en
DÁNARFREGNIR —
Þrítugasta og fyrsta maí s.l.
lézt að heimili sínu í Swan
River, Man., Vilhjálmur Sigur-
bergur Friðbjörn Byron 88 ára
og tíu mánaða gamall.
Hann var fæddur að Stóra-
gerði í Skagafirði árið 1861. For-
eldrar hans voru hjónin Frið-
björn Pétursson og Sigurborg
Jónsdóttir. Tveggja ára að aldri
var Sigurbjörn tekinn til fóst-
urs af Ólafi Sigurðssyni og Mar-
grétu konu hans, að Laughús-
um í Skagafirði. Ólst hann upp
hjá þeim til fermingaraldurs.
Hann kom ungur til þessa
lands. Fluttist til Norður-Dakota
og bjó þar fyrstu árin, í Grafton,
N. D. 10. janúar giftist hann eft-
irlifandi konu sinni, Guðbjörgu
Octaviu Danielson. Árið 1899
fluttust þau með fleiri landnem-
um til Swan River dalsins og
tóku rétt á landi, og hafa þau
búið þar ávalt síðan.
Þeim varð tíu barna auðið, og
skulu þau talin hér eftir aldurs-
röð:
Constantína, gift Frank Zing-
er. Andaðist 6. júní s.l. að heim-
ili sínu í Alberni, B.C., sex dög-
um á eftir föður sínum, eftir
langvarandi sjúkdóm 53 ára
gömul; Anna J. P. gift George
Schell; H. F. Garribald, giftur;
Th. Rofield, giftur; Friðrika Th.
S. gift H. Stanbrook, búsett í
Winnipeg; Victor E„ giftur;
Clara T„ gift K. McKenzie, bú-
sett í Winnipeg; S. A. Bertel,
giftur; Vilhjálmur J„ ógiftur
heima og eru þau öll búsett í
Swan River, að undanteknum
tveimur dætrum.
Jarðarförin fór fram 3. júní
frá heimilinu að viðstöddum
fjölda manns. Var hann lagður
til hinztu hvíldar í Fairdale
grafreit. Líkmenn voru fimm
synir og einn dóttursonur.
Lúterskur prestur, Rev. A.
Morck, jarðsöng.
Kona og börn hin lálna.
☆
Guðbjörng Árnason, ekkja
Jóns heit. Arnasonar, 78 ára
gömul, andaðist að heimili Guð-
mundar sonar síns í Edmonton,
5. þ. m. Foreldrar hinnar látnu
voru Björn Nikulásson og Guð-
björg Jónsdóttir. Guðbjörg var
fædd á Syðsta-Hóli í Sléttuhlíð
í Skagafjarðarsýslu og kom til
Ameríku 1887. Eftir 33 ára bú-
skap í Kristnes-bygðinni brugðu
þau hjónin búi 1940 og fluttu til
Elfros, þar sem hún misti mann
sinn 4 árum síðar. Börnin, sem
lifa móður sína eru: Björn og
Guðbjörg (Mrs. Helstrom), bæði
til heimilis í Regina; Edward
býr í Spruceholm, Alberta, og
Guðmundur í Edmonton. Svein-
björn Johnson hinn víðþekti
lögfræðingur og dómari í N.
Dakota-fylkinu var albróðir
Guðbjargar sál.
Hún var jarðsungin frá kirkju
Elfros-safnaðar, 8. þ. m„ af séra
Skúla Sigurgeirssyni.
ýmsir, sem trúað hefir verið fyr-
ir meiru en þeim, segir Económ-
ist að lokum.
TÍMINN, 14. júní
Kaupið
þennan
stóra
PAKKA
AF
VINDL-
INGA
TÓBAKI
vegna
gæða