Lögberg - 05.10.1950, Qupperneq 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 5. OKTÓBER, 1950
BRÓDURMINNINGÁR
Eftir GUTTORM GUTTORMSSON í Minneota
(NIÐURLAG)
XI. Robinsons málið
Vorið 1895 réðst Jósep í ann-
að sinn hjá Robinson til fiski-
vers norður á Winnipegvatni.
En vistin varð ekki löng að því
sinni; og gjörðist út af því við-
burður, sem ég tel allmerkan í
sögu Vestur-íslendinga. Vil ég
því gjöra það efni að sérstökum
þætti hér, þótt erfitt sé að rifja
upp sum atriðin.
Réttur verkalýðsins var ekki
hátt metinn í þá daga. Verkstjór
ar voru rostamenni margir; þeir
notuðu sér auðmýkt erfiðis-
mannsins, ráku á eftir vinnu-
liðinu með hrakyrðum frá
morgni til kvölds og hlífðust
ekki við; og ekki var heldur
horft í að svifta menn vinnunni
þegar valdhöfunum bauð svo við
að horfa. Verkamannafélög voru
víst í barndómi víða um sléttu-
héruðin á þeim árum. Fátækl-
ingurinn varð einatt að taka við
því sem að honum var rétt, eða
sitja vinnulaus að öðrum kosti.
Þó kom það fyrir að þolin-
mæðin þraut. Svo sagði mér
séra Hjörtur Leó, að Jónas faðir
sinn og landar fleiri hefðu farið
í vinnu á járnbraut eitt sumar,
og hrept þar „bosa“ svo illorð-
an, að út yfir tók. Hann bölvaði
þeim félögum í sand og ösku
dag eftir dag. En dagarnir urðu
reyndar ekki margir. Landar
tóku saman föggur sínar eitt
kvöld; og þá varð karl eins
og lunga; vildi gjöra glens úr
öllu saman. En þeir báðu hann
vel að lifa og fóru.
Svipaða einurð sýndu vertíð-
armenn Robinson þetta sumar,
þeir sem í landi unnu við fisk-
inn; 28 talsins, að mig minnir;
alt íslendingar. Jósep var einn
af þeim. Höfðu þeir með gildum
samningi verið ráðnir til ver-
tíðarloka. En snemma um sum-
arið var þeim sagt upp vinnunni
fyrirvaralaust, en nærbúandi
rauðskinnar teknir í þeirra stað,
fyrir töluvert lægra kaupgjald
eins og geta má nærri.
Þegar þessir landar komu til
Selkirk, kröfðust þeir fullra
launa fyrir alla vertíðina. Þeir
vitnuðu í samninginn, en fengu
skjót svör, og ekki jákvæð. Ráð-
ið hafði verið tekið í sparnaðar-
skyni, vitaskuld. Þetta var á
kreppuárunum, sem kend eru
við Cleveland forseta.
Þeir félagar stefndu nú Robin-
son um samnings-rof; fengu sér
ötula lögmenn tvo, Reilly nokk-
urn í Selkirk, og honum til að-
stoðar Hagel frá Winnipeg.
Hagel var þá talinn snæfastur
málaflutninsmaður í fylkinu.
Þetta mál unnu vertíðarmenn,
og varð sú viðureign all-fræg
með íslendingum í Selkirk og
Nýja-lslandi. Heyrt hefi ég að
jósep væri einn af forvígismönn-
um þessa ráðs, og má það vel
satt vera. — Hann var kvaddur
fyrir dóminn til vitnisburðar
eins og þeir félagar fleiri. Lög-
maður Robinsons reyndi að
flækja hann, en varð lítið á-
gengt. „Þú hefðir átt að verða
lögmaður“, sagði Hagel við Jó-
sep á eftir.
XII. Glatt á hjalla
Ekki fengu þessir landar
vinnu hjá Robinson eftir það.
Jósep væri einn af forvígismönn
stöðum næstu árin. Mér er það
helzt minnisstætt, að hann og
faðir okkar fóru í járnbrautar-
vinnu að sumarlagi og kyntust
þar mannsöfnuði frá ýmsum
þjóðum; en þessir vinnufélagar
höfðu sögur og söngva, hver frá
sinni þjóð, til skemtunar á
kvöldin. Jósep hafði heim með
sér allmikið af þeim fróðleik.
Kunni sumt af ljóðunum utan
að, en sumt hafði hann skrifað
og þar á meðal alþýðusöngva á
franskri málýzku, fremur ein-
kennilegan, bæði lagið og vís-
urnar. Þetta ljóð söng hann all-
oft; skýrði fyrir okkur textann,
og lagði sig þó aldrei eftir
frönsku endranær.
Um þessar mundir höfðu for-
eldrar okkar flutt frá Gimli til
Húsavíkur, syðst í bygðinni.
Leið nú að aldamótum. Jósep
fékk atvinnu á sumrin í Winni-
peg, aðallega við smíðar, en var
heima í Húsavík yfir vetrarmán-
uðina eins og títt var í Nýja-
íslandi á þeim árum.
Margt var til skemtunar haft
á vetrum í bygðinni, þegar
yngra fólkið var heima. Sam-
komur á hálfsmánaðar fresti,
eða oftar. Höfðu þær margt á
boðstólum, ræðustúfa, upplestra,
söng og hljóðfæraslátt, kapp-
ræður og sjónleiki. — Ekki var
það alveg satt, sem Jón Run-
ólfsson kvað um Ný-lslendinga:
„Þetta fólk, sem býr á „blettum“,
blóðríkt, kynsælt, fomt í sál,
eins og sprottið út úr klettum —
undrast, skelfist tímans mál“.
Andinn var alls ekki bjarg-
bundinn hjá nýlendumönnum í
þá daga. Þeir voru einmitt á-
ræðnir í hugsun, margir, og
helzt um of; en framkvæmdirn-
ar drógust nokkuð aftur úr, eins
og áðvu: á ættjörðinni.
Jósep og Björg, og sumt af
okkur yngri systkynum, sem nú
voru komin nokkuð á legg, voru
eina tvo vetur í söngflokki, sem
Sigurður Thorarensen stýi’ði,
nörður á Gimli. Annan flokk
stofnuðu Víðinesbyggjar fyrir
sunnan Gimli, og vorum við í
honum líka. Við áttum nú har-
moníum í Húsavík, engan kosta-
grip, en sýnu betri þó en orgelið
í Krossavík, sem áður var um
getið. Komum við oft saman á
kvöldin unglingar í því nágrenni
og skemtum okkur við söng og
hljóðfæraslátt. Ný-Islendingar
voru söngelskir á þeim árum, og
svo hafa þeir verið ávalt síðan.
XIII. Dvölin í Winnipeg
Rétt fyrir aldamótin var ég
líka farinn að vinna fyrir mér í
stórborginni, þótt óþroskaður
væri. Við gengum báðir í stúk-
una Heklu, Jósep og ég. Marga
gleðistund áttum við í þeim fé-
lagsskap. Goodtemplarastúkurn-
ar Skuld og Hekla voru ekki að-
eins bindindisfélög, þær voru
einskonar skemtiklúbbar um
leið, og höfðu, auk síns aðal-mál-
efnis, ýmiskonar gleðskap fram
að bjóða ásamt alvörunni;
söngvar, ræðuhöld, orðaleiki —
eða samræður af og til, sem oft
voru skemtilegar, á undan eða
eftir fundum.
Auk þess höfðu sumir stúku-
félagar ýmislegt til upplyfting-
ar á milli funda, eins og söng-
æfingar og bílaferðir. Við geng-
um báðir í söngflokk stúkunnar
og kyntumst þar enskum sálma-
lögum; því að stúkusöngvarnir
voru þýddir úr ensku flestir, og
sumir við sömu lög eins og frum-
textarnir.
Alt þetta hafði ekki svo lítið
gildi fyrir málefnið sjálft. Ungl-
ingarnir hændust að þessum fé-
lagsskap, en hann kendi þeim að
sjá og meta þá sannreynd, að
menn geta komið saman og notið
gleðinnar, þótt ekki „glói vín á
skálum“; en stórborgar-glaum-
urinn vildi innræta okkur hið
gagnstæða.
Jósep hélt áfram smíðastörf-
um í Winnipeg í nokkur ár. Þor-
steinn var nú kominn vestur.
Ég var í skóla; en þeir unnu við
húsasmíðar. Vorum saman á
helgum oftast. Gaman hafði ég
af því, þegar við gengum saman
um strætin, að þeir bræður
virtu oft fyrir sér nýjustu húsin
og fundu alls konar lýti á smíð-
inni; en mér sýndist vel frá öllu
gengið. Ég hafði víst ekki smiðs-
augun.
Um þessar mundir var heil-
mikið fjör í fasteignakaupum og
annari verzlun í Winnipeg. Borg
in var óðum að vaxa. Margir
smiðir fóru að byggja og selja
hús á eigin spýtur. Jósep var
einn af þeim; en lítið mun hann
hafa grætt á þeirri kaupsýslu;
vinnulaun sín og varla meira,
því að innstæðuféð var af skorn-
um skamti. Lét hann þá af húsa-
smíðum um tíma og fékk at-
vinnu hjá C. P. R. félaginu við
aðgjörðir á hleðsluvögnum.
Vinna sú var alt annað en að-
laðandi fyrir góðan smið; en
þó hafði Jósep upp úr því
reynslu nokkra og lærdóm, því
að hann gekk þá í vinnufélag
með öðrum vagnasmiðum og
kyntist þeirri grein í starfslífi
Vesturheims.
XIV. Bólfesta — Sögulok
Haustið 1905 staðfesti Jósep
ráð sitt og gekk að eiga Jóhönnu
Jónasdóttur Thorsteinsson, frá
Geysisbygð í Nýja-íslandi. For-
eldrar hennar voru landnemar í
þeirri bygð, ættuð úr Skaga-
fjarðarsýslu — Jónas Thorsteins
son, frá ípishóli í Seiluhreppi,
og kona hans Lilja Friðfinns-
dóttir, frá Kolbeinsdal í Hóla-
sókn.
Jósep settist að um haustið
með konu sinni norður í Geysis-
bygð; þau byrjuðu búskap sinn
í Ólafsdal, en fluttu þaðan eftir
nokkur ár á bújörð nokkru
stærri, að Brekku, skamt fyrir
austan Árborg, og bjuggu þar
síðan.
Samvist þeirra hjóna var ljúf
og blessunarrík. Jóhanna er
greind kona, hagsýn og stjórn-
söm; hún studdi mann sinn með
ráðum og dáð í gegnum öll bú-
skaparárin.
Andlegt heimili áttu þau í
Geysissöfnuði. Jósep studdi söfn
ATTENTION FARMERS
AND LIVESTOCK OWNERS
Conlrol Contagious Abortion
Vaccinate heifer calves between the ages of four to eight monthe
with Strain 19. Secure the services of your nearest veterinarian.
Organize a neighborhood vaccination day and reduce vaccination
costs. A grant of $1.00 per head will be paid for each heifer calf
vaccinated.
Dehorn Commercial Cattle
Reduce carcass damage. Increase sale value. Avoid the $2.00
per head marketing penalty charged against all cattle weighing
over 400 lbs. marketed with horns. Use Caustic on young calves;
calf dehomers for calves up to eight months of age; regular
dehorners for older animals. Your Agricultural Representative
will löan you dehorners.
Auclion Sales
Sales organized by Manitoba Breeders’ Associations will be
held at the Winter Fair Building, Brandon, as follows:— Sales
start 1:00 p.m.
Wednesday, October 18 — Aberdeen Angus Ass’n. — Bulls and
females.
Thursday, October 19 — Sheep Breeders — Rams and ewes.
Friday, October 20 — Swine Breeders — Boars and gilts.
Auclion Sale oí United Kingdom
FOUNDATION BREEDING STOCK
SHORTHORNS, ABERDEEN ANGUS, HEREFORDS
RED POLLS, JERSEYS, AYRSHIRES, LARGE
WHITE PIGS, SUFFOLK SHEEP — Proceeds in aid of
live stock producesr who suffered losses dwring the Red
River Valley Flood.
1:00 p.m., SATURDAY, OCTOBER 21st. 1950
WINTER FAIR BUILDING — BRANDON
For catalogues and further particulars, write: —
Live Stock Branch — 137 Legislative Buildings, Winnipeg.
uðinn mæta-vel; hann lagði
gjörva hönd á sumt smíðið, sem
vandaðast var innan stokks í
kirkjunni, þegar hún var bygð;
þar á meðal altarið, að mig minn-
ir, og prédikunarstólinn. Hann
var organisti þeirrar kirkju í
tíu ár eða lengur. Jósep var nýt-
ur maður í sinni bygð; reyndi
þó aldrei að trana sér fram, en
gegndi vel þeim störfum sem
honum var trúað fyrir. Ýms
nefndarstörf hafði hann á hendi
fyrir bygðina eða söfnuðinn; var
í skólanefnd árw.m saman.
Jósep var dagfarsgóöur mað-
ur; þýður í sambúð og góðlynd-
ur; sjaldan fjölorður um trúar-
efni, en trúmaður eins fyrir því.
Hann lifði eftir orðum Hall-
gríms Péturssonar, „Hrein sé
trú í verkunum fróm“. Hann var
bindindismaður alla æfi og laus
við alt óhóf; orðvar með afbrigð-
um; það kom örsjaldan fyrir,
eða helzt aldrei, að honum hryti
blótsyrði af munni.
Jósep hafði yndi af söng; unni
og skáldskap, og bókmentum
yfirleitt, og alls konar fróðleik.
Hann lærði þýzku mitt í búskap-
arönnum norður í Geysisbygð,
tilsagnarlaust að heita mátti.
Allmikið af kvæðum kunni hann
utan að; en sú ment er nú að
leggjast niður hér vestan hafs.
Börnum sínum veitti Jósep á-
gæta tilsögn í íslenzku; kom
þeim og vel áleiðis í sönglist,
unz aðrir kennarar tóku við.
Hann hafði góða kensluhæfi-
leika.
Vel verki farinn var Jósep, en
ekki gróðamaður að sama skapi.
Komst þó vel af. Heimilið ekki
stórt, en þriflegt, og búskapur
eftir því.
Heilsufar Jóseps bilaði smám
saman síðustu árin. Læknar gátu
lítið fyrir hann gjört, en fundu
þó um síðir orsökina; það var
maga-krabbi, sem að honum
gekk. Var Jósep þá fluttur á
sjúkrahús að Gimli, og lézt þar
8. dag nóvember mánaðar, árið
1947, 76 ára gamall. Hann var að
læra kvæði sér til afþreyingar í
banalegunni.
Börn þeirra hjóna, sem upp
komust, eru þessi: —
Stefán Valdimar; býr með
móður sinni á landi nálægt Ár-
borg, Manitoba.
Lilja María; vinnur á sendi-
herraskrifstofu Canadastjórnar í
Osló í Noregi. Eitt af störfum
hennar er að þýða fréttir og
ritgjörðir úr íslenzkum blöðum.
Baldur Franklin; „Lieut.-
Commander" í sjóliði Canada-
Manneldi og heilsufar í fornöld
Manneldi og heilsufar í forn
öld. Eftir próf. Skúla Guð-
jónsson, dr. med. Útg.: Isa-
foldarprentsmiðja h.f.
VITAMIN og vaneldissjúkdóm-
ar eru nú á tímum orð á allra
vörum. Fermingarbörnin kunna
jafnvel mörg meira hrafl úr
fjörefnafræðum en úr fræðum
Lúthers. Sú var tíðin, og hún er
ekki langt að baki, að þessi nöfn
voru óþekkt öllum almenningi,
og jafnvel læknarnir vissu varla,
hvað var átt við með þeim. Þeg-
ar við Skúli Guðjónsson vorum
að lesa læknisfræði við Háskóla
íslands á fyrsta áratugnum, sem
sú virðulega stofnun starfaði,
lásum við lífeðlisfræði 5—600
blaðsíður á lengd, en þar var
rúmlega hálf blaðsíða helguð
þeim dularfulla flokki efna, sem
kölluðust vitamin og menn vissu
þá lítið annað um en það, að
nafnið var til orðið af misskiln-
ingi, þessi efni áttu ekkert skylt
við amínósýrur, eins og höfund-
ur þess hafði haldið. Síðan eru
liðin 30 ár og á þeim tima hefir
svo mikið verið um þessi efni
ritað, að fylla myndi heila bóka-
hlöðu og hana stóra og stafrófið
allt frá A til Ö endist varla til
að aðgreina þau.
Það féll í hlut Skúla Guð-
jónssonar, bóndasonar norðan úr
Hegranesi, að verða einn þeirra
smiða, sem drógu að og tegldu
til efnið í þessa nýju vísinda-
grein, fyrst sem lærisveinn og
samveíkamaður próf. Fredricia
í Kaupmannahöfn, síðan upp á
eigin spýtur sem prófessor í heil
brigðisfræðum við háskólann
nýja í Árósum. Hann hafir mct-
að líf margra kynslóða eftir
strangari reglum en nokkur Sta-
lín eða Hitler, en að vísu hafa
þegnar hans verið naggrísir,
stjórnar. Býr í Halifax, Nova
Scotia. —
Læt ég svo staðar numið, og
kveð bróður minn með orðum
Jónasar Hallgrímssonar:
„Svo er um æfi
öldung manna
sem um sumar-
sól fram runna:
hníga þeir á haustkvöldi
hérvistardags
hógl'ega og blíðlega
fyrir hafsbrún dauða.
Vaka þá og skína
á vonar-himni
alskœrar stjörnur,
anda leiðtogar“. —
TIL FINNBOGA HJÁLMARSSONAR,
á níutíu ára afmæli hans,
16. september — 1950 ^ 1
Léttur yfir lífsins bárur
lyftir þér með gleðibrag
og níutíu ára ungur
eifþví með oss nú í dag.
Það má sjá á löngu-leiðum
lífsins eftir níutíu ár,
fftðfrtmjlestrá verða fætur fúnir
og funabjarminn æði smár.
Það er gaman, góði vinur,
að gleðjast með þér þessa stund,
glæða yl og góðs að minnast
gull þó sé ei fært í mund.
Þegar sólin brosir bjarta
og blómin anga foldu á
þá er stundum margs að minnast,
myndir rísa úr tímans sjá.
í skauti lands og blómdbeða
er blærinn hjalar létt og rótt,
„æðstur drottinn hárra heima“
heillum stafar dag og nótt.
Þar er mannsins Mímisbrunnur,
máttur alls sem gera skal,
aflið sem að andinn teigar
og öðlast fegurst strengjaval.
Þeir, sem unna foldu fagri,
fegurð lífsins töfrast af,
standa nærri drottins dyrum
og dásemdunum er hann gaf.
Undirvitund manns og megin
mætti þessum veitir skjól
og þroskar hann í þúsund liðu
við þagnarinnar helgistól.
Þannig safnar andinn auði
andlegum, sem þroska ber
og greiðir veg að stefnu og starfi,
— er stillivísir mér og þér.
En því er ekki þannig farið
með þig, sem hillum nú í dag,
þú ert enn á fótum fimur,
frjáls og hress með gleibrag.
Andinn er af óði ríkur,
andinn þeytist vítt um höf,
andinn málar önnum kafinn,
andinn lyftist yfir gröf.
Þú átt ennþá afl í æðum
og ótál margt sem kallar hér
er framundan til starfs að strita
því stundin ekki komin ,er.
Gleymdu aldrei, gleymdu Elli,
gleðifálkinn teigðu enn
eins og þér er létt og lagið,
—lofar bœði guð og menn.
Leiktu enn á Ijóðastrengi,
láttu pennan stúlka þinn
sagnafróðleik, söguþætti
um sjó og land og himininn.
Seinna, þegar tíu tugir
talin verða árin þín
komum við og kveðum meira
kátir meðan sólin skín.
Hugumstóri dáðadrengur!,
drottinn vaki yfir þér, 1
blessi þig og börn þín líka,
sem bera þig á örmum sér.
DAVÍÐ BJÖRNSSON
rottur og hvítar mýs, sem óneit-
anlega eru meðfærilegri tilrauna
dýr heldur en mannskepnan. En
tilgangur allra slíkra rannsókna
og tilrauna er þó miðaður við
hana, þroska hennar og fram-
tíðarheill, enda eru áhrif mis-
munandi manneldis lokastig
allra fjörefnafræða.
Dr. Skúli hefir staðið fyrir stór
felldum rannsóknum á nútíma
manneldi einkum á Færeyjum,
en sem sannur niðji söguþjóðar-
innar skilur hann það manna
bezt, að fullnaðarsvar við ýms-
um spurningum manneldisfræð-
innar fæst ekki nema með rann-
sókn, sem nær yfir aldir og tek-
ur til áhrifa samskonar matar-
æðis kynslóð eftir kynslóð. Til
þess þarf mjög mikla og víðtæka
þekkingu á sögulegum heimild-
um, glöggskyggnt auga og í-
myndunarafl, sem skapar sér heil
steypta mynd úr slitróttum
dráttum. Hin nýja bók dr. Skúla
um manneldi og heilsufar í forn-
öld á Norðurlöndum sýnir það
ljóst, að höfundurinn hefir alla
þessa kosti til að bera. Ég efast
um, að fram hjá honum hafi far-
ið nokkurt það atriði í öllum ís-
lenzkum fornbókmenntum sem
snertir mataræði, matargeymsiu
og borðsiði, en um allt þetta
fjallar bók hans. Að vísu hefir
hann staðið að því leyti betur
að vígi en flestir aðrir, sem nú
hefðu tekið sér samskonar verk
á hendur. Hann er alinn upp á
íslenzkum sveitabæ, þar sem enn
var fylgt aldagömlum venjum
um allt sem mataræði snertir,
enda vitnar hann um þetta oft
til bernskuheimilis síns. Á einu
furðar mig þó í því sambandi.
Hann virðist aðeins þekkja
mjólkurbyttur, en ekki trog, sem
ég hygg, að eigi sér miklu lengri
sögu en bytturnar. Úr þeim var
rennt með því að halda rjóman-
um eftir með handarjaðrinum.
Hinn mikli vísindamaður og
spekingur Alexis Carrel efast
um það í bók sinni „Man the
Unknown“, að ýmis þau mat-
væli, sem framleidd eru með
nútíma-aðferðum, séu jafngild
að hollustu þeim sams konar teg
undum, sem áður fengust úr
skauti náttúrunnar án þess, að
mennirnir gripu fram í rás með
því að þvinga hana til aukinna
afkasta og örlætis. Dr. Skúli
færir að því margs konar
rök, að þessi efi sé ekki ástæðu-
laus. Niðurstöður hans eru í
stytztu máli þær, að forfeður
vorir hafi yfirleitt fengið nóg
af öllum fjörefnum í þeirri dag-
legu fæðu, sem þeir bjuggu við,
og að hörgulsjúkdómar hafi ver-
ið fátíðir í venjulegu árferði.
Hann bendir réttilega á það, að
Norðurlandamenn víkingaaldar-
innar sigldu skipum sínum yfir
sollin höf og brutust til valda eða
stofnuðu nýlendur á Bretlands-
eyjum, Normandí, Sikiley, ls-
landi og í Vesturheimi, auk þess
sem þeir lögðu leið sína í Austur
veg þvert yfir meginland Ev-
rópu. Slík afrek hefðu varla ver-
ið unnin af aukvisum, veikluð-
um af margra alda vitamínskorti
og hverskyns hörgulsjúkdómum.
Dr. Skúli hefir í meira en ald-
arfjórðung alið aldur sinn í fram
andi landi og ritað jafnan á er-
lendu máli. Þó er hann einn af
snjöllustu rithöfundum á ís-
lenzku, skrifar meitlað og fallegt
mál, oft með skáldlegum tilþrií-
um, enda er hann góður hag-
yrðingur. Bók hans er því ekki
þurrt og strembið vísindarit,
heldur blátt áfram skemmtileg
aflestrar, og á ekki aðeins erindi
til þeirra, sem hafa magann fyr'
ir sinn guð, heldur og allra
þeirra, sem unna þjóðlegum
fræðum og þekkingu á lífi li®"
inna kynslóða.
P. V. G. KOLKA
Mbl. 6. sept.
Langferðaskipið var rétt komið
af stað, þegar hann fékk skeyti-
í því stóð: „Guð varðveiti Þ’-S
frá þinni elskandi eiginkonu.“