Lögberg - 18.01.1951, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 18. JANÚAR, 1951
SÍMON DALASKÁLD
(Úlvarpserindi)
Eftir ÁRNA G. EYLANDS
Góðvinur tfyinn Árni G. Eylands stjórnarráðsfulltrúi í ReyJcjavík,
sendi mér með flugpósti erindi pað, sem hér fer á eftir til birtingar
í Lögbergi og hefir það eigi áður verið prentað; kom petta sér vel,
ekki sízt með hliðsjón af htnu sívaœandi ritsmíðahalUeri hér vestra.
pökk sé Árna fyrir hugulsemina. —Ritstj.
Hugurinn leitar norður og
heim í Skagafjörð. Hann skoprar
45 ára skeið, en fer hvorki að
eyktamörkum né árstíðum —
það er ekkert aðalatriði, en ég
nem staðar við eina bernsku-
minningu. Meginþáttur hennar
er svo skýr, að hitt hverfur,
tímatalið verður mér óljóst,
hvort það var á útmánuðum eða
öðrum tíma árs, en árið 1904
var það víst.
Símon Dalaskáld er gestur í
Viðvík. Hann situr á rúmi í mið-
baðstofunni, kveður, yrkir og
segir sögur. Hann er öllum au-
fúsugestur, fólkið safnast um
hann eftir því sem störfin leyfa,
og allir hlusta með ánægju. Pró-
fasturinn kemur fram úr Vest-
urhúsinu og frú Jóhanna staldr-
ar líka við í baðstofunni. Við
krakkarnir fáum hver sína vísu.
Mín var leirburður og hún er
mér týnd. Stúlkurnar fá sinn
mæli fullan og ein þó mest —
„er mér sýnist Lukkulík loga
rínar indæl brík“ segir Símon.
Um prófastinn, séra Zophonías
Halldórsson, kveður hann 3 vís-
ur samstæðar:*
Harla vitur Viðvík situr núna,
heiðri sífellt sveipaður
Zophonías prófastur.
Vill um svæði sanna glæða
trúna,
mennt og gæðum marskreyttur
mikill ræðusnillingur.
Stríðir herkinn herrans merkjum
undir.
Sálarsterkan brand og bar
bezt um verkastundirnar.
Símon er í essinu sínu.
Margt er umbreytt síðan þetta
var, og ef til vill er þjóðin gjör-
breytt, ef til vill ekki.
„Nú lítur enginn maður í
kvæðabók lengur“, sagði merk-
ur Húnvetningur við mig ný-
lega. Við vorum staddir í bóka-
búð og hann var að kaupa 2
eintök af ljóðmælum Símons
Dalaskálds.
Hinir andlegu innviðir þjóð-
arinnar eru ef til vill breyttir,
þeirri meltingu er svo mikið og
misjafnt boðið. Sumir eru inn-
viðirnir ofreyndir, aðrir ef til
vill fúnir fyrir tímann, af að-
gerða- og áreysluleysi. — Og þó
eru breytingarnar ef til vill
meiri í orði en á borði. Þegar
ég nú handleik nýútkomin ljóð-
mæli Símonar finnst mér ekki
nema skammt um liðið *síðan
hann sat í baðstofunni í Viðvík
og kvað fyrir fólkið. Ég er aftur
lítill og myrkfælinn drengur og
sit í fjósgeilinni hjá Bjarna
fjósamanni, sem er að láta í
meisana handa kúnum og hann
•Ég mundi eigi nema miCvísuna, en
Sigurður Gíslason, sem þá, var ungl-
ingur i Viðvík nokkru eldri en ég, hefir
nú sent mér þœr allar ásamt fieiri
visum, er Simon kvaC þá I Viðvík.
segir mér fornaldarsögur Norð-
urlanda og kveður fyrir mig:
Hilmir nefndist Hreggviður,
hér á byrjar saga,
Garðaríki ráðhagur
réði forðum daga.
Ríkur bæði og vinsæll var
vísir máttardigur,
hvar sem hermanns brandinn
bar
buðlung hafði sigur.
Hver getur skýrt hvað veldur
að þessar eða aðrar vísur lifa
enn í minni manns áratug eftir
áratug og aðrar eru gleymdar,
sem hefðu átt að fylgja sömu for-
lögum um minni eða gleymsku.
Því festizt siglingavísan:
Rauk glymandi Ránarmey,
reimdi band og þylja,
undan landi flana fley
fokkur þandi kylja. —
í minni mínu, daladrengsins,
sem aldrei hafði á sjó komið, en
allar aðrar vísur úr sömu rímu
hurfu í djúp þagnar, að kveð-
skap Bjarna loknum.
Hvað veldur að slík vísa kveð-
in ungum sveini einu sinni, fylg-
ir honum æ síðan um lönd og
höf, himinhvolf og heimsálfur,
en svo margt annað sem frekar
þurfti að muna, gleymist og
verður ekki tiltækt hvað sem á
liggur. Hver getur svarað þessu?
Ef ég ætti að reyna að svara,
myndi ég segja, að það sé ís-
lendingseðlið, sem hér er að
verki og segir til pín. Uppeldi
þjóðarinnar um aldir við kröpp
kjör, en kóngaljós minninga og
sagna, er lýsti í húmi og kulda.
Þjóðin kvað sér til hita bæði
andlega og líkamlega. Áhrifum
þess verður ekki útrýmt á fá-
einum áratugum, í lífi eins ætt-
liðs. — Sem betur fer verður
það ekki. Og enn getur það kom-
ið fyrir, að einstaklingar og jafn-
vel þjóðin öll þurfi að kveða sér
til hita — og þá er og verður
gripið til vísunnar.
Jónas Hallgrímsson útrýmdi
ekki rímunum, hann gekk ekki
að rímaskáldunum dauðum, og
hann hefir vafalaust aldrei ætl-
að sér þá dul. Hann kvað nýtt
vor inn í tímatal þjóðlífs og at-
hafna. Öldur rísa og hníga. Hinn
mikli nýgræðingur dafnaði í
jarðvegi rímnanna, en eyddi
ekki því kjarri og lyngi, sem
þær voru þjóðinni til þrautbeit-
ar. Rímurnar reyndust skjól-
gróður nýs sáðlendis.
Sjálfur söng Jónas aldrei inni-
legar né náði hjarta þjóðarinn-
ar en í vísum sínum:
Sáuð þið hana systur mína. —
Hættu að gráta hringagná. —
Vorið góða grænt og hlýtt, — og
Enginn grætur íslending. —
Og ég held að það sé engin til-
viljun, að Grímur Thomsen
Business College Education
In these modern times Business College
Education is not only desirable but almost
imperative.
The demand for Business College Educa-
tion in industry and commerce is steadily
increasing from year to year.
Commence Your Business TraintngImmediately!
For Scholarships Consult
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
PHONE 21 804 69P SARGENT AV *. WINNIPEG
kveður eftir Jónas látinn í ó-
sviknum rímnastíl hins nýja
tíma, og með mætti snildar sinn-
ar:
Þú sem áður foldar fljóð
fögrum ljóðum gladdir,
og til hreysti hraustum óð
hugi drengja kvaddir.
Minna gaman og yndi hefði
þjóðin af guðspjöllum Gríms, ef
enginn væri í þeim bardaginn, —
ef engin væri í þeim ríman,
hvorki þessi erfiríma um Jónas
Hallgrímsson né t. d. hin stutta
ríma um Svein lækni og Kóp.
Húnvetningurinn sagði við
mig að nú liti enginn maður í
ljóðabók. En það skyldi nú al-
drei vera svo, að vísan og ríman
standi nútímanum nær en marg-
ur hyggur? Það er líklega rétt
að ungu mennirnir með hjólin í
höndunum fari hægt í það að
lesa hátíðleg ljóð, og ungu stúlk-
urnar, sem hafa kvikmyndina
mest til fyrirmyndar, sofna ekki
með Kristján undir koddanum.
En sá æskulýður, sem svo er
um kann furðu oft enn að meta
hið stutta og hraða form vísunn-
ar — án málalenginga og hátíð-
legheita. — Við sem höfum lifað
Símon Dalaskáld, Þorstein
Erlingsson, Alþingisrímurnar,
Rammaslag Stefáns G., Ólafsrím
ur Grænlendings og rímur af
Oddi sterka, sem Örn Arnarson
kvað 1932, við mættum gerst
vita, að ríman hefir aldrei dáið,
aldrei misst gildi sitt né vin-
sækiir með þjóðinni. Hitt er svo
annað mál, að ríman hefir mann-
ast á heimsins hátt með þjóð-
inni, um málfar, hugsun og
hugðarefni, og þó er hún eigi
síður þjóðleg í dag og verður á
morgun.
Fyrstu kynni mín af skáld-
skap var kveðandi Bjarna í fjós-
geilinni og ein fyrsta minningin
er heimsókn Símonar, hins síð-
asta fulltrúa hinnar fornu rímu.
En nálæg þeirri minningu er
minningin um Alþingisrímurn-
ar, um svipað leyti, svo vel víxl-
þingisrímurnar voru kveðnar á
hverju heimili í sveitinni. Það
var eðlilegur og sjálfsagður
hlutur að ég lærði þær, að mestu
utanbókar — af fólkinu á heim-
ilinu — en ekki af bókinni —
og þannig hygg ég að það hafi
verið með velflesta unglinga í
nágrenni mínu.
Þegar vér hugleiðum þetta,
og að Símon kveður fram á ann-
an tug þessarar aldar — að þá
er enn uppi meðal vor fullgildur
fulltrúi hins aldagróna rímna-
kveðskapar — frábær um
margt — þá er ekki að furða
þótt hin stutta og meitlaða vísa
og hin létta ríma eigi enn nokkra
samleið með þjóðinni og sam-
rýmist jafnvel betur önn og
hraða aldarinnar heldur en hinn,
ef til vill efnismeiri og hátíð-
legri ljóðakveðskapur, og þann-
ig er það vissulega.
----☆----
Það hallar austur af Vatns-
skarði. Fjörðurinn opnast breið-
ur og skínandi. Við fórum fram
hjá Víðimýrarseli og móanum
þar, sem Stefán G. grét ungur
að aldri, er hann sá á bak jafn-
öldrum sínum ríða suður til
skólanáms. Og þarna eru rústir
beitarhúsanna frá Brekku þar,
sem Bólu-Hjálmar leitaði skjóls
sín síðustu ár, og dauðans að
þeim liðnum.
Oss ber yfir til Blönduhlíðar.
Til suðurs blasa við Skagafjarð-
ardalir. Já, margur kynlegur
kvistur er runninn úr þessari
jörð, sem gerði svo harðbýlt við
höfuðskáldin tvö, að annar dó í
béitarhúsum, en hinn var bor-
inn út á auðnir Vesturheims.
Hér ólst Símon Dalaskáld upp,
hér dvaldi hann ævina alla —
þótt víða reikaði hann til fanga
og hér dó hann á sveit sinni —
betur gekk það honum ekki í
lífinu — á'því herrans ári 1916,
eftir 72 ára vegreisu við hárla
misjöfn kjör og kosti.
Upp ég vóx sem annað blóm,
öllum sviftur kvölum,
skáldmæltur að skatna róm
í Skagafjarðardölum.
Framhald á bls. 7
Unnið fram á nóff yið síld og karfa
Sæmilegur síldarafli í gær. — Engir bátar fóru á sjó í gærkveldi
í gær var óvenju mikið annríki á Akranesi og var unnið
fram á nótt í gærkvöldi við hagnýtingu sjávarafurða. Er
vinnu við karfann var hætt í gærdag urðu flestir að halda
áfram að vinna við að koma síldinni í frystingu og verka
hana, en bátar voru á sjó í fyrrinótt og öfluðu sæmilega
Þó afli væri misjafn.
Verið er nú í óða önn að vinna
úr karfaafla úr síðustu veiðiferð
Bjarna Ólafssonar og unnið í öll-
um þremur frystihúsunum dag-
langt við það.
Þegar karfavinnunni lauk í
gær fóru fæstir heim úr vinnu,
heldur tóku til við síldarvinnu.
Öfluðu Akranesbátar um 1000
tunnur í gær og af því komu um
700 til Akraness en þrír bátar
fóru með afla sinn til Reykja-
víkur, vegna annríkis heima
fyrir.
Fimmtán bátar frá Akranesi
voru á sjó í fyrrinótt. Veður var
ekki sem bezt og varð að draga
netin fyrr en venjulega. Mældu
bátar þó víða mikla síld og yfir-
leitt var afli góður þó stutt hefði
legið.
Flestir bátanna komu heim
með 40—60 tunnur, en nokkrir
með um og yfir 100 tunnur.
Þrír bátar fóru með síldina til
Reykjavíkur, Sigurfari, Farsæll
og Sigrún. Sigrún var aflahæst
Akranesbáta með 115 tunnur, en
Sigurfari næstur með 110.
Bátar sem til Reykjavíkur
fóru lögðu tveir upp síld til
frystingar í frystihúsi S. í. S. á
Kirkjusandi, en einn hjá Fisk-
iðjuveri ríkisins.
Afli annara báta var frystur
heima á Akranesi, það er að
segja sá hluti sem ekki fór til
að fylla flutningaskipið FELL
sem lagði af stað með ísaða síld
til Þýzkalands um fimm leytið
í gær.
Með skipinu fóru 1060 tunnur
af ísaðri síld og 10 tunnur af
frosinni síld sem sent er til
reynslu. Er mikill áhugi í Þýzka
landi fyrir kaupum á ísaðri og
Hugsað til íslendinga vestanhafs
Sextán sjálegar m y n d i r
skreyta forsíðu Lögbergs, 3. á-
gúst 1950, og er Fjallkonan þar
efst og mest áberandi. En þetta
eintak blaðsins, sem er 48 blað-
síður, í þess venjulega stóra
broti, er helgað sérstaklega 75
ára hátíðinni til minningar um
landnám íslendinga í Vestur-
heimi.
Ritstjóri Einingar minnist ó-
gleymanlegra stunda, er spor
hans lágu stundum síðla dags,
á unaðsríkum kvöldum, hér og
þar um Nýja-ísland, niður við
Winnipegvatnið, fram hjá Sandy
Bar, og víðar á þeim slóðum, þar
sem tróðu fætur fyrstu íslenzku
landnemanna. — Honum varð
því hugsað vestur á þær slóðir
einmitt nú, er tápmikil kynslóð
íslendinga vestanhafs minntist
landnámsins fyrir 75 árum, og
afreka feðranna.
I forustugrein Lögbergs, segir
ritstjórinn, Einar Páll Jónsson,
meðal annars þetta:
„Saga þeirra (frumbyggjanna)
varð hvort tveggja í senn átak-
anleg mannraunasaga og glæsi-
leg kraftaverkasaga. Og beri
hún ekki lifandi vitni norrænu
lífsþoli og norrænni þróttlund,
hvað gerir það þá? . . .
Minnisvarðar ,,eru reistir og
myndir greyptar í marmara, og
hefir hvort tveggja sitt tákn-
ræna gildi, en sá verður minnis-
varðinn haldbeztur og stendur
af sér flestar ágjafir, er menn-
irnir með nytsömu ævistarfi
reisa sér sjálfir. Átök frumherj-
anna breyttu villimörk í frjó-
samt akurlendi, og það út af fyr-
ir sig, er vert órjúfandi þakkar,
en þó er hitt meira um vert, hve
frumherjarnir lögðu mikla á-
herzlu á það, að rækta í brjóst-
um barna sinna trúnað við
manndyggðir og vitsmunalegan
þroska“.
í hinu. ágæta ávarpi Fjall-
leggst hið gamla og nýja. Al-
konunnar segir svo, meðal ann-
ars:
„Veganesti átti ég samt, sem
þjóð mín hafði verið að bræða
saman frá upphafi og það fékk
ég ykkur í ríflegum mæli. Þar
1 voru glöggsýni lögsögumann-
anna, speki Njáls, handtök Grett-
is, tryggð Bergþóru, ritfimi
Egils og Snorra, föðurlandsást
Gunnars, skörungsskapur Guð-
rúnar, þol Skarphéðins, göfug-
lyndi Hrafns á Eyri, hugsjónir
Jóns Sigurðssonar, og margt
margt fleira, sem myndar ís-
lenzka menningu“.
íslendingar vestanhafs geta
litið sigurglaðir yfir farinn veg.
Þeir unnu sér til frægðar, gerðu
hróður heimaþjóðarinnar mik-
inn meðal voldugrar og æsku-
hraustrar þjóðar, og þeir hafa
unnið landinu, sem þeir námu
allt hugsanlegt gagn, og hlotið
oft fyrir það hin sterkustu lofs-
orð forustumanna þjóðarinnar.
Þeir hafa reynzt hinir beztu inn-
flytjendur og hin beztu vitni
heimaþjóðarinnar. Ekki sízt fyr-
ir það, hefir hún í smæð sinni
fengið virðingarsess meðal vold-
ugra þjóða.
Ungir námsmenn í Ameríku,
af íslenzku bergi brotnir, eiga
sína skemmtilegu sögu. Margir
hafa þeir skarað fram úr, og oft
hefir nafn íslands verið nefnt
í ræðu og riti í sambandi við af-
rek þeirra og dugnað.
Fyrir framan mig liggja tvö
eintök af Lögbergi, auk þess, er
áður var getið. Á forsíðu þessara
blaða eru myndir af tveimur
fallegum yngismeyjum. Báðar
hafa þær skarað fram úr. Báðar
eru þær bráðgáfaðar, segir Lög-
berg. Önnur þeirra Stefanía
Lifmann, fædd í Árborg 4. júní
1927, hefir nýlega fengið þúsund
dollara verðlaun til framhalds-
náms í heilsufræði. Hún er út-
lærð hjúkrunarkona og hefir
hlotið hjúkrunarkonuskírteini
við almenna heilsuvernd.
Hin heitir Gloria Olive Sivert-
son. Hún er aðeins 23 ára, tók
próf (Bachelor of Arts) við Mani-
toba-háskólann, árið 1948, og
fékk ágætis einkunn. En árið
sem leið útskrifaðist hún úr
sama háskóla, bæði í hljómlist
og uppeldisfræði. Þá varð hún
kennari í hljómlist, stærðfræði
og ensku, við skóla í Winnipeg,
en stundaði þá jafnframt nám
við Manitobaháskólann, og hlotn
aðist við próf enn nýr vegsauki
á sviði hljómlistarinnar.
Þetta eru nú aðeins tvö nær-
tæk dæmi, en frá því að ég fyrir
meira en 30 árum tók að lesa
Lögberg, hefir blaðið flutt svip-
aðar fréttir mjög iðulega af
dugnaði og afreksverkum ungra
námsmanna í Ameríku, sem átt
hafa og eiga íslenzka foreldra.
Sá skerfur er góður, þótt ekki
kannske ýkja stór að vöxtum til
samanburðar við amerísku þjóð-
ina, sem Island hefir lagt til
menningar þeirrar ungu og
miklu þjóðar. íslenzku landnem-
arnir færðu henni slíka gjöf.
Péíur Sigurðsson,
(Jólablað Einingar 1950)
frystri síld héðan og vilja Þjóð-
verjar senda togara hingað til
að sækja síldina.
Halda áfram síldveiðum.
Flestir Akranesbátar munu
halda síldveiðum áfram til ]óla
til að byrja með. Verði lítið um
síld eftir hátíðarnar munu flest-
ir fara í slipp, þar sem 3 vikna
til mánaðar aðgerð bíður nú yfir
leitt bátanna, áður en vetrarver-
tíðin getur hafizt.
Mun þá meirihluti janúar-
mánaðar hjá flestum fara til við-
halds, enda er minnkandi áhugi
meðal sjómanna og útgerðar-
manna fyrir róðrum í janúar.
—TÍMINN 10. des.
GAMAN og ALVARA
„Maður fyrir borð“, hrópaði
ungur sjómaður í fyrstu ferðinni
sinni.
Skipið var stöðvað og mikið
fát ríkti.
Ungi maðurinn fór til sjó-
mannsins og sagði: „Afsakið,
herra, það var ekki rétt, þegar
ég sagði, að maður hafði fallið
fyrir borð“.
„Guði sé lof“, sagði skipstjór-
inn og gaf merki um að halda á-
fram á fullum hraða.
„Já“, sagði ungi sjómaðurinn.
„Það var kona“.
☆
Ameríkani og Soti voru að
ræða um vetrarkuldann í Norð-
ur-Skotlandi.
„Það er ekkert, samanborið
við kuldana í Bandaríkjunum“,
sagði Ameríkaninn. „Ég man
einn vetur, þegar kind, sem var
að stökkva yfir girðingu gadd-
fraus skyndilega í hel á leiðinni
og var kyrr í loftinu yfir girð-
ingunni eins og ísmoli“.
Já, en maður“, svaraði Skot-
inn. „Þetta brýtur í bága við
þyngdarlögmálið“.
„Ég veit það“, svaraBi Ame-
ríkaninn. „En þyngdarlögmálið
var frosið líka“.
☆
„Gaman 'að sjá þig, gamli
minn, geturðu lánað mér tíu
krónur?“
„Því miður, góði, ég hefi ekki
eyri á mér“.
„En heima?“
• „öllum líður vel, þakka þér
fyrir, ágætlega“.
GEKANIUMS
18 VUIEtlES 15c
Everyone interested • n
houseplants should plant
a packet or two or our
Geranium Seed. We offer
a gorgeous collection
containing Dazzling Scar-
let, Flame Red, Brick
Red. Crimson, Maroon,
Vermilion, Scarlet, Sal-
mon, Cerise. Orange-Red.
Salmon - Pink, B r i g h t
Pink, Peach, Blush Rose,
White, Blotched, Varie-
gated, Marglned Easy to grow from seed
and often bloom 90 days after planting.
(Pkt. 15c) (2 for 25c) postpaid. Plant now.
SPECIAL OFFER: 1 pkt. as above and 5
pkts of other Choice Houseplant Seeds. all
different and easily grown in house.
Value $1.25, all for 60c postpaid.
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
BARUGATA 22 REYKJAVÍK