Lögberg - 17.05.1951, Síða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 17. MAÍ, 1951
5
AHLGAiH/iL
■WENNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
BLAÐA- OG TÍMARITAGJÖF SÉRA EINARS
STURLAUGSSONAR
Þessar síðustu vikur hefir
hugur minn oft hvarflað til Pat-
reksfjarðar og þeirrar stórgjafar
presturinn þar, séra Einar
er
Sturlaugsson, sæmdi Manitoba-
háskólann og um leið okkur
Vestur-íslendinga, s a f n 7 0 0
blaða og tímarita. Mér finst svo
mikill höfðingsskapur, svo mik-
ill drengskapur liggja að baki
þessarar gjafar að ég get ekki
orða bundist.
Séra Einar hefir varið öllum
tómstundum sínum í 17 ár til að
safna öllum blöðum og tímarit-
um, sem gefin hafa verið út á
Islandi fram til ársins 1950.
Hver, sem finnur ánægju og
gleði í því að eiga góðar og fá-
gætar bækur fær skilið hve
feikna mikið verk liggur í þvi
að ná saman safni sem þessu og
þar að auk fylgja því mikil pen-
ingaútlát. Þessi maður hefir orð-
ið að leggja á sig óteljandi ó-
mök, ferðir og bréfaskriftir, en
hann hefir ekki talið það eftir
sér, því þegar menn vinna að
hugðarmálum sínum, verður öll
áreynsla sem leikur.
Ég get séð hann í huganum
þar sem hann er að hagræða
þessum vinum sínum á bóka-
hillunum, bæta blöðin, telja
þau saman, sjá um að þau kom-
ist heil í höfn. Af þessum 700
blöðum og tímaritum eru yfir
400 heil (complete). Ég get líka
skilið þann fögnuð sem safnar-
inn finnur þegar honum tekst
eftir langa leit að finna blað eða
eintak af riti sem lengi hefir
vantað.
Safn sem þetta er fyrirferðar-
mikið. Sum tímarit og blöð hafa
vitanlega verið skammlíf en
önnur langlíf eins og til dæmis
Skírnir, tímarit hins íslenzka
Bókmentafélags, sem komið hef-
ir út síðan 1827 — 123 bækur.
Séra Einar skýrir frá því í
gjafabréfi sínu að í safninu sé
alt frá elzta blaði íslands. Á
þessu ári eru liðin 178 ár síðan
Islendingar hófu blaðaútgáfu.
Magnús Pétursson sýslumaður
hóf útgáfu tímarits 1773. Það var
skrifað á dönsku og hét Islanske
Maaneds Tidender, var prentað
í Hrappsey og í Kaupmanna-
höfn og kom út í þrjú ár. Fyrsta
blaðið sem gefið var út á ís-
lenzku var rit Lærdóms- og
Listafélagsins 1779—96, 15 bindi
aðallega undir forustu Jóns Ei-
ríkssonar konferensráðs. Þessi
Ht eru nú ófáanleg. Er mögulegt
0ð þau séu í þessu safni? Eða
Klaustur-Póstur Stephensens,
Ármann á Alþingi Baldvins Ein-
arssonar, Fjölnir, er markaði
tímamót í sögu íslands. Þó ekki
væri nema eitt þessara rita í
safninu væri það íslenzku deild-
inni hér stórmikill fengur, sem
seint verður fullþakkaður.
Ég sé gefandann búa þessa
gömlu vini sína undir ferð
þeirra vestur um haf. Bækur
geta orðið manni óumræðilega
kærar og það er hart að sjá á
bak vinum sínum. Það er tóm-
legt heima eftir að þeir eru
farnir. Hann hefði líka getað
' selt safn sem þetta fyrir stórfé,
annað hvort til bókasafnara eða
annara safna, sem hafa fjárráð
til að geta keypt fágætar bæk-
Ur; það hefir okkar ungi háskóli
ekki. í húgum sannra bókavina
eru bækur helgir dómar, sem
'eiga að geymast þar sem þær
Verða mest til blessunar, og
stórir menn leggja mikið í söl-
Urnar fyrir hugsjónir sínar
Séra Einar Sturlaugsson skilur
mörgum mönnum betur þá hug-
sjón er til grundvallar liggur
stofnun íslenzku deildarinnar
v|ð Manitobaháskólann, eins og
ið fagra bréf hans sýnir:
MINNINGARORÐ:
Mrs. Helga Thomsen
„Þegar ég varð fyrst áskynja
þess stórhuga landa minna í
Vesturheimi, að stofna kenn-
arastól í íslenzkum fræðum við
Manitobaháskóla, sem ég tel lík-
legri til að vinna íslenzkri menn-
ingu gagn og sóma um ókomnar
aldir en nokkuð annað, sem Is-
lendingar vestan hafs hafa tek-
ið sér fyrir hendur í þeim efn-
um, og er þó margs góðs og
merkilegs þar að minnast, — og
með tilliti til þeirrar menning-
arbaráttu, sem Vestur-Islend-
ingar hafa háð nú um meira en
þriggja aldarfjórðunga-skeið,
mitt í þjóðhafi hins nýja
heims, — fann ég mig knúinn
ættarböndum til að rétta bræðr-
um mínum og systrum handan
hafsins hönd að heiman, og býð
hér með hinum væntanlega
kennarastóli í íslenzkum fræð-
um við Manitobaháskóla um-
getið blaða og tímaritasafn mitt
til eignar og varðveizlu, í þeirri
von og trú, að það verði ekki að-
eins samlöndum mínum þar
vestra styrkur stafur í menn-
ingar- og þjóðræknisbaráttu
þeirra, en veki einnig löngun er-
lendra manna til að kynnast tign
og fegurð íslenzkrar tungu.
Er þessi gjöf mín því framlag
Jnitt til viðhalds og eflingar
móðurtungu minnar meðal mil-
jónanna í Vesturálfu heims, en
jafnframt viðurkenningar- og
þakklætisvottur fyrir manndóm,
drengskap og færni ótal margra
manna og kvenna í Vesturheimi,
sem af íslenzku bergi eru
brotin“.
Allir bókavinir hér um slóðir
bíða með eftirvæntingu komu
þessara góðu gesta. Það er gott
til þess að vita, að á þessu ári
verður hafist handa að reisa
stóra og fullkomna byggingu
yfir bókasafn Manitobaháskól-
ans. Þar er íslenzka safninu ætl-
uð vegleg húsakynni, eins og
verðugt er. Vafalaust verður
safni séra £inars sérstaklega vel
fagnað, bókunum tekið mjúk-
um og varkárum höndum og
þeim skipaður sérstakur heið-
urssess í íslenzku deildinni,
merktar mynd og nafni gefand-
ans. Þegar þær eru komnar
verður nánar frá þeim skýrt í
blaðinu. —
I næsta blaði verður sagt frá
annari verðmætri bókagjöf, er
Manitobaháskóla hefir borist frá
frændum okkar Norðmönnum,
bækur fyrir íslenzku deildina
frá háskólanum í Osló. —
☆
SÍMAVIÐMÓT
Símaviðmót fólks er ákaflega
mismunandi. Eins og allir vita í
bæ þar sem síminn er eins mik-
ið notaður og hér í Reykjavík.
Sumar stofnanir og verzlanir
eru svo heppnar að hafa síma-
stúlkur, sem eru svo kurteisar
og viðkunnanlegar í síma, að
hrein ánægja er að fá tækifæri
til að heyra málróm þeirra. Aft-
ur aðrar svo önuglyndar og eiga
sífelt svo annríkt, að þær eru
roknar úr símanum áður en
jnenn hafa sagt það, sem , þeir
vildu sagt hafa. En annríki það
og flýtir, eða hvað maður á að
kalla það, verður til þess, að við-
skiptamennirnir finna ennþá
betur til þess, hve mikill munur
það er, að eiga viðskipti við hin-
ar, sem glaðlegar eru og við-
kunnanlegar.
Ég þekki mann, sem trúlofað-
ist í gegnum síma. Það er að
segja hann var staðráðinn í því,
að biðja sér þeirrar konu, sem
hafði svo fagran og viðfeldin
málróm, sem hún, án þess að
hafa nokkru sinni séð konuefn-
Fyrir ári síðan andaðist, á
heimili sínu, á Valour Road, í
Winnipeg, mæt og merk kona,
Mrs. Helga Thomsen, og vil ég
minnast hennar með nokkrum
orðum.
Hún var fædd á Litla-Bakka,
í Hróarstungu, í Norður-Múla-
sýslu, á íslandi, 13. sept., 1873.
Foreldrar hennar voru þau
hjónin, Halldór Jónsson og Sig-
urbjörg Jónsdóttir; var hún
ættuð frá Berunesi, í Suður-
Múlasýslu. Fjölskyldan fluttist
vestur um haf, með stóra hópn-
um, árið 1876, nam land í Nýja-
íslandi, og nefndi bæinn sinn
Litlu-Mörk. Skömmu síðar æddi
bóluveikin yfir alla bygðina.
Helga litla fékk veikina, var
þungt haldin, en náði, eftir nokk-
urn tíma, góðum bata.
Eftir fjögurra ára veru í Nýja-
íslandi fluttist þessi hópur til
Norður-Dakota, og tók sér ból-
festu í grend við Grafton-bæ.
Þar var heimilið í 9 ár. Á þeim
árum naut Helga skólagöngu og
og velvild í kvenfélaginu, sem
styrkti Jóns Bjarnasonar skóla.
Með þakklæti vil ég minnast
þess hér, að allar þrjár dæj;ur
Einar
Mrs. Helga Thomsen
Templaranna, sem nefndist
Harpa. Hún var líknarfélag til
að veita hjálp í fátækt og sjúk-
dómi. Mrs. Thomsen starfaði
þar af lífi og sál, og bar starf
hennar, þar sem annars staðar,
góða ávöxt.
Á dögum Jóns Bjarnasonar-
sömuleiðis uppfræðslu í kristin- skóla vann hún af trúmensku
dómi. Hún var fermd af séra
Friðriki Bergmann. Á þeim ár-
um hefir hún einnig notið
heimilis tilsagnar. Af föður sín-
um lærði hún fingrarímið, og
gleymdi því ekki síðar.
Að þeim árum liðnum var
flutt til Winnipeg. Þangað komu
þau 31. júlí, 1889, og þar var
heimilið síðan.
Nokkru eftir komúna til Win-
nipeg, lærði hún, þótt ung væri,
kjólasaum, og stundaði hún þá
atvinnugrein, með miklum dugn
aði og ágætri verklægni, í mörg
ár. Síðar vann hún hjá íslenzku
álnavöru kaupmönnunum, fyrst
hjá Stefáni Johnson og svo hjá
Guðmundi Johnson. Síðar vann
hún nokkur ár í verzlun J. Rob-
inson, niður á Main Street.
Hinn 15. maí, árið 1907, giftist
hún Lorens Thomsen, frá Seyðis-
firði á íslandi. Heimili þeirra
hefir ávalt verið í Winnipeg.
Þau hjónin eignuðust fjórar
dætur. Ein þeirra, Sigurbjörg
Solveig, dó 1914, en þær sem
lifa eru: Guðrún Lilja, Mrs. Joe
Borgford (þau eiga einn son
Lawrence Jón), til heimilis í
Leslie, Saskatchewan; Guðbjörg
Þórunn Sigríður, og María Sol-
veig Sigurbjörg, báðar á heim-
ilinu í Winnipeg.
Þessi mikilhæfa kona, bæði
áður en hún giftist og einnig
síðar, hlífði sér aldrei við heim-
ilisstörfin, en í viðbót við þau
leysti hún af hendi mikið af vel
unnu félagslegu starfi.
Hún og fólk hennar fylgdu
íslenzku Lútersku kirkjunni að
málum af einlægni og áhuga.
Hún var fyrst starfandi í félags-
■skap ungra kvenna, í Fyrsta Lút-
erska söfnuði. Með frjálsum,
glöðum vilja lögðu þessar ungu
stúlkur krafta sína saman til að
efla söfnuðinn og styrkja hann
fjárhagslega.
Snemma á árum fór hún einn-
ig að gefa sig að bindindisstarf-
þeirra hjóna, sem náðu skóla-
aldri, stunduðu nám í þeim
skóla.
Þó þetta sé ófullkomin frá-
sögn af æfi Mrs. Thomsen, er
samt með þessu sýnd nokkur
mynd af nytsömu og farsælu
æfistarfi; en sú mynd eignast
aukna og fagra drætti við at-
hugun hins dásamlega kærleika,
sem hún veitti ástvinum sínum,
foreldrum, systrum, eiginmanni
og dætrum. Unaðslegt var að
koma á heimili þeirra hér í Win-
nipeg, því þar voru allir sam-
taka í gestrisni og sérhverju
öðru góðu.
Mrs. Thomsen hafði víst sæmi
lega heilsu meirihluta æfi, en
fékk slag 1948 og lifði við van-
heilsu eftir það. Hún fékk hvíld-
ina 12. maí, 1950.
Hún var jarðsungin frá Fyrstu
Lútersku kirkju, af séra Valdi-
mar J. Eylands, 16. maí, og jörð-
uð í Brookside grafreit.
Hana lifa: eiginmaður, Lorens
Thomsen, þrjár dætur áður
nefndar; og ein systir, Mrs. Hall-
dóra Petrína Bjarnason. Ein al-
systir, Mrs. Jóhanna Margrét
Johnson, og hálfsystir, Mrs.
Thorunn Lee, vorm áður dánar.
Blessuð sé minning þessarar
góðu konu.
Rúnólfur Marieinsson
Doktorrit um berklaveiki:
Dánartalan hér lækkaði
um 90% á 25 árum
Frá doktorsvörn
Sigurðar Sigurðssonar yfir-
læknis á laugardag
Sigurður Sigurðsson yfir-
læknir varði doktorsritgerð
hátíðasal Háskólans
á laugardag.
sina í
Bók um vandamól mannkynsins
B. Guðmundsson frá Hraunum: ÞUNGIR STRAUMAR
Prentsmiðja Ausiurlands h.f. Reykjavík 1951.
semi. Hún gjörðist meðlimur i
stúkunni Heklu og vann þar af
kappi. Er stundir liðu fram, var
hún kosin í stórstúkú Good
Templara í Manitoba. Hún vann
áhrifaríkt starf í stórstúkunni í
mörg ár.
Hún talaði norsku og gat
bjargað sér í sænsku. Það var
að minsta kosti einn þáttur í
því að hún komst í kynni við
sænskt fólk í Winnipeg og stuðl-
aði að því að á meðal þeirra
mynduðust sænskar Good
Templara stúkur.
Á • þessum árum var félags-
iskapur á vegum íslenzku Good
ið. Þau hafa í áratugi lifað í ein-
hverju því hamingjusamasta
hjónabandi, sem hugsast getur.
Það getur oltið á miklu fyrir
ungar stúlkur, hvernig símavið-
jnót þeirra er, ef þær kæra sig
um, að afla sér vinsælda. Þetta
ígetur ráðið úrslitum um lífs-
hamingju þeirra og alla framtíð.
Mikið er rætt og ritað um svo-
kölluð „vandamál mannkyns-
ins“, en flest minnir það á mál-
flutning heittrúarmannsins, sem
um sólarlagsbil taldi með eftir-
minnilegum árangri heilli skips-
höfn trú um, að dómsdagur hæf-
ist upp úr næsta lágnætti! Áróð-
ur staðlausra fullyrðinga og frá-
leitra blekkinga er svo gjallandi,
að nú virðist fólk, sem aldrei
hefir sýkzt af ofsatrú, lifa dag
hvern í ótta við það, að vísinda-
frömuðurnir og stjórnmálamenn
irnir taki ómak dómsdagsins af
guði almáttugum. Taugabilunin
og lífshræðslan leggur mikið
kapp á að leysa vitið af hólmi.
Þó eru ennþá blessunarlega.
margir þeirrar skoðunar, að
mannlífið eigi sér framtíð á
jörðinni. Höfundur bókarinnar
„Þungir straumar“, Einar Guð-
mundsson frá Hraunum, er í
tölu þeirra, því að hann tekur
einmitt þetta efni til athugunar
kveri sínu. Raunar er hann
bölsýnn og vantrúaður á menn-
ina. En hann gengur þó ekki út
frá því, að öllu sé lokið, því að
þá væri auðvitað ekkert að
skrifa, nema eftirmælin.
Þetta er heiðarleg bók, sem
ber höfundi sínum vitni þess, að
honum sé alvara með athugun
sína á „vandamálum mannkyns-
ins“. Kver hans stingur í stúf
við ritsmíðar samtíðarmannanna
hér á landi. Höfundurinn hefir
víða leitað fanga og reynzt
fundvís. Hann setur athuganir
sínar og skoðanir ljóst fram, og
maður viðurkennir alltaf við-
leitni hans og tilgang, án þess þó
að vera honum undantekningar-
laust sammála. Væri vissulega
ástæða til þess, að ýmis atriði
bókarinnar yrðu nánar rædd,
því að umræður þessa efnis eru
furðulega vanræktar af Islend-
ingum.
Einar Guðmundsson minnist
meðal annars á sérhæfinguna.
Þar er stiklað á stóru sem von-
legt verður að teljast í kveri, er
fjallar um svo margþætt og
merkilegt efni, að stakkurinn
hlýtur alls staðar að standa á
beini. En víst er ástæða til að
fhuga, hvort sérhæfing þjóðfé-
lagsþegnanna er ekki í raun og
sannleika mesta mein menning-
arþjóða nútímans, þótt ýmislegt
megi að sjálfsögðu færa fram
henni til varnaf og jafnvel veg-
sömunar. Sérhæfingin ryður sér
hvarvetna til rúms. Hún er meg-
ineinkenni menntunar og at-
vinnulífs þjóðanna, er byggja
Vesturlönd. Allt ber að skipu-
leggja. Sérhæfingin og skipu-
lagningin verður aðalatriði
stjórnmálanna með hverri þjóð-
inni af annarrí. Afleiðingin er
hlýðni og dýrkun, en dóm-
greind og skynsemi verður brátt
óþörf — og að síðustu hættuleg
og stórvítaverð. Fólkinu er beitt
fyrir vagn og talin trú um, að
það sé hin mikla og eftirsóknar-
verða hamingja að vera dráttar-
dýr í skrúðfylkingu skipulagn-
ingarinnar. Umræður um þessa
hættu eru vissulega tímabærar
hér á landi einmitt nú, því að
þjóðin er vitandi og óafvitandi
í deiglu sérhæfingarinnar. Ekki
nóg með það, að hvers konar
sérmenntun sé aukin og talin
nauðsynlegri en nokkru sinni
fyrr á öllum sviðum þjóðlífsins.
Stjórnmálin verða trúarbrögð.
Bókmenntir og listir eiga að
verða greinar á stofni sérhæf-
ingarinnar og skipulagningar-
innar. Einn og sérhver skal van-
inn af því að vera óánægður með
sjálfan sig, þjóðina og flokkinn.
• Hér er hvorki staður né stund
til að rekja efni þessarar bókar
Einars Guðmundssonar eða
ræða einstök atriði hennar. En.
undirritaður vill gjgrna þakka
höfundinum framtakið og mæla
með kverinu við þá, sem nenna
að hugsa og hafa ekki misst von-
ina um það, að mannskepnan
haldi áfram að lifa hér á jörð-
inni.
Helgi Sæmundsson
—Alþbl., 26. apríl
Sunrise Lutheran Camp
Schedule for ihe summer
of 1951
Próf. Jóhann Sæmundsson,
forseti læknadeildar Háskólans,
stjórnaði athöfninni, en Sigurð-
ur Sigurðsson mælti fyrstur.
Skýrði hann frá því, að á árun-
um 1940—45 hefðu nærri 59,000
íslendingar verið teknir til
berklarannsóknar í 12 læknis-
héruðum og hefðu niðurstöður
þeirrar rannsóknar orðið til
þess, að hann samdi ritgerð þá,
er þarna var tekin gild sem
doktorsritgerð. Ritgerð Sigurð-
ar — Tuberculosis in Iceland —
var gefin út vestan hafs og
skiptist hún í sjö kafla, en er
rúmlega 85 síður í stóru broti.
Berklaveikin hefði ekki farið
að breiðast verulega út fyrr en
seint á síðustu öld og hefði dán-
artalan af völdum hennar náð
hámarki árið 1925 — orðið 21,7
af 10,000 íbúum. Síðan hefði hún
farið lækkandi nokkum veginn
jafnt og þétt og á síðasta ári var
hún komin niður í tvo af 10 þús.
íbúum. Hefir hún því minnkað
um ca. 90% á aldarfjórðungi.
Sjúkdómstilfellum hefði þó
fjölgað enn til 1935, en eftir það
hefði þeim einnig fækkað.
Einn kafli ritgerðarinnar fjall
ar um berklavarnir, en berkla-
varnalög voru sett 1903 og fyrsta
heilsuhælið reist sjö árum síðar,
en frá 1921 hefði meðferð berkla
sjúklinga og vist þeirra í sjúkra-
húsum verið greidd af opinberu
fé. Og enn hefði komið nýtt
skipulag í baráttunni við berkla
veikina árið 1933, svo sem að
lækni var falin yfirstjóm þeirra
sérstaklega og loks hefðu verið
framkvæmdar kerfisbundnar
rannsóknir á því sviði.
Fyrri andmælandi, próf. Niels
Dungal, gerði nokkrar athuga-
semdir við ritgerðina, en lauk
annars lofsorði á hana og kvað
starf Sigurðar Sigurðssonar á
þessu sviði mundu seint verða
fullmetið.
Ex auditorio — eða úr hópi
áheyrenda — töluðu próf. Jón
Hj. Sigurðsson og Helgi Ingvars-
son, yfirlæknir að Vífilsstöðum,
og þökkuðu doktorsefni starf
hans, þá síðari andmælandi próf.
Júlíus Sigurjónsson, sem gerði
ieinnig nokkrar athugasemdir
við ritgerðina, en bar lof á höf-
und hennar að öðru leyti.
Að endingu svaraði Sigurður
þeim athugasemdum, sem fram
höfðu verið bornar og þakkaði
viðtökur þær, sem ritgerð hans
hafði fengið. Loks þakkaði hann
þeim aðilum, er hann hefir haft
i
bein og óbein afskipti af í starfi
sínu á umliðnum árum.
—VÍSIR, 23. apríl
June 19 to June 24—Handi-
craft Group.
June 26, A.M. to July 5, P.M.—
Adults from Institute for Blind.
July 7th and 8th—Sunday
School Teacher’s Rally.
July 9, A.M. to July 17, P.M.—
Leadership T r a i n i n g Course,
Boys and Girls over confirma-
tion.
July 19, A.M. to July 27, P.M.
—Junior Girls, 6 to 10 years.
July 28, A.M. to August 5, P.M.
—Junior Boys, 6 to 10 years.
August 7, A.M. to August 15,
P.M.—Senior Girls, 11 to 14
years.
August 16, A.M. to August 24,
P.M.—Senior Boys, 11 to 14
years.
August 25 and 26 — O p e n
House for Adults.
COMING SOON!
MARSHALL-WELLS
PAINT
STYLING
EXPERT
He'U be ot our store to onswer yout
questions obout color combinotions,
point products ond how to use them
Don't miss this "color clinic"!
MONDAY, JUNE 4th
Sigurdsson's Ltd.
Arbcrg, Maniioba