Lögberg - 24.01.1952, Blaðsíða 7

LÖGBERG. FIMTUDAGINN, 24. JANÚAR, 1952
7
Sýnir Dufferins lávarðar
Framþróunin er ávöxtur andlegs frelsis
\
Þegar Napoleon Frakka-
prins fór hingað í kynnisför
á tveimur herskipum sum-
arið 1856, sendi enska stjórn
in Dufferin lávarð hingað
til þess að fylgjast með er-
indum prinsins og fyrirætl-
unum Frakka hér á landi.
Ferðaðist Dufferin víða um
land og með honum Sig.
Lár. Jónasson cand phil.
Batt Dufferin þá vináttu og
trygð við Islendinga, sem
oft kom fram síðar, og eigi
sízt eftir að hann var orð-
inn landstjóri í Kanada, því
að hann reyndist hinum ís-
lenzku landnemur þar vinur
í raun. Jafnan er hans minst
af hlýjum hug meðal íslend-
inga vestan hafs og austan.
Frásögn sú, er hér birtist,
er tekin úr amerískri bók,
sem heitir „Ted Mafone’s
Favorite Stories“.
Það var kvöldið fyrir Allra-
heilagramessu 1944. Vér stóðum
nokkrir félagar fyrir utan Scribe
Hótel í París. Handan við göt-
una beint þar á móti var Grand
Hótel og þar var hinn svonefndi
Hermannaklúbbur bandamanna.
„Ef þessar byggingar mættu
mæla“---------sagði þá einhver,
en ungur enskur liðsforingi
greip fram í:
„Þá mundi Grand að minsta
kosti geta sagt merkilega sögu.
Hafið þið nokkurn tíma heyrt
söguna um sýn Dufferins lá-
varðar?“
Þetta var upphafið að því, að
farið var að segja draugasögur,
en merkust þeirra allra var sag-
an um sýnir Dufferins lávarðar,
eins og þessi Englendingur sagði
hana.
Einhverju sinni hafði Dufferin
lávarður farið til Irlands að
sumarlagi og dvalist um hríð í
gömlum kastala skamt frá Kil-
larney. Fyrst í stað bar ekkert
til tíðinda. ,En svo var það eina
nótt, að hið ótrúlega skeði. Inn
um gluggann á svefnherbergi
Dufferins varpaði máninn græn-
leitri glætu á gólfflísarnar. Fyrir
utan skrækti ugla vesaldarlega,
en einhvers staðar uppi í kastal-
anum heyrðist skrölt, líkt og
járngelgja væri dregin eftir
gólfi-----og svo varð allt hljótt.
Dufferin lávarður hafði ferð^
ast langt á hesti um daginn og
var þreyttur. Hann sofnaði því
bráðlega. Grænleitu geislarnir á
gólfinu lengdust og færðust nær
rúminu. Þeir voru eins og sjálf-
lýsandi draugaloppa, sem seild-
ist að rúminu. Og alt í einu var
eins og hún hefði snortið lávarð-
inn, því að hann hrökk upp með
andfælum og settist upp í rúm-
inu, titrandi af ónotahrolli.
Uglan rak upp annað væl og
þegar Dufferin leit út um glugg-
ann, sýndist honum eitthvað
kvikt vera á ferli í skugga
trjánna úti fyrir. Honum datt
skyndilega í hug að einhver væri
þar hjálpar þurfi. Hann stökk á
fætur og hljóp út um opnar
gluggadyr fram á verönd og út
í garðinn.
Hann nam staðar skamt frá
trjánum. Ský dró fyrir tunglið,
svo að niðdimt varð, en samt
hafði hann glögglega séð eitt-
hvað kvikt rétt fyrir framan sig,
og óljós skelfing hafði gagntekið
hann, svo að hann stóð þarna
um stund eins og negldur niður.
Svo dró skýið aftur frá tungl-
inu og myrkrið varð að græn-
leitri birtu. Og þarna fram úr
skugga trjánna rétt hjá honum,
staulaðist maður með þunga
byrði á bakinu.
Dufferin sá *ekki framan 1
manninn fyrst í stað, því að
byrðin skygði á andlitið. Og nú
tók hann eftir því, sér til skelf-
ingar, að það sem maðurinn rog-
aðist með var — líkkista. Þetta
hlaut þá að vera grafari.
Þá var eins og martröð væri
létt af Dufferin og hann kallaði:
„Bíðið við! Hvað eruð þér að
gera hér?“
Maðurinn sneri sér ofurlítið
við svo að Dufferin sá framan í
hann. Og jafn hryllilegt andlit,
jafn viðbjóðslegan svip, hafði
hann aldrei fyr séð á ævi sinni.
Hann varð svo skefldur að hann
hopaði ósjálfrátt aftur á bak.
Þetta andstyggilega a n d 1 i t
brendi sig inn í vitund hans. En
hann áttaði sig fljótt, hleypti í
sig kjarki, gekk nær manninum
og sagði:
„Hvert ætlið þér með þetta?
Hvert eruð þér að fara?“
Hann bjóst til þess að stöðva
manninn, en í sömu svipan hvarf
hann og varð að engu. Það var
alveg eins og Dufferin hefði
gengið í gegn um hann og lík-
kistuna. Undrandi sneri hann,
sér við. En þar var ekkert að
sjá. Maðurinn var gjörsamlega
horfinn. Hann hafði leyst upp
og orðið að engu þarna fyrir aug-
unum á honum.
Dufferin fanst sem hann
stirðnaði upp af nístandi kulda.
Hann sneri við, en leit þó aftur
í hverju spori, og þannig gekk
hann inn í herbergi sitt. Hann
flýtti sér að læsa gluggahurð-
inni og dró tjald fyrir hana. Svo
settist hann við borðið og skrif-
aði nákvæma frásögn um það,
sem fyrir hann hafði borið.
Morguninn eftir var hann
þreyttur og syfjaður, því honum
hafði ekki komið blundur á brá
eftir þennan atburð. Hann
skýrði húsráðanda frá því sem
gerzt hafði. Húsráðandi var
írskur barón. Hann gat ekki gef-
ið neina skýringu á þessu. Þeir
fóru báðir um alt nágrennið og
spurðust fyrir. Enginn hafði
heyrt að neinn hefði andast þar
og engin jarðarför hefði átt að
fara fram. Og engin kannaðist
við lýsinguna á manninum, sem
Dufferin hafði séð. Þessi fyrir-
burður var öllum ráðgáta.
----•☆•---
Svo liðu mörg ár og Dufferin
hafði að mestu gleymt þessum
atburði. En þá var það að kon-
ungur gerði hann að sendiherra
í Frakklandi og hann fór til
Parísar. Fagran vordag var hann
svo boðinn til veizlu í Grand
Hótel. Hann og fylgdarlið hans
kom nokkuð seint og hann tafð-
ist við að heilsa mörgum vinum
sínum og kunningjum í anddyr-
inu. En svo gekk hann rakleitt
að lyftunni og þar biðu nokkrir
hátt settir embættismenn eftir
honum. Hann heilsaði þeim öll-
um kurteislega, og í sömu svif-
um kom lyftan niður og opnað-
ist. Dufferin lagaði á sér kápuna,
tók ofan hattinn og bjóst til að
ganga inn í lyftuna.
En í sama bili var eins og ís-
köld hönd gæfi honum löðrung.
Hann hröklaðist aftur á bak og
dró skrifara sinn með sér. Og
svo æddi þessi göfugi sendiherra
eins og óður maður í gegn um
mannþröngina og hratt mönn-
um frá sér á báða bóga.
Hann linti ekki sprettinum
fyr en hann var kominn inn í
skrifstofu forstjóra hótelsins.
Um leið og hann kom þar kvað
við hringing til marks um það
að lyftan væri lögð af stað upp
á loft.
Það kom mikið fát á forstjór-
ann er hann sá hvað Dufferin
var æstur og hann reyndi þegar
að sefa hann. En Dufferin lét
hverja spurninguna reka aðra
og var svo óðamála að hinn
skildi ekki neitt. í sama vetfangi
heyrðist ógurlegur dynkur og
húsið lék alt á reiðiskjálfi. Svo
heyrðust óp og hljóð. Dufferin
varð eins og steingjörfingur.
Æðið fór af honum en í stað þess
varð hann skelfingu lostinn. Og
hann heyrði varla hrópin fram
í anddyrinu:
„Slys — hræðilegt slys!. Lyft-
an hefir hrapað — festin hefir
slitnað — hún hefir hrapað ofan
af efstu hæð!“
Þetta var lyftan, sem Dufferin
var að því kominn að stíga inn í
rétt áður og myndi hafa gert,
ef hann hefði ekki séð hryllilega
sjón í henni. Sagan er sönn. Hún
birtist í öllum blöðum. Allir fór-
ust í lyftunni, hinir hátt settu
embættismenn, sendiherrar, að-
alsmenn og lyftumaðurinn.
Öllum var það ráðgáta — og
ekki sízt blöðunum — að enginn
vissi nein deili á lyftumannin-
um. Enginn vissi hvaðan hann
kom, né hvernig hann hefði
fengið þetta starf. Honum hafði
einhvern veginn skotið þarna
upp, án þess að nokkur vissi —
ekki einu sinni stjórnendur
hótelsins.
En Dufferin lávarður þekti
hann. Hann hafði séð manninn
áður og þá hafði svipur hans
brent sig óafmáanlega inn í vit-
und lávarðarins. Þess vegna
varð hann svo hræddur þegar
hann kom að lyftunni, og flýði
þaðan í ofboði. Þetta var sami
maðurinn, sem hann hafði séð í
írlandi forðum — maðurinn,
sem hann mætti þar um hánótt
með líkkistu á bakinu.
—Lesbók Mbl.
Góðar stundir
Góðar stundir. Bókfells-
útgáfan, Reykjavík 1951.
Það var býsna vel til fundið að
gefa út bók um tómstundaiðj u
manna, því að hvorutveggja er,
að landinn leggur margt á
gjörva hönd og menn eiga nú
miklu fleiri tómstundir en feður
þeirra áttu og mæður. I þessari
bók segja 24 höfundar frá hugð-
arefnum sínum, hjáverkum og
stundastytti, og kennir þar
margra grasanna, eins og vænta
má. Einn málar, annar stundar
laxveiðar, þriðji safnar bókum,
fjórði teflir, fimmti gengur á
fjöll, sjötti safnar frímerkjum.
Enn aðrir spila á spil, taka mynd
ir, sýsla við hesta, skjóta refi,
skoða náttúruna, ferðast, lesa
leikrit eða læra sanskrít, og
þannig mætti halda áfram. Flest-
ir höfundanna kunna vel að
segja frá, sumir ágætlega, aðrir
miður. Mjög margir þeirra eigá
sammerkt í því, að þeir skýra
frá reynslu sinni, tildrögum
þess, að þeir hófust handa um
hjáverkin og hvað þau veiti
þeim í aðra hönd af hugarlétti
og hvíld. Þeir segja brot af ævi-
sögu sinni, eins og oss íslend-
ingum er títt, og er það sízt að
lasta. A hitt leggja þeir minni
stund, að kenna til hjáverk-
anna, þeim, er lært vildu hafa,
segja, hvers þurfi með, hvernig
þess verði aflað eða hvað það
kosti. Má vera, að sumum virð-
ist þetta vera ljóður á bókinni,
en ég tel það ekki vera. Eins og
bókin er, segir hún frá mönnum
meira en tækjum, laðar fremur
en kennir, og með því móti mun
hún stórum læsilegri en ella
hefði verið. m
Síðasti þátturinn sker sig með
Framhald af bls. 5
sér. Þessi skilgreining með
umbun og refsing, nægði fjöld-
anum.
Heimspekingar hafa rifið nið-
ur þessa skilgreiningu og „sann-
að“ sér til ánægju að hún fengi
ekki staðist. Það sem er kallað
gott í einu landi, er kallað ilt í
öðru landi, sögðu þeir. Fullkom-
lega gott væri ekki til. Þeir hafa
fæstir gætt þess, að þessi skil-
greining er sprottin upp hjá
frumstæðum mönnum og þess
vegna hefir hún alveg sérstakt
gildi. En það er hættulegt að
rugla hugmyndir fjöldans um
gott og ilt, og þess vegna er það
raunalegt að eingöngu trúar-
bragðafrömuðir og heimspeking-
ar skuli hafa skýrt þetta frá sínu
sjónarmiði. Þá skorti því miður
vísindaleg rök, sem nauðsynleg
eru til þess að sannfæra hina
vantrúuðu.
Hér er hætta á ferðum. Fjöldi
manna, og þar á meðal margir
gáfumenn, fylgja siðalögmálinu
í breytni sinni, vegna þess að
þeir telja það nauðsynlegt með-
an þeir eru borgarar þjóðfélags,
eða þá vegna þess að þeir hafa
verið aldir upp við það í æsku.
Þeir eru ekki hættulegir í sjálfu
sér, enda þótt þeir trúi hvorki á
gott né ilt. En þeir gera sér ekki
grein fyrir því, að allur fjöld-
inn hefir ekki slíkan sjálfsaga,
eða hefir ekki fengið jafn gott
uppeldi og þeir. Flestir menn
þurfa eitthvert andlegt aðhald.
Fyrir dómstólana kemur fjöldi
unglinga og fullorðinna, sem í
raun og veru er ekki hægt að
sakfella, vegna þess að þeir hafa
farið á mis við siðfræði í upp-
eldinu. Þetta er aldagamalt
vandamál, og það verður erfið-
ara úrlausnar, ef mentamenn-
irnir eru sannfærðir um að eng-
inn munur sé á góðu og illu, og
kennarar hafa ósjálfrátt smitast
af þeirri skoðun. Sumir rithöf-
undar þykjast meiri þeim, sem
í blindni hlýða siðalögmáli
kirkjunnar og kenningum læri-
feðra. Þykjast þeir ekki þurfa á
slíku að halda og trúa ekki á
gildi þess. Áhrif þeirra og skrif
þeirra geta verið stórhættuleg,
og fæstir gera sér grein fyrir
því. Þeir byggja skoðanir sínar
á kenningum heimspekinga, sem
þeir hafa lesið lauslega, eða vís-
indalegum kenningum, sem þeir
hafa alls ekki lesið. Þess vegna
er algengt að heyra því haldið
fram að Voltaire og Darwin hafi
verið guðleysingjar. En ekkert
er fjær sanni. Tökum til dæmis
nokkrar línur úr „Philosophical
Dictionary“ þar sem Voltaire
skrifar um „Guðsafneitun".
„N o k k r i r óheimspekilegir
stærðfræðingar neita því að
forsjón sé til, en sannir heim-
spekingar viðurkenna hana, eins
og nafnkunnur rithöfundur sagði
einu sinni: Guðfræðingarnir
kenna börnunum að þekkja guð,
en Newton kennir hinum vitru
að þekkja hann . , ,Guðsafneitun
er löstur nokkurra vitringa;
hjátrúin er löstur heimskingj-
anna“.
Því verður máske haldið fram,
að frá vísindalegu og heim-
spekilegu sjónarmiði sé Voltaire
orðinn úreltur, en nokkrir af
fremstu vísindamönnum Ame-
ríku, þar á meðal tveir eðlis-
fræðingar og Nobels-verðlauna-
menn, eru einlægir trúmenn, og
óllu úr hinum. Þar segir frá
Þórði blinda á Mófellsstöðum,
hversu hann barðist við hið
ráðna myrkur og vann að
minnsta kosti varnarsigur. Það
er mikil saga, hetjusaga um ís-
lenzkan alþýðumann, sem merk-
ur er af sjálfum sér.
Símon Jóh. Ágústsson hefir
safnað efni í bókina, séð um út-
gáfuna og ritað formála. Það
hefir verið hans hjáverk um
sinn, og má hann vel una sínum
hlut, því að bókin hefir hið bezta
tekizt. Því ber hún vitni sjálf.
Pálmi Hannesson
—TÍMINN, 19. des.
Hafi þeim ékki tekist að sann-
færast um að guð sé til, og að
dýrmætustu fjársjóðir manns-
ins sé andlegs eðlis, þá ætti þeir
að leggja fyrir sig þá spurningu,
og reyna að svara henni í ein-
lægni, hvort hin neikvæða af-
staða sín sé vísindaleg eða af
ímynduðum uppruna. Hvert sem
svar þeirra verður við þeirri
spurningu þá ættu þeir enn-
fremur að spyrja sjálfa sig að
því, hvað þeir ætlast til að komi
í staðinn fyrir hina margreyndu
stoð og styttu mannkynsins —
trúnao Og vér skulum vona að
þessi einfalda spurning nái til
hjarta þeirra þótt hyggjuvitið sé
lokað.
Það er hægt á einfaldan hátt
að útlista hvað er gott og hvað
er ilt. —
G.ott er alt það sem styður að
viðhaldi framþróunarinnar, fær-
Kirkjubæjarklausti, 19. des.:
Eldsvoði varð á Fossi á Síðu
síðastliðna nótt. Brann þar
til ösku hinn svonefndi
Austúrbær (gamli bærinn),
þar sem Óskar Eiríksson
býr. í heimili hjá honum er
ráðskona hans með barn á
þriðja ári og unglingspiltur.
Sakaði fólkið ekki.
Bóndinn varð eldsins var.
Nánari atvik urðu sem hér
segir:
Um kl. hálf fjögur s.l. nótt
vaknaði Óskar og fann að eldur
var laus í bænum. Virtist hann
hafa komið upp í lofti yfir eld-
lúsinu, eða í þili milli þess og
Daðstofu. Var hann orðinn all-
magnaður, er hans varð vart.
Óskar vakti þegar heimilis-
fólkið og komst það allt út ó-
skaddað, en það gerði síðan að-
vart um brunann á hinum bæj-
unum að Fossi, sem eru fimm
alls.
Brann til ösku.
Eldurinn breiddist mjög fljótt
út um bæinn og brann hann til
ösku á skammri stundu. Litlu
ir oss fjær dýrseðlinu og nær
frelsinu.
Ilt er það, sem heftir fram-
þróun og færir menn í fyrri
fjötra, nær skepnunum.
Með öðrum orðum, og beint
frá mannlegu sjónarmiði, þá er
hið góða að virða manngöfgi;
hið illa er að óvirða manngöfgi.
Að virða manngöfgi er sama
sem að viðurkenna hið háleita
hlutverk mannsins að vinna að
framþróun, vera skaparanum
samtaka. Þessi afstaða felur í
sér viðurkenningu þess, að fram-
þróunin sé andlegs eðlis, bygð
á frjálsum vilja. Maðurinn hefir
eigi aðeins eigin forlög í hönd-
um sér, heldur einnig framþró-
unina. Á hverri stundu sem er,
á hann að kjósa um lífsstefnu
og helstefnu.
(Úr „Human Desliny")
—Lesbók Mbl.
var bjargað af innanstokksmun-
um og máttu menn hafa sig alla
við að verja næstu hús.
Önnur hús varin.
Bærinn var gamall torfbær,
byggður 1914, en viðbygging úr
timbri frá seinni tíma. Vestan
við hann var stór hlaða, en þykk-
ir veggir á milli úr torfi og
grjóti. Austan við bæinn voru
einnig hús, íbúðarbygging og
fjós, en norðan við hann smiðja.
Öll þessi hús tókst að verja. Var
það gllt að þakka því að blæja-
logn var á. Hefði nokkur vindur
verið, er hætt við að eldurinn
hefði læst sig í hlöðuna og ef til
vill fleiri hús.
Kunnur bær.
Á Austurbæjunum að Fossi
búa nú 4 bræður, synir Eiríks
Steingrímssonar pósts, sem and-
aðist s.l. vor. Bjó hann allan
sinn búskap á Fossi og byggði
bæ þennáh. Munu margir kann-
ast vel við hann af myndum á
póstkortum og í íslandsmynda-
bókum. — Vakti hið fagra um-
hverfi og táknræni bær hvar-
vetna athygli. _Mbl ( 20 des
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
FREYJUGATA 34 . REYKJAVÍK
INKÖLUNAR-MENN LÖGBERGS
Bardal, Miss Pauline Minneota, Minnesota
Minneota, Minnesota Ivanhoe, Minnesota
Einarson, Mr. M. Arnes, Manitoba
Fridfinnson, Mr. K. N. S. Arborg, Manitoba
Arborg, Manitoba Geysir, Manitoba Hnausa, Manitoba Riverton, Manitoba Vidir, Manitoba
Goodmundson, Mrs. Elfros, Saskatchewan
Gislason, T. J. Morden, Manitoba
Gislason, G. F. Churchbridge, Sask. Bredenbury, Sask.
Grimson. Mr. H. B. Mountain, North Dak.
Mountain, N.D. Edinburg, North Dak. Gardar, North Dak. Hallson, North Dak. Hensel, North Dak.
Johnson, Mrs. Vala Selkirk, Manitoba
Kardal, Mr. 0. N. Gimli, Manitoba 1
Gimli, Manitoba Husavik, Manitoba “Betel”, Gimli, Man. Winnipeg Beach, Man.
Lindal, Mr. D. J. Lundar, Manitoba
Lyngdal, Mr. F. O. Vancouver, B.C.
• « 5973 Sherbrook St. Vancouver, B.C.
Middall, J. J Seattle, Washington
6522 Dibble N.W. Seattle, Washington
G. J. Oleson Glenboro, Manitoba
; Glenboro, Man. Baldur, Manitoba Cypress River, Man.
Olafson, Mr. J. Leslie, Saskatchewan
Simonarson, Mr. A. Blaine, Washington
R.F.D. No. 1, Blaine, Wash. Bellingham, Wash.
Sigurdson, Mrs. J. Backoo, North Dak.
Backoo, N.D., U.S.A. Akra, North Dak. Cavalier, North Dak. Walhalla, North Dak.
Valdimarson, Mr. J. Langruth, Manitoba
Langruth, Man. Westbourne, Manitoba ;
Gamli bærinn að Fossi á Síðu
brann til grunna í fyrrinótt