Lögberg - 10.04.1952, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN,
10. APRIL, 1952
1lÖBt»erg
QeflB Ot hvern íimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARQENT AVENUE, WINNIPEO, MANITOBA
Utanáskrift ritstjórans:
HDITOR LOGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Rritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyriríram
The “Lögberg” is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authoriíed as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Trúnaður við stoðir samfélagsins
Eitt hið mikilvægasta atriði varðandi æskilega og
heilbrigða þróun hvaða félagslífs, sem um ræðir, er
trúnaður við stoðir þær og stofnanir, sem starfandi
eru innan vébanda þess; án slíks trúnaðar er hætta á
að hin félagslegu samtök trénist upp og fuilnægi hvergi
nærri tilgangi sínum.
Megin stoðir samféíagsins eru heimilin, skólarnir
og kirkjurnar; trúnaður við þessar stofnanir er menn-
ingariegt sáluhjálparatriði ef alt á ekki að lenda í
kalda kol.
Eins og nú horfir við, verður sú staðreynd eigi um-
flúin, að áhrif heimilanna á mótun æskunnar fari al-
varlega þverrandi, fremur en hitt, og liggja til þess
margar ástæður, þótt megin ástæðan sé sú, hve æska
nútímans á greiðari aðgang að fjöibreyttara skemtana-
og íþróttalífi utan heimilanna, en áður gekst við; í
mörgum tilfellum er þetta sjálfsagt og horfir til bóta,
þótt enn sem fyr sé það heimilið, er sérhvert siðmannað
þjóðfélag byggir kjölfestu sína á.
Fram til skamms tíma voru það heimilin, sem
með margháttaðri fræðslustarfsemi mótuðu skapgerð
æskunnar innan veggja sinna; þar var lagður grund-
völlur að kristnifræðslu, þjóðfélagshollustu og öðrum
borgaralegum dygðum; nú eru að verða hausavíxl á
þessu og við ábyrgðinni af heimilunum varðandi upp-
eldisstarfið hafa í æ ríkara mæli tekið skólar og kirkjur;
hollusta við báðar þessar stofnanir er sjálfsögð og ó-
umflýjanleg í þjóðfélagi, sem byggir tilveru sína á lýð-
ræðislegum grundvelli þar sem allir menn eiga að vera
jafnir fyrir lögunum jafnt í veraldlegum sem andlegum
efnum.
Menn skiptast í flokka um smá mál og stór; mis-
munandi skoðanir á kennisetningum skipta kirkjunni
í margar og sundurleitar fylkingar; þetta sýnist í
rauninni ofur eðlilegt, því svo er margt sinnið sem
skinnið. En hvað tæki við ef kirkjan leystist upp?
Frumstæðir menn tilbáðu sína guði og færðu þeim
fórnir, en síðari tíma menn reistu þeim hof og við af
þeim tóku ölturu og kirkjur; frá upphafi vega hefir til-
beiðslan í einhverri mynd orðið samferða mannkyninu;
hún verður það um langan aldur enn, og hún verður
það sennilega um allar ókomnar aldir; en kirkjan má
ekki steinrenna; innan,takmarka hennar þarf að vera
hátt til lofts og vítt til veggja, svo að þar geti rúmast
allir, allir, og á hinu mega menn heldur ekki missa sjón-
ar, að ólíklegt er, að ein kirkjudeild annari fremur,
brenni inni með allan sannleikann; þær eru allar, eða
að minsta kosti ættu að vera, í óendanlegri sann-
leiksleit.
Skyldur okkar gagnvart skólunum eru einnig
margar og mikilvægar; þeir voru stofnaðir, og þeim er
haldið við líði okkar vegna; en þeir mega ekki stein-
renna fremur en kirkjurnar; þeir mega ekki sætta sig
við að alt hjakki í sama farinu, þeir verða að beina hug-
um nemenda sinna til hærri markmiða, en sagt er fyrir
um í kenslubókunum, búa þá undir ábyrgð lífsins, en
ekki dauðann, því alt af fást einhverjir til þess.
Það er ánægjulegt til þess að hugsa, að sem allra
flestir nemendur ljúki á síum tíma góðu prófi og hljóti
að launum virðingarstöður í þjóðfélaginu; en ljúki
mentun mannsins við prófið hefir illa tekist til.
En hvað er um trúnaðinn við okkar allra nánasta
umhverfi, sem tíðum er næsta fáment? Óhjákvæmi-
legt er, að þar séu reknar einhverjar verzlanir, mat-
vöruverzlun, álnavöruverzlun og járnvöruverzlun, að
eigi sé fleira til tínt; allar eru þessar verzlanir nauð-
synlegar og allar greiða þær skatt til opinberra þarfa,
eigi aðeins heima fyrir, heldur einnig á hinum víðara
vettvangi; þó mun það engan veginn óalgengt, að fólk
í hugsunarleysi leiti langt yfir skamt og ferðist jafnvel
margar mílur í bíl til innkaupa á varningi, sem fæst í
sams konar verzlunum heima fyrir, alveg eins vandaður
og svo að segja á sama verði. Er ekki eitthvað bogið
við þessháttar hagfræði? Er ekki líka eitthvað bogið
við trúnaðinn við hið nánasta umhverfi, sem það verð-
skuldar, sé þannig farið að ráði sínu?
Menn, sem við lýðræði búa, eiga eigi aðeins á því
fullan rétt, heldur er það hvorki meira né minna en
skylda þeirra, að benda á misfellur í meðferð opinberra
mála, hvar sem slíkra misfellna verður vart; en allar
aðfinslur verða að stjórnast af sönnum umbótahug eigi
þær að ná tilgangi sínum og verða samferðasveitinni
til heilla.
í einræðisríkjunum, eru þær stöðir samfélagsins,
sem þegnar lýðfrjálsra þjóða unna mest, svo sem
heimilin, skólarnir og kirkjurnar, að vettugi virtar,
nema að því leyti sem hægt yrði að beita þeim í þjón-
ustu þeirra yfirgangsafla, sem ríki slíkrar tegundar
einvörðungu styðjast við.
Þótt mennirnir séu gleymnir, eru þeir ekki búnir
að gleyma blindum ofstækiskenningum Hitlers um
yfirburðakynþáttinn, Hitlers-æskunni, né heldur þeim
endemum, er af slíku mikilmenskubrjálæði hlauzt; öll-
um þeim samfélagslegum stoðum, sem öldum saman
höfðu haldið uppi musteri þýzkrar menningar varð að
rýma úr vegi vegna ofurmenskunnar, og nákvæmlega
sama sagan endurtekur sig í Rússlandi þar sem upp-
Erhættan á styrjöld 6-4?
Berlrand Russel lýsir skoðun
sinni á alþjóðamálum um
seinuslu áramól.
Á fundi, sem nýlega var hald-
inn í London, fór m. a. fram við-
tal milli hins fræga heimspek-
ings Bertrand Russels og enska
þingmannsins Woodrovi Wyath.
Wyath lagði fyrir Russel ýmsar
spurningar um alþjóðamál, er
Russel svaraði jafnharðan. Þar
sem marga mun fýsa að kynn-
ast áliti hins fræga heimspek-
ings, eins og honum koma al-
þjóðamálin nú fyrir sjónir, verða
svör hans birt hér á eftir, lítið
eitt stytt í þýðingunni.
Samvinna Bretlands og
Bandaríkjanna.
Wyath lagði þá spurningu
fyrst fyrir Russel, hvaða þýð-
ingu brezk-bandarísk samvinna
hefði fynr varðveizlu friðarins.
— Ef þessi samvinna helzt,
svaraði Russel, er möguleiki til
þess að tryggja friðinn. Annars
er styrjöld óhjákvæmileg.
Ýmsir erfiðleikar eru hins
vegar á þessari samvinnu. Bret-
ar verða t. d. að sætta sig við
það að vera lægra settir. Þetta
særir stolt þeirra. Af þessu staf-
ar m. a. allur gauragangurinn í
Churchill út af því, að amerískur
aðmíráll stjórnar hinum sam-
eiginlega flota á Norður-Atlants-
hafinu.
Annar erfiðleikinn er sá, að
Bandaríkjamenn krefjast þess,
að Bretar sætti sig við lakari
lífskjör en þeir. Þeir geta ekki
tamið sér jafnmikla nægjusemi
og Bretar.
Sá möguleiki er ekki til, að
Bretar geti verið hlutlausir og
óháðir eða hægt sé að mynda
ríkjasamtök, þriðju blökkina, er
haldi sér utan við deilur Banda-
ríkjamanna og Rússa. Það eru
ekki nema grillur að hugsa sér
slíkt.
Markalína milli ausiurs og
vesíurs óframkvæmanleg.
Wyath spurði næst, hvort
Russel væri nú sömu skoðunar
og 1948, er hann hélt því fram,
að hægt væri að draga vissa
markalínu milli hagsmunasvæða
Rússa og vesturveldanna.
— Slík markalína, sagði Rus-
sel, ætti að geta gert það mögu-
legt, að þessi stórveldasamtök
gætu þróazt hlið við hlið, en
sennilega er hún ekki fram-
kvæmanleg. Það er t. d. ekki
hægt að ætlast til þess, að þessi
stórveldasamtök haldi sér hlut-
lausum og fari ekki út fyrir á-
hrifasvæði sín meðan aðstæð-
urnar eru slíkar og þær eru nú
í hinum nálægari Asíulöndum.
Rússum hefir opnast möguleiki
til að vinna Múhameðstrúarlönd-
in til liðs við sig og þeir reyna
vitanlega að notfæra sér hann.
íran er á barmi stjórnleysis og
kommúnistar taka þar sennilega
völdin, því að þeir eru líklegastir
til að^geta haldið uppi lögum og
reglu. Við megum búast við því,
að Mossadegh verði bráðlega
kominn í fangelsi. Hlutleysisaf-
staða Bandaríkjanna í Irandeil-
unni var óskynsamleg. Þau áttu
að standa við hlið Bretlands.
Svo er það Þýzkaland. Skipt-
ing þess er óframkvæmanleg fil
frambúðar. Þróttmikil þjóð eins
og Þjóðverjar getur ekki sætt sig
við hana.
Þriðja spurning Wyath var sú,
hve langt mætti ganga í samn-
ingum við kommúnista, án þess
að um undanlátssemi væri að
ræða.
— Það getur aldrei verið um
neina þá málamiðlun að ræða,
er fær okkur til að fallast á eða
sætta okkur við kommúnistiska
stjórnarhætti. Hins vegar er það
ekki undanlátssemi að sætta sig
við landamerki, sem þegar eru
staðreynd og ekki verður breytt
án styrjaldar. Ég nefni sem
dæmi innlimun Austur-Prúss-
lands í Sovétríkin.
Vígbúnaður vesturveldanna
minnkar stríðshaettuna.
Fjórða spurning Wyaths var
sú, hvort vígbúnaður vestur-
veldanna hefði dregið úr styrj-
aldarhættunni.
— Fyrir tveimur árum hefði
verið miklu hagstæðara fyrir
Rússa að hefja styrjöld. Þá
máttu vesturveldin heita varn-
arlaus. Ég hygg, að þá hafi það
verið atómsprengjan, er hélt
Rússum í skefjum.
Vígbúnaður Bandaríkjamanna
síðan hefir dregið úr líkunum
fyrir því, að árásarstyrjöld geti
heppnazt Rússum. Að þessu leyti
hefir dregið úr stríðshættunni.
Fimmta spurning Wyath var,
hvort Rússar myndu vanmeta
hernaðarstyrk vesturveldanna.
— Þessu er erfitt að svara.
Óbreyttur Rússi trúir því enn,
að Rússar hafi sigrað Japani á
fimm dögum. Ég hygg, að for-
ráðamenn Rússa séu í vafa um
úrslit næstu styrjaldar. Annars
væri hún hafin.
Trúa Rússar á styrjöld?
Sjötta spurning Wyath var sú,
hvort Rússar myndu trúa því,
að styrjöld væri óhjákvæmileg.
— Ég held, því miður, að Rúss-
ar séu þeirrar skoðunar. Það er
í samræmi við kennisetriingar
leiðtoga þeirra, sem þeir trúa
stranglega á. Þeir trúa því einn-
ig, að vesturveldin þreytist,
kreppa hefjist í Bandaríkjunum
o. s. frv. Þeir trúa því, að tím-
inn sé þeim hliðhollur og ekki
sé um annað að geira en að bíða
eftir réttu tækifæri.
Sjöunda spurning Wyath var
sú, hvort afstaða Rússa myndi
ekki breytast eftir t. d. 20 ára
bið, án þess að þessar vonir
þeirra rættust.
— Það er ekki ósennilegt, að
þeir verði þá fúsari til samn-
inga. Þá verða þeir og máske
hættir að trúa því, að styrjöld sé
óhjákvæmileg. Þá geta skapazt
möguleikar fyrir friðsamlega
sambúð alveg eins og milli Mú-
hameðstrúarmanna og kristinna
eftir margra alda styrjaldir og
árekstra.
Verða Bandaríkjamenn
siríðsfúsir?
Áttúnda spurningin var sú,
hvort Br^ar myndu þurfa að
draga vígamóð úr Bandaríkja-
mönnum.
— Ekki eins og er, en sá tími
getur komið. Bandaríkjamenn
eru ekki eins bardagafúsir í dag
og Rússar. En þeir geta orðið
það. Það er víst jafnvægislög-
mál, er gildir um þetta eins og
annað. Aukinn styrkur Banda-
ríkjamanna getur gert þá stríðs-
fúsari, en hann er líka jafnframt
líklegur til að gera Rússa ófús-
ari til styrjaldar. Þegar Rússar
hafa náð jafnvægisaðstöðu á
kjarnorkusviðinu, getur aftur
dregið úr stríðshug Bandaríkja-
manna.
Níunda spurningin var sú,
hvort vesturveldin myndu ekki
falla fyrir þeirri freistingu að
grípa til vopna eftir að þau væru
orðin öflugri en Rússar.
— Vígbúnaðarkapphlaupið
mun halda áfram og er engan
veginn séð fyrir endann á því
enn. Báðir aðilar munu vígbúast
af kappi og þetta mun leiða til
mikillar kjaraskerðingar. Samt
er þetta nauðsynlegt, ef halda á
Rússum í skefjum. Stríðshættan
er tvenns konar undir þessum
kringumstæðum. Önnur er sú,
að menn eins og Bevan komist
til valda, dregið verði úr víg-
búnaðinum og Rússar fái tæki-
færi til árásar. Hin er sú, að
valdamenn Bandaríkjanna segi:
Við höfum vopnin og það er
bezt að láta þau skera úr, því
að það verður hvort eð er ekki
umflúið. Báðar þessar hættur er
bezt að gera sér ljósar, en jafn-
framt það, að ótryggur friður er
þó betri en styrjöld.
Stefna veslurveldanna
og stríðshættan.
Tíunda spurningin var sú,
hvort vesturveldin hefðu fylgt
réttri stefnu seinustu þrjú árin
í viðleitni sinni til að hindra
styrjöld.
— Já, ég trúi því, en við verð-
um samt að varast að vera ekki
á bandi afturhaldsins. Við gerð-
um rétt í Indlandi, er Indverjum
var veitt sjálfstæði. Við Franco
Enskur hermaður stóð einn
síns liðs á hæðahrygg á Kóreu-
vígstöðvunum og barðist móti
600 kínverskum hermönnum.
Hópur eftir hóp af skrækjandi
og viltum árásarmönnum geyst-
ist fram gegn honum, en hann
sundraði hverjum hópnum af
öðrum og sendi sömu leið til
baka, og ásamt nokkrum félög-
um sínum gerði þessi enski
„Samson“ gagnárás eftir gágn-
árás og bjargaði heilli sveit
brezkra hermanna frá innilokun
og tortímingu.
Fréttin um þessa mestu hetju-
dáð Kóreustríðsins, sem ef til
vill er eitt mesta afrek einstaks
hermanns, sem mannkynssagan
getur um, var gerð heyrinkunn
• laust fyrir áramótin, eftir að
George Bretakonungur hafði
sæmt William Speakman, 24 ára
gamlan hermann frá Aktrincham
í Chesshire, Viktoríukrossinum.
í tilkynningunni sem fylgdi
veitingu heiðursmerkisins er af-
reki Speakmans lýst sem „hetju-
dáð, er eigi verði með orðum
lýst.“
Á hæð 217.
Bardaginn átti sér stað að
morgni dags 4. nóvember. Speak-
man hafði þá verið lánaður til
annars herfylkis, „The King
own Scottish Borderers“, en
Speakman er meðlimur í hinu
fræga herfylki „The Black
Watch“. Hann lá á hæð 217, þeg-
ar Kínverjarnir geystust fram.
Árásin varð svo öflug að
brezku hersveitirnar urðu að
hörfa og ensk sveit á hægra
varnararmi var innikróuð.
Flokkur Speakmans fékk skip-
un um að hörfa, en hann fékk
nokkra félaga sína til að vera
eftir með sér og verjast. Hann
hafði notað síðustu tímana fyrir
árásina til að safna eins miklu
af handsprengjum og hann
komst yfir og þegar Kínverja-
bylgjan nálgaðist hrópaði hann:
„Látum þá nú hafa það, sem þeir
eiga skilið!“
1 fjórar stundir stóð Speakman
á hæðartoppinum og varpaði
handsprengjum að óvinunum án
afláts. Þegar þeir hörfuðu fyllti
hann vasa sína og belti af
sprengjum og fylgdi þeim eftir.
Tugir þeirra létu lífið — og
Speakman særðist af sprengju-
broti en hann neitaði að leita
aðstoðar læknis, unz félagar
hans tóku hann með valdi til
læknisaðgerðar.
Hljóp frá lækninum.
Læknir bjó um sár hans og
gerði boð eftir sjúkramönnum.
Flytja átti Speakman í sjúkra-
hús, þrátt fyrir mótmæli hans.
En þegar læknirinn vék sér frá
eitt augnablik hljóp Speakmav
á ekki að hafa samstarf á friðar-
tímum, þótt það geti orðið nauð-
synlegt í styrjöld. í Bandaríkj-
unum er það dyggð að vera and-
kommúnisti, en því má ekki
gleyma, að andkommúnistar
geta verið glæframenn eins og
Chiang Kai Shek.
Seinasta spurningin var sú,
hvort til nýrrar heimsstyrjaldar
myndi koma.
— Það eru meiri líkur fyrir
styrjöld en að friður haldist eða
6—4, ef maður setur það upp
sem reikningsdæmi. Hættan er
sú, að einhver mistök verði gerð,
er setja allt í blossa. Óvænt at-
vik og smáskyssur geta stund-
um valdið örlagaríkustu atburð-
um. Hefði þýzkur embættis-
maður ekki af misgáningi leyft
Lenin að fara til Rússlands, hefði
ef til vill ekkert orðið úr komm-
únistabyltingunni. Keisaradæmi
Napóleon hefði sennllega stað-
izt, ef hann hefði ekki haft
magapínu fyrir orustuna við
Leipzig. Svona mætti lengi telja.
Það gildir um það ástand, er við
búum við í dag, að oft veltir lítil
þúfa þungu hlassi.
á brott og aftur til orustusvæðis-
ins, hlóð á sig því sem hann gat
borið af handsprengjum og hóf
aftur bardagann við ofureflið.
Félagar hans, fimm að tölu,
voru nú fallnir, en einn hélt
hann ótrauður áfram og að því
kom að hann hafði skapað svo
mikinn ótta meðal árásarmann-
anna að hinni innikróuðu ensku
sveit tókst að brjótast úr um-
sátinni. Og þegar hann hafði
varpað sinni síðustu hand-
sprengju kastaði hann nokkrum
hnullungssteinum á eftir hinum
flýjandi Kínverjum.
Speakman liggur nú á sjúkra-
húsi í Tokíó. Hann lætur lítið
yfir afreki sínu, en hefir sagt
enskum blaðamönnum, „að þetta
sé gömul og góð orrusta“.
Annað segir hann ekki um af-
rekið. En ensku blöðin hylla
hann, sum með þversíðufyrir-
sögnum á forsíðu og kalla hann
,;hetju þjóðarinnar".
Krosslegðu fingurna.
Speakman var í Kóreu sem
sjálfboðaliði. Fyrir ári síðar var
hann ásamt herdeild sinni í
Þýzkalandi, en líkaði illa að vera
í hernámsliði og bað um að vera
fluttur til Kóreu. „Ég hafði ekki
hugmynd um hvar Kórea var“,
sagði hann, „en ég hafði heyrt
að brezki herinn berðist þar og
það var nóg“.
Þegar fregnin um hetjudáð
þessa enska hermanns barzt til
móður hans, sem er hreingern-
ingarkona, grét hún og sagði:
„Hann var alltaf svo góður
drengur, en ég vissi ekki að hann
væri svona mikill bardaga-
maður.“
Samtímis fékk hún bréf frá
syni sínum sem sagði: „. . . . ég
hefi óvænta fregn að færa þér.
Ef allt gengur að óskum, kem
ég heim í marz. Krosslegðu nú
fingurna fyrir mig.“
Vill vera hermaður.
Veglegar móttökur eru undir-
búnar fyrir komu hetjunnar
heim til litla sveitaþorpsins, þar
sem meðal annars gamlir félagar
hins fræga skozka herfylkis
halda Speakman veizlu.
Speakman hefir verið atvinnu-
hermaður frá því hann var 17
ára. Þegar hann gekk í herinn
hlaut hann viðurnefnið „Stóri
Bill“ því hann er tveir metrar á
hæð. Heimkoma hans í marz
markar engan veginn endi á her-
mennsku hans. Hann er her-
maður af lífi og sál og þráir að
komast aftur þangað sem líf er
í tuskunum. Frá því að hann var
14 ára r
átt
lausn heimilanna hefir náð hámarki, ríkið er alt, en
þegnarnir ánauðug peð; um frjálsa kirkju þar í landi
er alls ekki að ræða, en hlutverk skólanna er einkum
fólgið í því, að unga út kommúnistum.
Þótt stoðum samfélagsins með lýðræðisþjóðum
sé vafalaust í einu og öðru áfátt, má þó ávalt koma
umbótum við, í stað þess að þær séu jafnaðar við jörðu
og annað þúsund sinnum verra hlutskipti bíði
framundan.
—TÍMINN
Barðist einn mófri 600 Kínverjum—og
hlauf- Viktoríukrossinn