Lögberg - 22.01.1953, Side 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 22. JANÚAR, 1953
Lögberg
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Gefið lit hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáskrift rltstjórana:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 74-3411
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Jólaferð ausfur að hafi
Eftir FINNBOGA GUÐMUNDSSON
Það er varla í frásögur færandi, þó að einhver bregði sér
bæjarleið um jólin svona til hátíðabrigða, en þar sem lagt hefur
verið að mér að skýra ögn frá ferð þeirri, er ég gerði fyrir skömmu
austur til Boston á fund í Modern Language Association, er bezt
að sjá, hvað upp kemur, þegar ég sezt við skrifborðið.
Ég lagði af stað 19. desember og flaug á fjórum tímum til
Toronto, þar sem skipt var um vél og síðan látið dynja suðaustur
til New York. Hlýtur byr að hafa verið mjög hagstæður, því að við
vorum nauma 2 tíma á leiðinni þangað frá Toronto.
Kom ég mér nú fyrir í stórborginni, og um kvöldið, er ég
var úti að ganga niðri í miðbænum, hver haldið þið, að líði þar
ofan strætið nema Vilhjálmur Þ. Gíslason. Hafði mér verið sagt
fyrr um kvöldið, að hann væri farinn heim til Islands. En eins og
menn vita af frásögnum íslenzku blaðanna, var Vilhjálmur vestra
í boði Bandaríkjastjórnar að kynna sér og heimsækja leikhús, út-
varpsstöðvar og aðrar menningarstofnanir. Var það furðuleg til-
viljun, að við skyldum hittast þarna á förnum vegi og báðir held
ég jafnundrandi yfir þeirri ráðstöfun forsjónarinnar. Vorum við
síðan nokkuð saman í New York næstu daga, unz Vilhjálmur á
sjálfan aðfangadag flaug heim með íslenzkri flugvél frá félaginu
Loftleiðum.
Öfundaði ég hann dálítið, en lét það þó ekki á mig bíta,
enda væsti ekki um mig aðfangadagskvöldið, því að þá var ég
boðinn til frænda míns Agnars Tryggvasonar (Þórhallssonar), full-
trúa Sambands íslenzkra samvinnufélaga í New York, og konu
hans Hildar Þorbjarnardóttur (Björnssonar) frá Geitaskarði í
Langadal. Var rétt eins og maður væri kominn norður á eitthvert
höfuðbólið heima, sami blærinn og sama veizlan: íslenzkar rjúpur
og hangikjöt — og laufabrauð, sem frúin hafði skorið og bakað af
norðlenzkri list.
Húsfreyjan las jólaguðspjallið, og sungið var Heims um ból
og nokkrir fleiri jólasálmar. Tveir gestir voru auk mín, Jónas
Kristjánsson frá Akureyri og þýzkur maður, vinur hjónanna, er
seinna, þegar röðin var komin að jólagjöfunum, snaraði sér í jóla-
sveinsgervi. Brá börnunum heldur í brún, þegar hann barði að
dyrum, þó að þau tæki honum vel, er þau höfðu áttað sig á honum
og erindi hans.
Daginn eftir, á jóladag, var Stefáns Einarssonar von með
lestinni frá Baltimore á leið til Boston, og fundumst við í New
York og urðum samferða norður. Átti þingið reyndar ekki að
hefjast fyrr en hinn 27. des., en Stefán þurfti að vera á fundi með
útgáfunefnd American Scandinavian Foundation. Er Stefán, svo
sem kunnugt er, að vinna að íslenzkri bókmenntasögu frá upphafi
og fram á okkar daga, og ætlar fyrrgreind stofnun að gefa hana út,
að öllum líkindum næsta ár (1954). Verður mikill fengur og
hagræði að því verki og ekki að efa, að það verður ritað bæði af
víðtækri þekkingu og glöggri yfirsýn. Stefán vinnur einnig um
þessar mundir að kennslubók, er nota á með íslenzkum textum,
er teknir hafa verið á hljómplötur (Linguaphone). Bjóst hann við
að Ijúka því verki á þessu ári eða hinu næsta.
Kennaraþingið hófst nú 27. des. og stóð þrjá daga. Er þing-
sóknarmönnum skipt í nokkra aðalflokka eftir þeim tungumálum,
er þeir kenna, en þeim svo skipt smærra eftir ástæðum (málfræði,
bókmenntir, ákveðin tímabil o. s. frv.).
Síðan kemur hver hópur saman á tilteknum stað og stundu,
erindi eru flutt og stundum hafðar umræður á eftir. Er mönnum
frjálst að hlusta á erindi í öðrum flokkum, ef eitthvað er þar á
ferðinni, sem þeir hafa sérstakan áhuga á.
íslenzk fræði eru í flokki með Norðurlandamálum, og var
fundur þeirrar deildar haldinn að kvöldi fyrsta þingdagsins. Var
Stefán Einarsson að þessu sinni fundarstjóri, en ritari P. M.
Mitchell frá háskólanum í Kansas.
Á dagskrá vöru 4 erindi, hið fyrsta um Kensingtonsteininn, er
Eric Wahlgren frá Californíuháskólanum í Los Angeles ætlaði að
flytja. En það erindi fórst fyrir. Óvenjumikið fjölmenni var á
fundinum, víst 50—60 manns, og héldu sumir, að það væri að
nokkru Kensingtonsteininum að þakka, menn hefðu búizt við
fjörugum umræðum um það gamla þrætuepli. A. m. k. gengu
nokkrir af fundi, þegar tilkynnt var, að erindið um hann yrði
ekki flutt.
Næsta erindi fjallaði um tækniheiti í nútímaíslenzku (The
Technical Vocabulary of Contemporary Icelandic), og flutti það
Madison S. Beeler frá Californíuháskólanum í Berkeley. Hafði
hann viðað að sér dæmum úr Morgunblaðinu á ákveðnu tímabili
(mig minnir tveimur mánuðum snemma á síðasta ári). Erindið var
stutt, en fróðlegt, sýndi mönnum, við hvaða erfiðleika er að etja
og hvar íslendingar (eða öllu heldur Morgunblaðið) eru á vegi
staddir í þessum efnum. Urðu talsverðar umræður um erindi
Beelers.
Madison S. Beeler hefur kennt íslenzku í vetuí í Berkeley,
hafði 6 nemendur fyrra missirið, og stóð ekki til, að hún yrði
kennd lengur, en þá höfðu 5 af nemendum hans komið til hans og
beðið hann að kenna íslenzkuna áfram til vors, og ætlaði hann
að verða við ósk þeirra.
Næsta erindi á dagskrá var um Vínland hið góða og nýjustu
rannsóknir, sem fram hafa komið um það. Var Henry Goddard
Leach þar kominn með stafla af bókum um efnið og reifði það
síðan bæði í gamni og alvöru. Vínlandsferðir hafa orðið mörgum
að yrkisefni, ef svo mætti segja, og margt af því, sem um þær
hefur verið skrifað, reynzt mesta glundur, jafnvel á miðri 20. öld.
Einar Haugen frá Wisconsin-háskólanum í Madison flutti síð-
asta erindið, sem á dagskrá var: Problems of Communications in
Scandinavia, þ. e. um þá örðugleika í samskiptum Dana, Norð-
manna og Svía, sem beinlínis eru sprottnir af mismun hinna
þriggja tungumála þeirra, þá og hvað hafi verið gert og gera
megi til þess, að heldur dragi saman með þeim.
Hafði Einar dvalizt á Norðurlöndunum þremur nokkurt skeið
við rannsóknir á þessu efni. Hafði hann lagt spurningar fyrir
fjölda manna í hverju landi og síðan unnið úr svörunum margs
konar fróðleik. Var erindi hans skemmtilegt, og spunnust af því
talsverðar umræður.
Að dagskrá lokinni stöldruðu menn við og spjölluðu saman,
enda er sá þátturinn í slíku þinghaldi, er lýtur að persónulegum
kynnum manna og samfundum, ekki sízt mikils verður. Við vorum
þarna þrír íslendingar, við Stefán Einarsson og Jóhann Hannes-
son, er í sumar var skipaður umsjónarmaður íslenzka bókasafns-
ins við Cornell-háskólann í 'íþöku. Tók hann við því starfi af
Kristjá'ni Karlssyni. Jóhann er frá Siglufirði, lauk stúdentsprófi á
Akureyri 1940, lagði síðan stund á enska tungu og bókmenntir
vestur í Berkeley í Californíu og tók þar meistarapróf. Að svo
búnu sneri hann heim og fékkst við enskukennslu í Reykjavík
um hríð, rri. a. við háskólann. Til Iþöku kom hann þó úr vesturátt,
hafði kennt nokkurn tíma í enskudeild háskólans í Berkeley.
Hyggur Jóhann gott til bókavörzlunnar, enda hefur hann jafnan
lagt sig eftir íslenzkum fræðum, þótt hann kysi sér ensku til
háskólanáms.
Margs konar fræðafélög héldu þing í Boston um þetta sama
leyti og í sambandi við aðalkennaraþingið, svo að erill var mikill
á mönnum þessa dagana. Bókaverzlanir og útgáfufyrirtæki efndu
til bókasýninga, og var þar margt fróðlegt að sjá. Ekki veit ég
tölu á þátttakendum í þingi þessu, en þeir hafa þó sjálfsagt skipt
þúsundum. Væri margt hægt frá því að segja og ýmsu, er þar fór
í'ram, en ég læt þetta nægja.
Þrjá íslendinga hitti ég, búsetta í Boston, Sigurð Jónsson, er
kennir efnafræði við lyfjafræðiskóla þar í borg, Pálma M. Sigurðs-
son, fyrrum í Winnipeg og Chicago, og Kornelíus Haralz frá
Reykjavík, og stunda þeir Pálmi og Kornelíus sjómennsku. Sögðu
þeir mér, að líklega væru um 70—80 íslendingar búsettir í Boston,
en erfitt væri orðið að henda reiður á þeim.
Einn daginn fór ég út á Harvardháskóla (sem er einn af hér
um bil 30 háskólum Bostonborgar og nágrennis), og er það ekkert
smáflæmi, sem hann stendur á. Fór ég aðallega til að skoða bóka-
safnið þeirra, Widener-safnið svonefnda, sem er eitt af öndvegis-
söfnum Bandaríkjanna. Er þar dágott safn íslenzkra bóka, og
kynnti ég mér það lítillega.
Frá Boston fór ég aftur til New York, en stanzaði þar nú
skemur en fyrr. Ég sagði víst ekki frá því áður, að mér voru sýnd
húsakynni Sameinuðu þjóðanna. Gerði það Daði Hjörvar, er út-
varpað hefur fréttum þaðan til íslands undanfarin ár. Fór hann
með mi§ um þingsalina alla, og var þar margt fallegt að sjá, og
fróðlegt þótti mér að líta yfir starfsmannahjörðina 1 einum mat-
sal byggingarinnar, þar sem saman hafa verið komin menn og
konur af langflestum þjóðum heims. Ekki voru þeir að bítast þar
eða berjast, heldur sátu í friði að mat sínum.
Einn daginn fór ég upp í Empire State bygginguna, hæsta
mannvirki í heimi. Var það mikil sjón að líta þaðan yfir stein-
kastala borgarinnar, þessa tröllasmíð eða Grjóttúnagarða. Var
bygging Sameinuðu þjóðanna, tæpra 40 hæða hús, ekki meiri til
að sjá en einn eldspýtustokkur, sem einhver tröllkarlinn hefði
sett þarna upp á rönd, og skýjakljúfarnir þá á borð við dávæna
vindla!
Af þeim íslendingum, sem ég hitti eða hafði samband við í
New York, minnist ég þess, að þeir Hannes Kjartansson ræðis-
maður og ívar Guðmundsson blaðafulltrúi báðu mig fyrir sér-
stakar kveðjur til Vestur-lslendinga, og kem ég þeim nú á
framfæri.
Frá New York fór ég með lest til Iþöku að heimsækja þá
Halldór Hermannsson og Jóhann Hannesson. Margir þeir, sem á
þingið komu í Boston, minntust Halldórs og söknuðu hans og
þótti sjónarsviptir að honum í þingsalnum. En um Halldór mætti
við hafa lýsingu Heimskringlu, þar sem segir frá Inga Svíakon-
ungi, er hann var staddur á konungastefnu í Elfunni, að hann „var
einna mestur og þrekulegastur, og þótti hann öldurmannlegastur“.
Halldór átti ekki heimangengt að þessu sinni, um það hefur gigtin
séð, sem setzt hefur að honum og gefur honum „engi frið“. En
hugurinn er enn hinn sami, og á honum sér engin merki hvorki
aldurs né gigtar. Hann er eins og örninn, sem situr hátt uppi á
hamri og horfir þaðan yfir víðan völl. Verk hans öll, bókavarzlan
og aðdrættirnir, prentuðu skrárnar og ritgerðirnar í safninu
Islandica, eru fyrir löngu orðin ómetanleg hverjum þeim, er við
þessi fræði fæst, og þó munu þeir fleiri, sem á ókomnum dögum
eiga eftir að njóta elju hans, víðsýni og skarpskyggni.
Gaman var að koma í íslenzka bókasafnið með Jóhanni og
renna augunum um bókaraðirnar. Er eins og maður trúi því ekki
fyrr en tekið er á því, hver kynstur hafa verið skrifuð á íslenzku —
og um íslenzk efni á öðrum tungum.
Frá íþöku var ferðinni heitið til Toronto, og greip ég nú tæki-
færið að skoða Niagara-fossana í leiðinni. Get ég sagt, að ég hafi
ekki séð heiðarlegan foss, síðan ég fór af íslandi. Varð ég ekki
fyrir vonbrigðum af fossunum, því að þeir steypast fallega fram
af gljúfurbarminum og hika hvergi í fallinu. Þá var ekki dynur-
inn lítill og huggun að heyra hann, áður en lagt var á slétturnar
í’ossalausar og brimlausar. Borgir eða bæir standa við gljúfrið
beggja vegna, og er ólíku saman að jafna, hve miklu er staðarlegra
Canada-megin, þar sem á barminum eru fagurlögð stræti, glóandi
garðar og reisuleg hús. Hafa Bandaríkjamenn af litlu að státa á
sínum bakka, nema ef vera skyldi því, að fossarnir falla þeirra
megin — Canadamönnum til augnayndis!
í þessum efnum er þjóðgarðurinn í Blaine til fyrirmyndar,
þar sem ekki má á milli sjá, hvor fegurri er, sá hlutinn, sem
sunnan er landamæranna, eða hinn fyrir norðan.
I Toronto fór ég að finna dr. Milnes, einn af kennurum þýzku-
deildar háskólans þar (University College). Hafði ég heyrt, að
hann kenndi m. a. íslenzku. Tók hann mér hið bezta, sýndi mér
hluta af háskólanum og kynnti mig nokkrum kennurum, þeirra
á meðal formanni þýzkudeildarinnar, Barker Fairley. Var það fyrir
atbeina. hans og áhuga dr. Milnes, að hafin var íslenzkukennsla
við háskólann síðastliðið haust og ákveðið, að hún skyldi fara
fram innan vébanda þýzkudeildarinnar. Fengust þegar 6 nem-
endur, 2 úr þýzkudeildinni, 2 úr hinni ensku, 1 úr sögu og annar,
ég man ekki hvaðan. Eru þeir flestir eða allir að vinna að meistara-
eða doktorsritgerð. Geta menn þá kosið sér íslenzku sem eina
grein af nokkrum, sem nauðsynlegar eru taldar til viðbúnaðar
slíkri ritgerð. Einn þessara nemenda er héðan frá Winnipeg, Þór
Þorgrímsson (sonur sr. Adams heitins Þorgrímssonar og konu
hans Sigrúnar Jónsdóttur). Var mér það mikil hvöt að hitta dr.
Milnes, kynnast áhuga hans og því starfi, sem þarna fer fram.
Þótti honum og fróðlegt að frétta héðan, einkum af bókakosti
okkar, en hann hefur mikinn hug á að afla íslenzkra bóka eða bóka
um íslenzk efni, og hafði þegar orðið nokkuð ágengt.
í Boston hafði ég hitt sem snöggvast kennara frá einum há-
skólanna í Montreal, J. P. Yinay, og kenndi hann þar íslenzku í
málvísindadeild skólans.
Hef ég ekki enn kynnt mér til fullnustu, hve víða íslenzka er
kennd við canadiska háskóla, en þessi dæmi sýna, að eitthvað er
á seyði, sem okkur má verða til uppörvunar í því starfi, sem hér
er verið að vinna að.
Af ferð minni frá Toronto til Winnipeg er ekkert að segja,
og gekk hún þó eins og í sögu. Enda ég svo þetta spjall og bið
menn virða á hægri veg.
Fréttir fró ríkisútvarpi íslands
Framhald af bls. 1
ingur, þá Jónas Þorbergsson út-
varpsstjóri og af hálfu Norð-
lendinga Friðjón Skarphéðins-
son bæjarfógeti á Akureyri og
sýslumaður í Eyjafjarðarsýslu.
☆
Flutningar með flugvélum
Flugfélags íslands urðu meiri á
s.l. ári en nokkru sinni áður.
Vélar félagsins flugu nær því
1.400.000 kílómetra og fluttu um
38.000 farþega, þar af á sjötta
þúsund milli landa. Milli Græn-
lands og íslands voru fluttir 600
farþegar á árinu. Vöruflutning-
ar námu 767 lestum. Félagið hef-
ir nú 7 flugvélar í förum. Fastir
starfsmenn þess eru 109.
☆
Tunnuverksmiðja ríkisins á
Siglufirði tók til starfa á þriðju-
daginn var og hafa 60 manns at-
vinnu þar. Afköstin eru 50 til 60
tunnur á klukkustund.
☆
Nýlega var stofnað Stúdenta-
félag Suðurlands og á það /heim-
ili að Selfossi. Tilgangur félags-
ins er að stuðla að auknum
kynnum og félagsskap stúdenta
á félagssvæðinu, styðja að varð-
veizlu sjálfstæðis þjóðarinnar,
og ljá lið menningar- og fram-
faramálum Suðurlands. Formað-
ur félagsins er Lúðvík D. Norð-
dal héraðslæknir á Selfossi. — 1
gær hóf göngu sína á Selfossi
nýtt blað, sem nefnist Suður-
land og ætlað er sérstaklega
Árness-, Rangárvalla- og Vestur-
Skaftafellssýslu. Ritstjóri er
Guðmundur Daníelsson rithöf-
undur og skólastjóri á Eyrar-
bakka. Blað þetta kemur út
hálfsmánaðarlega og á að vera
hlutlaust 1 stjórnmálum, en
hyggst bjóða stjórnmálaflokkun-
um einn dálk hverjum í hverju
blaði.
☆
Aðfaranótt fimmtudags kvikn-
aði í vesturálmu hússins Aðal-
götu 30 á Siglufirði. Þegar
slökkviliðið kom á vettvang var
mikill eldur í geymsluherbergi
inn af verzluninni Bræðraá, sem
er til húsa í þessari álmu húss-
ins. Eldurinn var slökktur á
tveimur klukkustundum, en
miklar skemmdir urðu og meðal
annars komst reykur og vatn í
kvikmyndasal bæjarins, sem er
í þessari byggingu. Sýningarvél-
ar skemmdust þó ekki.
☆
Islenzka félagið Eddafilm hef-
ir samið við sænska félagið
Nordisk Tonefilm um kvik-
myndun á skáldsögunni Sölku
Völku eftir Halldór Kiljan Lax-
ness, og er það ráðið, að myndin
verður tekin í sumar, og mun
einn kunnasti kvikmyndaleik-
stjóri Svía, Arne Mattson,
stjórna myndatökunni, en kvik-
myndahandritið gerir rithöf-
undurinn og leikarinn Rune
Lindström í samráði við höfund-
inn. Eddafilm kostar mynda-
tökuna að einum fimmta. Þeir
Mattson og Lindström eru
staddir í Reykjavík, hafa litast
um í nágrenni bæjarins að leita
að heppilegum stöðum til mynda
tökunnar og ákveðið meðal
annars að nokkur atriðin verði
tekin í Grindavík. Leikarar
verða flestir sænskir, og koma
leikararnir og starfsmenn aðrir
seint í júní í sumar og verða þá
tekin öll atriði myndarinnar,
sem úti gerast, en hin í kvik-
myndaveri félagsins í Stokk-
hólmi. Gangi allt að óskum getur
verið að frumsýningin verði um
nýjárið næsta vetur, og sam-
tímis í Reykjavík og Stokk-
hólmi.
☆
Skrifstofa verðgæzlustjóra ger
ir mánaðarlega athugun á smá-
söluverði ýmissa vörutegunda í
verzlunum í Reykjavík. Er þetta
gert fyrir Hagstofu Islands og
meðalverð hinna athuguðu teg-
unda lagt til grundvallar út-
reikningi vísitölu framfærslu-
kostnaðar. Viðskiptamálaráðu-
neytið /hefir ákveðið að skrif-
stofan birti framvegis lægsta,
hæsta og meðalsmásöluverð
nokkurra vörutegunda til leið-
beiningar fyrir almenning.
☆
Á árinu, sem leið, urðu bygg-
ingaframkvæmdir á vegum hins
opinbera nokkru minni en að
undanförnu og valda því verð-
hækkanir. — Fullgerðir voru
nokkrir skólar og félagsheimili,
sundlaugar gerðar og sundskýli,
unnið að byggingu fjórðungs-
sjúkrahúss á Akureyri, heilsu-
verdarstöðvar í Reykjavík, full-
gert fávitahæli og lokið við
röntgendeild Landsspítalans, —
svo að nokkuð sé talið af fram-
kvæmdum þessum.
☆
Samband íslenzkra samvinnu-
félaga er um þessar mundir að
athuga möguleika á því að hefja
hér á landi verksmiðjufram-
leiðslu á steinsteypuhlutum til
bygginga með nýrri hollenzkri
aðferð, sem þegar hefir rutt sér
til rúms í nokkrum löndum.
Telja ráðamenn SÍS mest um
vert að afla sér reynslu af bygg-
-inga-aðferð þessari við aðstæður
hér á landi, og athuga síðan
fjöldaframleiðslu slíkra húsa.
Mótin, sem í er steypt, eru dýr
og verður því að vera markaður
fyrir margra hluta gerða í
hverju móti.
☆
í Þjóðleikhúsinu er nú Skugga
Sveinn sýndur og franski sjón-
leikurinn Topaz, og er jafnan
uppselt á báða. Á föstudaginn
verður þar frumsýning á ballett,
sem heitir Ég bið að heilsa. og er
saminn eftir kvæði Jónasar Hall-
grímssonar. Danski ballettmeist-
arinn Erik Bidsted og kona
hans Lisa Kjærgard hafa kennt
listdans í vetur á vegum Þjóð-
leikhússins og hafa haft um 80
nemendur. Þau dansa aðalhlut-
verkin í ballettinum Ég bið að
heilsa, sem Bidsted hefir samið,
Framhald á bls. 5

Sendið engin meðöl til Evrópu 1 þangað til þér hafið fengið vora nýju verðskrá. | Skrlflð cftlr hlnnl nýju 1053 vcrfiskrá, scm nú cr á taktclniun. j Vcrfi hjá oss cr mlklu hcirrn cn annars stnðar í Canndn. \ RIMIFON — $2.10 fyrir 100 töflur ! STREPTOMYCIN — 50c grammið ! Scnt frá Kvrópn mn vífin vóröW. Jnfnvcl aostnn járntjalilslns. — j 1‘óstRjnld Innlfallð. STARKMAN GHEMISTS ! 403 HI,()OII ST. WKST TORONTO I