Lögberg - 01.10.1953, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN, 1. OKTÓBER, 1953
*
„Já, ég býst við, að það sé dálítið ólíkt. En ég get sagt þér það,
af því ég heyri að þú skilur mig vel, að það er erfitt ennþá. Þau
vilja öll vera heima, heimta að fá kaup, sem við getum ekki
borgað í öðru en skepnufóðrum. Alltaf fækkar hjá okkur. Hvernig
skyldum við svo geta fætt allan þennan hóp, ef sjórinn væri ekki.
Ekki getum við sagt þeim, að við kærum okkur ekki um þau
heima, þegar þau eru búin að vinna hjá okkur. öll þau þjónustu-
brögð, sem lenda á okkur Maríu. Og svo alltaf ósamlyndið. Þau
eldri vilja sitja fyrir öllu, finnst að yngri skinnin þurfi ekkert að
bera úr býtum. Mér þótti vænt um, þegar ég heyrði, að Sigurður
væri búinn að ná í framtíðarheimili. Það munar um skepnurnar
hans. Og ekkert þeirra hefur verið eins kröfuhart við okkur eins
og hann, enda vann hann lengi hjá okkur; Bjarni minn er heldur
örlátari, hann leggur til kaffi og fleira og gefur mér utan á mig og
litlu krakkana. Ég tala nú ekki um Maríu, hún vill allt fyrir okkur
gera. Halldóra er búin að vera á Kárastöðum síðan í sláttar-
byrjun, hún er vitlaus í óyndi, er þó heimilið ágætt. Stína komst
að hálfan mánuð á Hlíðarenda. Svona gengur það í þessu lífi,
það hefur hver sitt að kæra.“ Hún fór með trogið inn í búrkompuna.
Litlu drengirnir komu inn og eltu hana ánægjulegir, þegar þeir
sáu hvað hún bar í troginu.
Þóra gekk út. Hér var mikið heldur fallegt. Sjórinn var
sléttur eins og spegill, skammt fyrir neðan túnið. Sjófuglarnir
gáfu frá sér einkennileg hljóð, sem hún hafði ekki heyrt fyrri.
Það hlaut að vera óskemmtilegt að búa svona nferri sjónum,
þegar hvasst var. Það var víst margt óskemmtilegt, sem þessi
vesalings kona þurfti við að búa. Þvílík kjör. Aldrei hafði hún
heyrt getið um annað eins stríð. Hún gekk suður fyrir bæinn og
varð án þess að ætla sér áheyrandi að samtali, sem fór fram á
milli bónda og Sveins sonar hans, sem var seytján ára unglingur.
„Hann á alltaf hjá mér, ég veit það. Ég skal reyna að láta þig
hafa kindur í staðinn,“ heyrði hún bónda segja.
„Geturðu ekki alveg eins látið hann hafa kindurnar. Ég get
ekki látið Rauð, mér þykir svo vænt um hann,“ svaraði drengur-
mn. Flenni heyrðist kjökurhljóð í rómnum. — „Hann vill endilega
hafa hann. Þú hefur nú alltaf verið svo góður drengur við pabba.“
Þóra flýtti sér heim að bæjardyrunum, hana langaði ekki til
að heyra meira. Þung voru kjör þessa fátæka fjölskylduföðurs,
sem varð að neyða barnið sitt til að láta eftirlætisskepnuna sína
til samvizkulausra skuldheimtuvarga. Hver skyldi það vera. Ekki
gat það verið kaupmaðurinn. Engir markaðir voru á þessum tíma
ars. Líklegast fanst henni, að það væri þessi Vagn í Múla, honum
var trúandi til þess, eftir því að dæma, hvernig hann tók á móti
aumingja konunni, þegar hún leitaði til hans. Það var ólíkt fólkið
í dalnum eða hérna. Enginn dalbúi hefði hagað sér svona. Hún
svipaðist um eftir Sigurði. Hann varð að hjálpa. Eitt hestverð
var ekki mikið. Hún gæti hreint ekki yfirgefið þetta heimili, fyrr
en hesturinn væri frelsaður úr klóm óþokkans og Sveinn litli
glaður aftur. Hann sem var svo góðlegur og stilltur með alls
engan kergjusvip. Hún beið á hlaðinu eftir Sigurði, hann kom
neðan frá sjónum.
„Leiðist þér, góða mín?“ spurði hann blíður.
„Nei, alls ekki. Hér er bara fallegt,“ svaraði hún. „En fátæktin
er allt of mikil.“
„Og læt óg það nú vera, hún kann nú að „berja lóminn“ sú
aldraða,“ sagði hann. „Mér sýnist það ekki þurfa að væla yfir
bjargarleysinu, um annað hirðir það lítið. Þvílíkur fiskur. Ég vildi
ég hefði heldur róið héðan en af ósnum. Það er munur að taka
allt af bátnum, eða einn skitinn hlut úr skiptunum."
„Það hefði verið heldur óþægilegra að senda þér matinn
hingað út eftir.“
„Ég hefði sjálfsagt ekki séð eftir þeim að fæða mig,“ svaraði
hann stuttaralega.
„Þér finnst ekki nógu margt á þessum tveimur kýrnytjum,“
sagði hún í sama tón.
„Það eru ekki orðin mörg pelabörnin. Sjórinn er þeim á við
eina belju.“
María kom út og bauð þeim að koma inn og borða.
Þóra tók orlofs böggulinn úr töskunni og fór til baðstofu.
Allt heimilisfólkið var setzt að snæðingi, hver á sínu rúmi, en á
borðinu var matur handa þeim Sigurði og Þóru, tómir diskar og
hnífapör. Ný ýsa og kútmagar, flatbrauð og smér allt hreinlega
fram borið.
„Þarna er glaðning handa þér frá mér,“ sagði Þóra og rétti
tengdamóður sinni böggulinn.
Hún skellti á lærið.
„Nú gengur aldeilis fram af mér. Kemur hún ekki nema með
gjafir. Það var „aldrei,“ að ég eignaðist tengdadóttur. Yfirsjal og
þetta dónalega svuntuefni. Ég hef nú ekki venð fituð af gjöfunum
um ævina, líklega af því, að ég hafði ekkert að gefa í staðinn.“
Hún breiddi úr sjalinu. „Hvernig bara lízt þér á, María. En sá
feldur.“
„Það verður varla langt þangað til stelpurnar fara að „darka“
með það,“ sagði Sigurður. „Ég gæti hugsað að þú létir það aldrei
a.sjálfa þig.“
„Þegar hún kemur fram að Hvammi,“ skaut Þóra inn í.
„Þangað kem ég nú ekki, fyrr en þið eruð búin að gera mig
að ömmu,“ sagði húsfreyja brosleit. _
„Þá verður klúturinn orðinn ónýtur,“ sagði Sigurður og
settist við borðið og tók hressilega til matarins.
„Hvergi fæ ég eins góða kútmaga eins og hjá mömmu,“ sagði
hann. Svo hvíslaði hann í hálfum hljóðum að Þóru:
„Þér er óhætt að borða þá, þeir eru vel verkaðir."
„Ég veit það,“ svaraði hún enda sýndist henni langt um minni
óþrifnaður á þessu heimili, en hún hafði búizt við. Hún var bara
að hugsa um samtalið, sem hún heyrði til feðganna. Svein og
Ingigerði vantaði í baðstofuna. Aumingja drengurinn, hann var
eyðilagður út af hestinum sínum og hefur ekki matarlyst, hugsaði
Þóra. María kom með kaffi á eftir matnum. Svo var farið að hugsa
til heimferðar. Öll fjölskyldan fylgdi út á hlaðið. Óngstu dreng-
írnir komu með rauðan hest á milli sín neðan túnið og töluðu við’
hann á leiðinni.
„Aumingja litli Rauður! Líklega kemur þú bráðum aftur til
okkar, það er líka gott. Ekki kanntu við þig hjá ókunnugu hross-
unum, sem bíta þig og berja.“
„Ykkur þykir vænt um Litla-Rauð,“ sagði Þóra við bræðurna,
um leið og hún kvaddi þá.
„Hann er sama sem heima-gangur og étur allt, sem þeir bjóða
honum,“ sagð^ móðir þeirra. „Ég get ýmyndað mér, að hann verði
kvaddur með tárum.“
„Hann fær góðan stað,“ lagði Friðrik bóndi til málanna.
Þóra gekk milli tengdafólksins og kvaddi alla nema Svein og
Ingigerði. Þau sáust hvergi. Sigurður beið eftir henni. Hann var
búinn að leggja taumana upp á makkann á hestunum, þegar Ingi-
gerður sást í sundi, sem var milli bæjarins og skemmu, sem stóð
fyrir norðan hann.
„Vertu sæl, Inga mín!“ kallaði hann til hennar.
Hún hentist í áttina til hans kafrjóð með ógreiddan hár-
lubbann úfinn út í loftið.“
„Skammastu þín bara,“ hrópaði hún ofsalega. „Þú þurftir
ekki að koma til þess að stela Litla-Rauð frá Sveini.“
„Hvaða fjandans frekja er í þér stelpuvargur,“ sagði hann
byrstur.
Þóra leit undrandi í kringum sig, en það leit út fyrir, að enginn
hefði heyrt, hvað Ingigerður litla sagði nema hún. Það var þó
ómögulegt, að það væri Sigurður, sem var að pína hestinn út úr
fátæka föðurnum; svo andstyggilegur gat hann þó ekki verið.
„Jæja, góða mín, ertu aldrei búin að kveðja mágkonurnar?“
spurði Sigurður. „Ég ætlaði að hjálpa þér á bak.“
„Ég hef sagt þér það áður, að ég hætti að fara á hestbak, þegar
ég kemst ekki hjálparlaust í söðulinn og úr honum,“ svaraði hún
og gekk til hestsins, sem hún reið á, og beið þess að málið skýrðist.
Sigurður streittist við að komast í hnakkinn. Mósi var ókyrr og
vildi fara að komast heimleiðis. Þóra horfði á hann með lítils-
virðingu. Loksins í þriðju atrennunni tókst það. Þá teymdi faðir
hans Litla-Rauð til hans og rétti honum tauminn. En litlu bræð-
urnir hvísluðust á um það sín á milli, að líklega yrði Rauður
kominn til þeirra á morgun aftur. Þóra kippti taumnum úr hendi
manns síns samstundis og honum var réttur hann og teymdi
hestinn til Ingigerðar og sagði:
„Fáðu Sveini hann, Inga mín. Það eru nógir hestar í Hvammi.
Rauður skal aldrei koma þangað, fyrr en Sveinn kemur með hann
sjálfur í heimsókn til okkar.“
„Hvað er þetta manneskja?" spurði Sigurður svimandi af
undrun. „Ég er búinn að kaupa folann.“
„Hvar eru peningarnir, sem þú borgaðir hann með?“ spurði
hún óþarflega hávær.
Friðrik gamli skákaði sjálfum sér fram milli nýgiftu hjón-
anna, eins og hann byggist við handalögmáli.
„Hann átti hjá mér,“ sagði hann hægt.
„Hvað skyldi hann eiga hjá þér? Og þó svo væri, á ekki Sveinn
að borga þá skuld,“ sagði Þóra fasrtíikil.
„Við tölum betur um þetta á heimleiðinni," sagði Sigurður
þurrlega. Hann kunni ekki við að fara að jagast við konu sína í
áheyrn foreldra sinna. Hún var líka sæmilega reið og færi strax
í ofsa.
„Ég kem út eftir á veturnóttum og sæki kindurnar mínar,“
sagði hann við föður sinn. Svo hleypti hann Mósa á sprett og leit
ekki til baka fremur en hann væri einn á ferð. Þóra kvaddi Ingi-
gerði hlýlega og veifaði til Sveins, sem stóð á gægjum að húsabaki.
Hann hafði ekki getað stillt sig um að horfa á eftirlætið sitt, þegar
það yrði teymt úr hlaði.-Síðan reið hún úr hlaði í hægðum sínum.
Það var gott, að Sigurður gat einu sinni komið áfram hesti, hugsaði
hún og lofaði honuin að hafa undanreiðina. Loks náði hún honum.
Þau riðu þegjandi dágóða stund, hún ætlaði honum að byrja, og
hann gerði það líka, ekki neitt sérlega blíðmáll:
„Hvaða svo sem vitleysisflan var þetta í þér, manneskja, með
folann. Þú lætur stelpuna gera þig vitlausa, þegar þú sérð hana,
þennan asna.“
Henni var raunnin reiðin að miklu leyti, og gat því svarað
honum rólega. ^
„Ég heyrði á tal þeirra pabba þíns og Sveins, þar sem hann
var að neyða hann til að láta sig hafa folann handa einhverjum,
sem hann sagði að ætti hjá sér. Og ég var að hugsa um, hver hann
gæti verið, þessi samvizkulausi svíðingur, sem gengi svona hart
að fátæklingunum, og það varst þá þú. Hvernig geturðu fengið af
þér að koma svona fram við foreldrana þína. Það hefði víst verið
nær, að þú hefðir gefið þeim skepnu.“
„Þú veizt lítið um allt það, sem ég hef látið þau hafa. Allt,
sem ég innvann mér, rann til þeirrg."
„Mér sýnist þú ekki eiga minna en margur annar á þínum
aldri, sem alltaf hefur tekið kaup.Það er skammarlegt, að þið
skuluð öll kássast heima og heimta kaup af þeim og láta þau
fæða ykkur í stað þess að vinna annars staðar. Það ætti þó að vera
til ánægju fyrir ykkur að hjálpa þeim, þessum dugnaðarmann-
eskjum,“ sagði hún.
„Ég vann mikið annars staðar seinni árin. Þau þurfa ekkert
að rausa um það, var ekki heima ne3.ia mánuð af slættinum.“
„Og lézt þau svo fóðra allar skepnurnar þínar fyrir þá vinnu.“
„Varð ég ekki eitthvað að hafa fyrir það, sem ég átti hjá þeim?“
„Þú skalt ekki láta mig heyra svona lagað, það er of skammar-
legt til þess,“ sagði hún og sló í Rauð. Mósi kunni ekki við að
verða á eftir. Þau riðu hratt lengi og töiuðu ekki orð. Þegar þau
hægðu ferðina byrjaði hann að rausa:
„Mér þykir þú ætla að verða nokkuð ráðrík, ef þú ætlar að
láta svona oft.“
„Mér þykir ólíklegt, að þú hafir búizt við öðru,“ svaraði hún,
„ef þú hefur ætlazt til að ég segði já og amen við öllu, sem þér
dytti í hug, þá er óhætt fyrir þig að setja upp nýtt reikningsdæmi.“
„Það skal ekki verða bráðlega, sem ég ríð með þér út að
Hvoli,“ sagði hann reiður.
„Það þýðir heldur ekkert fyrir þig að bjóða mér samfylgd.
Þetta skal verða fyrsti og síðasti túrinn, sem ég fer með þér. En
samt þykir mér vænt um, að ég gat komið í veg fyrir, að þú reyttir
þessar fáu fjaðrir, sem eftir eru á foreldrum þínum,“ sagði hún í
sama tón.
„Og reyndu svo að komast eitthvað áfram, svo að við lendum
ekki í þreifandi myrkri,“ bætti hún við.
„Svona líta þau þá út, þegar þau koma úr fyrsta útreiðartúrn-
um — bálreið og úfin eins og grimmir kettir,“ rausaði Magga
gamla við felhelluna um kvöldið. „Það fer sjálfsagt eins og' mig
hefur grunað, hann hefur varla lag á henni Þóru þessi staur-busi,
enda þykir henni ekki frekar vænt um hann en skóna sína. Slíkt og
þvílíkt bölvað flan, að láta pússa sig saman við hann, áður en
hún þekkti hann nokkurn skapaðan hlut. En svona fer það, þegar
æskan vill ráða.“
Þóra kom fram og spurði Möggu, við hvern hún hefði verið
að tala.
„Bara við mig sjálfa,“ svaraði hún lágt. Svo bætti hún við í
hærri tón: „Þú hefur víst ekki haft mjög mikið gaman af þessu
ferðalagi, Þóra mín.“
„Jú, ég hafði gaman af túrnum."
„Er hún ekki heldur lítilfjörleg, þessi tengdamóðir þín?“
spurði Magga.
„Nei, það er hún ekki. f sporin hennar kæmust fáar konur
sveitarinnar, þó þær hafi hana ekki í hávegum. Þvílíkt heimili að
stjórna því í annari eins fátækt, það gerir engin manneskja. sem
er lítilfjörleg. Það getur enginn ímyndað sér það nema sá, sem
sér það,“ svaraðgi Þóra og stundi þunglega, um leið og hún gekk
fram úr eldhúsinu, en Magga horfði forviða á eftir henni. Hvað
skyldi það svo hafa verið, sem slettist upp á fyrir þeim. Það væri
fróðlegt að frétta, hugsaði hún.
Daginn eftir var Sigurður kominn í sitt vanaskap og reyndi
að vera hlýlegur og fyndinn við konu sína, en hún var köld og
fátöluð. Hann vissi, að hún var fram í stofu og fór þangað til
hennar. Hún stóð við opna grænmáluðu kistuna, sem hann langaði
svo mikið til að sjá, hvað hefði að geyma. Hann gekk til hennar og
leit ofan í kistuna. Þar voru jakkaföt úr svörtu klæði, sem hann
vissi að hefðu verið spariföt föður hennar, sokkar og bryddir
skór með fallegum rósaleppum. En sú bölvuð sérvizka að vera að
geyma þetta eins og einhverja dýrgripi niðri í kistu, hugsaði hann.
Eitthvað var þar af fötum, sem hún átti sjálf. En fyrir handraðann
hafði verið settur lítill hengilás.
„Hvað geymirðu í þessari kistu, góða mín?“ spurði hann
blíður. „Þú hefur aldrei sýnt mér í hana. Er það kannske fjöreggið
þitt, sem þú hefur í handraðanum eins og „Loðinbarði gamli?“
Það er vel um hann búið, læstur með lás.“
„Það er nú ekki víst, að ég verði eins eftirlát og hann karl-
greyið,“ svaraði hún og brosti dálítið. „Hver veit nema þú
hagnýttir þér traustið eins og Helga,“ bætti hún við.
„Onei, mig langar ekkert til að losna við þig, góða, mér þykir
of vænt um þig til þess,“ svaraði hann brosandi.
„Hún taldi honum víst líka trú um, að sér þætti vænt um
hann, þegar hana langaði til að sjá ofan í handraðann."
Sigurður varð hálf kindarlegur á svipinn. „Það er nú eins og
hver önnur della, sem fólk hefur samið til að segja krökkunum í
myrkrinu,“ sagði hann. „Ætlarðu að geyma sparifötin hans pabba
þíns þarna alltaf,“ bætti hann við.
„Það fer hvergi betur um þau en í kistunni hans.“
„Þér hefur þótt vænt um hann pabba þinn.“
„Ég býst við, að það þyki flestum manneskjum vænt um
foreldrana sína, sem einhverjar almennilegar taugar eru í,“ svaraði
hún kuldalega. „Það er nú heldur ekki nema missiri síðan hann
dó, svo ég er ekki búin að geyma fötin hans lengi.“
Hún skellti kistunni í lás sárgröm yfir þeim skyssum og
glöpum, sem hún var búin að gera á þeim stutta tíma, sem hún
átti að stjórna heimilinu.
Hann ranglaði um gólfið vonsvikinn. „Við skulum nú jafna
þetta með okkur. En það var nú þess vegna, að ég fór að ágirnast
folann, að mér fannst ég eiga helzt til fáar skepnur á móts við
það, sem þú leggur til þúsins.“
„Ég vildi heldur, að þú ættir opga skepnu, en þær væru illa
fengnar. Þær eru ekki margar skepnurnar mínar, en þær eru ekki
teknar af fátæklingum neitt af þeim,“ svaraði hún.
„Ég held, að strákurinn hafi lítið með hest að gera, hann er
ekki svo gamall.“
„Áttir þú ekki hross á hans aldrei?“
„Jú, ójú.“
„Jæja, hvernig hefði þér þótt að láta taka það af þér handa
einhverjum ágirndarvarginum?" spurði hún.
„Ég hefði varla sleppt því,“ flýtti hann sér að segja.
„En þér þykir ekki mikið að bjóða bróður þínum það,“ sagði
hún og nú var auðséð, að hún var að tapa stillingunni. Hann varð
að slá undan, ef allt ætti ekki að fara í blossa aftur.
„Við skulum nú ekki fara að rífast. Ég býst ekki við að eiga
þetta meira og þykir mér það þó slæmt, því folinn er gott
hestefni.“
„Það vantar ekki hesta hér,“ svaraði hún í mildari tón og
stikaði inn.
Nokkru seinna sendi hún Jóa út að Hvoli með klyfjaðan hest
af garðamat.
„Þér er óhætt að stækka garðinn, ef þú ætlar að bæta Hvols-
heimilinu á hann,“ sagði Sigurður þurrlega, þegar hann var að
láta pokana til klakks.
„Það er nú ekki svo mannmargt heimilið okkar, að við getum
ekki séð af svona litlu,“ svaraði Þóra. „Eða kannske þú sjáir eftir
því handa henni móður þinni?“ bætti hún við.
„Ætli þér finnist ekki, að ég eigi lítið í garðinum þeim arna,“
sagði hann gremjulega.
„Jú, ég á hann sjálf,“ svaraði hún stutt. Hann gekk í burtu
þungur á brún. Þetta ætlaði að ganga erfiðar en hann hafði
hugsað sér. Hún var ráðrík kona, en hart var nú samt að láta
hana stinga sér svona í pilsvasann svona undir eins, þó hann legði
minna til búsins.