Lögberg - 01.10.1953, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN, 1. OKTÓBER, 1953
7
Stærsti grasagarður í heimi
Jón Rögnvaldsson segir frá Kew-garðinum í London
í seinasta hefti Náttúrufræðingsins birtist grein eftir Jón
Rögnvaldsson um Kew-garðinn í London, sem er stærsti
og fjölskrúðugasti grasagarður í heiminum. Þar sem
marga mun vafalaust fýsa að fá nánari vitneskju um
þennan merkilega garð leyfir Tíminn sér að endurprenta
þessa grein Jóns.
A Soldier Writes Home
í suðvesturjaðri Lundúna-
borgar, um 15 km. suðvestur frá
miðborginni, liggur hinn heims-
kunni grasagarður, sem venju-
lega gengur undir nafninu Kew-
garðurinn (frmb. kjú-), en heitir
á ensku máli Royal Botanic
Gardens, Kew.
Kew-garðurinn er ekki aðeins
stærsti og fjölskrúðugasti grasa-
garður í heimi, heldur er hann
einnig sá fjölsóttasti. í rauninni
mun grasagarðurinn í Buitenorg
á Jövu vera fullt eins stór, ef
hann er allur talinn í einu lagi.
En hann er í þrennu lagi, og all-
langt er á milli garðanna, eink-
um þess hlutans, sem er í 1500
•metra hæð yfir sjávarmáli. 1
Kew-garðinn koma árlega tæpar
tvær milljónir gesta, frá nálega
löllum löndum heims, til þess að
skoða garðinn, söfnin þar og
aðrar stofnanir, sem reknar eru
í sambandi við grasagarðinn.
í Kew-garðinum, eins og raun-
ar í flestum grasagörðum, er
plöntunum aðallega raðað niður
eftir skyldleika, og hver jurt,
hvert tré og runni nafngreint
skýrt og skilmerkilega. En það
er margt fleira að sjá í grasa-
garðinum en hinn fjölbreytileg-
asta gróður. T. d. er þar flagg-
stöng ein mikil, sem er eintrján-
ingur, 61 m. á hæð, úr Douglas-
'greni. Er hann gjöf frá British
Columbia-fylki í Kanada. Enn-
fremur eru þarna í görðunum
margar fagrar, aldagamlar bygg-
ingar, þar á meðal Kew-höll,
sem einu sinni var einn af bú-
stöðum Bretakonunga. Þar er og
50 m. há pagóða, og nokkur lítil
hof í grískum stíl eru dreifð um
garðinn.
Nú eru stærstu byggingarnar
notaðar fyrir söfn og rannsókn-
arstofur, og eru sumar þeirra að
sjá nýreistar. Enda vaxa söfnin
svo að segja dag frá degi og
krefjast sífellt meira og meira
húsrúms. Er Kew-garðurinn
sannkölluð Mekka grasafræð-
inga og garðyrkjumanna, er
koma þangað hvaðanæva að til
þess að leita sér alls konar upp-
lýsinga og fróðleiks.
Af gjafafé frá náttúrufræð-
ingnum heimskunna, Charles
Darwin, hefir grasagarðurinn
kostað útgáfu Index Kewens, en
það er skrá og lýsing á öllum
þekktum æðri plöntum, eins
konar alheims flóra. Á 5 ára
fresti er gefið út eitt bindi með
við aukum. Þá hefir Kew-garð-
urinn einnig gefið út „Flóru“
flestra landa Bretaveldis sér-
staklega.
í Kew er geysistórt og full-
komið safn grasafræðibóka og
rita, eða um 50 þúsund bindi.
Þar er og stórt safn ferðabóka
eða nálægt 20 þúsund bindi.
Talið er, að í grasasafninu séu
um 6 milljónir blaða með þurrk-
uðum plöntum; má víst fullyrða,
að þarna séu sýnishorn af nær
öllum þekktum plöntutegundum
jurtaríkisins. En skrásettar
plöntutegundir munu nú vera
um 180 þúsund. Við þetta stóra
safn bætast árlega þúsundir
sýnishorna þurrkaðra plantna og
plöntuafbrigða víðs vegar að úr
heiminum.
í sjálfum grasagarðinum eru
gróðursettar um 45 þúsund teg-
undir plantna. Meðal þeirra eru
flestallar hinna merkari lækn-
inga- og yrkiplantna jurtaríkis-
ins. í sambandi við grasagarðinn
rekur landbúnaðar- og fiskimála-
ráðuneyti Breta stórar rann-
sóknarstofur, og er varið til
þeirra einna sem svarar til 5
milljóna ísl. króna. Hafa þessar
stofnanir unnið mikilvæg störf
í þágu jarðræktar og jurtaiðnað-
ar, t. d. gúmiðnaðarins og lyfja-
framleiðslunnar. Tilraunastarf-
seminni í Kew hefir m. a. tekizt
að framleiða og rækta teplöntu-
afbrigði, sem flutt hefir verið til
Natal og gert terækt þar mjög
arðsama. Ennfremur hefir tek-
izt í Kew-garðinum eða fyrir
hans forgöngu að auka uppskeru
magn banana í Vestur-Indíum
og tóbaks víða um lönd. Nú er
unnið að því meðal annars að
finna eða framleiða kakóplöntu,
sem henti vel fyrir Vestur-
Indíur.
í sambandi við hitabeltisgróð-
urinn í Kew hafa verið reist
risastór gróðurhús. T. d. er
pálmahúsið um 20 m. hátt og
yfir 100 m. langt. Þarna er og
kælihús með kuldabeltisgróðri.
Sá ég þarna í grjóturð í kæli-
húsi jöklasóley, sem undi sjáan-
lega miklu betur hag sínum þar
en í garðinum í Fífilgerði, en
þar hefir hún oftar en einu sinni
dáið út af hita.
Tvær allstórar gróður- og til-
raunastöðvar eru í Kew. Eru þar
einkum aldar upp plöntur af
fræi, sem berst garðinum hvað-
anæva að úr heiminum og ekki
hefir verið ræktað þar áður.
í Kew-garðinum eru margar
tjarnir, smálækir, grjót- og
urðarbeð alþakin klappa- og
steinagróðri. Þar eru líka dældir,
síki og álar meðfram Thames-
ánni þaktir alls konar vatna-
gróðri. En mest ber á víðum
völlum eða grasflötum með ó-
teljandi blómabeðum og trjám
eða trjálundum og trjáröðum.
Þarna eru líka kynstur af alls
konar runnum, og fegurð rósa
og alparósa- (rhododendron)-
garðanna dásamleg. En öllum
þessum trjálundum og jurta-
söfnum er þannig niðurraðað, að
undrun og aðdáun vekur. Enda
er allur Kew-garðurinn skipu-
lagður í fögrum, náttúrlegum
listigarðastíl.
Ég kom beint frá Kaupmanna
höfn til Lundúna og hafði kynnt
mér grasagarðinn í Höfn eftir
föngum í nokkra daga og fundizt
mikið til um hann á margan hátt.
En fremur varð hann nú smá-
legur borið saman við Kew-
garðinn.
Af þeim grasagörðum, sem ég
hef séð um dagana og kynnzt að
nokkru ráði, væri það helzt
grasagarðurinn í Edinborg, sem
kæmist í hálf-kvisti við Kew-
garðinn. Ekki þó hvað stærð og
vísindalegan útbúnað snertir,
heldur miklu fremur vegna fag-
urrar niðurröðunar og framúr-
skarandi hirðingar.
Telja má Kew-garðinn stofn-
aðan árið 1759, en það ár var
grasafræðingurinn W i 11 i a m
Aiton ráðinn til þess að koma
upp svokölluðum Physic Garden
eða lækningajurtagarði við Kew-
höll. 1 þau nærfellt 200 ár, sem
síðan eru liðin, hefir alltaf verið
unnið að því að safna fleiri og
fleiri*plöntutegundum saman í
Kew-garðinn. Einhverjum fyrstu
plöntunum, sem þangað bárust
frá fjarlægum löndum, var safn-
að af manni í leiðangri James
Cook, sem sigldi umhverfis jörð-
ina á árunum 1772—1775. Sir
Joseph Banks, sá er til Islands
kom 1772, átti mikinn þátt í
vexti og viðgangi garðsins.
Árið 1841 var Kew-garðurinn
opnaður almenningi. Það ár
heimsóttu garðinn 9 þúsund
manns. Var nú Sir Joseph
Hooker skipaður forstjóri garðs-
ins. Safnaði Hooker á næstu ár-
um fjölda tegunda víðsvegar
að úr heiminum, t. d. frá Ind-
landi, Tíbet og Tasmaníu.
Oft hefir garðurinn sjálfur eða
stofnanir í sambandi við hann
gert út leiðangra til plöntuleita
í fjarlægum löndum. Þannig
kom nýlega einn af grasafræð-
ingunum í Kew aftur úr leið-
angri til Mið-Afríku, sem heil-
brigðismálaráðuneytið brezka
hafði gert út þangað, til þess að
leita uppi mjög sjaldgæfa lækn-
ingajurt. En aðalhjálparhella
garðsins, hvað snertir plöntu-
söfnun, hafa þó verið brezkir
borgarar, sem búsettir mega
heita um heim allan. Þá hafa
oft brezkir hermenn, sem dval-
izt hafa eða barizt í fjarlægum
löndum ,sent Kew-garðinum
plöntur. T. d. sendu nokkrir af
hermönnum Montgomery’s, sem
börðust í eyðimörkum Norður-
Afríku í síðustu heimsstyrjöld,
margar eyðimerkurtegundir til
garðsins.
Kew-garðurinn, sem er opin-
ber stofnun, er 116 hektarar að
stærð. Núverandi forstjóri er Sir
Edward Salisbury, og hefir hann
á að skipa 270 manna starfsliði,
þar af 130 garðyrkjumönnum, 50
vísindamönnum og 40 umsjónar-
mönnum.
Eitt nf hinum mörgu árlegu
verkum starfsliðsins er að safna
fræi af sem flestum tegundum
garðsins. Eru sendir þangað ár-
lega um 10 þúsund fræpakkar
út um víða veröld til grasgarða,
tilraunastöðva og fleiri stofnana.
Margt furðulegt kvað bera á
góma í Kew. T. d. sneri Scotland
Yard sér þangað fyrir stuttu og
bað jarðfræðistofunina að rann-
saka sand í nokkrum sekkjum
til þess að fá úr því skorið, hvað-
an sandurinn væri upprunninn.
En sandpokana hafði brezkur
innflytjandi fengið frá viðskipta-
sambandi erlendis, og átti þetta
að vera verðmæt vara.
Það tók ekki langan tíma fyrir
vísindamennina í Kew að á-
kveða, hvaðan sandurinn væri
upprunninn, og sökudólgurinn
náðist von bráðar.
Ég hef hér í stuttu máli reynt
að bregða upp mynd af Kew-
garðinum í Lundúnum, en sjón
er sögu ríkari, og því vil ég ráð-
leggja hverjum þeim, sem kem-
ur til Lundúna, að láta ekki hjá
líða, ef tök eru á, að skoða þessa
heimsfrægu stofnun.
—TIMINN, 27. ágúst
Allan Fredriksson is the son
of Rev. and Mrs. J. Fred-
riksson of Glenboro, Man.,
and the following is part of
a letter that he wrote to his
parents, from Saesbo, Japan,
on Sept. 7th, 1953.
By now we are about 2,000
miles and nearly half way across.
We left Seattle last Thursday
and had our last glimpse of the
U.S.A. about 9:30 last night. We
are sailing on the Maine Lynx
which is 523 feet long and 73
feet wide. It has six decks di-
vided up into various things.
Crammed into this small space
are 3500 soldiers and there are
200 in each compartment which
is 25 ><80 feet. Our beds ar 18
inches apart and 4 feet high. You
can imagine how much room
we have. The decks are always
crowded as are the recreation
rooms. Most of us lie in our
bunlcs all day and read. I believe
that I read more books in the
last week than in all the rest of
my life.
The weather is getting colder
and more foggy. We can barely
see 300 yards ahead today. The
fog horn blasts about every 2
minutes. The sea has been calm
except on Saunday night when
the waves were so high that they
washed over the ship. I was sea
sick and it’s no fun. I got some
pills from the doctor but I’m
still dizzy. The wind is so cold
right now that we can’t spend
much time on the deck.
I went to church last Sunday.
The sermon was good. With all
reading I have taken to, and
reading the Bible from cover to
cover is one, I did not believe
that it could be so interesting.
This is a trip I hope I never
have to make again, especially
under these conditions. All we
can see for miles and miles is
water. We have been eating and
sleeping so much that I get
played out walking up the stairs.
The meals are good. I sure will
be glad when we get to Japan.
This is Friday. We skipped
two hours when we crossed the
International line. Up until last
night, we have been setting our
watches back an hour everyday.
Today they told us to skip a day
so we missed Thursday, August
27th altogether. It is not quite so
foggy and the sea has calmed
down a little. Last night was
rough. The rails were well oc-
cupied. We have finally ac-
customed ourselves to the
cramped quarters, the roll and
sway of the ship, the noise and
the chow. We were given warm
water yesterday and had a
shower. This helped a great deal.
We even got clean pillow cases.
We don’t have sheets, just a
blanket, and we sleep on canvas
bunks. Only 6 more days, 2500
more miles and we will all be
very happy boys.
This is my second Sunday
aboard ship. We had a very gooc
church service and a good sing-
song afterwards. Now we are
3500 miles out and nearing the
end. Tonight we should see some
Japanese Lshing boats and by
Tuesday morning we should be
able to see land. Yokohama is
our general point of direction
now. By Tuesday we will turn
south and come in at the south-
western tip of J-pan. We’ll stay
for few days in Japan and wait
for orders to depart for Korea.
Well, we finally docked. Last
night at 4:30 we pulled into the
Sasebo harbour. We have not
seen much of the city. Only a
few of us are taken off at a time
so I may be on board until Mon-
day. Sasebo has a very big and
deep harbour, surrounded by
large hills covered with rice
paddies, trees and flowers which
are very green and fresh. There
are a lot of sma’l huts and people
everywhere. The harbour is
crowded with sh.ps at present
and by the looks of things it
must be a very busy place. There
are all kinds of transports, battle
ships, tanks, cargoes, barges and
also the little Japanese ferries
and tug boats. We counted as
many as 50 big ships a hundred
little ones. Most of thsee are
American.
I can’t tell you much about the
country yet. It looks peaceful
and rather old. We plan to leave
for Korea next Tuesday so our
stay in Japan is only 3 days. We
are supposed to get our mail
today but it could be another
rumor. In a month we should be
a permanent outfit and ready to
settle down.
Send your letters airmail.
That way it only takes a week
otherwise as long as 50 days. I’m
sure glad I’m not in the Navy.
God Bless you All.
Pvt. Allan B. Fredriksson,
U. S. 55284569
Prov. Co. 1527APO No. 2,
c/o Postmaster San Francisco,
Cal., U. S. A.
„Smákverið Hamlet"
ítalskur prófessor gerði eitt
sinn tilraun til þess að stela
Shakespeare frá Englendingum.
Sagði prófessorinn að Shake-
speare hefði verið Itali og heitið
Michelangelo Florido. Vegna
nokkurra kvæða, er hann gerði,
hefði hann orðið að flýja land og
sezt að í Englandi. Er þangað
kom hefði hann ritað smákver
og nefnt það Hamlei!
COPENHAGEN
Bezta munntóbak
heimsins
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
FREYJUGATA 34 . REYKJAVÍK
I
Eldey er þéttsetnasti blettur á íslandi
Engar breytingar eða hrun hafa
orðið úr eynni, eins og þó var
haldið fram fyrir tveim árum
Eldey stendur enn úr hafi og
óbreytt frá því sem áður var,
að því er Þorsteinn Einars-
son íþróttafulltrúi og fugla-
fræðingur hefir tjáð Vísi.
Fyrir tveimur árum fullyrti
skipstjóri nokkur, sem var að
veiðum undan Eldey, að hann
hefði séð merki þess, að nokkur
hluti Eldeyjar hefði hrapað í sjó.
Til þess að ganga úr skugga
um breytingar þær, sem orðið
hefðu á eynni og hve mikið hefði
hrunið úr henni, voru ljósmynd-
ir teknar af henni í sumar og
eftir þeim síðan mælingar og
aðrar athuganir gerðar. Mynda-
tökurnar annaðist ljómyndunar-
deild bandaríska flotans hér fyr-
ir milligöngu L. Moe forstöðu-
manns bandarísku Upplýsinga-
þjónustunnar hér, en hann er
kunnur fuglafræðingur og hefir
á huga á öllu, er þar að lýtur.
Engin breyting er sjáanleg
Við nákvæma athugun á ljós-
myndunum hefir komið í ljs, að
Eldey stendur óbreytt frá því
sem áður var og engin breyting
sjáanleg á henni. Það er því alls
ekki um það að ræða, að nokkur
hluti eyjarinnar hafi hrapað í
sjó eins og haldið hefir verið
fram, en einhverjar jarðhrær-
ingar hafa kannske átt sér stað
fyrir tveimur árum, því fugl
hvarf þaðan nokkra daga. Þótti
það ekki einleikið því venjulega
er hún hvít af fugli.
Ljósmyndir þær, sem teknar
voru af Eldey í sumar, leiddu
það ennfremur í ljós, að fugl er
þar sízt minni en árið 1949, er
eyjan var einnig ljósmynduð í
þeim tilgangi að sjá fuglamergð-
ina þar. Fullyrða má, að Eldey
er eins þéttsetin fugli og unnt er
að koma hreiðrum fyrir uppi á
henni, en auk þess er mergð af
fugli utan í bjarginu. Er áætlað
að um 12—13 þúsund súlnahjón
verpi þar núna, og ef það reynist
rétt mun Eldey vera stærsta
einstök súlubyggð í heimi. Aðrar
súlubyggðir, sem nokkuð kveður
að eru í St. Lawrence-flóa við
strendur Norður-Ameríku, kring
um Bretlandseyjar, við Frakk-
lands- og Noregsstrendur. Eru
þær allar friðaðar, enda þykir
sjálfsagt að vernda þennan litla
fuglastofn, en súlan mun vera
einhver elzta fuglategund jarð-
arinnar.
Eldey var nyljuð áður
Eggert Ólafsson getur þess í
Ferðabók sinni að þá og þar áður
hafi jafnan verið gengið á Eldey
og hún nytjuð, en þær munu
hafa legið niðri um hartnær
hálfrar annarar aldar skeið, eða
þar til Vestmannaeyingarnir
Hjalti Jónsson, Stefán Gíslason
og Ágúst Gíslason klifu eyna
1894 og lögðu „veginn“ upp á
hana. — Frá þeim tíma og fram
til ársloka 1940 var eyjan nytjuð
og súlu-ungi tekinn síðla sum-
ars ár hvert. Venjuleg tekja var
300—6000 ungar á ári, en bæði
var þá töluverður hópur af ung-
unum floginn burt og líka annar
hópur svo lítt vaxinn, að hann
var ekki talinn hirðandi til
matar. Fyrir bragðið hélzt stofn-
inn vel við, en einkum hefir
hann vaxið stórlega síðustu árin,
er eyjan var algerlega friðuð,
árið 1940.
Um 60 þúsund fuglar á hektara
Þess má að lokum geta, að
„veglaust er nú upp á Eldey, því
þegar átti að ganga á hana 1949
kom í ljós að tvöföld keðja, 24
metra löng, sem hékk fram af
brúninni liggur nú af einhverj-
um ástæðum uppi á henni. Er
eyjan á þessum stað með öllu
ókleif, því bergið slútir þar fram
yfir sig.
Eldey er þéttsetnasti blettur
íslands, því á þessari litlu eyju,
sem tæplega er einn hektari, um-
máls, munu lifa um 60 þúsund
fuglar, og ekki aðeins súla held-
ur og einnig fýll, rita og svart-
fugl.
—VÍSIR, 28. ágúst