Lögberg - 19.11.1953, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN, 19. NÓVEMBER, 1953
Varnaraðstaða V.-Evrópu styrkist við
leyfi til herstöðva ó Spóni
En samningurinn við íasistann Franco hlýlur misjaína dóma
Þann 26. september s.l. undir-
rituðu James Dunn sendiherra
Bandaríkjanna í Madrid og
Martin Artajo utanríkisráðherra
Spánar þrjá samninga, sem
fjalla um hernaðarbækistöðvar
á Spáni og efnahagslega aðstoð
við Spánverja.
Kurteisi, en kuldi
Um leið og samningsgerð var
tilkynnt, þótti bandaríska utan-
ríkisráðuneytinu rétt að taka
það fram líkast því sem í afsök-
unartón væri, að hér væri ekki
um neitt hernaðar- né vináttu-
bandalag að ræða. Sammngur
og samningagerð voru kurteis-
leg — en köld.
Það gleymist ekki, að við völd
á Spáni er einræðisstjórn.
Hrifning á samstarfi við hana
fyrirfinnst ekki, en raunhæfar
ástæður liggja að baki samnings
gerðinni.
SíSasti Móhikhaninn
Franco einræðisherra er hinsta
afsprengi fasismans og virðist
hann enn öruggur í sessi. Þótt
hann sé brennimerktur fasisti
og þótt hann hafi sigrað í
spönsku borgarastyrjöldinni með
tilstyrk þýzkra vopna og vista,
var hann þó ekki leiðitamur við
Hitler.
Þvert á móti var utanríkis-
stefna Spánverja á styrjaldar-
árunum þegjandi en stöðug mót
spyrna við Þjóðverja, varð eng-
in breyting á því, jafnvel ekki á
mestu uppgangsárum nazista,
þegar svo virtist sem þeir myndu
sigra heiminn. Bera „fasistar"
Francos að þessu leyti hreinni
skjöld en Rússar, sem alltaf
voru að nudda sér utan í Hitler
í fyrri hluta stríðsins.
Neifun Francos
Frá Spáni fengu Bretar járn-
grýti og önnur hráefni til her-
gagnaiðnaðar. Og þegar Hitler
kom á fund Francos, minnti
hann á forna vináttu og beiddist
leyfis til að mega hernema
Gíbraltar, með yfirferð um
Spán.’fékk hann neitun.
Margir eru þeirrar skoðunar,
að neitun Francos hafi ráðið úr-
slitum í síðustu heimsstyrjöld.
Með Gíbraltar á sínu valdi virð-
ist sem Þjóðverjar hefðu getað
ráðið lögum og lofum á öllu Mið-
jarðarhafi, barátta í Norður-
Afríku og sóknin til olíulind-
anna við Persaflóa hefði þá
orðið sigurför þeirra.
Fjallvirki Vesiur-Evrópu
Hvað sem öllu einræði og
fasisma Francos líður, þá bentu
hernaðarfræðingar á þá raun-
hæfu staðreynd fyrir nokkrum
árum, er farið var að hyggja að
endurvopnun Vestur-Evrópu, að
það myndi styrkja mikið varnir
álfunnar, ef einhvers konar
samstarf fengist við Spánverja
um hervarnir.
Austan Saxelfar í Þýzkalandi
stendur milljónaher rússneskur
undir alvæpni, þaðan vestur
yfir Niðurlönd og Frakkland er
aðeins ein samfelld marflöt
láglendisslétta, þar sem einu
hindranirnar eru nokkur stór-
fljót. Hætta virðist á því, að
Rússum tækist með ofurefli her
liðs að æða fyrirstöðulítið um
þetta sléttlendi.
Náttúrlegar hindranir eru
engar að ráði fyrr en við Pyr-
eneafjöll, sem ganga þráðbeint
eins og 3000 m. hár virkisgarður
fram eftir landamærum Frakk-
lands og Spánar, milli Miðjarð
arhafs og Atlantshafs. Spánn er
þannig hið sóknþunga tilbúna
fjallvirki Evrópuskagans.
Samningaumleitanir í tvö ár
Andúðin á einræðisstjórn
Francos veldur því, að Spánn
verður ekki tekinn upp í At
lantshafsbandalagið. En ekki
kemur þetta í veg fyrir að nokk-
uð samstarf sé haft við Spán-
verja um hervarnir.
Eru nú rúm tvö ár síðan
Bandaríkjamenn vöktu máls á
því við Spánverja, er Carney
flotaforingi kom í fræga heim-
sókn til Francos. Viðræður hafa
farið fram við og við en dregizt
á langinn, einkum vegna þess að
Franco hefir viljað fá nokkuð
fyrir sinn snúð.
Ein krafan, sem hann setti
snemma á oddinn var, að allur
Spánarher yrði búinn fullkomn-
um nýtízku vopnum. Þessu hafa
Bandaríkjamcn hafnað. Þeir
munu raunar senda Spánverjum
nokkuð af vopnum, en ekki meir
en nauðsynlegt er til að halda
landvörnum í sæmilegu lagi.
Samkvæmt samningnum um
herbækistöðvar munu Banda-
THECalvett Canadíska vasabókin
Nr. 14 upplýsingaflokki \
Þetla er ein þeirra greina. sem sérstaklegra eru ætlaðar nýjum ||
Cnnadamönnnm.
SÍMAÞJÓNUSTAN
Ari8 1876 varð bærinn Brantford f Ontario sögufrægur fyrir þa8,
a8 þa8an fór fram hi8 fyrsta firSsímatal í heimi; þetta samtal fór g
fram yfir átta míina koparvír, og var notul til þess ný vél, er upp- M
finningama8urinn Alexander Gordon Bell gaf nafniS „telephone", en h
'hann var nýlega kominn þangaS frá Skotlandi. Tveimur árum seinna
tók til starfa hin fyrsta talsimastöS í Canada f bænum Hamilton. s
1 höfu8atri8um er símakerfi okkar nú f dag byggt á þeim vfsinda- g
grundvelli, er Bell á áminstum tfma lag8i. Sf8an hafa vitaskuld |j
rriargar breytingar átt sér sta8 f þrðunarsögu símai8na8arins f Canada g
og sérfræBingar svipast mc segja daglega eftir nýjum endurbótum.H
Canada var í fararbroddi þeirra þj68a, er komu á fót hjá sér sjálf- B
virkum innanlandssíma og sæsfma; þetta samband getur á einnl og S
sömu stund afgreitt 18 sérstök firSsfmtöl, en innanlands me8 hljóB-
bylgjuauka 600 samtöl f einni svipan milli Montreal, Toronto og
Ottawa. ná má samböndum f margra mílna fjarlægB me8an haidiB er
á heyrnartóiinu.
Canada nýtur einnar hinnar allra fullkomnustu símaþjónustu, M
sem til er f ví8ri veröld, tala hinna ýbsu sfmkerfa, sem ýmist eru
þjóSnýtt e8a f eigu einstaklinga. Bell sfmafélagi8 er lang umfangs-
mesta stofnun slíkrar tegundar, sem einstaklingar reka, önnur sfma-
kerfi starfrækir sambandsstjórnin eSa stjórnir hinna einstöku fylkja.
I afskektum sveitum eru sfmasambönd rekin á samvinnugrundvelli. jj
Þetta er eitt þeirra landa, þar sem svo al segja hvert einasta og
eitt heimili vetur veitt sér síma gegn tiltölulega mjög vægu mánaBar- g
gjaldi. Þær 14 miljónir, sem land þetta byggja, rá8a um þessar mundir
yfir 314 miljón sfrna og sérhver þeirra getur ná8 til 96% aí öllum 1
sfmum f veröldinni.
Allar upplýsingar varðandi framhald þessara greina eru kær-
komnar og verður þeim komið á íramfæri við Calvert House fyrir
milJigöngu ritstjóra þessa blaðs.
Skrifað um járnbrautir í næsta mánuði
Calvert
DISTILLERS LIMITED
AMHERSTBURG, ONTARIO
DAG STRÖMBACK:
FERÐ TIL ÍSLÁNDS
ríkjamenn fá bæði flug- og flota-
bækistöðvar á Pyreneaskaga.
Ekki er tekið fram í sjálfum
samningnum, hvar þær verði, en
vitað er að flugbækistöðvarnar
verða við hina gömlu flugvelli
við Sevilla, Madrid, Zaragossa
og Barcelona. Þessir vellir eru
nú mjög illa búnir tækjum og
taka Bandaríkjamenn að sér að
gera við þá, stækka og þúa öll-
um nauðsynlegum tækjum. —
Þessir flugvellir verða jafn-
framt notaðir af spönskum flug-
vélum. Auk þess munu Banda-
ríkjamenn gera marga smærri
flugvelli hingað og þangað um
landið. .
Flugvellir úr skotfæri
Fram til þessa hafa sprengju-
ílugvélar Bandaríkjamanna að-
allega haft bækistöðvar í Þýzka-
landi og Bretlandi, en til beggja
þessara landa er svo stutt frá
rússnesku yfirráðasvæði, að flug
vellirnir þar eru ekki taldir ör-
uggir fyrir hraðfleygum rúss-
neskum orustuflugsveitum.
Vegalengdin til Spánar er
meiri, svo að flugvélar, sem þar
hefðu bækistöð, eru miklu
óhultari fyrir skyndiárásum.
6. flotinn eignasl heimahöfn
Alastair Buchan fréttaritari
Observers telur þó hagkvæmn-
ina af flotabækistöðvum enn
meiri. Minnist hann á það hve
þýðingarmikil návist sjötta flot-
ans bandaríska er á Miðjarðar-
hafi’. Þessi flotastyrkur sem í
eru allmörg flugvélamóðurskip
hefir verið eins og heimilislaus
að.undanförnu. Skipin hafa jafn
vel orðið að sigla til viðgerðar
þvert yfir Atlantshaf til Norfolk.
Það þykir ljóst að flotabæki-
stöðvarnar verði í borgunum
Cadis og Cartagena á suður-
strönd Spánar. En þar verður
fyrst að framkvæma mikið verk,
dýpka haínirnar, smíða bryggj-
ur og alls konar mannvirki.
Spánn ekki lengur hlutlaus
Spánn hefir verið hlutlaus í
báðum þeim heimsstyrjöldum,
sem yfir hafa gengið á þessari
öld. Með samningum þessum
hverfur hann frá hlutleysis-
stefnunni. Þessu veldur fyrst og
fremst að Franco þykir sjálfum
vænlegra að styrkja varnir gegn
Rússum líkt og Júgóslavar og
einnig að honum er heitið efna-
hagslegri aðstoð um leið og
hann leyfir bækistöðvarnar.
Efnahags- og hernaðaraðstoð
Bandaríkjaþing hefir þegar
veitt fé til efnahagsaðstoðar við
Spánverja. Veita þeir 85 miljón
dollara fyrir nýjum vélum til
iðnaðar og landbúnaðar Spán-
verja og 141 miljón dollara til
hernaðaraðstoðar. Leysir þetta
að minnsta kosti um stundar-
sakir úr verstu fjárhagsörðug-
leikum Franco-stjórnarinnar. —
Spánn hefir oft verið kallaður
land ónýtra járnbrauta. í ára-
tugi hefir þjóðin búið við gjald-
eyrishungur. Hana hefir með
öllu skort erlent fjármagn til að
kaupa til landsins vélar og verk
færi. Þótt 15 ár séu senn frá
lokum borgarastyrjaldarinnar
hafa engin tök verið á að græða
sum sárin og þessu hefir fylgt
vonleysi, athafnaleysi og skin-
horuð fátækt.
Tvískinnungur í stjórnmálum
Brezki verkamannaflokkurinn
samþykkti á flokksfundi í Mar-
gate harða gagnrýni á þessa
samningsgerð. Sama hafa jafn-
aðarmenn víða um lönd og ýms-
ir fjandmenn Francos aðrir gert.
En einkennilegt er það að sömu
aðiljarnir, sem harðast gagn-
rýna samninginn við Franco,
eru fúsastir allra til að sam-
þykkja setu kínverskra komm-
únista og alls konar undanláts-
semi og vinfengi við einræðis-
ríki kommúnista. Sannlega er
einræðisstjórn á Spáni og þar
finnast pólitískar fangabúðir
með pólitískri kúgun. Allt virð-
ist hið spanska stjórnarfar þó
hátíð hjá því sem tíðkast austan
járntjaldsins, í samanburði við
ógnarstjórn og þrælabúðir
kommúnista virðast Spánverjar
lifa við frjálsræði.
Þegar Bandaríkjamenn gera
þessa samninga við Spánverja
sýnir það ekki stjórnmálastuðn-
ing við Franco. Það er aðeins
viðurkenning á þeirri herfræði-
legu staðreynd að varnir Vestttr
Evrópu styrkjast við samning-
inn.
Hann lézt að Wadena, Saskat-
chewan, Canada, 14. marz 1916.
„Einn meðal hinna fyrstu og
fremstu landnámsmanna hér
vestra, svo og gervilegustu til
sálar og líkama,“ segir Heims-
kringla.
Aðallýsing og ævisaga Eggerts
stóð fyrir mörgum árum í blað-
inu „Heimi“, fallega og hlýlega
rituð; tek ég úr þeirri grein hið
helzta, er hér á við.
Eggert Magnússon, er kallaði
sig Vatnsdal, var fæddur 9.
marz 1831 í Skáleyjum í Breiða-
firði; bar hann skírnarnafn
Eggerts gamla í Hergilsey, d.
1819; en foreldrar hans og ná-
frændur voru helztu Breiðfirð-
ingar framan af öldinni; var
Eyjólfur dbrm. í Svefneyjum
föðurbróðir hans, en séra Guð-
mundur Einarsson prófastur á
Breiðabólsstað móðurbróðir
hans.
Eggert var bráðþroska og
snemma harðger og kappgjarn,
karlmenni og í flestu fremri
jafnöldrum sínum hvað áræði og
atorku snerti, en til bóka var
hann lítt settur fyr en hann
fann tíma til að gera það sjálfur;
þótti honum mjög kippa í kyn
til þeirra nafna síns gamla í
Hergilsey og Eyjólfs í Svefn-
eyjum.
Um tvítugsskeið var hann
verkstjóri hjá Brynjólfi kaup-
manni Bogasyni (Benedictsen)
og komst við það til mikils
þroska og átti þar sjðan mikinn
hauk í horni.
Þrrtugur að aldri fór hann
fyrst utan lands og lauk far-
mannaprófi í Flensborg, var
síðan skipherra um hríð og átti
sjálfur sitt skip; sótti hann það
til Noregs og hóf verzlun við
Norðmenn á fornan hátt og fórst
jafnan vel. — Gerði hann það
fyrstur manna á vorum tímum.
Sjógarpur var hann með af-
brigðum og bjargaði oft fé
manna og lífi með snarræði
sínu; en Hafliða nokkurn frænda
sinn í Svefneyjum taldi Eggert
leiknari sér í bátasiglingum.
Árið 1863 kvongaðist Eggert
heitmey sinni Soffíu Friðriks-
dóttur prófasts frá Stað (1840).
Hún var fríð sýnum og reynd-
ist honum hin ágætasta kona;
varð sambúð þeirra fyrirmynd
í flestu, en börn þeirra hin
gerfilegustu. Bætti Soffía mjög
harðlyndi bónda síns, en það var
hans versti skaplöstur, en fór þó
oftast vel. Þau ólu upp fimm
fósturbörn og reyndust þeim í
hvívetna sem beztu foreldrar. —
Soffía andaðist 1907 og var
harmdauði öllum sem hana
þekktu.
Á síðastliðnu sumri heim-
sóili ísland í boði Háskóla
íslands góður og iryggur
íslandsvinur, Dag Siröm-
back, prófessor í Uppsölum í
Svíþjóð. Fluiii hann hér
tvo merka fyrirlesira um
þjóðfræða- og mállýzku-
rannsóknir, en í þeim grein-
um er hann sérfræðingur og
Af lífsferli Eggerts er það að
segja, að 1866 hætti hann sigl-
ingum — líklega mest sakir
konu og barna — og keypti jörð
á Hjarðarnesi á Barðaströnd og
bjó þar sæmdarbúi í 20 ár; þótti
hann þar brátt atkvæðamaður:
sem bóndi, hreppstjóri og odd-
viti. En þó hafði ekki víkings-
eðlið yfirgefið hann, því árið
1886 flutti hann með fjölskyldu
sína til Ameríku. Þau völdu sér
byggð í Pembina-héraði í Norð-
ur Dakota. Komu þau þar brátt
upp allreisulegu búi og farnaðist
vel í hvívetna, voru þá flest
börn komin til vits og ára.
Börn Eggert eru: Ólafur óðals-
bóndi og herppstjóri á Króks-
fjarðarnesi, skörungur mikill, en
þeirra Soffíu: Halldóra, kona
Björns kaupmanns í Hensel,
N.D.; Elías í Mozart, Sask.;
Friðrik kaupmaður í Wadena,,
sama fylki; Þórður kaupmaður á
sama stað. Þau hjón fluttust
vestur tli Saskatchewan, en
ekki festi hann þar yndi, sízt
eftir lát konu sinnar, og hvarf
til dóttur sinnar til að deyja þar,
en þau hjón höfðu dvalið lengst
í hinum nýja heimi. Hann and-
aðist 14. marz 1916.
Svo lýsti ritstjóri „Heimis“
Eggerti 83 ára gömlum: Eggert
er ekki hár en þrekvaxinn og
þótti hið mesta karlmenni í
æsku, ör í hreyfingum, ríkur í
lund, upplitsfríður og djarf-
mannlegur, brúneygður og
hvasseygður, lítið eitt lotinn í
herðum. Nú í elli sinni ber hann
höfðingjasvip. Hann er manna
hreinskilnastur og kýs heldur að
vera en að sýnast; og líkari mun
hann vera hinum fornu Vest-
firðingum en flestir menn aðrir
sem nú gerast.
Aldrei hataði hann menn,
heldur löðurmennsku þeirra og
ódrengskap og tvöfelldni. Tæki
hann stefnu varði hann hana á
meðan nokkur taug var eftir, og
lét seint sinn hlut.
Vér dáðumst að honum, elsk-
uðum hann og reyndum hann
ávalt sem bezta dreng. Hann
var lánsmaður að mörgu leyti,
og þó einkum að því að eiga
hina elskulegustu konu, sem
menn gátu hugsað sér. Arin,
sem ég kynntist Eggerti, frá
1852 til 1860, átti ég enga frænd-
ur, er mér féllu betur að skapi
en Eggert, og var hann í mínum
augum flestum jafnöldrum sín-
um og okkar fremri að dreng-
skap og hreinskilni, en bar langt
af flestum hvað kjark og karl-
mennsku snerti.“
mikils metinn í heimalandi
sínu og víðar. Hér á landi
dvaldist hann nokkra mán-
uði árið 1926 og var fyrsti
sendikennari Svía við Há-
skóla íslands. Náði hann
slikum tökum á íslenzku. að
hann talar hana prýðisvel,
enda notar hann hvert tæki-
færi til að halda henni við,
þegar hann hitlir íslend-
inga. Því miður gat Ström-
back prófessor ekki komið
til íslands aftur fyrr en eftir
27 ár. En einmitl á þessum
tíma hafa orðið slíkar breyt-
ingar á landi og þjóð, að
einsdæmi er í sögu hennar.
Okkur íslendingum má þess
vegna þykja fróðlegt að
heyra álit erlendra mennia-
manna, sem kunnir eru að
vináttu í okkar garð, um
þessar breylingar. — Nú
hefur Strömback prófessor
rilað í Svenska Dagbladet
29. ágúst s.l. óvenju glögga
og hreinskilna grein um
áhrif þau, sem hann varð
fyrir á íslandi í ferð sinni,
og gerir þar samanburð á
því, sem er og var fyrir 1930.
Er ég viss um, að íslending-
um er hollt að heyra álit
þessa merka fræðimanns. Af
þeim sökum fékk ég góð-
fúslegt leyfi höfundar til að
þýða þessa grein á íslenzku.
Væri vel. ef Islendingar
tækju til greina margl af
því, sem greinarhöfundur
ræðir um. Gef ég honum
svo orðið.
Jón Aðalsteinn Jónsson
ÞEGAR komið er aftur til Is-
lands eftir 27 ár, verður fyrir
nýtt land, sem í senn kemur á
óvart og hrífur.
Um Reykjavík er það að segja,
að bærinn hefur tekið algerum
stakkaskiptum. Hann hefur þan-
izt út til austurs og vesturs með
stórum íbúðarhúsum, „villum“
og trjágörðum, er standa á fögr-
um stöðum á hæðum þeim, er
umlykja bæinn. í skugga þess-
ara fallegu hverfa er svo gamli
bærinn kringum höfnina og
Tjörnina og lætur lítið yfir sér.
Alþingishúsið hefur minnkað,
einnig Dómkirkjan; og Lands-
bókasafnið, sem var einu sinni
svo tignarleg og vegleg bygging
á hæð sinni við Ingólfslíkneskið,
hefur nú fengið granna, er
skyggir á það; þar sem er þið
stórfenglega og stílhreina Þjóð-
leikhús. Einnig hefur nýr bæjar-
hluti vaxið upp suður á bóginn,
og ber þar mest á glæsilegu há-
skólahúsi. Ennfremur er stór
flugvöllur þar í næsta nágrenni.
Yfir bænum þruma stórar milli-
landaflugvélar á leið til flug-
vallarins eða frá eða til Kefla-
víkurflugvallar, sem er 40 km.
vestar og kvað vera stærsti flug-
völlur Vestur-Evrópu. Um göt-
urnar þjóta nýjar amerískar bif-
reiðar og nýtízku strætisvagnar
eru notaðir innan bæjar, en lang
ferðavagnar á leiðum um land
allt. Keppa áætlunarvagnarnir
við flugfélög, sem halda uppi
samgöngum með fullkomnum
flugvélum við flesta meiri hátt-
ar staði á hinni löngu og vog-
skornu strönd íslands.
Vinalega sveitaþorpið hefur
Matth. Jochumsson
Framhald á bls. 7
Vegna Gilda - Hæfni - Fullnægingar
^ C C- M
C.C.M.
JOYRIDERS
Mbl., 9. okt.
MINNINGARORÐ:
Eggert Magnússon Vatnsdal
Soffía Friðriksdóttir