Lögberg - 07.01.1954, Side 7

7
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 7. JANÚAR 1954
Endurheimtum skilning á anda
og krafti fornkvaeSanna!
Á yfirstandandi efnishyggju-
tíma er að vísu margt andlegt
viðurkennt kenningarlega. En
úrræðin eru venjulega svo efnis-
kennd, að þau missa marks.
Stóreflis skólabyggingar eiga að
bæta úr menntunarskortinum,
kirkjubyggingar að reisa við
hrörnandi trúarlíf, og aðalátakið
í handritamálinu á helzt að vera
það að reisa stórhýsi fyrir hin
gömlu skjöl, sem þó rúmast vel
í einu vænu herbergi. — En
þetta er að byrja á öfugum enda.
Hús glæða ekki andlegan áhuga,
en stöðugur áhugi reisir hús
með hægu móti. Rétta aðferðin
er því sú, að byrja á því að
glæða áhugann á fornmenntun-
um sjálfum og svo þeim þjóðar-
verðmætum, sem þar við eru
tengd. Og síðan mun sá áhugi
reynast virkasta meðal til að ná
handritunum gömlu og tryggja
geymslu þeirra og úrvinnslu.
Andstæðingum vorum í hand-
ritamálinu hefir að einhverju
leyti tekizt að fá menn til að
hlusta á þá röksemdafærslu sína
að íslendingar nú á dögum séu
orðnir að nýrri þjóð, sem hafi
eðlilega enn færri áhugamenn
fyrir norrænum fornbókmennt-
um, en hinar margfalt fjölmenn-
ari frændþjóðir þeirra. Enda
hefðu danskir málfræðingar og
skáld reynzt drýgstir til að
vekja athygli bæði Islendinga
sjálfra og annarra á hinum
gömlu fræðum. Og ekki verði
heldur séð að hinni íslenzku há-
skóladeild í norrænum fræðum
hafi tekizt neitt sérlega vel að
glæða almennan áhuga fyrir
fornmenntunum meðal þjóðar-
innar.
Sennilega er þetta þó allt of-
sagt, að þvi er snertir það sem
í óbundnu máli er ritað, ef dæma
má eftir því, hversu geysimikið
hefir verið gefið hér út og keypt
af fornritum á síðustu árum.
Aftur á móti sýnist svo sem ís-
lenzk alþýða hafi nú gleymt að
skilja og meta hinn forna kveð-
skap. Hann hafi reynzt henni
of þungur. Blær þessa skáld-
skapar geymdist þó að nokkru
leyti fram á síðustu daga í hinu
allmjög úrkynjaða en alþýðlega
formi rímnanna. En ef eitthvert
hinna stærri skálda náði inn-
blæstri frá sjálfum fornskáldun-
um og tókst að yrkja undir hin-
um þungu og sterku háttum
þeirra, þá fór það mest fyrir
ofan garð hjá flestum. Almennt
þykir mönnum mest gaman að
þeim kveðskap, sem er léttur,
Ijós og lipur, og menn firrtast
fljótt ef þá rekur í vörðurnar
vegna þess að málið þyki stirt
eða efnið torskilið. Enda hefir
þróunin verið sú síðustu hundr-
að árin, að skáldin reyndu að
laga kveðskap sinn sem mest
eftir blátt áfram töluðu alþýðu-
máli. Og þegar svo komu fram
stórbrotnari skáld, sem litu nið-
ur á þessa stefnu og kölluðu
hana lágkúrulega og hversdags-
lega — eins og t. d. Einar Ben.
og Stefán G. — þá voru menn
vísir að verða fokreiðir við þá,
kasta frá sér kvæðum þeirra og
spyrja hvað slíkur tilgerðar-
háttur ætti að þýða, ef hann þá
væri ekki aðeins til þess að
breiða yfir að mennirnir kynnu
sjálfir alls ekki að yrkja. Síðar
komust menn að raun um, að
það mundi vera vissara að at-
huga allan þyngri kveðskap
nánar, áður en honum væri veitt
svo snarleg afgreiðsla.
Nokkur nýrri skáld hafa
griplð til fornyrða til að krydda
með kvæði sín og þá einnig að
reyna að yrkja sem líkast sjálf-
um fornskáldunum og nota þá
bæði hætti þeirra, orðaval og
Eddukenningar. En eins og áður
er sagt hefir þetta yfirleitt ekki
fallið í góða jörð, svo kröftugir
og hrífandi sem margir þessir
gömlu hættir eru. En eins og
þessi íþrótt er ekki öðrum skáld-
um fær, en þeim sem eru bein-
línis lærðir í hinu forna skálda-
máli, þá er og skiljanlegt að
nokkurn kunnugleika þurfi líka
til að geta notið til fulls slíks
kveðskapar. En það eru einmitt
þessi skilyrði, sem svo tilfinnan-
lega skortir á hjá fólki almennt,
enda hafa pienn lengi haft þann
leiða sið, þegar þeir lásu forn-
sögurnar, að hlaupa yfir vísurn-
ar. Sú afsökun er þó fyrir hendi,
að margar fornvísur hafa ekki
geymst réttar og eru fyrir það
torskildari.
Tvö ný fornskáld
Það eru einkum tvö skáld, sem
öðrum fremur hafa gert sér far
um að yrkja á forna vísu. Þau
eru Gísli Brynjúlfsson, háskóla-
kennari (f. 1827, d. 1888) og
Lárus Sigurjónsson cand. theol.
(f. 1874, enn á lífi).
Gísli var íslenzkur bókmennta
fræðingur og skáld, lengst af
búsettur í Kaupmannahöfn. Var
þar styrkþegi Árnasafns nær 30
ár og síðan kennari við háskól-
ann. Kvæðabók hans kom út
1891. — Á síðasta ári kom út
Dagbók Gísla árið 1848, gefin
út hjá „Máli og menningu“ af
cand. mag. Eríki Hr. Finnboga-
syni. — Um skáldsakp Gísla
segir Eiríkur í innganginum
m. a.:
„ . . . . Af þessari miklu forn-
aldarhrifningu, gerðist Gísli
með aldrinum fornyrtastur og
fornkveðnastur íslenzkra skálda
á síðustu öld. Ekkert íslenzkt
skáld hefir ort fleiri kvæði en
hann undir fornum háttum og
fáum eða engum tekizt betur.
Andi og búningur slíkra ljóða
hans er miklu nær fornaldar-
skáldskapnum en títt er, og með
heiti og kenningar fer hann af
leikni sögualdarskáldsins . . . .
Þó er langt frá að Gísli hafi
hlotið þá viðurkenningu fyrir
skáldskap, er svari til verðleika
hans, nema ef til vill allra fyrst.
Stafar það m. a. af því, að það
orð komst snemma á, að ljóð
hans væru fornyrt og torskilin,
eins og mörg þeirra raunar eru,
en slíkt forðast almenningur.
Ljóðasafn Gísla er sérstætt og
svipmikið. Og þó að ýmislegt
fánýtt sé að finna í þeim kvæða-
sæg, sem þar er prentaður, þarf
enginn að sjá eftir þeim tíma,
sem fer í að lesa bók hans niður
í kjölinn".
Ekki er og ólíklegt, að það
hafi kastað nokkrum skugga á
Gísla, að hann hin síðari ár sín
lenti í andstöðu við Jón Sigurðs-
son.
Það sem haft er hér eftir cand.
mag. E. H. F. um Gísla, á einnig
allnákvæmlega við um Lárus
Sigurjónsson. Síðan hann lauk
prófi á Prestaskólanum 1906
hefir hánn dvalizt vestan hafs í
36 ár. Hann kvæntist 1920 ame-
rfekri konu vel menntaðri, en
CHOOSINB A FIELD
A Business College Education provides
the basic information and training with
which to begin a business career.
Business College students are acquiring
increasing alertness and skill in satisfy-
ing the needs of our growing country for
balanced young business people.
í
Commettce Your Bnsiness
0
Training Immediately!
For Scholarships Consult
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
PHONE 74-3411 695 Sargent Ave., WINNIPEG
’á
Gætið mikilvægra skjala
Fæðingarvottorð, vegabréf, borgarabréf og önnur vermæt
skjöl, ættu að vera geymd annars staðar en í heimahúsum, því
þar er hætta af eldsvoða og þjófnaði of mikil. Geymið slík skjöl í
yðar eigin öryggishólfi hjá The Royal Bank of Canada, en það
kostar innan við 2 cent á dag. Spyrjist fyrir hjá næsta útibúi.
Viðskipti yðar eru kærkomin!
THE ROYAL BANK OF CANADA
Hverl útibú nýtur trygginga allra eigna bankans.
sem nema yfir $2,675,000,000.
við landa sína hafði eftir það
íremur lítið samband. Hann
fluttist hingað heim árið . 1943
einn síns liðs, með því að konan
hafði þá sérstöku starfi að
gegna vestra. — Ljóðasafnið
„Stefjamál“ gaf Lárus út hér
árið 1946. Var það lítið haft í
frammi í bókaflóðinu og náði
lítilli útbreiðslu, en því kennt
um hvað það væri fornkveðið
og fornyrt.
Það sem Lárus á enn óprentað
mun þó að samlögðu öllu forn-
kveðnara og stórbrotnara, bæði
að háttum og meðferð allri. Enda
er þar á meðal hinn mikli Al-
þingisljóðaflokkur frá 1930, sem
vera mun aðalverk Lárusar —
ortur á forna vísu undir kröft-
ugum og erfiðum háttum. Verð-
ur af því séð, enda áður vitað,
að Lárus er tilþrifamestur í
stærri stíl og á ekki heima með
smáskáldum. Það mun mála
sannast, að þótt réttara og eðli-
legra hafi verið að gefa hin
fyrri og léttari kvæði í fyrra
ljóðasafni, þá fæst ekki fullur
skilningur á eðli höfundarins
fyrr en menn hafa kynnt sér
það, sem enn er óprentað, og þá
einkum Alþingisljóðin. Þau
voru endursend Lárusi ólesin af
hátíðarnefndinni 1930. Og þótt
merkilegt sé, hefir reynzt erfitt
að fá helztu hvatamenn að hand-
ritaheimflutningnum til að
kynna sér þetta merkilega verk,
sem þó efláust síðar verður talið
meðal bókmenntaafreka í sinni
röð. Menntamálaráðsmenn hafa
þó lýst áhuga á að kynna sér
verkið. Og einn mæfur vinur
Lárusar í kaupmannastétt fékk
hann til að lesa Alþingisljóðin
inn á segulband á síðastliðnu
vori. Sýndist þá svo að ekki yrði
seinna vænna, því þá varð Lárus
að fara vestur um haf og taldi
þá sjálfur að verða mundi fyrir
fullt og allt. Hefðu það orðið
hörð örlög fyrir hann og auk
þess hneisa fyrir þjóðina að láta
sitt elzta og mesta núlifandi
ættjarðarskáld verða að enda
ævi sína í útlegð. En vinir þeirra
hjóna stilltu svo til, að nú eru
þau þó komin hingað aftur.
----■☆■---
Þegar efldur er atróður til
endurheimtar dýrra minja ís-
lenzkrar menningar af framandi
slóðum, þá má það þykja merki-
legt og raunar óskiljanlegt sinnu
leysi ef samtíðarskáld, sem
verja sínum dýrustu kröftum til
að blása lífsanda í dofnandi
glæður vorra fornu fræða, eru
fyrirlitin og látin gleymast fyrir
það að þau „yrki á oss óskiljan-
legri tungu!“
En þessi urðu nú örlög hins
„gleymda skálds“ — hins há-
menntaða fornfræðings Gísla
Brynjúlfssonar. Og þessi hafa
einnig orðið örlög hliðstæðings
hans á skáldbrautinni, Lárusar
Sigurjónssonar, sem nú er kom-
inn á 80. árið og því fyrir löngu
gæti verið horfinn veg allrar
veraldar. Enn hefir hann ekki
getað komið á framfæri eða
fengið þegna 1000 ára afmælis-
gjöfina, sem hann færði Alþingi
1930. Margur gaf þó minna en
þríþættan ljóðleik ortan á goða-
máli undir gullaldarháttum. —
Minna skal þó á með viður-
kenningu að þingið hefir á fjár-
lögum hin síðari árin úthlutað
Lárusi lífeyri, sem honum nægði
á meðan hann gat annað nokk-
urri kennslu og vinnu við próf
á vorum í skólum. En það getur
hann nú ekki lengur. Og svo er
eitt ótrúlegt ákvæði í lögum,
sem mælir svo, að svipta skuli
menn ellilaunum að sama skapi
sem þei'r njóti opinberra viður-
kenningarlauna eða styrks. Hafi
það ekki verið ætlun ríkisvalds-
ins að svipta menn með vinstri
hendinni viðurkenningu, sem
það veitti með hinni hægri, verð-
ur það að nema þessa hugsunar-
villu burt úr tryggingarlög-
unum.
Því er með réttu haldið fram,
að hin dýpri tilætlun með lífs
baráttunni fyrir endurheimt
gömlu handritanna sé í rauninni
sú, að endurvekja með þjóðinni
áhuga fyrir fornmenntum sín-
um og endurheimta lifandi
skilning á þeim. Engir menn
varðveita þennan skilning betur
en einmitt þau skáld, sem bezt
tekst að yrkja í hinum forna
anda og stíl, og að sjálfsögðu
engir hæfari til að miðla þess-
um skilningi — að fræðimönn-
unum ekki undanteknum, sem
oft eyða tíma í ófrjóar skýring-
artilraunír á gömlum afbökuð-
um texta og ljóðum. Hin ný-
kveðnu „fornljóð“ ættu þess
utan að hafa þann kost að vera
laus við villur og afbakanir. En
slíkt er þó aldrei tryggt ef beðið
er með að gefa þau út þangað
til eftir daga höfundarins. Einn-
ig getur skakkur skilningur
sprottið af því ef hið nýkveðna
er eigi aðeins stæling hins forna,
en skáldið hefir leyft sér ýmis
konar áður óvenjulegt frjáls-
ræði um orðaval, orðaraðir,
kenningar o. fl.
Sú byrjun, sem þegar er gerð
til að endurheimta Gísla Brynj-
úlfsson úr gleymskunnar djúpi,
er mjög virðingarverð. En gefa
þarf út a. m. k. gott úrval úr
kvæðum hans, einkum forn-
kvæðin með skýringum.
Sama er að segja um það sem
óprentað er af skáldskap Lárus-
ar Sigurjónssonar. Þar er margt,
sem getur valdið óþægilegum
heilabrotum ef beðið er þangað
til höfundurinn er fallinn frá.
Háskólinn á strax að leggja til
a. m. k. tvo unga menn til að
búa ljóð hans undir prentun.
----Tý----
Það hafði verið prófverkefni
Eiríks Hr. Finnbogasonar á Há-
skólanum, sem gaf grundvöllinn
að hinni eftirtektarverðu rit-
gerð hans um Gísla Brynjúlfs-
son og útgáfu dagbókar hans.
Hvernig sem fornkveðskapur
Lárusar kann að falla í smekk
manna, einkum á meðan hann
er lítt kunnur, þá fullyrði ég að
hann sé verður þess að Háskól-
inn taki hann til athugunar á
sama hátt og kveðskap Gísla.
Það er ekki síðra verkefni fyrir
unga fræðimenn að rannsaka ný
skáldverk, þar sem upplýsinga
má leita frá fyrstu hendi, heldur
en að róta í fornum rústum.
Ekkért styður þessutan betur
skilning fræðimannsins á því
sem dautt er og grafið, eins og
það að kynnast að einhverju
líku, sem enn er við líði.
Að sama skapi og ein þjóð
missir lifandi samband við anda
fortíðar sinnar, hættir hún að
vera til. H. J.
—Lesb. Mbl., 29. nóv.
Okkar a SMilli Sagt
Eftir GUÐNÝJU GÖMLU

„Látið ekki hjartað leiða heilan í gönur“. Þó við séum enn
með jóladýrðina í huga og heitstrengingar um nytsamar athafnir
á komandi ári, þá verður eigi að síður á vegi okkar fólk. sem
reynir að færa sér persónulega í nyt þá góðvild, sem hátíðunum
er samfara; það e. t. v. símar yður og fer fram á, að þér leggið
fram fé til mannúðarþarfa og vill þér kaupið aðgöngumiða að
samkomum, sem sagt er að haldast skuli í líknarskyni. Áður en
þér grípið til pyngjunnar, væri vel að þér ráðfærðuð yður við þá
stofnun í nágrenni yðar, sem nefnist Better Business Bureau.
-------------------------------☆■----------
Ýmsir segja, að góð áform í tilefni af nýárinu séu í rauninni
einskis virði, en sé vel að gáð, er þetta ekki rétt. Með því að setja
yður það, að kaupa á árinu Canada Savings Bonds. í þessu efni
greiðir IMPERIAL BANK OF CANADA götu yðar og bendir
yður á vissasta veginn til sparnaðar. Festið það í minni, að hve-
nær sem yður kemur til hugar að kaupa Canada Savings Bonds,
þá skuluð þér leita til IMPERIAL BANK OF CANADA, bankans,
sem grundvallaður er á þjónustusemi.
Innköllunar-menn Lögbergs
Bardal, Miss Pauline Minneota, Minnesota $
Minneota, Minnesota Ivanhoe, Minn., U.S.A.
Einarson, Mr. M............Arnes, Manitoba
Fridfinnson, Mr. K. N. S. Arborg, Manitoba
Arborg, Manitoba Geysir, Manitoba
Hnausa, Manitoba
Riverton, Manitoba
Vidir, Manitoba
Arnason, Mr. R. ...........Elfros, Saskatchewan
Mozart, Saskatchewan
Foam Lake, Sask.
Wynyard, Sask.
Gislason, T. J............. Morden, Manitoba
Gislason, G. F.............Churchbridge, Sask.
Bredenbury, Sask.
Grimson, Mr. H. B..........Mountain, North Dak.
Mountain, N.D. Edinburg, North Dak.
Gardar, North Dak.
Hallson, North Dak.
Hensel, North Dak.
Akra, North Dak.
Cavalier, North Dak.
Johnson, Mrs. Vala
Selkirk, Manitoba
Bjarnason, Mrs. I..............Gimli, Manitoba
Gimli, Manitoba
Husavik, Manitoba
“Betel”, Gimli, Man.
Winnipeg Beach, Man
Lundar, Manitoba
Vancouver, B.C.
Lindal, Mr. D. J..,.......
Lyngdal, Mr. F. O.
5973 Sherbrook St.
Vancouver, B.C.
Middall, J. J..................Seattle, Wash., U.S.A.
6522 Dibble N.W.
Seattle, Wash., U.S.A.
Myrdal, S. J..................Point Roberts,
Box 27 Wash., U.S.A.
Oleson, G. J........'..........Glenboro, Manitoba
Glenboro, Man. Baldur, Manitoba
Cypress River, Man.
Olafson, Mr. J. Leslie, Saskatchewan
Simonarson, Mr. A.
R.F.D. No. 1, Blaine, Wash.
Blaine, Washington
Bellingham, Wash.
vj Valdimarson, Mr. J. Langruth, Manitoba
Langruth, Man. Westbourne, Manitoba