Lögberg - 01.04.1954, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 1. APRÍL 1954
Lögberg
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Gefið 6t hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENITE, WINNIPEG, MANITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáiskrift ritstjðrans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 743-411
Verð $5.01» um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Vel og drengilega mælt
Okkur hættir oft til að gleyma ágætum mönnum, sem
hafa árum saman helgað'starfskrafta sína opinberri inann-
félagsþjónustu, eftir að þeir hafa dregið sig í hlé af vett-
vangi opinberra mála; slíkt er ómaklegt og lítt til sæmdar-
-^auka fallið.
Einn þeirra manna, sem okkur ber að minnast með
virðingu og þakklæti vegna margháttaðra nytjastarfa í
þágu Winnipegborgar og Manitobafylkis í heild, er Paul
Bardal forstjóri, heillyndur maður og velviljaður, sem al-
drei hefir talið eftir sér nein þau spor, er verða mættu sam-
ferðasveitinni til gagn og sæmdar.
Það var því vel til fallið og þakkarvert, er einn af
þingmönnum Winnipeg Centre kjördæmisins, Mr. Jack St.
John, mintist í þingræðu starfsferils Mr. Bardals bæði í
bæjarstjórn og eins á fylkisþingi; eftir að Mr. Jack St. John
hafði farið nokkrum viðeigandi orðum um annan fyrir-
rennara sinn á þingi, Mr. Rhodes Smith, mælti hann á þessa
leið varðandi opinbera starfsemi Mr. Bardals:
„Fyrrum bæjarfulltrúi í Winnipeg, Mr. Paul Bardal,
er prúður maður og yfirlætislaus, en þessi skapgerðarein-
kenni hans ættu síður en svo að verða til þess, að hin mikil-
vægu störf hans sem formanns líknar- og atvinnuleysis-
nefndar Winnipegborgar í baráttunni við kreppuna miklu
frá 1930 félli í gleymsku. Mr. Bardal var tvisvar sinnum
kosinn á fylkisþing, en var ekki í framboði við síðustu
fylkiskosningar; ásamt þúsundum kjósenda minna, er mér
það ljóst, hversu mikil eftirsjá er að Mr. Bardal af þingi“.
Sérhvert það rúm, sem Mr. Bardal skipar, er vel
skipað. — Winnipegborg á góðan hauk í horni á fylkis-
þingi þar, sem Jack St. John er, og vonandi verður þess
eigi langt að bíða að hann taki sæti í ráðuneytinu.
☆ ☆ ☆
Mikilhæfir þingfulltrúar
Svo sem vitað er eiga tveir Islendingar sæti á fylkis-
þinginu í Manitoba, þeir Dr. S. O. Thompson, þingmaður
Gimli kjördæmis og Chris Halldórsson, er fer með umboð
fyrir St. George kjördæmið; báðir eru þeir mikilhæfir
menn og kunnir að samvizkusemi í störfum; að eiga slíka
menn á þingi, eykur að sjálfsögðu eigi all-lítið á veg ís-
lenzka mannfélagsins hér um slóðir eins og raunar fylkisins
í heild.
Barátta þessara mætu manna fyrir bættum hagsmun-
um fiskimanna er kunnari en frá þurfi að segja, svo sem
hið nýútkomna álit milliþinganefndarinnar, sem þeir áttu
sæti í, ber svo glögg merki um; er nú þess að vænta, að
stjórnin bregðist vel við og hrindi í framkvæmd afdráttar-
laust þeim tillögum nefndarinnar, sem mestu máli skipta
og til raunverulegra úrbóta horfa.
Blaðið Winnipeg Free Press hefir látið þannig um
mælt, að þegar Dr. Thompson taki til máls hlusti allur
þingheimur og mun slíkt eigi sagt út í hött, því ræður
hans mótast af rökvísi og alvöruþunga; þá flutti og Chris
Halldórsson næsta íhyglisverða ræðu á nýafstöðnu þingi,
er fjallaði um mannúðarmálin og þann smásmugulega líf-
eyri, sem blessuðu gamla fólkinu er ætlað að draga fram
lífið á, segi og skrifa þessum fjörutíu dollurum á mánuði.
Mr. Halldórsson fór fram á það í ræðu sinni, að
stjórnin veitti elliheimilum fjárstyrk nokkurn, þannig, að
þau gætu aukið svo húsakost sinn, að aldrað fólk, sem í
ýmissum tilfellum ætti í rauninni hvergi höfði sínu að að
halla, þyrfti ekki að standa von úr viti á biðlista vegna
þrengsla á þessum þörfu stofnunum; ekki fékk þó þessi
fallega uppástunga byr í segl að sinni, en vonlaust mun ekki
um, að hún verði tekin til alvarlegrar íhugunar á næsta
þingi og einhverjar útbóta ákvarðanir teknar.
Mr. Halldórsson skýrði frá því með óhrekjandi rökum,
hve óhugsandi það væri, að gamalmenni, sem nálega alveg
væru farin að heilsu, gætu sómasamlega séð sér farboða á
þeim litla styrk af hálfu þess opinbera, er þeim væri
skammtaður úr hnefa; benti hann jafnframt á það, hve allar
lífsnauðsynjar hefðu stigið í verði og væru nú dýrari en
jafnvel nokkru sinni fyr í sögu þjóðarinnar; af þessari
ástæðu kvaðst hann telja sér skylt, að greiða atkvæði með
tillögu Mr. Grays, C. C. F., Winnipeg North, er í þá átt
gekk, að fylkisstjórnin hækkaði. lítillega ellistyrkinn við
það fólk, er verst væri á vegi statt; ekki fann þessi tillaga
heldur náð í augum háttvirts þingmeirihluta og var feld;
vafalaust verður hliðstæð tillaga borin upp á næsta þingi
og kvaðst Mr. Halldórsson ekki úrkula vonar um, að henni
kynni þá að reiða vitund betur af.
Auk afskipta sinna af fiskimálunum, lét Dr. Thompson
menta- og heilbrigðismálin til sín taka og reyndist þar sem
annars staðar góður liðsmaður.
Að því er þinghæfni viðkemur eru þeir Dr. Thompson
og Mr. Halldórsson langt fyrir ofan meðallag og ráðherra-
embættum að öllu leyti vaxnir.
Efnismikil og prýðileg skáldsaga
Eftir prófessor RICHARD BECK
Með fyrstu skáldsögu sinni, | "
Braaðurnir í Grashaga (1935), innar hnígur, með vaxandi
sýndi Guðmundur Daníelsson þunga, markvisst að áhrifarík-
það þegar ötvírætt, að með hon- ; um og vel rökstuddum lokum
um bjó óvenjulega rík skáld- sögunnar.
gáfa, sem gaf fyrirheit um bók-
menntaleg afrek af hans hálfu,
er hann hefði þroskað og tamið
hina miklu skapandi hæfileika einnig prýðisvel gerðar, lifandi,
sína og náð föstum tökum á list- gæddar holdi og blóði, og það,
rænni tækni í sagnagerð. sem mest er um vert, sálarlíf
Á margan hátt hafa þau fyrir- þeirra túlkað af djúpu innsæi
heit ræzt með fyrri ritum hans og listrænni nærfærni. Og í
í bundnu máli og óbundnu, því sambandi við raunsannar og
að hann hefir óneitanlega ort snjallar lýsingar Guðmundar í
snjöll ljóð og fögur, samið þessari skáldsögu hans, má
snilldarlegar smásögur og prýði- minna á það grundvallaratriði,
legar ferðabækur. Leikrit hans sem Kristmann Guðmundsson
Mannlýsingarnar, hvort held-
ur er um aðalpersónurnar eða
aukapersónurnar að ræða, eru ! 6ltans, er hann sagði: „En, eins
ir, sem úrslitum ráða, andleg
barátta, stundum sjúkleg, en
alltaf mannræn".
Og af þessu leiðir annars veg-
ar hitt, að mönnum getur auð-
veldlega sést yfir það, sem mestu
máli skiptir í slíkri skáldsögu,
og þá jafnframt yfir snilld henn-
ar. Að þessu atriði dró Krist-
mann athyglina í fyrrnfefndum
ritdómi sínum um Musieri
eru einnig að ýmsu leyti at-
hyglisverð og margt vel um
eldri skáldsögur hans, tilþrif í
efnismeðferð, svipmiklar mann-
lýsingar og náttúrulýsingar, lit-
auðugur og magni þrunginn
stíll, þó að hinu sé ekki að neita,
að nokkuð hefir á það skort, að
skáldsögur þessar væru eins heil
steyptar og æskilegt væri. En í
því efni hefir Guðmundur verið
að sækja í sig veðrið, því að
óhætt mun mega segja, að af
lengri skáldsögum hans, fram til
hinnar nýjustu, hafi hann náð
lengst í listrænni fullkomnun í
skáldsögu sinni næst á undan,
í fjallskugganum (1950), sem er
í heild sinni áhrifamikil lýsing
örlagaríkra atburða og sambæri-
leg að þróttmiklu málfari.
Og þessi skáldsaga hans benti
jafnframt fram á við, því að þær
miklu vonir um framtíðarafrek
höfundarins, sem hún vakti hjá
glöggskyggnum lesendum, hafa
nú orðið að glæsilegum veru-
leika með síðustu skáldsögu
hans, Musleri óllans, er út kom
á vegum Bókaútgáfu Menning-
arsjóðs í Reykjavík síðastliðið
haust.
Hefir þessi nýjasta skáldsaga
Guðmundar einnig hlotið að
verðugu mikið lof hinna dóm-
bærustu manna heima á ætt-
jörðinni, er telja hana réttilega
heilsteypt skáldverk, efnismikið,
tímabært, prýðilega úr garði
gert um sálræna túlkun, list-
rænan frásagnarhátt og málblæ.
Skáldsaga þessi gerist á árun-
um 1910 til 1929, sögusviðið eru
átthagar höfundar, uppsveitir
Rangárvallasýslu, eða eins og
hann orðaði það á eftirtektar-
verðan hátt í merkilegu viðtali
við Alþýðublaðið (26. sept. 1953):
„Sá blettur landsins, sem ég
er kunnugastur, þar sem rætur
mínar standa í jörðu, þar sem
mér hefur flest dottið í hug, þar
sem ég hef séð og heyrt fleira
markvert en annars staðar í
heiminum, þar sem ég hef geng-
ið berfættur um jörðina eða á
þvengjuðum leðurskóm, stund-
um gatslitnum, í öllum veðrum,
í dagsbirtu, ljósaskiptum og
myrkri, þar sem ég hef svo lengi
horft á hlutina, að mér fannst ég
að lokum sjá hvernig þeir væru
að innan, — það er þarna, sem
nýja sagan gerist“.
Margir koma hér við sögu,
konur og karlar, en aðalpersón-
ur sögunnar eru þau Eyrún
Bjarnadóttir og Greipur Finn-
bogason, og er sagan um annað
fram harmsaga þeirra, átakan-
leg og ósjaldan ömurleg, því að
hún er sögð með vægðarlausu
raunsæi, en jafnframt með sam-
úðarríkum skilningi; og að síð-
ustu verður þessi örlagaþunga
saga þeirra Eyrúnar og Greips
sigursaga þeirra, því að í sögu-
lok standa þau hrósandi sigri
yfir þeim máttarvöldum, ástríð-
unni og óttanum, sem haldið
hafa þeim föstum í járngreipum
sínum. Dýru verði hafa þau, að
vonum, keypt þá sigurvinningu,
en hún er þá einnig samtímis á
traustu bjargi byggð og spáir
góðu um framtíðarheill þeirra.
í fyrrnefndu blaðaviðtali um
söguna fórust höfundi, meðal
annars, þannig orð: „Mitt mark-
mið var að segja sögu og segja
hana vel“.
Það hefir honum tekizt með
ágætum. Þessi skáldsaga hans er
gerð af mikilli tækni, samfelld
að efni, og straumur frásagnar-
rithöfundur lagði réttilega á-
herzlu á í eftirfarandi ummæl-
um í ágætum ritdómi sínum um
söguna (Morgunblaðið 9. des.
1953): „Hann hefur lært þá örð-
ugu list að þróa persónur sínar,
veita þeim sjálfstætt líf, byggt á
rökum efnisheildarinnar, láta
örlagaveður athafna, erfða og
kennda, leika um þær og skapa
þeim kosti“. Þetta er vel mælt
og viturlega, enda talað út frá
langri reynslu í skáldsagnagerð.
Sannleikurinn er einnig sá,
eins og Helgi Sæmundsson benti
á í snjöllum ritdómi sínum í
Alþýðublaðinu (1. des. 1953), að
Guðmundur hefir í þessari nýj-
ustu skáldsögu sinni bæði færst
í fang mikið vandaverk og um
leið víkkað landnám sitt í ríki
skáldskaparins, því að augljós-
lega er það miklu vandasamara
verk að túlka hið innra líf
manna, heldur en ytri atburði
æviferils þeirra; eða eins og
Helgi segir um þessa skáldsögu
Guðmundar: „Hann hafnar hér
þeim ytri stórfengleik, sem ein-
kennir beztu skáldsögur hans
hingað til. Musleri óllans er í
ætt við snjöllustu smásögur
Guðmundar, en viðameiri og ris-
hærri. Guðmundur leggur aðal-
áherzluna á könnun sálarlífsins
í þessari sögu, vettvangur henn-
ar er mannssálin og viðburðirn-
og önnur góð skáldverk, er hún
ekki auðskilin við skjótan lestur;
hún leynir á sér. Guðmundur
hefur skarpa skynjun á hinu
frumstæða og upprunalega í
manneðlinu, og í sumum per-
sónum sínum grefur hann
djúpt“. Og þetta er meir en þess
virði að endurtakast, því að það
getur glöggvað væntanlegum
lesanda skilning á sögunni sam-
hliða réttmætara mati á henni.
Margar atburðalýsingar eru
einnig áhrifamiklar mjög, sam-
tölin ósjaldan meistaralega gerð,
stíllinn löngum hnitmiðaður og
fellur ágætlega að efninu, fág-
aður, en þó þrunginn dulrænu
magni. Hefir Guðmundi aldrei
betur tekizt í löngu máli að
beina hinni auðugu stílgáfu
sinni í listrænan farveg; ágætt
dæmi þess er það, hversu vel
hann stillir í hóf markvissum
náttúrulýsingum sínum og sam-
ræmir þær frásögninni.
Þá hefir Guðmundi tekizt það
í þessari skáldsögu sinni, sem er
einkenni hinna sönnu og miklu
skálda, en það er að sjá og sýna
öðrum hið stóra í hinu smáa.
Viturlega hefir hann valið sér
sögusvið, er honum var þaul-
kunnugt, en túlkað innra líf og
örlög þess fólks, sem lifir lífi
sínu á því þröngva sviði, með
þeim hætti, að sagan verður
sannmannleg, speglar baráttu
samtíðarmanna hvarvetna við
þau máttarvöld, sem hér eru að
verki, og öðlast þá um leið al-
mennt gildi. Á þetta bendir
nafngift sögunnar ein sér, en um
það atriði fór höfundur þessum
orðum, er hann var spurður i
fyrrnefndu viðtali, hvort heiti
hennar, Musleri óllans, væri
táknrænt nafn:
„Ójá, meðfram. Allir eiga sér
einhvern guð og tilbiðja hann
leynt eða ljóst, nauðugir eða
viljugir, í því musteri, sem þeir
reisa honum. Musteri óttans get-
ur verið ein mannleg sál, einn
hellisskúti á afskekktum stað,
eða allur heimurinn. Ég gat ekki
fundið þessari sögu neitt nafn,
sem betur hæfði andrúmslofti
hennar, enda þó ástin og einkum
móðurástin sé sterkasta drif-
fjöður atburðanna í henni“.
Eðlilega hafa þeir glögg-
skyggnu rithöfundar heima á
ættjörðinni, er ritað hafa um
söguna, þá einnig lagt áherzlu á
algildi hennar, svo sem þeir
Guðmundur G. Hagalín rithöf-
undur (í Vísi 5. des. 1953) og séra
Sigurður Einarsson skáld, er
báðir fóru um hana miklum
lofsyrðum; féllu þeim mjög orð
á sama veg um fyrrgreint megin
atriði, og eru þessi ummmæli
séra Sigurðar (Tíminn 6. des.
1953):
„Sviðið tekur á sig dýpt vorr-
ar hrjáðu samtíðar, og er þó
Suðurlandið eins og vér þekkj-
um það öll. Og þunginn í örlög-
um þessa fólks, svo einfalt og
ljóst sem það er, dregur í sig súg
og sveljanda af örlögum heillar
kynslóðar, kvöl hennar, angist,
afþrotum, hjátrú, ástríðu og
grimmd. Það mætir manni allt í
hnotskurn þessa takmarkaða
umhverfis, í samskiptum þessa
fámenna hóps“.
Guðmundur Daníelsson hefir
unnið mikinn sigur með þessari
skáldsögu sinni og vaxið af
henni að sama skapi. Má þvi
óhætt óska honum af heilum
huga til hamingju með þá bók-
menntalegu sigurvinningu, og
þess með, að sem flestar jafn
glæsilegar megi á eftir fara,
enda verður mikils af honum
vænst í framtíðinni. Bókaútgáfu
Menningarsjóðs ber einnig að
þakka það, að hún gaf út þessa
efnismiklu og um allt prýðilegu
skáldsögu. Hún er bæði höfundi
og útgefanda til hins mesta
sóma.
Hveitið er dýrara í Canada en á íslandi
— Fréílabréf frá Nýja-íslandi —
Norður Nýja-Island,
16. febrúar 1954.
Veðrið hér í Norður Nýja-ls-
landi var mjög kalt í janúar-
mánuði. Frostið fór upp í 47 stig.
Snjór var töluverður og eins og
geta má nærri var lítið hægt að
gera úti í slíku veðurfari. —
Fuglar þyrptust heim að húsum
og bæjum í leit að brauðmolum
eða korni og messuföll urðu í
sveitasóknunum Víði, Geysi og
Hnausum.
Hér er ýmislegt, sem vekur
athygli þeirra manna, sem eru
nýkomnir frá heimalandinu.
Verðið á öllu er t. d. hærra hér
en á íslandi. — Manni finnst
það einkennilegt að hveitipok-
inn kosti meira í Canada en á
íslandi og sérstaklega núna,
þegar korngeymslurnar standa
fullar af óseldu korni. Ríkis-
stjórn þessa lands, finnst okkur,
geri lítið fyrir fólkið, en þar af
leiðandi eru mjög lágir skattar.
í veikindatilfellum er maður
illa staddur, ef maður borgar
ekki í „Bláa krossinn“, — stofn-
un, sem greiðir hluta af sjúkra-
húskostnaði, en ekkert fyrir
læknisaðgerðir. Uppskurður hér
getur kostað frá nokkrum doll-
urum upp í 300 dollara eftir þörf
sjúklingsins.
Ljósmæður eru í flestum til-
fellum úr sögunni og venjulega
taka læknar 80—120 dollara
fyrir að taka á móti barni á
sjúkrahúsi. Með öllu kostar það
hér um bil kr. 3.500,00 að koma
barni í heiminn. Það er þess
vegna ekki að undra, að fjöl-
skyldur í Canada eru yfirleitt
fámennar. Að vísu borgar ríkið
dálitla meðgjöf með hverju
barni, 5 dollara til að byrja með,
sem hækkar upp í 8 dollara, þeg-
ar barnið er orðið átta ára. Þessi
styrkur er borgaður mánaðar-
lega frá hverri fylkisstjórn.
Ef til vill er íslenzkasta sveit
í Vesturheimi Geysisbyggð í
Árborg-Riverton prestakalli. —
Allir þar tala mjög góða ís-
lenzku, jafnvel börnin, og ís-
lenzkan hefir verið varðveitt
þar betur en annars staðar utan
Islands.
Árborg, sem stendur á bökk-
um íslendingafljótsins, er orð-
inn blandaður bær, með íslend-
ingum, Pólverjum og Hvít-
Rússum, og að undanförnu hafa
nokkrir Þjóðverjar flutzt í bæ-
inn frá Þýzkalandi. Hins vegar
er Riverton miklu íslenzkari
bær. Flest allir ráðandi menn
þar eru af íslenzku bergi brotn-
ir, og rétt fyrir utan bæinn, sem
hefir 1000 íbúa, býr Guttormur
Guttormsson skáld, á góðri jörð.
Kirkjulífið meðal Vestur-ls-
lendinga stendur hvívetna í
miklum blóma og alls staðar eru
kirkjur stór og falleg hús og
fólkið í heild fórnar miklu fyrir
málefni kirkjunnar. Kvenfélög
eru sterk og vinna inn mikla
peninga fyrir starfsemi kirkj-
unnar á einn eða annan hátt, t. d.
taka þau að sér að sjá um alls
konar veizlur, gefa að mestu
leyti matinn og þjónustu og
auðvitað tímann, sem er oft dýr-
mætur liður fyrir húsmæðurnar.
Um félagslífið er það að segja,
að á veturnar eru Curling og Is-
Hockey aðalskemmtanir. Curl-
ing er gamall skozkur leikur, og
bæði karlar og konur taka þátt
í honum. Hver leikmaður, en
þeir eru fjórir í hvorum flokki,
hefir tvo kringlótta steina,
hvorn 42 ensk pund að þyngd,
sem hann á að skoppa yfir ís-
lengju, 20 metra að lengd, á
vissan stað. Flokkurinn, sem
getur komið steinunum á stað-
inn, eða næst honum, vinnur.
Til þess að vera góður í Curling-
leik verður maður að vera mjög
nákvæmur og þekkja ísinn, sem
leikið er á.
Vestur-íslendingar eru 'flestir
góðir á skautum og það eru
margir ungir menn af íslenzkum
ættum í Manitoba, sem skara
fram úr í Is-Hockey. Sumir eru
atvinnumenn, eins og lyfjafræð-
ingurinn í Árborg, sem ferðaðist
í Evrópu með frægu canadísku
félagi fyrir nokkrum árum.
I Norður Nýja-Islandi er nú i
undirbúningi að stofna knatt-
spyrnufélag. Það er vaxandi á-
hugi fyrir knattspyrnu í Mani-
tobafylki, og það er aðallega
Skotum að þakka. Alexander-
völlurinn verður fullgerður 1
sumar í Winnipeg og verður
hann bezti knattspyrnuvöllur i
Norður-Ameríku. Ég álít, að hér
séu góð efni í knattspyrnumenn
og með æfingu ættu þeir að geta
komist í B-deildina og keppa við
Winnipeg-félögin.
Þjóðræknisþing Vestur-Islend-
inga byrjar í Winnipeg eftir
viku og stendur yfir í þrjá daga-
Þingið verður sett af forseta
félagsins, dr. theol. Valdimar J-
Eylands, og daginn áður messar
séra Bragi Friðriksson í Fyrstu
lútersku kirkju, þá er búist við
að flestir fulltrúar verði mættir>
sem koma til Winnipeg til a^
sitja þingið. Séra Bragi, sem var
vígður í Dómkirkjunni til starfs
hér vestan hafs, er í Lundar-
prestakalli. Hann og kona hans,
frú Katrín Eyjólfsdóttir, eru
mjög vinsæl meðal sóknarbarn3
sinna. Ungi presturinn þykir
glæsimenni, bæði utan kirkju og
innan, og prédikar vel á báðum
málum.
Atvinnan hefir verið me
skornum skammti í vetur
fiskurinn í báðum vötnununi'
Winnipeg- og Manitobavatni-
hefir brugðist. LandbúnaðurinU
stendur á fastari grundvelli, eI]
samt er enn töluvert mikið a
korni óselt. Margir bændur hai^
það fyrir sið ,að rækta korni
sitt á sumrin á ökrum, sem erl1
Framhald á bls. 5