Lögberg - 17.06.1954, Qupperneq 6

6
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 17. JÚNI 1954
GUÐRÚN FRÁ LUNDI:
DA LALÍF
V....- —r
„Er það nú samt ekki það, sem margt barnið og unglinginn
hefur vantað, að fá magafylli sína?“ sagði Ketilríður. „Stundum
virtist, sem Lísibetu heitinni, þeirri miklu sómakonu, veitti ekki
af að líta eftir því hérna í sveitinni, að börnin hefðu nóg að borða.
í>au voru nokkuð mörg fátæku börnin, sem hún tók heim til sín,
þegar þröngt var í búi hjá kotungunum hérna í dalnum. Það var
dásamlegt hvað börnin gátu tekið stakkaskiptum. Þvílíkt lán fyrir
þessi blessuð börn, sem hún tók að sér munaðarlaus, eins og hann
Sigga og blessaða húsmóðurina. Ég er líka að vona, að hún muni
eftir sínu munaðárleysi, og láti Dísu mína ekki frá sér. Henni
hefur sjálfsagt, eins og mér, ekki fundizt það alveg þýðingarlaust
að hún skyldi berast til hennar, því að hún er fædd sama daginn
og hún Lísibet litla var jörðuð“.
„Það hefur nú sjálfsagt verið eins og hver önnur tilviljun“,
sagði Borghildur fálega. Hún vissi, að Anna var inni í búrinu og
heyrði til þeirra. Það vissi Ketilríður líka. Það var vani Önnu
að borða egg sér til sælgætis milli máltíða.
„Já, auðvitað er það tilviljun, ekki efast ég um það. En það
er víst líka tilviljun flest, er fram við mann kemur, sem hefur
mesta þýðingu“, sagði Ketilríður spekingslega.
„Maður er víst heldur skilningssljór á það allt saman, fyrr en
þá helzt á eftir“, sagði Borghildur. Svo bætti hún við til að reyna
að eyða þessu' umtalsefni: „Þú ættir að fá þér egg þarna, nóg er
til af þeim. Hænurnar eru farnar að verpa svo vel“.
„Ekki spyr ég að búsældinni hjá þér í einu og öllu“, sagði
Ketilríður á nægjuleg á svip.
Seinna þennan sama dag bar Jón það undir Borghildi og
konu sína, hvort það myndi geta komið til mála, að Ketilríður
yrði kyrr þar á heimilinu næsta ár. Þær urðu báðar seinar til svars.
„að mæðir náttúrlega mest á þér, Borghildur mín. Hún hefur
verið svo erfið við þig“, sagði Jón. „Sízt ætti ég að mæla með því,
að sú manneskja yrði hér á heimilinu, sem gerði þér lífið leitt“.
„Hún hefur nú verið ólík til skapsmunanna nú í seinni tíð, og
ekki vil ég setja mig upp á móti því, að hún verði hér, þó að
okkur hafi samið skammarlega, því að hún er aldeilis víkings
manneskja til vinnu. Það fer allt einhvern veginn. Svo er nú
kannske ekki þægilegt fyrir hana að koma sér niður hér, eftir
að komið er fast að krossmessu^ af því að fólki er svo sem ekkert
um hana gefið, konuvesalinginn, eins og við þekkjum öll“. Þetta
var svar Borghildar.
Jón sneri máli sínu til konu sinnar:
„Hvað segir þú, góða mín? Ég þykist vita, að þér hafi ekki
þótt skemmtilegt að heyra alla þá óánægju, sem Ketilríður kom til
leiðar í vetur, jafn friðsamri konu og þú ert“.
„Náttúrlega þótti mér það leiðinlegt“, svaraði hún. „En ég á
bágt með að láta Dísu litlu í burtu. Hún er svo hænd að okkur og
kallar okkur pabba og mömmu, og hún fæddist sama daginn sem
litla stúlkan okkar var jarðsungin. Svo mér finnst, að það hafi
verið ráðstöfunGuðs, að hún kom hingað. Þess vegna langar mig
til þess að þær verði hér að minnsta kosti í sumar. Þetta hefir nú
gengið svo ágætlega um langan tíma“.
„Það er bara að það sé ekki eitthvert svikalogn, rétt á meðan
hún er að koma því í kring, að hún þurfi ekki að fara héðan“,
sagði Jón. Hann var vantrúaður á það, að Ketilríður gæti setið á
sér til lengdar.
„Kannske hefur hún nú verið hálftryllt yfir því að tvístra
börnunum frá sér, konu greyið“, sagði Borghildur svo sem til
málsbóta fyrir óhemjuskapinn í Ketilríði.
„Ekki væri það ólíklegt“, sagði Jón. „Þó ekki væri hægt að
merkja það á neinu, að henni félli það þungt, enda þurfti hún
þess ekki. Elzti strákurinn var svo stór, að hún hefði vel getað
verið kyrr í kofanum hefði hún kært sig um. En ég kenni í brjósti
um hana fyrir að eiga þessa mannleysu, sem ekki hefur neina
hugsun á að koma börnunum upp með henni. Hún hugsar sér að
vinna fyrir tveim yngstu krökkunum“.
„Hver gefur þá með hinum?“ spurði Anna.
„Búið verður selt, og það sem fæst fyrir það, gengur upp í
meðgjöfina með þeim. Elzti strákurinn verður fermdur í vor,
svo að hann er algerlega sloppinn“.
„En þegar það er uppgengið? Fara þau þá á sveitina?“ spurði
Anna.
„Það er mjög líklegt, nema það komi til, að þau komi sér
svo vel, að þau verði tekin meðgjafarlaust. En þau eru víst ekki
svo geðþekk, heyrist mér, að líkindi séu til þess“, svaraði Jón.
„Það er þó mikill munur eða hún Dísa litla, sem er svo
eftirlætisleg“, sagði Anna.
„Hún er nú eins og hver annar óviti ennþá, anginn litli“, sagði
Borghildur. „Ekki líkaði nú alls kostar við hana í vetur, þegar
hún var að fela allt, sem hún fann. Nú er hún haétt því að mestu
leyti. En samt held ég að hún hafi hálfleiðinlegt innræti".
„En þú tekur þó ekkert með henni, góði minn“, sagði Anna.
„Okkur munar ekkert um það,sem hún borðar. Ketilríður gefur
þá með Steina og Ástu“.
Jón hló ánægjulega. „En hvað þú ert ágæt núna, Anna mín.
Svona búkonulega hefurðu aldrei komið fram. Þetta er líkt
mömmu. Svona var hún. Tók fátæku börnin heim og sagði, að þau
munaði ekkert um það, sem þau borðuðu. Það gekk heldur ekki
saman Nautaflatabúið, meðan hún stjórnaði því, blessunin. Fyrir
þetta skaltu fá góðan koss. Og svo er bezt, að Ketilríður verði
kyrr þetta árið“.
Daginn eftir sagði Jón Ketilríði, að þau hefðu afráðið, að
hún yrði kyrr þetta næsta ár. Það hefði verið Anna, sem þar hefði
ráðið mestu um.
„Ég þóttist nú þekkja yður, svo að þið færuð ekki að hrekja
Dísu litlu frá ykkur. Enda færi hún varla ánægð héðan. Hún er
svo skynsamt barn, að hún veit, að það fer hvergi eins vel um
sig“, sagði hún ánægjuleg á svip. Og svo bætti hún við: „Ég
þyrfti að láta Önnu mína njóta þess, að hún greiddi götu mína nú
sem fyrr“.
LITLA' KISTAN
Seint um sumarið fæddi Anna Friðriksdóttir son, líflítinn og
vanþroska. Hann lifði aðeins í nokkrar klukkustundir og var
aldrei klæddur í litlu, fallegu fötin, sem búið var að geyma niðri í
kommóðuskúffu næstum því í fjogur ár.
Hann var jarðsunginn næsta sunnudag, þegar messað var.
Anna var ennþá í rúminu. Þóra í Hvammi hafði komið til kirkj-
unnar, aðallega til þess að vita hvernig Önnu liði. Hún bauðst til
að sitja inni hjá henni meðan fólkið væri í kirkjunni og barnið
jarðsungið. Anna var sorgmædd, sem eðlilegt var.
„Finnst þér ekki eitthvað undarlegt við það, að okkar börn
skuli ekki lifa eins og börnin þín og flestra annara hér í sveitinni?“
spurði Anna. Það var það fyrsta, sem hún sagði. Þær höfðu setið
þegjandi hvor við annarar hlið, því að þótt Anna væri í rúminu,
sat Þóra svo fast við rúmstokkinn, að Anna gat grúft sig að öxl
hennar til að gráta, þegar litla kistan var borin fram úr húsinu.
Jón og Þórður í Seli höfðu borið hana inn, eftir hennar ósk.
„Hérna kemur litla kistan, góða mín“, hafði Jón sagt og látið
hana í rúmið hjá henni. „Nú skaltu kveðja hana, svo fer ég með
hana út í kirkju. Vertu stillt, vina mín. Þetta er bráðum búið“.
Þetta hafði hann sagt í óstyrkum málrómi, þessi stóri, sterki
maður, en tekið það þá fram, að hún yrði stillt, vegna þess að
hann átti bágt með að sjá hana gráta. Svo hafði hann gengið
eirðarlaus fram og aftur um gólfið, meðan hún baðst fyrir yfir
litlu kistunni og signdi yfir hana, stillt og róleg. En þegar kistan
var horfin fram, leitaði hún sér styrks hjá Þóru, eins og hún hafði
gert svo oft áður, þegar eitthvað hafði komið fyrir, sem var erfitt
fyrir hana að skilja. Þess vegna bar hún upp þessa vandsvörðuðu
spurningu.
„Það hafa fleiri en þið misst börnin sín“, sagði Þóra. „Manstu,
þegar Hjálmar í Seli sagði okkur frá því, að þau hefðu misst tvö
fyrstu börnin sín?“
„Já, ég man það. Mig dreymdi þessi börn svo oft á eftir. Ég
var svo hrygg yfir því, að missa hana Lísibetu litlu. Og núna
aftur. Er þetta ekki óvenjulegt, Þóra? Ég fer að halda að það sé
satt, sem Ketilríður segir, að það séu álög á þessu heimili, að hér
geti ekki lifað nema einn sonur“.
„En sú fjarstæða. Hver svo sem skyldi hafa lagt það á? Það
hefði þá eins mátt álíta, að það væru álög á Hvammi. Mamma
mín var einbirni, og faðir hennar var það líka, og svo var ég ein.
En það lítur út fyrir, að ég ætli að fjölga mannkyninu heldur
betur. Líklega stafar það af því, hvað Sigurður á mörg systkini“.
„Náttúrlega er það þess vegna. En við erum bæði einbirni“,
sagði Anna.
„Þið eigið eftir að eiga mörg falleg börn eins og Jakob“,
sagði Þóra.
„Ég er búin að biðja Guð þess, að gefa mér ekki fleiri börn,
fyrst honum þóknast ekki að lofa þeim að lifa hjá mér. Hann
verður látinn við hliðina á mömmu sálugu, litli drengurinn okkar,
og svo á að láta litlar grindur kringum litla leiðið hans; þá verður
eins og hann sofi einn í svolitlu rúmi".
Þetta var víst eina huggunin, sem hún hafði, — að hugsa um
gröfina hans, þóttist Þóra vita.
„Já, það fer vel um hann þar“, sagði hún.
„Já, það veit ég vel. En skemmtilegra finnst mér hefði verið,
að hann hefði fæðzt heilbrigður og fengið að lifa hjá okkur og
orðið stór og fallegur eins og Jakob okkar“.
„Var hann líkur honum?“ spurði Þóra. Hún var að hugsa um
litla líkið, sem hún hafði séð fyrir fjórum árum.
Það leit út fyrir, að Anna hugsaði það sama. Hún spurði:
„Hvers vegna komstu ekki frameftir til að sjá líkið af honum,
eins og þú komst, þegar Lísibet heitin lá á líkbörunum? Mér þótti
svo vænt um að þú komst þá. Manstu, hvað hún var falleg?“
„Já, ég man það, Anna mín. En nú á ég ekki alltaf þægilegt
með að yfirgefa heimilið. Þá var ekki nema einn krakkinn; nú
eru þeir orðnir þrír“.
„Er ekki litla stúlkan þín orðin stór og falleg?“
„Hún er stór, telpan, og farin að skríða um allt. En hún er
ekkert falleg, heldur stórskorin eins og ég“, sagði Þóra og brosti
dauflega.
„Þú ert alltaf svo tilkomumikil, Þóra. Mér fannst ég vera eins
og brúða hjá þér, fyrst þegar við fórum að vera saman. Alltaf var
sjálfsagt að bera öll vandræði undir þig, því að þú kunnir ráð við
öllu. Eins er það enn. Ég vildi óska, að þú gætir verið hjá mér; ég
er svo einmana á daginn, þegar allir eru á engjunum nema
Borghildur og krakkarnir“.
„Sendu út eftir, ef þig langar til að tala við mig. Ég ber
stelpuna á handleggnum heldur en að lofa þér ekki að sjá mig.
Jakob getur komið. Ég sé, að hann er farinn að geta setið á hesti“.
„Já, pabba hans finnst hann vera heldur óduglegur á hesti,
samanborið við hann sjálfan. Hann verður sjálfsagt heldur hæg-
gerðari, blessaður vinurinn minn. Það voru nú meiri lætin í ykkur
á hestunum. Ég var heldur vesældarleg fyrst í stað. Manstu það
ekki, Þóra, fyrst þegar þú fórst með mig fram að Seli?“
„Æskunni gleymir enginn“, sagði Þóra og fór að rifja upp
margt frá þeim árum, til að dreifa huga vinkonu sinnar frá ömur-
leikanum og sorginni.
„Lilja bjóst við, að þú gætir aldrei komið inn í Selið, þegar
hún sá, hvað þú varst fín og falleg; og þáðar vildum við líkjast
þér, verða eins siðprúðar og nettar. En strákseðlið var of mikið í
okkur til þess að við gætum lagt það niður með nokkru móti“,
sagði Þóra.
„Þið voruð ekki strákslegar, bara duglegar“, sagði Anna.
„Auðvitað fannst mér þið vera það í fyrstu, en svo fór mér að
þykja svo vænt um ykkur; þið voruð mér svo góðar, eins og
allir, síðan ég kom á þetta heimili, nema ef það hefði verið Sigga
mín, aumingja stráið, sem særði mig stundum, aldrei þó eins mikið
og þegar myndirnar af foreldrum míntim voru hengdar upp í
stofuna“.
Ketilríður þurfti að tala við marga konuna, sem var við
kirkju þerínan sunnudag. En þær voru fálátar og daufar í bragði.
Það hefur óþægileg áhrif á konuna, að sjá ungbarnskistu sökkt
ofan í djúpa, þrönga gröf. Margar þeirra höfðu séð sín eigin börn
fara þangað. En Ketilríður var ekkert hrygg. Hún talaði líkt við
þær allar, aðeins misjafnlega fram borið:
„Það var lítil von til þess að menn eins og þessi vesalings faðir
gæti eignazt svo hraust börn, að þau ættu langt líf fyrir höndum.
Þessi drykkjuskapur og ógætni í orðum. Og svo er þá heldur ekki
ómögulegt, að það komi einhverntíma að skuldadögunum fyrir
honum og fleirum fyrir það hvernig farið var með mitt heimili
síðastliðið haust; börnin slitin frá mér grátandi og látin til al-
ókunnugra, eins og farið er líka með þau; það veit nú enginn nema
ég og Guð almáttugur. Þau voru ekki fá tárin, sem þar voru felld.
Hann tók sér það ekki nærri, frekar en þeir hinir hreppsnefndar-
mennirnir. En það ber ekki allt upp á sama daginn“.
Konurnar svöruðu fáu, en reyndu að fjarlægjast Ketilríði.
Fæstum þeirra var mikið um hana gefið og fannst, að slíkt mundi
ekki verðskulda hegningu, þótt Páll fengi makleg málagjöld, og
þjófabælið á Jarðbrú væri rifið í sundur.
Helzt var það Sigþrúður á Hjalla, sem entist til að hlusta á
hana :
„Það er ekki óvenjulegt, að barn fæðist andvana“, sagði Sig-
þrúður. „Það er náttúrlega alltaf hægt að fella dóm yfir foreldr-
unum, því að allir hafa gert eitthvað af sér, og allir eru syndarar.
En Anna er svo góð og guðhrædd manneskja, að slíkt getur ekki
átt sér stað hér“.
„Það datt mér nú heldur ekki í hug að segja“, flýtti Ketilríður
sér að svara. „Heldur er það líklega á hina hliðina. Framferðið
hans Jóns fyrr og síðar, og drykkjudrabbið, það er óskaplegt, eða
finnst þér ekki sjálfri hálf óviðkunnanlegt hvernig hann talar
stundum?“
„Nei, ég hef alltaf kunnað vel við hann, bæði sem barn,
ungling og fulltíða mann“, sagði Sigþrúður og strauk vasaklútnum
yfir augun.
„Það vantar ekki, að hann geti komið nógu skemmtilega fyrir
sig orði, en mér finnst helzt til mikill glannaskapur og kaldhæðni
fylgja hans tali stundum, til þess að þú gætir fellt þig við það.
Mér er nóg boðið stundum. Eins og til dæmis í vor, þegar hann
Sigurður gamli á Hóli lá fyrir dauðanum, þá sagði hann, að séra
Benedikt mætti tala hátt yfir honum, ef hann ætti að heyra til
hans gegnum kistulokið, og svo hermdi hann eftir karlskrattanum.
En hvað hann gat verið líkur honum. Svona lagað tal lætur hann
hana ekki heyra, heldur glamrar hann það við útivinnuna. Sig-
urður getur tekið undir með honum, fíflið það“.
Sigþrúður saug upp í nefið og brá klútnum yfir andlitið, það
var líka heitt í veðri.
„Ójá, svo lagað kannast ég við. Það er náttúrlega léttúðugt
hjal, og ekki held ég að hann hafi vogað sér að láta hann föður
sinn heyra þetta og annað eins. En ef þetta verðskuldar hegningu,
Ketilríður mín, þá megum við gæta að okkar tungu, því að margt
ógætlegt orðið látum við út úr okkur“.
„Ekki þú að minnsta kosti“, sagði Ketilríður og hló. „Það er
kannske heldur ég, sem er ekki eins prúttin, en svona lagað of-
býður mér þó“.
Hún tók undir handlegg Sigþrúðar og leiddi hana afsíðis.
„En hefurðu heyrt um Reykjavíkur-túrinn hans í vor?“
spurði Ketilríður illkvittnislega.
„Ég vissi, að hann fór til Reykjavíkur. Var nokkuð sérstakt
við það?“
„Ekki annað en það, að hann hefði verið með konuna með sér
á leiðinni norður, laglega konu, kallaði hana góðuna sína í hverju
orði og hún hann. Sjálfsagt hafa þau sofið saman á hverri nóttu,
til þess hafa refirnir líklega verið skornir“.
Sigþrúður setti upp vandlætingarsvip: „Ég skil nú ekki svona
lagað. Hvernig gat hún verið með honum, sem var heima?“
„Auðvitað var hún heima. Annars hefði það ekki verið neitt
til frásagnar“, sagði Ketilríður hálfönug yfir skilningsleysi Sig-
þrúðar. „Þetta var bara einhver kvensnift, sem hann sagði, að
væri konan sín. En hún fór víst ekki með honum í land á ósnum.
Hefurðu nú nokkurn tíma heyrt annað eins?“
„Hver segir þér þessa fjarstæðu?“
„Það hefur einhver frétt það“, sagði Ketilríður, hreykin af
vizku sinni. „Flest allt, sem fara á leynt, frétta munu lýðir“.
„Þú segir þó vonandi ekki Önnu svona lagaðan þvætting. í
guðsbænum, Ketilríður, gerðu það ekki“.
Ketilríður glotti ánægjulega. Hún hafði aldrei skilið það
fyllilega, hvers góð spil hún hafði á hendi, fyrr en hún sá geiginn í
augnaráði Sigþrúðar.
„Nei, það geri ég ekki hennar vegna. En ég gæti vel unnt
honum að fá það framan í sig“.
„Ósköp eru að heyra til þín. Mér ofbýður alveg, hvernig þú
talar um hann. Ekki var hann upphafsmaður að þessu ólukku
málastappi, sem sýður í þér. Það var Erlendur, sem kom því
af stað“.
„Hinn var honum hjálplegur. Enda býst ég við, að Erlendur
eigi eftir að súpa sitt seyði, þótt seinna verði; og varla mundi ég
hlífa kauða þeim, ef ég næði til hans. Og líklega er ekki merkileg
ævi, sem Þorsteinn minn á hjá þeim“.
„Ég heyri engan nefna annað en að honum líði vel þar“, sagði
Sigþrúður fálega, þolinmæði hennar var á þrotum.
„Það er líklega enginn, sem kærir sig um það, hvernig um
þau fer, börnin mín, gæti ég hugsað mér heldur“, sagði Ketilríður.
Sigþrúður gerði sig líklega til að yfirgefa hana, en hún gaf
hana ekki lausa. Það var dálítið eftir ennþá, sem hún mátti ekki
missa af.
„Hvernig heldurðu að þér hefði litizt á, ef þú hefðir séð það,
sem ég sá í morgun? Mér varð svona gengið fyrir stofugluggana.
Hann er þá bara að hvolfa í sig víni inni í stofunni. Bezt gæti ég
trúað, að hann væri hálf fullur núna, þegar hann fylgir barninu
sínu til grafarinnar. Þvílík hugsun, herra minn góður. Slíkt
framferði!“
„Láttu þetta ekki heyrast, Ketilríður. Það yrði þér aðeins til
minnkunnar að láta þetta út úr þér. Ég veit það, að það er ekki
nokkur manneskja stödd hér í dag, sem ekki kennir innilega i
brjósti um þau hjónin. Og þó að þú sért hefnigjörn kona, ættirðu
þó að virða það, hvað barninu þínu líður vel á heimili hans“.
Ketilríður sefaðist dálítið. Það var aldrei hægt að tala við
Sigþrúði. Hún bar allt í bætifláka fyrir þetta heimili og raunar
fyrir alla. Það hlaut að vera þó nokkuð rólegra að hafa svoleiðis
lundarfar, en að berjast við sams konar skaplyndi og henni var
gefið í svo ríkum mæli, hugsaði Ketilríður.
„Já, það er satt, henni líður vel anga skinninu mínu. Þau
hjónin og Borghildur eru ósköp góð við hana, en ekki yrði ævin
hennar merkileg hjá vinnufólkinu, ef ég væri ekki að bíta bein
fyrir hana“.
Samræðurnar trufluðust við það, að Helga á Hóli kom til
þeirra með Dísu litlu við hlið sér.
„Dísa var alls staðar að leita að mömmu, og hún bað mig að
hjálpa sér til að finna hana. Ef hún hefði verið eldri, hefði ég
haldið, að hún þekkti mig“, sagði Helga hálfhikandi og heilsaði
Ketilríði með kossi.
Hún tók glaðlega kveðju Helgu. „Þú þarft ekki að efa það>
að hún hafi þekkt þig, hún Þórdís litla. Hún er svo skýrt barn, að
það tekur til þess fólkið, sem talar við hana“.
„En hvað hún hefur stækkað síðan ég sá hana síðast, og hvað
hún er fín“, sagði Helga.