Lögberg - 08.07.1954, Blaðsíða 3

3
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 8. JÚLI 1954
Norsku ríkisjárnbrautirnar hundrað ára
Þaer eru nú stærsta atvinnu-
íyrirtæki í Noregi
I
Þegar Valtýr heitinn Guð-
mundsson var að reyna að vekja
ahuga íslendinga fyrir járn-
brautarmálinu 1 ,,Eimreiðinni“
fyrir hálfri öld, vitnaði hann oft
til Norðmanna. Þeir hefðu lagt
akvegi í þúsund ár, þeir ættu
heima í strjálbýlu fjallalandi en
samt þættust þeir ekki geta án
þess verið að leggja járnbrautir,
sagði hann. Og hér væru að-
stæðurnar til járnbrautarlagn-
inga þar erfiðari en í nokkru
öðru landi norðan Alpafjalla.
Margir íslendingar hafa ferð-
azt á brautinni milli Bergen og
Osló, og flestum mun hafa þótt
naannvirkið furðulegt og hugsað
sem svo: „Það hlýtur að vera
hægðarleikur að leggja járn-
hrautir á Islandi, úr því að þeir
hafa getað lagt járnbraut yfir
°g gegn um þessi fjöll“. Og það
er hverju orði sannara. Að vísu
er þessi braut mesta mannvirki
Noregs í sinni grein, vegna þess
hve hátt hún liggur yfir sjó á
Mngum kafla, en hvar sem er í
landinu eru járnbrautarlagning-
ar dýrar og erfiðar, vegna þess
hve landið er mishæðótt. Þó að
syðsti hluti Noregs geti ekki tal-
izt hálendur, er lengsti járn-
hrautar-„tunnel“ landsins þar, á
leiðinni frá Kristianssand og
Stafanger. Hann er kringum tíu
kílómetrar.
fyrsta járnbrautin byggð fyrir
té einstaklinga
— 1 ár er öld liðin síðan fyrsta
oorska járnbrautin tók til
starfa. Hún gengur undir nafn-
lnu „Hovedbanen“ og liggur frá
Osló að Eiðsvelli og er tæplega
68 km. löng. Ekki þorðu Norð-
uienn að ráðast í þetta fyrirtæki
hjálparlaust. Þeir gerðu samn-
lng við enskt félag, sem tók að
Ser að leggja fram helming
kostnaðarins, en fékk í staðinn
söfmu upphæð í forgangshluta-
hréfum í fyrirtækinu, og skyldu
þau innleyst af ríkinu fyrir
nafnverð innan 10 ára. Hinn
helminginn fékk stjórnin með
því að selja hlutabréf í járn-
hrautinni einstaklingum og
sveitafélögum í Noregi. Kostn-
aðurinn varð alls 8,1 millj. krón-
Ur. Fyrir 32 árum hafði ríkið
keypt nær 90% af hlutabréfun-
um og síðan voru hán tekin
eignarnámi. Fyrsta járnbraut
Noregs var þannig byggð fyrir
einstakra manna fé.
Slaersta atvinnufyrirtæki
Noregs
1 dag eru járnbrautirnar í
Noregi um 4,400 km. langar og
aðeins eitt land í Evrópu, Sví-
þjóð, hefir meiri járnbrauta-
^engd, miðað við fólksfjölda. —
Lestir brautanna aka 29,2 millj.
kílómetra á ári, eða sem svarar
700 ferðum kringum hnöttinn
Vlð miðjarðarbaug. N.S.B. —
Noregs Statsbaner — er nú
stasrsta atvinnufyrirtækið í land
lnu og hefir rúmlega 29,500
^anns í þjónustu sinni. Á síð-
asta ári fluttu ríkisjárnbraut-
lrnar 14 milljón lestir af varn-
ingi og 39 milljónir farþega.
Samkeppni bifreiðanna við
Jarnbrautirnar hefir aukizt, en
lutninga- og farþegaþörfin hef-
lr aukizt enn meir. Á síðasta
rekstursári fyrir stríð námu
vöruflutningarnir 10,6 milljón
estum, en vörurnar voru flutt-
ar styttri leið að meðaltali. Sé
^tiðað við tonnkílómetra hafa
utningarnir aukizt um 110%,
Jví, að meðalvegalend flutninga
hefir aukizt úr 108 í 160 kíló-
jhetra síðan 1939. Þetta stafar af
lnum auknu bifreiðaflutning-
Urn á stuttum vegalengdum. Og
^1713 er að segja um fólksflutn-
Fyrir stríð ferðuðust
manns með járn-
„ en samtalin vega-
^ura 39 milljóna, sem
er uðust á síðasta ári með járn-
rant nemur 1304 milljón kíló-
etrum, svo að meðalvegalengd
?2>5 millj.
hrautunum
lened
farþega er rúmir 38 km. Að hún
er ekki meiri stafar sumpart af
samkeppni flugfélaganna, en
sumpart af því, að fjöldi fólks,
sem vinnur í hinum stærri bæj-
um, á heimili sitt utanbæjar, en
fer daglega á milli stuttan spöl
10—30 km.
Ríkisjárnbrautirnar hafa orð-
ið að svara samkeppni bifreið-
anna m^ð því að reka bifreiða-
áætlunarferðir sjálfar. Reka þær
nú áætlunarferðir á 13 leiðum,
og fluttu þar 6,7 milljón farþega
og 56 þúsund smálestir af vörum
á síðasta rekstursári.
II
Mikill hallareksiur
Tekjur ríkisjárnbrautanna af
vöru- og farþegaflutningum
námu 360,7 milljónum króna síð-
asta ár. En því fer' fjarri, að
þessar tekjur standi undir út-
gjöldunum. Tekjuhallinn hefir
aukizt stórkostlega eftir stríð.
Hann var raunverulega 22 millj-
ónir 1939—’49, en á reksturs-
árinu 1952 til 1953 var hann 80,3
milljón krónur. Ríkið borgar því
álitlegan hluta af flutnings-
gjöldunum. Farmiðar hafa
hækkað um 60% síðan fyrir
stríð og flutningsgjöld um 80%,
en allur tilkostnaður hefir meira
en tvöfaldazt; t. d. er kaup-
gjaldið meira 100% hærra nú en
þá var, og kolin hafa ferfaldazt
í verði. En nýting járnbrautanna
er þó miklu betri nú en áður.
Vegna samkeppni bifreiðanna
eru sumar hinar styttri járn-
brautarleiðir orðnar óþarfar og
líklegt að þær verði lagðar niður
til sparnaðar, en hins vegar
verði lagt kapp á að endurbæta
hinar eldri aðalbrautir, með því
að stytta þær og taka rafmagnið
sem rekstrarafl í stað kola. Enn-
þá gengur . hlutfalslega lítill
hluti af brautarlestunum fyrir
rafmagni, en samkvæmt nýrri á-
ætlun stendur til að samtals
1153 km. brautir fái raforku á
næstu árum. Rafmagnið er fyrst
og fremst hagkvæmari orka en
kol, af því að það er innlent. En
auk þess verður reksturinn ó-
dýrari af öðrum ástæðum. Til
dæmis má nefna, að á síðasta
ári ók hver rafmagnsreið að
meðaltali 103,000 km., en eim-
reiðarnar ekki nema 57,200 km.
Rafmagnið sparar stórlega allan
vinnukraft og rafmagnsvélarnar
þurfa miklu sjaldnar eftirlit og
hreinsun en kolavélarnar. Með
rafmagni er miklu auðveldara
að nota stuttar lestir og hrað-
fara en með kolum.
Rafmagns járnbrautir
Það er framtíðardraumur
Norðmanna að rafvirkja allar
sínar járnbrautir, eins og Svíar
hafa gert að mestu leyti. En sá
draumur krefst mikillar fjár-
festingar. Þó munu Norðmenn
ekki þurfa að byggja orkuver,
svo teljandi sé, þó brautirnar
verði rafvirkjaðar. Þau eru til
á hentugum stöðum. En efni og
vinna til leiðslukerfanna og nýj-
ar rafmagnsreiðar, í stað gömlu
eimreiðanna, kosta of fjár. Og
eitt er ótalið stórt atriði: Þar
sem jarðgöng eru á járnbrautar-
leiðunum, verður að hækka þau
að mun til þess að hægt sé að
koma rafmagnsleiðslunum fyrir.
— Á Bergensbrautinni einni
telst svo til, að þetta verk við
jarðgöngin muni nú kosta hátt
upp í það, sem Bergensbrautin
öll (milli Voss og Hönefoss) kost-
aði á sinni tíð, en það voru 54
milljónir króna.
Rafvirkjun norsku járnbraut-
anna hlýtur því að taka langan
tíma. Ríkið þarf að standa
straum af byggingu nýrra járn-
brauta jafnframt, sérstaklega
framhalds-byggingu Norður-
landsbrautarinnar, sem á næstu
árum á að ná til Bodö. Þrátt
fyrir bifreiðarnar linnir ekki á
kröfum um járnbraut frá þeim
landshlutum, sem enn hafa orð-
ið að vera án þeirra, en það er
fyrst og fremst Norður-Noregur.
Gömlu brautirnar þurfa mikið
viðhald og umbætur, ekki sízt
síðan íarið var að nota hrað-
skreiðari lestir en áður var, og
áherzla er lögð á að stytta aðal-
brautirnar, svo sem Bergens-
brautina, sem hægt er að stytta
um yfir 40 kílómetra með nýrri
braut beina leið milli Osló og
Hönefoss.
Noikun raímagns mikill
:5parnaður
Ávinningur að rafmagnsnotk-
uninni er mikill. Þó rafvirkjun
norsku brautanna sé skammt á
veg komin ennþá, þá gefur það
nokkra hugmynd um sparnað-
inn, að sá hluti brautanna sem
þegar er rafvirkjaður sparar
ríkinu um 25 milljónir króna á
ári — mismuninn milli kola-
verðs og rafmagnsverðsins. Hér
er um að ræða 1130 km. eða
rúman fjórðung allra braut-
anna, og þegar hin nýja áætlun
er komin í framkvæmd, um
virkjun á rúmlega öðru eins, er
rúmur helmingur brautanna raf
virkjaður, og einmitt sá helm-
ingur sem mest umferð er á.
Samkvæmt undangenginni
reynslu hefir kostnaður við raf-
virkjun brautanna skilað 10%
arði, miðað við gamla fyrirkomu
lagið.
m
Hinn óbeini hagnaður verður
ekki reiknaður í tölum
Áttatíu milljón króna halli á
ársrekstri brautanna er þungur
baggi, sem skattgreiðendur bera.
En enginn telur hann eftir. Allir
þeir sem ferðast eða flytja vörur
með járnbraut fá hann endur-
greiddan að meira eða minna
leyti. Og hinn óbeini hagnaður
að járnbrautunum verður ekki
reiknaður í tölum. Þær hafa
verið lyftistöng allra framfara í
flestum byggðum landsins. Þeim
er það að þakka að hægt er að
halda uppi póstsamgöngum við
mestan hluta þjóðarinnar allt
árið, daglega eða oft á dag, og
þær hafa lyft betur undir að-
sókn útlendra ferðamanna en
nokkuð annað. Það er beinlínis
ómögulegt að hugsa sér borg án
járnbrauta, þrátt fyrir bifreið-
arnar og flugsamgöngurnar, sem
að vísu hafa miklu minni þýð-
ingu fyrir almenning í Noregi
en hér á landi.
Starfslið norsku járnbraut-
anna hefir löngum þótt frábært,
en aldrei hafa norsku járnbraut-
armennirnir verið í meiri met-
um en síðan á stríðsárunum.
Þeir voru sem sé miklir land-
varnarmenn og tóku virkari
þátt í andstöðunni en nokkur
önnur stétt í Noregi. Fjöldi
fólks á þeim líf sitt að launa frá
þeim árum.
En einnig á annan hátt hefir
þessi stétt bjargað mannslífum.
Þegar litið er á hina erfiðu stað-
hætti, þar sem skriðjökull, grjót
hrun og snjóflóð geta grandað
brautunum, er það mesta furða
hve fátíð járnbrautarslysin eru
í Noregi. Og þetta er vitanlega
fyrst og fremst að þakka ár-
vekni og samvizkusemi járn-
brautarmanna. Til minningar
um þá, sem féllu á stríðsárunum,
hefir verið sett eirtafla í and-
dyri Östbanestationen í Osló, og
þar loga tvö ljós dag og nótt
allan ársins hring. Þetta er
fallegt minnismerki og verð-
skuldað.
Ný járnbraularslöð
Eitt af næstu viðfangsefnum
ríkisjárnbrautanna er að reisa
nýja brautarstöð í Osló. Nú eru
þær tvær, en báðar gamlar og
úr sér gengnar og fullnægja ekki
kröfum tímans, þó nær árlega
sé verið að reyna að endurbæta
þær. Þær umbætur eru eins og
nýjar bætur á gömlu fati. Nú er
ekkert samband milli brautanna
að norðan og austan annars
vegar og brautanna frá suð-
vesturlandinu hins vegar. Þegar
hin nýja járnbrautarstöð kemur
verður hún endastöð allra braut-
anna, sem endastöð hafa í Osló,
en til þess þarf jarðgöng undir
borgina.
— Ég gat þess hér áður, að
Norðmenn hafa hug á nýjum
'járnbrautum, þrátt fyrir bíla-
samkeppnina. Bæði af því að
þær eru ódýrari fyrir þunga-
vöruflutninga á langleiðum og
af því að þær eru öruggari.
Fjöldi bílaleiða teppist af snjó á
vetrum í Noregi. En það er und-
antekning jpf járnbrautir tepp-
ast. Skrítið má það heita að
Bergensbrautin hefir teppzt að-
eins þrisvar sinnum síðan hún
tók til starfa 1909, og liggur hún
þó meira en þúsund metra yfir
sjó á löngum kafla, en hins veg-
ar teppast járnbrautir á láglend-
inu í Suður-Noregi miklu oftar.
Á hverju ári koma kröfur um
nýjar brautir fram í Stórþing-
inu. Alls hafa verið gerðar kröf-
ur um yfir 4000 km. af nýjum
járnbrautum, eða nærfellt eins
mikla lengd og nú er starfrækt
í Noregi. En ef fullnægja ætti
þessum kröfum mundi það
kosta 7—8 milljarða norskra kr.
í minnsta lagi, og því hefir ríkið
ekki efni á. Enda verður þeim
tæplega sinnt fyrr en tíu ára
áætlun þeirri, sem nú er að kom-
ast í framkvæmd, er lokið.
114 daga sýningarferð
Þó að það væri ekki fyrr en
1. september 1854, sem fyrsta
járnbraut Noregs var vígð, er
þegar farið að halda upp á af-
mælið. Hinn 2. maí hóf „sýning-
arlest“ brautanna för sína frá
Eiðsvelli. 1 henni eru fjórir
vagnar með munum og myndum
úr sögu brautanna á liðinni öld
og sá fimmti er kvikmyndahús,
þar sem myndasýningar af sögu
brautanna eru hafðar á öllum
þeim stöðum, sem lestin hefir
viðdvöl, en þeir verða um 40.
Sýningarlestin á að fara um alla
þá brautarteina landsins sem
hún kemst og verður 114 daga í
ferðinni, en kemur til Osló rétt
fyrir afmælið.
Og 2. maí ók elzta eimlestin
sem til er í Noregi til Oslóar.
Hún heitir „Caroline“ og er
komin yfir nírætt; tók til starfa
1861 og var í notkun fram yfir
aldamót. „Caroline" gamla á að
verða í Osló til sýnis í sumar, og
því er spáð að aðdráttarafl
hennar á skemmtiferðafólk
verði engu minna en víkinga-
skipanna á Byggðey.
Skúli Skúlason
—Mbl., 26. maí
Fréttir frá
ríkisútvarpi íslands
20. JÚNÍ
Á þriðjudagskvöldið var urðu
samninganefndir sjómanna og
útgerðarmanna, sem ræðst hafa
við um síldveiðikjör í sumar,
sammála um uppkast að samn-
ingi er síðan skyldi leggja fyrir
félögin. Grunnhlutatrygging sjó
manna hækkar um rúmar 100
krónur á mánuði, og lítilsháttar
hækkun er á prósentum af afla,
en hins vegar hækka þær pró-
sentur að mun, þegar víst er orð-
ið að skipið beri sig á vertíð-
inni.
Síldveiðibátar eru að leggja
af stað á miðin fyrir norðan
land, m. a. áttu um 30 bátar að
fara frá Vestmannaeyjum um
helgina.
☆
Síðastl. sunnudag fór fram
prestskosning í Mosfellspresta-
kalli í Kjalarnessprófastsdæmi.
Umsækjendur voru fimm og
hlaut Bjarni Sigurðsson cand.
theol. flest atkvæði.
☆
Landssamband hestamanna
efnir til landsmóts og hrossa-
sýningar á bökkum Eyjafjarðar-
ár dagana 10. og 11. júlí. Vitað
er, að hópar manna af Suður-
landi munu fara ríðandi norður.
Á landsmótinu á Þingvöllum
fyrir 4 árum voru á annað þús-
und hestar.
☆
Söng- og danskonan Josefine
Baker skemmtir nú í Reykjavík
á vegum Tívolí-stjórnar.
Business and Professional Cards
Dr. P. H. T. Thorlakson
WINNIPEG CLJNIC
St. Mary's and Vaughan, Wlnnipeg
PHONE 92-6441
Phone 74-7855 ESTIMATES
FREE
J. M. Ingimundson
Re-Roofing — Asphalt Shingles
Insul-Bric Siding
Vents Installed to Help Eliminate
Condensation
S32 Slmcoe St. Winnipeg, Man.
J. J. Swanson & Co.
LIMITED
308 AVENUE BLDG. WINNIPEG
Fasteignasalar. Leigja hús. Öt-
vega penlngal&n og elds&byrgS,
biíreiSaábyrgS o. s. frv.
Phone 92-7538
SEWING MACHINES
Darn socks in a jiffy. Mend,
weave in holes and sew
beautifully.
474 Porlage Ave.
Winnipeg, Man. 74-3570
SARGENT TAXI
PHONE 20-4845
For Quick, Reliable Service
DR. E. JOHNSON
304 Eveline Street
SELKIRK. MANITOBA
Phones: Office 26 — Residence 230
Office Hours: 2.30 - 6.01 p.m.
---------------------------?---
Thorvaldson, Eggérison,
Bastin & Siringer
Barristers and Solicitors
209 BANK OF NOVA SCOTIA Bldg.
Portage og Garry St.
PHONE 92-8291
Dr. ROBERT BLACK
SérfræBingur I augna, eyrna, nef
og hálssjúkdómum.
401 MEDICAL ARTS BLDG.
Gr&ham and Kennedy St.
Skrifstofuslmi 92-3851
Heimasími 40-3794
Creators of
Distinctive Printing
Columbia Press Ltd.
695 Sargenl Ave. Winnipeg
PHONE 74-3411
Hofið
Höfn
í huga
Heimili sólsetursbarnanna.
Icelandic Old Folks’ ITome Soc ,
3498 Osler St„ Vancouver, B.C.
CANADIAN FISH PRODUCERS LTD. J. H. PAGE, Managing Director Wholesale Distributors QÍ Fresh and Frozen Fish 311 CHAMBERS STREET Office: 74-7451 Res.: 72-3917 ARLINGTON PHARMACY Prescription Specialist Cor. Arlington and Sargent Phone 3-5550 Films, Picnic Supplies and Beach Novelties. We collect light, water and phone bills. Post Office

Offlce Phone Res. Phone 92-4762 72-6115 Dr. L. A. Sigurdson 528 MEDICAL ARTS BUILDING Office Hours: 4 p.m.—6 p.m. and by appointment. Muir's Drug Slore Ltd. J. CLUBB FAMILY DRUGGIST SERVING THE WEST END FOR 27 YEARS Phone 74-4422 Ellice & Home
A. S. BARDAL LTD.
FUNERAL HOME
843 Sherbrook Street
Selur líkkistur og annast um út-
farir. Allur útbúnaCur sá bezti.
StofnaC 1894 SlMI 74-7474
Minnist
BETEL
í erfðaskrám yðar
Phone 74-525T 700 Notre Dame Ave.
Opposite Matemity Pavilion
General Hospital
Nell's Flower Shop
Wedding Bouquets, Cut Flowers.
Funeral Designs, Corsages,
Bedding Plants
Nell Johnson Bes. Phone 74-6753
Phone 92-7025
H. J. H. PALMASON
Chartered Accountant
505 Coníederation Life Bullding
WINNIPEG MANITOBA
« Gilbarl Funeral Home Selkirk, Manltoba. Parker, Parker and Kristjansson
Barristers - Solicitors
J. Roy Gilbart Licensed Embalmer Phone 3271 Selkirk Ben C. Parker. Q.C. B. Stuart Parker, A. F. Kristjanaaon
500 Canadlan Bank of Commerce Chamben Winnipeg, Man. Phone 92-3561

SELKIRK METAL PRODUCTS G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir.
Reykh&far, öruggasta eldsvörn. og ávalt hreinir. Hltaeiningar- rör, ný uppfynding. Sparar eldi- viC, heldur hita frá aB rjúka út meB reyknum.—SkrlfiB, simiC til KELLY 8VEINSSON 125 WaU St. Wlnnlpeg Just North of Portage Ave. Slmar 3-3744 — 3-4431 Keystone Fisheries Limited Wholesale Distributors of FRESH AND FROZEN FISH 60 Louise Street Sirnl 92-5227

0 J. Wilfrid Swanson & Co. EGGERTSON
Insurance ln all lts branches Real Eitate • Mortgages • Rentals FUNERAL HOME
210 POWER BUILDING Telephone 93-7181 Ret. 46-3480 Dauphin. Manitoba
LET US SERVE YOU Eigandi ARNI EGGERTSON Jr.
S. O. BJERRING Van's Eiectric Ltd.
Canadian Stamp Co. 636 Sargent Ave.
RUBBER & METAL STAMPS NOTARY & CORPORATE SEALS CELLULOID BUTTONS Authorized Home Appliance Dealers GENERAL ELECTRIC — ADMIRAL
324 Smlth Sl. Winnipeg McCLARY ELECTRIC — MOFFAT
PHONE 92-4624 Phone 3-4890