Lögberg - 28.10.1954, Síða 6

6
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 28. OKTÓBER 1954
GUÐRÚN FRÁ LUNDI:
DA LALÍF
á— ..... .................................—r
„Lína var ekki skreytin“, sagði Anna.
„Það þarf enginn á vopni að halda fyrr en hann þarf að verja
sig. En það er margsannað, að svikin geta ekki verið án lyginnar.
Það fer líka bezt á því, að þú sjáir ekki langt út fyrir glerskálina,
sem Lísibet fóstra þín setti þig í, þegar þú komst hingað, munaðar-
laust barn. Ég var þá á Asólfsstöðum og vissi vel hvernig með þig
var farið. Það var víst fljótt byrjað á því að skrökva að þér“.
„Engin móðir hefði getað verið mér betri en hún“, sagði
Anna dálítið skjálfrödduð. Hana langaði til að bæta þessu við:
Hún hefði forðað mér frá því að þurfa að hlusta á þig, ef hún
hefði verið hér núna.
Ketilríður hélt áfram:
„Það var víst ekkert út á atlætið að setja. En það var, bara,
eins og ég sagði áðan: hún setti þig í glerskál eins og veikt blóm,
sem þarfnast nákvæmrar umhugsunar. Og það fór vel um þig í
henni; en hún aðgætti það, að þú sæir ekki of langt út fyrir
barmana á henni. Og hún hafði líka lag á heimilisfólkinu, konan
sú, þurfti ekki annað en veifa hendinni, þá var allt heimilið
komið á harðasprett eftir þeirri bendingu“.
„Það var ólíkt eða hún tengdadóttir hennar“, skaut Anna inn í
og brosti beiskjulega.
„Það er vel líklegt“, sagði Ketilríður. „Sonur hennar hefur
sama siðinn. Það væri ljótt að segja, að hann væri ekki góður við
þig; en hitt er dálítið annað, hversu einlæg þau gæði eru. Og
hann aðgætir það einnig, að útsýnið sé takmarkað. Hann hefur
líka trúa liðsmenn, þar sem þau eru Borghildur og Þórður. Ég er
sú eina, sem er anzi illkvittin og tannhvöss. Það eina góða, sem
mætti segja um mig er það, að ég vil alltaf láta sannleikann
koma í ljós, hversu kámugur sem hann kann að vera. Þess vegna
er Jóni ekki rétt vel við mig. Mér finnst hann alltaf eiga hjá mér
dálítið, og mig hefur alltaf langað til að borga skuldir mínar,
þegar ég hef getað það. En ef svo færi nú, að skálin brotnaði
einhvern tíma, þá sæirðu margt, sem gerði þig hissa. Þá sæirðu
kannske, hversu Lína hefur verið sannorð gagnvart þér, og hvers
vegna Hildur á Ásólfsstöðum hvarf svo skyndilega til Ameríku.
Það var verið að þvæla um það, að fóstra þín hefði haft þar ein-
hverja hönd í bagga. Ekkert skal ég um það segja, hvort nokkur
hæfa var í því. Þá sæirðu sjálfsagt líka, hver endalok föður þíns
urðu. Þér var víst ekki sagt, að hann væri dáinn, fyrr en hann
var búinn að liggja marga mánuði í gröfinni. Þetta þótti fjarska
skynsamlegt, eins og allt, sem Lísibet gerði, en mér féll það ekki
vel í geð. Ég get aldrei fellt mig við undirferli, í hvaða mynd sem
það kemur fram“.
Anna riðaði við og fálmaði eftir stól. Því í ósköpunum kom ekki
einhver að innan eða utan, til að binda endi á það, að hún þyrfti
að hlusta á öll þessi ósköp, sem ætluðu að gera út af við hana. En
þó langaði hana til að heyra meira.
„Talaðu skýrar, manneskja. Hvað áttu við? Hvað var um
föður minn?“
„Nei, ónei. Ég lærði það í haust, að það er hollara að tala ekki
of mikið. Mig langar ekki til að láta reka mig burtu í annað sinn.
Það er ekki búið að grípa upp annan eins stað fyrir mig og Dísu
mína. Þú getur alveg eins spurt manninn þinn eða Borghildi að
því. Ég býst við, að Þórður gæti einnig sagt þér það. Jón hefur
náttúrlega sagt þér það, að hann setti Fálka undir Sigurlínu um
kvöldið? Hún fór svo sem ekki gangandi úr vistinni“.
„Það er ómögulegt að hann hafi látið hana fara á honum,
þessum glanna“, sagði Anna. „Þetta hlýtur að vera einhver
þvættingur“.
„En það er nú samt satt. Þórður flutti hana út eftir um
kvöldið, þegar komið var myrkur. Greyið, hann hleypur eins og
hundarnir, þegar honum er sagt, í þeirri von, að fá leyfar hús-
bóndans í staðinn“.
„Hver hefur sagt þér þetta?“ spurði Anna vantrúuð. Hún gat
ekki ímyndað sér, að neinn hefði vitað um það, þó að Lína hefði
farið ríðandi út eftir í myrkrinu.
„Ég hef aldrei verið geymd í glerskál Anna mín, og þess
vegna heyri ég og sé hvað fer fram í kringum mig. Erlendur á
Hóli mætti þeim niðri á eyrunum. Stelpan hafði verið svo anzi
hnarreist, og orðið fyrir svörunum. Hún sagði, að móðir sín væri
veik, og að hún ætlaði að stunda hana“.
En það hefur verið einhver vitleysa, að hún hafi riðið Fálka?
Það hefur verið einhver annar hestur“.
„Hann hefur nú líklega þekkt hann, jafn glöggur maður og
hann Erlendur er“.
Þá komu þær Borghildur og Manga fram.
„Loksins er þetta prjón búið“, sagði Borghildur, sótti diska
inn í búrið og jós á þá súpunni. „Það þýðir ekkert að bíða eftir
piltunum. Við getum víst borðað án þeirra. En hvað er að þér,
Anna?“ sagði hún þegar hún aðgætti útlit húsmóður sinnar, sem
var allt annað en álitlegt.
„Mér varð allt í einu svona illt“, sagði Anna vesaldarleg. „Ég
get víst ekki borðað neitt“.
„Ég er nú bara aldeilis hissa“, sagði Ketilríður og faldi ill-
girnisglottið undir samúðarviprunum. „Hún var svona glöð og
hress að skrafa við mig um alla heima og geima“.
Borghildur gaf Ketilríði allt annað en hlýlegt hornauga. Hún
gat sér þess til, að hún ætti einhverja sök á þessum snöggu um-
skiptum, sem orðin voru á heilsufari húsfreyjunnar. Ef vel átti
að vera, veitti ekkert af því að höfuðsitja hana, svo að hún gæti
aldrei náð tali af henni einslega.
„Það hefur víst ekki verið neitt sérlega hollt umræðuefni,
sem þú hefir valið þér?“ hreytti hún úr sér.
„Alltaf er það jafn notalegt, sem þú bugar að mér, eða hitt þó
heldur“, sagði Ketilríður gremjulega. „Það er ómögulegt annað
að segja, en að það sé orðið vandlifað nærri þér. Guð gefi, að
mér leggist eitthvað annað til en að vera hér lengi. Oft hefur það
verið erfitt, en nú tekur þó út fyrir“.
„Það reiknast þá mér til syndar, ef ég hef sett í þig hornið að
ósekju“, sagði Borghildur og sló undan að nafninu til.
Svo sneri hún máli sínu til Önnu, og varð nú blíð og innileg:
„Það er bezt, að þú komir inn og farir að hátta, góða mín. Ég
kem með matinn inn til þín, ef þú hressist eitthvað seinna“.
Þær fóru inn. Möngu fannst Ketilríður horfa á þær með
einkennilegum svip.
„Það er orðið vandbúið með Borghildi“, sagði hún þegar þær
voru horfnar inn úr dyrunum. „Þvílík vanstilling og tortryggni.
Það er engu líkara en að hún haldi, að ég hafi hellt ofan í hana
eitri“.
„Er hún ósköp heilsulítil?“ spurði Manga. Henni var vel við
Önnu, þó að hún hefði lítið kynnzt henni. En Lína hafði sagt henni,
að hún væri indæl manneskja, — bezt af öllu heimilisfólkinu.
„Það er svo sem ekki hægt að segja, að hún hafi hestaheilsu“,
svaraði Ketilríður. „Hún er heldur engin kjarkkona, og þolir
þess vegna illa að „reka sig á“.“'
„Á hvað rak hún sig?“ spurði Manga einfeldnislega.
„Það er nokkuð sama hvað það er, ef það er óþægilegt við-
komu og svíður undan því“, sagði Ketilríður.
„Og hún gat ekki einu sinni borðað súpuna, sem er svo góð“,
sagði Manga. Hún naut þess að borða lyst sína, án þess að nærvera
karlmannanna gerði hana feimna og hlédræga.
Nokkru seinna komu þeir allir inn. Jón var að koma úr
kaupstaðnum. Hann tók bréf upp úr vasa sínum og rétti Þórði.
„Ég held bara, að þetta sé frá stúlku, — líklega bónorðsbréf.
Þær sjá, að annaðhvort verða þær að byrja, eða þá að aldrei
verður neitt af neinu fyrir þér“.
Þórður greip bréfið flausturslega. Hann sá að það var frá
Línu. Hann kenndi afbrýði við að hugsa til þess, að það hefði
legið við brjóst hans alla leið utan úr kaupstað. Hann las það ekki
fyrr en allir voru háttaðir um kvöldið. Þá kveikti hann á kerti og
las það margsinnis. Þetta var ákaflega gott bréf. Hún þakkaði
honum fyrir síðast, sagði að sér liði vel, og hún kynni vel við sig,
en samt langaði sig fram í blessaðan dalinn. Það yrði víst fjarska
langt þangað til þau sæjust aftur. Og svo voru svo falleg nöfn og
orð innan um, sem gerðu hann sælan. Þau tilheyra ást manns og
konu. Hann geymdi þetta bréf í vasa sínum í marga daga, las það
á garðabandinu í ærhúsunum, meðan ærnar hámuðu í sig sílgrænt
valllendisheyið af bökkpnum við Selsá. Loks var hann búinn að
læra það eins og faðirvorið. Þá læsti hann það niður í koffort hjá
Ameríku-bréfunum, sem hann hafði fengið frá systkinum sínum.
Leiðinlegast þótti honum, hvað umslagið var orðið óhreint. Það
mátti ekkert koma nærri ást þeirra, sem ekki var hreint og fágað.
Nú varð hann að svara þessu indæla bréfi. Lína hafði óskað
eftir því.
Hann skrifaði við eldhúsborðið, þegar aðrir sváfu í rökkrinu.
Manga varð að vera inni, skipaði hann, svo að hún fipaði hann
ekki, og hún þorði ekki annað en hlýða. Hann skrifaði vel læsilega
hönd, en var lengi að því, sökum þess hve sjaldan það kom fyrir.
Bréfsefnið var heldur lítið, eins og við mátti búast. Hann
byrjaði á því að segja henni, að sér hefði gengið ágætlega heim,
og að enginn hefði haft minnsta grun um ferðalagið. Svo sagði
hann henni frá Möngu, hvað henni gengi illa við eldinn, og að
Siggi stríddi henni og væri ótuktarlegur við hana, og hvað það
væri leiðinlegt, að sjá hana hátta í rúmið, sem hún hefði áður
sofið í. Þetta var mesta bréfsefnið. Þá gat hann þess, hve mörg
hross hefðu verið tekin í hús síðan hún fór. Hún var svo mikill
dýravinur, að hún hafði gaman af því. Loks var minnzt á búskap-
inn í Selinu, hvernig hann ætti að verða. Hann skrifaði í þrjú
kvöld, þá var bréfið loksins búið, og hann sló utan um það og
skrifaði utan á. Ósköp hlyti henni að þykja vænt um svona langt
bréf. En þá var þyngsta þrautin eftir, og það var að koma því-til
hennar, svo að lítið bæri á. Fáir fóru út af heimilinu um þennan
tíma árs nema Jón. Að biðja hann fyrir það, var sama og að játa
fyrir honum, hvernig allt hafði verið; játa ósigur sinn og lítils-
virðingu. Nei, það skyldi hann aldrei gera. Heldur skyldi það bíða
þar til Siggi færi út eftir. Honum var óhætt að treysta.
FRÁ ÞÓRU í HVAMMI
En hvernig Þóru í Hvammi hefur liðið öll þessi ár, býst ég
við að margan fýsi að heyra. Það hefur lítið verið minnzt á
hana nýlega.
Sveitungum og nágrönnum hennar sýndist henni líða vonum
betur. Hún hafði nú einu sinni gert þá alla rothissa, þegar hún
giftist þessum Ieiðindamanni, sem þeir gátu aldrei talið henni
samboðinn, eins duglegri, myndarlegri og vel gefinni stúlku. Með
hverju árinu sem leið vann hann þó á með dugnaði sínum. En
engum duldist það þó, að Þóra hafði „tekið mikið niður fyrir sig“
við giftinguna.
Þóru leið álíka og þeim, sem hefur dreymt fagran draum, en
vaknað skyndilega af honum til ömurlegs veruleika, og veit það
jafnframt, að sig muni aldrei framar dreyma slíkan draum. En
hann verður ógleymanlegur Eða þá eins og farmanninum, sem
átt hefur fallegt skip, sem hann hefur elskað og verið stoltur af,
og búizt við, að óvíða gæti að líta fegurra fley. En hefur svo allt í
einu séð það liðast í sundur og flökin og brakið úr því liggja við
fætur sér á eyðilegri strönd vonbrigðanna. Sjálfur er hann þögull
áheyrandi að því, sem fjöldinn segir um þetta brotna, fallega skip,
sem átti að bera hann til sólgyllta framtíðarlandsins. Það er sagt,
að þetta hafi verið bráðónýtt „hrákasmíði“, sem hafi verið gyllt og
málað bara fyrir augað, því að nógu hafi það litið stásslega út.
Hann sér líka, að þetta er satt. Hann hefur farið ógætlega að ráði
sínu, að leggja út á ólgandi haf á slíku fari, án þess að láta athuga
það vandlega áður. Og hann sér, að það er aðeins um tvennt að
velja: Annað hvort er að breyta alveg um lífsstefnu, hætta við allar
siglingahugmyndir, eða að fá sér annað skip. Náttúrlega eignast
hann aldrei svona fallegt fley aftur. Þau voru ekki fáanleg; en hann
ætlar að láta það vera traust, svo að hann þurfi ekki að óttast, að
eins fari í framtíðinni. Á stuttum tíma er hann orðinn hygginn af
reynslunni.
Hliðstæðar þessu voru hugsanir Þóru, þegar æskuást hennar
beið skipbrot. Hún undraðist það, hversu langt hún hafði látið leiða
sig í blindu trúartrausti á þennan glæsilega og góða æskuvin sinn.
Þegar hún hugsaði til mjúku hjónasængurinnar, sem þau höfðu
búið sér úr ilmandi heyi og hvílt þar hlið við hlið, hlegið og
skrafað um ást og æsku — eiginlega allt, nema það eina, sem
raunverulega hafði einhverja þýðingu fyrir framtíðina. Hún hafði
hikað við að tala um hana. Honum hafði sjálfsagt fundizt það
ákjósanlegt, að sniðganga slíkt umtalsefni. Þá fylltist hún svo
ákafri beiskju, að hún var sannfærð um það, að hún hefði ekki
hikað við að slá hann í andlitið með krepptum hnefa, ef hann
hefði verið svo nálægur, að hún hefði náð til hans. Meðan faðir
hennar lifði, hafði það verið söknuðurinn og gremjan, sem bjuggu
í huga hennar. Hún hafði einsett sér að hugsa aldrei um giftingu
framar. En þegar hann var allt í einu horfinn, með öll sín hollu
og góðu ráð, en hún stóð ein eftir með jörðina og búið, þóttist hún
sjá, að annaðhvort yrði hún að selja Hvamm og allar skepnurnar,
kannske fara til Ameríku eins og fleiri jafnöldrur hennar gerðu,
eða þá að fá sér einhverja meðhjálp, sem treysta mætti. Þá varð
Sigurður á vegi hennar, og hún hafði, í fljótfærni æskunnar, valið
hann. En hún hafði iðrazt þess, hversu fliótt hún gekk að samn-
ingum hans. Hún hefði þurft að þekkja hann betur. En um það
tjáði ekki að tala. Hún var búin var búin að sætta sig við hlutskipti
sitt; ekki þýddi annað. Maður hennar hefur aldrei verið henni
neitt fyrir augað, en hún getur treyst honum bæði sem eiginmanni
og bústjóra. Verkin hans eru bæði mikil og góð. Bærinn er allur
orðinn nýr, þó að hvert hús stanc^ á sama stað og áður, þau eru
ný að viðum og veggjum. Hlöður eru komnar í stað tóftanna.
Það fannst Þóru ágætt, því þá þurfti ekki að rista heytorf á
hverju vori. Flögin höfðu alltaf minnt hana á brunafleiður á lifandi
holdi. Á hverju vori bættist stór slétta við túnið, þar sem áður
voru leiðinlegar og grettar þúfur. Nýjar tvævetlur bætast við
ærtöluna; ný lömb og folöld fæðast. Þóra hlakkar til vorsins með
allt sitt nýja, gróandi líf, þó að því sé samfara nýtt strit og nýjar
áhyggjur. Venjulega bætist nýr barnskroppur í rúmið hennar
þriðja hvert ár. Allt er þetta nóg til að láta hugann snúast utan um.
Það er ekki mikill tími til að láta sér leiðast.
Hjónasambúðin er orðin árekstralítil. Þegar Þóra hugsar um
allar rimmurnar fyrsta og annað hjúskaparárið, segir hún við
sjálfa sig: „Þvílíkur asni sem ég gat verið, að láta mér detta í hug,
að honum yrði breytt að nokkru leyti. Það var lítil von til þess
að hann, sem var alinn upp í kuldanum og allsleysinu þarna út
frá, gæti líkzt þeim að neinu leyti, sem höfðu alizt upp í vellíðan-
inni og sólskininu í blessuðum dalnum. En samt hefði munurinn
getað verið minni. Öðruvísi var María systir hans, sú ágætis
stúlka“.
Þóra hafði grafið upp úr rykföllnum minningum æskuáranna
dásamlegt gullkorn. Henni hafði sézt yfir það fyrstu ár hjóna-
bandsins í öllu öngþveiti vonbrigðanna, sem þá höfðu skollið a
henni eins og geigvænlegar holskeflur og ætlað að gera út af við
hana. Móðurástin hafði bent henni á þessa skínandi perlu, sem
faðir hennar gaf henni einu sinni þegar hún hafði verið óþæg við
Möggu, og Magga hafði klagað hana fyrir honum með háværum
orðal'laumi, sem hann gegndi litlu. Þegar Magga var farin fram,
hafði Þóra spurt föður sinn:
„Hvers vegna talarðu aldrei við hana, þegar hún hamast
svona? Af hverju skammarðu hana ekki á móti?“
Þá hafði hann svarað, sá skynsami maður:
„Það er leiðinlegt, að láta heimili sitt loga í ófriði og arga-
þrasi; því fylgir sjaldan mikil blessun. Magga vinnur verkin sín
vel. Það verður að virða það, sem vel er gert, Þóra mín. Þú att
eftir að stillast, og þá skilurðu þetta betur. Sízt af öllu má láta
börnin hlusta á deilur og ljótan munnsöfnuð. Það skaltu muna, ef
það á fyrir þér að liggja að verða móðir“.
Það var þetta gullkorn, sem Þóra var farin að gæta svo vel.
Börnin máttu ekki heyra, að hjónin deildu eða óvirtu hvort annað
í orðum. Þess vegna reyndi hún að búa friðsamlega við mann sinn.
Aftur á móti tók Sigurður ekki mikið tillit til krakkanna; hann
sá og fann, að það var ólíkt skemmtilegra að hafa frið við konuna
en sífellt jag og óánægju. Hann var lítið hrifinn af þessari sífelldu
mannfjölgun, sem hrúgaðist á heimilið. Það leit út fyrir, að það
ætlaði að verða sama útkoman og á Hvoli. Hann langaði helzt til
að kenna Þóru um þetta í gremju sinni, en af því varð þó samt
aldrei. Hann þóttist vita hvað það myndi kosta. Hitt var hann
alveg hættur að láta sér koma til hugar, að þau væru ekki sin
börn. Þau sýndu það, að þau voru skyld honum. Hún hafði heldur
ekkert tækifæri til þess að líta utanhjá. Hann var sjaldan fjar'
verandi heimilinu, nema á haustin, þegar hann var einhvern tima
til sjós, en þá fékk hann alltaf einhverja systurina frá Hvoli til
að vera heima og líta eftir skepnunum. En hann var þögull °8
þungbúinn í nokkra daga, eftir að hann uppgötvaði það kannske
einhvern morguninn, að konan var orðin æði gildvaxin. Hún var .
hætt að segja honum frá því, að von væri á barni, fyrr en hann sa
það sjálfur, og þá spurði hann ævinlega:
„Hverslags svo sem vöxtur er þetta.á þér, manneskja? Það er
þó líklega ekki ....?“
Hún vissi vel, hvað það var, sem hann ætlaði að spyrja um,
hló að því hvað hann varð rothissa.
„Hvað er um annað að tala. Þú ert ekki ánægður nema
heimilisfólkinu fjölgi svona annað og þriðja hvert ár“, sagði hun-
„Ég er nú svo sem aldeilis hissa á þessum . . . .“ Hann sagði
ekki meira. Hún þóttist vita, að þa§ hefði verið blótsyrði, sem
hann hefði kingt. Líklega fundizt það ekki vel við eigandi, en
áreiðanlega hafði hann ekki glaðzt yfir því, svo harkalega sparkaði
hann í rúmgaflinn. En Þóra var góð og ástrík móðir, sem hlakkaði
til nýs lífs og erfiðleika, sem því voru samfara. Hún fann ekki
svo mikið til þess, hversu verkahringurinn var erfiður og allt
öðru vísi en hún hafði hugsað sér hann. Krakkarnir voru stál-
hraust og komust fljótlega á fót. Þau dunduðu mikið út af fyrir
sig, höfðu fljótt gaman af að útbúa lítið heimili, sem þau kölluðu
„bú“, og höfðu mikinn áhuga fyrir því að safna sem flestum völum
og hornum og öðru drasli í búið. Hún þóttist sjá, að þau ætluðu
að líkjast föður sínum. Hún sá það líka, að Sigurður fylgdis';
dálítið með þessum búskap þeirra. Einu sinni heyrði hún hann
segja við eldri bræðurna: „Þið verðið að gefa Stínu litlu svolítið
meira. Þetta er ekkert, sem hún hefur til að búa við“. Þá hófust
hávær mótmæli frá hinurn: „Ekki læt ég hana hafa neitt. Ég á
svo margt“. En Björn, sem alltaf var beztur, gaf henni talsvert af
sínum bústofni. Hún fann það, að hann var líkur sér í sjón og
reynd, enda var hann eftirlætið hennar, þó að hún léti ekki a
því bera. Hann var ekki skyldari heniji en hin börnin.