Lögberg - 10.03.1955, Síða 7

Lögberg - 10.03.1955, Síða 7
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 10. MARZ 1955 7 Jólahald og vetrarleikir í Reykjavík um 1880 Kaflar úr endurminningum Árna Thorsteinssonar tónskálds JÓLAHALDIÐ á heimilunum var fábreyttara og íburðar- minna í ungdæmi mínu en nú tíðkast. Þó held ég að engu minna hafi verið hlakkað til jól- anna í þá daga. Þau voru eins og björt sólskinsstund í löngu vetr- armyrkrinu; tendruðu birtu og yl, bæði í híbýlunum og hugum fólksins. Á bernskuárunum þekkti ég að vísu lítið til jólahaldsins annars staðar en á heimili for- eldra minna og nánustu kunn- ingja. Undirbúningur jólanna var með líkum hætti og tíðkazt hefir á öllum tímum. Kvenfólkið stóð í bakstri og matargerð — bakaðar voru smjördeigstertur með sveskjum og þeyttum rjóma ofan á; kleinur, jólakökur og sitthvað fleira. Þá heyrðu og hreingerningar til jólaundirbún- ingnum, því að allt þurfti að fága og prýða áður en hátíðin gekk í garð. En loks kom að því að fólkið tók sér hvíld og lagði frá sér vinnuna — rokkarnir voru þagnaðir og tóvinnan lögð á hill- una í bili. Og svo kom aðfangadagurinn. Heima ríkti sú venja, að stundvíslega klukkan fjögur var setzt til borðs og snæddur há- tíðaréttur. Var þá á borðum ýmislegt góðmeti, aðalrétturinn var steiktar rjúpur, en á undan var borðaður hnausþykkur grjónagrautur með rúsínum. Síðan þykir mér slíkur grautur mesta lostæti, og minnir hann mig alltaf á jólin heima. Máltíðin stóð ekki yfir nema um klukkustund, enda fór þá að heyrast ómur Dómkirkjuklukkn- anna, sem hringdu til aftansöngs. Foreldrar mínir fóru alltaf í kirkju þetta kvöld, og fengum við krakkarnir að fylgjast með eftir að við stálpuðumst. Flestir húsráðendur í bænum fóru til kirkjunnar á aðfangadagskvöld- ið og annað fullorðið fólk, sem komið gat því við. Var kirkjan því alltaf troðfull út úr dyrum og þrengslin og loftleysið svo mikið, að oft kom fyrir, að fólk væri borið út í yfirliði. Þegar mannfjöldinn var kominn í kirkjuna varð andrúmsloftið brátt mettað megnri og súrri fúkkalykt, og stoðaði ekkert þótt opnaðir væru hlerarnir í kirkjuloftinu. Á þessari hátíð fór fólkið í sín beztu sjaldhafn- arföt, en hjá sumum höfðu þau kannske legið geymd niðri á kistubotni eða í rökum geymsl- um frá síðustu jólum og fúkkað þar og jafnvel myglað. Má því geta nærri, hvernig andrúms- loftið hefir orðið. Og ekki voru þrengslin minni við kirkj ubrúðkaupin, en þá var algengt að hjónavígslur færu fram í kirkjunni. Var þá oft þröng mikil við kirkjudyrnar, og færri komust inn en vildu. Varð kirkjuvörðurinn tíðum að bægja fólkinu frá með harðri hendi, en umsjónarmaður kirkjunnar var þá Sigurður gamli Jónsson fanga vörður, og gekk hann með korða eða staf í hendi við slík tæki- færi; gaf snöggar og ákveðnar fyrirskipanir og otaði stafnum framundan sér. Einn var sá siður við guðs- þjónustuna á aðfangadagskvöld, sem mjög jók helgi hennar og áhrif, en hann var sá, að einhver af beztu söngmönnum bæjarins var fenginn til þess að tóna sér- stakan helgisiðasöng (ritual) framan við grátur altarisins, og hélzt þessi suður að minnsta kosti í tíð Hallgríms Sveinssonar meðan hann var dómkirkju- prestur, en hvort svo varð einnig eftir að hann varð biskup, man ég ekki glogglega. Oftast féll það í hlut Steingríms Johnsens, móðurbróður míns, að tóna þetta hátíðaritual við jólaguðsþjón- ustuna, en hann var afburða söngmaður og var meðal annars söngkennari við Lærða skólann. Þegar fólk kom heim frá aftan- söngnum var setzt að kaffi- drykkju og þótti okkur krökkun- um fullorðna fólkið sýna óþarf- lega mikið seinlæti, er það sat í makræði yfir kaffibollunum. Tíminn frá því farið var í kirkj- una og þar til kaffidrykkjunni var lokið, fannst okkur ákaflega lengi að líða. Við höfðum nefni- lega nasaþef af því, að inni í vesturstofu biði skreytt jólatré, og ekki var ósennilegt að kring- um það væri raðað ýmsum fallegum gullum og öðrum gjöf- um. En stofan var harðlæst allan aðfangadaginn, og fengum við ekki að koma inn í þennan helgi- dóm fyrr en um kvöldið. Stund- um var þó reynt að kíkja gegn- um skráargatið, og fórum við nokkuð nærri um það, hvað inni fyrir var. Það hafði heldur ekki farið fram hjá okkur, að gamla jólatréð var horfið af háaloftinu, og fyrir nokkrum dögum hafði einhver verið að laumast með það um húsið. Grenitré fluttust ekki almennt inn fyrr en löngu síðar, og var jólatré okkar heimatilbúið eins og algengt var á þessum árum. Var það búið til úr langri stöng eða spíru, sem í voru felldir nokkrir pinnar, er kertin voru látin standa á. Síðan var það málað grænt og loks skreytt með lyngi um hver jól. Eftir jólin var það svo látið upp á háaloft, og þar lá það svipt öllu skrauti til næstu jóla. Mikil var sú hrifning, þegar sú stund rann upp, að vestur- stofan var opnuð. Þar stóð þá jólatré á miðju gólfi með tendr- uðum ljósum, en við fótstall þess lágu jólapakkarnir. Var nú byrjað að ganga í kringum tréð og syngja jólasálma áður en pakkarnir voru opnaðir. Varð manni oft litið til þeirra á meðan á sálmasöngnum stóð, og hætt er við að hugurinn hafi verið bundnari þeim en sjálfum jóla- sálmunum. Á aðfangadagskvöld voru jafnan tveir gestir á heimili for- eldra minna, sem tóku þátt í jólahaldinu með fjölskyldunni. Það voru þeir Sigurður fræðari, sem kallaður var, en hann var kennari á Seltjarnarnesi, og Steingrímur skáld Thorsteins- son, föðurbróðir minn. Stein- grímur var þá kennari við Lærða skólann, en kona hans dvaldist lengst af í Danmörku og fluttist ekki hingað fyrr en síðar. Var Steingrímur því í fæði hjá foreldrum mínum, en bjó annars hjá afa og ömmu, Bjarna amtmanni Torsteinsson og Þór- unni Hannesdóttur, sem áttu hús við Austurvöll, þar sem Lands- símahúsið er nú. Steingrímur færði okkur krökkunum alltaf skemmtilegar jólagjafir, og hlökkuðum við til að taka upp pakkana frá honum. Venjulega voru þetta ýmisskon- ar leikföng, er hann hafði fengið beint frá Danmörku, og var sumt af þessu mjög sjaldséðir gripir hér. Mér verður alltaf minnisstætt, þegar Steingrímur kom heim á aðfangadaginn. Þá bar hann venjulega pakka og pinkla undir báðum höndum og var jafnvel með vasa sína úttroðna líka. Lagði hann pakkana frá sér út í horn frammi í forstofu, og þar lágu þeir þar til búið var að drekka kaffið eftir kvöldsönginn í kirkjunni, og var auðvitað harð bannað að hnýsast í þá. Ekki gátum við þó setið á okkur að krunka kringum pakkana og geta okkur þess til, hvað í þeim myndi vera. Nokkru áður en kveikt var á jólatrénu hvarf Steingrímur fram í fordyrið, tók pakkana úr horninu, gekk með þá gegnum skrifstofur föður míns inn í vesturstofu og lét þá við jólatréð. Þegar inn kom rétti hann hverjum sinn pakka, en ekki var hann margorður um leið og hann afhenti gjafirnar; sagði aðeins: „Hnú, þetta átt þú! — Og hnú, þetta átt þú“, — og þannig áfram þar til hann var búinn að afhenda alla pakkana. Mér er sérstaklega minnisstæð ein gjöf frá Steingrími, sem mikla aðdáun vakti meðal jafn- aldra minna og vina, en það var lítil fallbyssa á fallbyssuvagni. Var hún fagurblá með alla vega litum línum, en hlaupið var logagyllt. Fylgdu þessu „vopni“ einhvers konar oblátur, sem settar voru í byssuna, og kom þá hár kvellur og dálítill reykur, þegar hleypt var af. Eftir að ég fékk þennan kjörgrip var oft gestkvæmt heima, því að strákar á reki við mig voru sólgnir í að fá að knalla úr byssunni. Við Hannes bróðir minn áttum líka mikið safn tindáta, m. a. Indíána hermenn, svo að ekki var lengi verið að koma af stað styrjöld, ef svo bar undir, en hernaðar- fræðina sótti maður í stóra myndabók, sem til var heima frá stríðinu 1864 milli Dana og Þjóðverja. Ýmsar fleiri jólagjafir fengum við frá Steingrími, sem okkur þótti veigur í, enda voru þetta aðallega hlutir, sem ekki sáust í verzlunum hér. Það var fastur liður í jóla- haldinu heima, að spilað væri á spil, og stóð spilamennskan oft fram á nætur. Var venjulega spilað „Hálf-tólf“ og „Púkk“. Þegar sezt var að spilunum fengu þeir eldri sér toddýglas og kveiktu sér í vindli, en okkur krökkunum var gefið límonaði og annað góðgæti. Um jólin voru gagnkvæmar heimsóknir milli frændfólks og vina, og voru jólaboð tíðkuð þá engu síður en nú, enda voru þau helztu jólaskemmtanirnar. Mér eru alltaf minnisstæð jólaboðin heima hjá Hilmari Finsen landshörðingja, en þang- að var okkur alltaf boðið á jólun- um meðan hann var hér lands- höfðingi. Þar sá ég í fyrsta sinn grenijólatré, og var það svo stórt, að það náði næstum til lofts í stofunni. Frú Olufa Finsen, kona landshöfðingjans, var mjög músikölsk, og var jafnan mikið sungið á heimili þeirra hjóna. Þá var og farið í ýmsa jólaleiki. Opinberar skemmtanir voru litlar sem engar um jólaleytið, nema hvað skólapiltar Lærða skólans efndu til leiksýningar í skólanum, og buðu þeir til sýn- ingarinnar ýmsu bæjarfólki. Það var ekki fyrr en löngu síðar er Reykjavíkurklúbburinn kom til söngunnar, að farið var að halda jólaskemmtanir fyrir almenning, en þessi klúbbur, sem einkum var skipaður em- bættismönnum og verzlunar- mönnum, efndi m. a. til jólatrés- skemmtana fyrir börn, og voru þær haldnar í Klúbbhúsinu, sem svo var nefnt, en það var gamla spítalahúsið við Kirkjustræti, þar sem nú er hús Hjálpræðis- hersins. Síðar hélt klúbburinn skemmtanir sínar á Hótel Alex- andra, sem stóð við Hafnar- stræti, en veitingamaðurinn hét Jespersen. Nefndi hann hótel sitt eftir Alexöndru dóttur Kristjáns konungs IX., þeirri er gefin var Játvarði VII. Bretakonungi. Að lokum hélt Reykjavíkurklúbb- urinn samkomur sínar að Hótel Reykjavík og Hótel Island. Einu sinni á vetri var haldinn grímudansleikur, en hann var ekkert bundinn við'jól eða ára- mót. Venjulega var hann ekki haldinn fyrr en síðar um vetur- inn og fór þá fram í veitingahúsi uppi við Skólvörðustíg, sem nefnt var Geysir. Þar var og stúlknabállið haldið, en það var árleg samkoma, sem kennd var við þjónustustúlkurnar íbænum. Á gamlárskvöld voru engin sérstök hátíðahöld, önnur en þau, að efnt var til brennu, en verzlanirnar lögðu til kassa, tunnur og annað eldsneyti í brennuköstinn. Á heimilunum gerði fólk sér að vísu einnig dagamun eins og á jólunum. Þá var og aftansöngur í Dómkirkj- unni, og aðalmáltíðin borðuð áður en farið var í kirkju. En síðar um kvöldið var svo borið fram hangikjöt með grænum baunum, og fólk skemmti sér við eitt og annað fram yfir mið- nættið. Safnazt var saman við píanóið og sungnir sálmar og ættjarðarlög, og loks var spilað á spil, og eins og áður einkum „Púkk“ og „Hálf-tólf“, en einnig „Lauma“, „Svarti-Pétur“ og sitt- hvað fleira. Á þrettándanum var álfadans og blysför, og voru það skóla- piltar Lærða skólans, sem stóðu fyrir því. Ég tók þátt í álfadans- inum þegar ég var í 1. bekk, en þá var ég aðeins fjórtán ára, smávaxinn og renglulegur, og sumir af bekkjarbræðrum mín- um voru heldur engir risar, enda hlutum við hjá þeim eldri og burðugri í skólanum sam- heitið: kettlingarnir. Nú, en kettlingarnir þóttust svo sem menn eins og hinir og hugðust ekki láta sinn hlut eftir liggja í blysförinni og álfadansinum. Það var venja, að safnast væri saman uppi við skóla, og þar kveikt á kyndlunum, en síðan var gengið niður að Tjörn og álfadansinn stiginn við Tjarnar- hólmann, þegar ís var á Tjörn- inni. Reyndu menn að tína sam- an litsterka búninga til þess að klæðast við álfadansinn, en venjulega voru þetta þó fata- garmar, sem ekkert gerði til þótt skemmdust, enda vildi það bera við, að brunagöt kæmu á fötin af blysunum, og sótblettir settust á þau. Þá báru menn og grímur fyrir andliti, en eins og lög gera ráð fyrir voru álfadrottning og álfakóngur búin sérstökum skart klæðum, báru kórónur á höfði, en voru grímulaus. Fyrir álfa- kóng ög drottningu voru valdir tveir af föngulegustu og álitleg- ustu piltunum úr efri bekkjum skólans, sem jafnframt voru söngmenn góðir, en „álfadrottn- ingin“ var auðvitað strákur, því að engar stúlkur voru í skól- anum. 'Þegar gengið hafði verið frá skólanum niður að Tjörn með blysin á lofti, skiptist hópurinn í tvær fylkingar. Hélt önnur suður með Tjörninni að austanverðu, en hin vestur með Tjörninni ofan við Tjarnarbrekkuna, og vorum við kettlingarnir úr 1. bekk í þeim hópi. Þá voru engin hús komin undir Tjarnarbrekkunni og var hún grasi vaxin ofan frá brún og fram á Tjarnarbakka. Er hún ein af hinum fögru stöðum gamla bæjarins, sem ég sakna, en brekkan hefir verið eyðilögð með byggingum og öðru umróti. Brekkan var undurfögur af nátt- úrunnar hendi, og minnisstæð er mér spegilmynd hennar í logn- værri Tjörninni margt sumar- kvöldið. Á veturna var hún leik- vangur barnanna líkt og Tjörnin sjálf, en þá skefldi tíðum í brekkuna svo að þar myndaðist hið ákjósanlegasta sleðafæri og renndu strákarnir sér á sleðum alla leið ofan frá myllunni á Hólavelli og niður á Tjörn. Stundum mynduðust snjóhengj- ur, þar sem brekkan var brött- ust — og svo var í þetta skipti er við skólapiltarnir gengum með blysin á lofti suður brekku- brúnina. En nú var'eins og snjó- hengjan væri einmitt til þess gerð að kollvarpa reisn minni og myndugleik í blysförinni, því auðvitað var það metnaður okk- ar kettlinganna og busanna að halda okkar blysum ekki verr á loft en hetjurnar úr efri bekkj- unum í fylkingunni austan við Tjörnina. En svo ólánlega tókst til fyrir mér, að ég sté fram af snjóhengju í brekkubrúninni og steyptist á bólakaf í skaflinn fyrir neðan með blysið í hend- inni. Ég brölti þarna um í snjón- um stundarkorn með augu, eyru og nef full af snjó; slokknað hafði á blysinu mínu og þótti mér þetta illur eridi á minni fyrstu blysför. i En áfram var þó haldið suður fyrir brekkuna, en þaðan hélt hópurinn út á Tjörn, og mættust fylkingarnar við hólmann, þar sem álfadansinn var stiginn og álfalög sungin af miklu fjöri og þrótti. Álfadansinn þótti mikil tilbreytni í bæjarlífinu, og þyrpt ust bæjarbúar niður á Tjörn á þrettándanum til þess að horfa á dansinn. í þá daga var ísinn á Tjörn- inni oftast glær, svo að það sást til botns. Þá var Tjörnin miklu vatnsmeiri og tærari en nú, og sjaldan brást það, að mannheld- ur ís væri á henni mestallan veturinn, enda voru frost þá meiri og tíðari, en verið hafa síðari árin og staðviðri meiri. Það var því oft margt um manninn á ísnum. Aldrei man ég þó eftir jafnmiklu fjölmenni þar og frostaveturinn mikla 1881 er „Phönix-menn“ voru þar með „hringekjuna“ sína. Þann vetur strandaði póstskipið „Phönix“ vestur við Skógarnes á Snæfells- nesi, en skipshöfnin bjargaðist öll, að undanteknum matsvein- inum. Var skipshöfnin mjög hrakin og margir lágu í kalsár- um lengi eftir að þeir komu til Reykjavíkur. En þeir af skips- höfninni, sem rólfærir voru lífg- uðu hér upp á bæjarlífið með allnýstárlegum hætti. Tóku þeir sig til og settu upp hringekju á Tjörninni, og var þetta bæði gert í fjáröflunarskyni" fyrir þá sjálfa og til skemmtunar bæjar- búum. Þá var Tjörnin botnfrosin og hjuggu Phönix-menn holu gegn um ísinn, en cáku síðan langan staur niður í botn Tjarnarinnar. Á þennan staur smíðuðu þeir hjól með nokkrum örmum á, en á armana festu þeir sleða og voru sæti á sleðunum. Einshvers staðar höfðu þeir upp á lýru- kassa, og stóð einn við hann og spilaði í sífellu, meðan aðrir gengu á álmur hringekjunnar og hlupu á harðaspretti kringum staurinn. Fólkið, sem sat á sleð- unum, hafði af þessu hina beztu skemmtun, og mun ekki hafa séð eftir aurunum, sem hringekju- stjórarnir settu upp fyrir ferða- lagið í þessu óvenjulega farar- tæki. Nokkuð var það víst, að bæjarbúar þustu út á Tjörn í hvert sinn er Phönix-menn hófu að spila á lýrukassann og snúa hringekjunni, og mun þetta hafa orðið þeim nokkur hjárhags- styrkur, því að auðvitað töpuðu þeir öllu sínu í strandinu. Löngu eftir að ísinn leysti af Tjörninni stóð staurinn upp úr henni, eins og minnisvarði um hringekju þeirra Phönix-manna. Já, Tjörnin hefir löngum verið leikvangur Reykvíkinga, — ekki sízt í gamla daga, þegar skemmt- analífið var fábreyttara en nú. Þá voru skautaferðir aðalvetrar- íþrótt bæjarbúa, bæði eldra og yngra fólks. Þá voru aðallega notaðir tréskautar með járni neðan í, og náðu menn ótrúlegri leikni á þessum skautum. Stál- skautar fluttust ekki inn fyrr en síðar. Ég iðkaði töluvert skauta- hlaup, þegar ég var drengur og raunar nokkuð fram eftir aldri. Minnisstæðust Verður mér þó alltaf fyrsta skautaferðin mín, en hana fór ég út í kálgarðinn bak við hús foreldra minna í Austurstræti. 1 rigningum komu oft stórir pollar í garðinn og myndaðist þar svell þegar frysti. Svo kom að því, að mér voru gefnir skautar, og þurfti ég auð- vitað strax að reyna þá. En þegar ég sté út á svellið féll ég beint á hrammana, rak nefið niður í klakann og hlaut fossandi blóð- nasir. Þannig var mín fyrsta ganga á skautum. En ég gafst ekki upp fyrir þetta, heldur reyndi aftur, og gekk þá betur, og leið ekki á löngu, unz ég fór að sækja Tjörnina eins og aðrir, sem nokkuð þóttust kunna fyrir sér í þessari íþrótt. Mestu skautasnillingarnir, sem ég minnist frá þessum árum, voru þeir Sveinbjörn Egilsson, síðar ritstjóri, og Ólafur Rósin- kranz fimleikakennari, en þeir voru báðir hin mestu lipurmenni og léku alls konar listir á skaut- unum. Ýmsir fleiri voru að vísu ágætir skautamenn, þó að þessir tveir bæru af, og reyndum við strákarnir auðvitað að feta í fót- spor „meistaranna“, með mis- munandi góðum árangri. Þá þótti það hin mesta skemmtun að nota skautasegl, og sigla Tjörnina enda milli, en þá náði hún allt frá Dómkirkjunni suður undir Vatnsmýri. Skautaseglin voru búin til á þann hátt, að saumaður var dúk- ur utan um tvö kefli eða stengur. Var lengd stanganna höfð í brjósthæð, svo að vel mætti sjá yfir seglið, sem strengt var á milli þeirra, en sjálft seglið var tæplega faðmsbreidd. Hélt mað- ur svo seglinu fyrir framan sig, þannig að haldið var um keflin, en seglið þanið út og vindurinn látinn blása í það. Komst maður þá tíðum á geysiskrið undan vindinum, en svo reyndi á „sigl- ingar“-kunnáttvma, þegar beita þurfti upp í vindinn og „krusa“ móti storminum í bakaleiðinni. Þá varð maður að kunna að haga seglum eftir vindi, eins og sjó- mennirnir. Þegar stormurinn var það sterkur, að siglingin yrði of æðisgengin eða hröð, voru seglin rifuð — það er að segja: undið var þá upp á keflin, svo að seglin tækju ekki eins mikið í sig. Á skólaárum mínum í Kaup- mannahöfn hafði ég ekki jafn- góða aðstöðu til skautaferða og heima. Þó var það einu sinni um jólaleytið, að ég komst á skauta í Óðinsvéum á Fjóni, en þar dvaldist ég þrenn jól í skóla- leyfinu hjá Ólafi Johnsen sem þar var kennari við latínuskóla, en hann var móðurbróðir minn. Þá var þar danskt setulið í borg- inni, 7000—8000 manns, og var Hannes Johnsen, sonur Ólafs, liðsforingi í herdeild sinni. Þetta herlið veitti vatni á stórt engi við borgina, og var það umgirt fögru skógarrjóðri á allar hliðar. Kom þarna hið bezta skauta- svell, þegar frysti, og var það eingöngu ætlað hermönnunum. Hins vegar naut ég þá frænd- seminnar við Hannes Johnsen og fékk aðgang að svellinu, þeg- ar ég vildi. Hljómsveit úr her- deildinni lék þarna fjörug og dillandi lög, og jók það ekki lítið á ánægjuna að geta þeytzt um svellið eftir tónunum, — en al- drei fyrr hafði ég stigið á skauta með hljóðfæraundirleik. Eftir heimkomuna frá Dan- mörku fór ég stöku sinnum á skauta á Tjörninni, en eftir að ég fluttist úr miðbænum fækk- aði þeim ferðum. Lengi fram eftir árum greip mig þó löngun til þess að fara með skauta og skautasegl niður á Tjörn. — Og enn þann dag í dag hef ég gaman af að horfa á unga fólkið renna sér á Tjörninni. — Það er ekki fjarri því, að mér finnist ég yngjast; þá sé ég fyrir mér æsk- una og alla gömlu kunningjana, sem í blóma lífsins brunuðu á skautum á Tjörninni — þessum almennings leikvelli gömlu Reykjavíkur. —Jólablað Aþbl., 1954 Gefið til Sunrise Lutheran Camp Kvenfélag Vesturheims safn., Cottenwood, Minn., $12.50; Guð- rún Jóhannsson, Saskatoon, $10.00; E. G. Eggertson, Wpg., $25.00; Dr. og Mrs. R. Marteins- son, Wpg., $10.00; I. Gottfred, Wpg., $10.00. Meðtekið með innilegu þakklæti Anna Magnússon, Selkirk, Man. Kaupið Lögberg VIÐLESNESTA ISLENZKA BLAÐIÐ

x

Lögberg

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.