Lögberg - 31.01.1957, Qupperneq 7

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 31. JANÚAR 1957
1
Saga bílanna á íslandi:
Fyrsta bílferðin yfir Hellisheiði 1904
Nú fyrir jólin kemur út all-
sérstæð og merkileg bók, sem
fjallar um sögu bifreiða á ís-
landi, og er höfundur hennar
Guðlaugur Jónsson lögreglu-
maður. Bókin er tileinkuð
hálfrar aldar afmæli bifreiða-
notkunar á íslandi, 20. júní
1954, og minningu forvígis-
manna að því nýmæli í land-
inu.
Annars er bók þessi bundin
við tímabilið 1904—1915, og
segir einkum frá fyrstu til-
raunum til bílanotkunar hér
og þeim mönnum, sem mest
gáfu sig að þeim málum á því
tímabili. Mun þetta því vera
fyrra eða fyrsta bindi af sögu
bílanna í landinu. í upphafi
bókarinnar rekur höfundur,
hvernig samgöngumálum og
vegamálum þjóðarinnar var
háttað hér í byrjun aldarinn-
ar, og þær breytingar, sem
síðan hafa orðið. Þá skýrir
hann frá því, er rætt var um
það á alþingi að kaupa „mótor-
vagn“ til landsins, eins og
komizt er að orði, og rekur
ummæli nokkurra alþingis-
manna þeirra tíma með og
móti hugmyndinni. Niður-
staðan varð sú, að alþingi
veitti Ditlev Thomsen konsúl
2000 króna styrk til kaupa á
fyrsta bílnuln, sem til landsins
var fluttur, og skal hér birtur,
með leyfi höfundarins, nokkur
hluti þess kafla, er fjallar um
Thomsenbílinn, sem svo var
nefndur:
----0----
THOMSENBÍLLINN ‘kom
til Reykjavíkur 20. júní og er
þar með fundinn afmælisdag-
ur bifreiðanna á Islandi. Er
ekki að sjá, að sá atburður
hafi vakið mikla athygli, því
Reykjavíkurblöðin hafa getið
hans aðeins með örfáum orð-
um, og hjá einu þeirra örlar
meira á gamansemi en hrifn-
ingu af nýmælinu. Blaðið Ing-
ólfur, ritstjóri Bjarni Jónsson
frá Vogi, segir svo um þetta
26. júní 1904: „Mikil, nýjung
þótti það á þriðjudaginn var,
þegar Thomsen kaupmaður
tók að aka um götur bæjarins
í bifreið sinni. Þyrptist að
múgur og margmenni til þess
að sjá þetta furðuverk og
þreyttu götusveinar kapp-
skeið við reiðina. Fór hún með
baki og brestum og þótti
mörgum sem Ásaþór mundi
þar fara í kerru sinni og ætla
í austurveg að berja tröll. En
varla mundi jötnum hafa
mikil ógn staðið af þessari
kerru, því að henni gekk all-
skrikkjótt og varð seinast ekki
sjálfbjarga, svo að draga varð
hana heim af handafli. Síðan
hefur verið gert við vél kerr-
unnar, svo að nú mega Árnes-
ingar og vátryggingafélögin
fara að vara sig.“ Niðurlags-
orð þessarar fréttaklausu mun
mega skilja svo, að þar sé
sneitt að spádómunum á al-
þingi árið áður, um slysfarir
af völdum mótorvagnsins.
Thomsensbíllinn var reynd-
ur á götum Reykjavíkur, síð-
an á veginum til Hafnarfjarð-
ar og loksins var haldið með
hann um Hellisheiðarveg alla
leið til Eyrarbakka og Stokks-
eyrar. Er þar skammt yfir
sögu að fara, að vagninn
reyndist ekki vel, skorti vélar-
afl til þess að komast upp
brekkur og var mjög undir-
orpinn bilunum. Er ekki ann-
að sýnilegra en að þessi til-
raun með mótorvagninn hafi
gjörsamlega misheppnazt og
orðið til þess eins, að efla þá
skoðun bölsýnismanna í þessu
falli, að mótorvagnar ættu
ekkert erindi til íslands ann-
að en að sýna þar gagnsleysi
sitt. Virðist þess lítt hafa gætt
í dómum manna um þetta, að
hér var um fyrstu tilraun að
rgeða af þessu tægi, er auk
þess hafði ekki verið vandað
til sem skyldi í vali farar-
tækisins, þ. e. fenginn notaður
vagn og ekki af nýrri gerð. Sé
það rétt, sem sagt hefur verið
um bíl þennan og reyndar
þarf ekki að efa, að hann hafi
skort vélarkraft til þess að
sigrast á brekkum í Reykjavík
og þar í kring, þá er sízt að
undra þó honum geengi treg-
lega og þyrfti á hjálp að halda
upp Kambaveginn á Hellis-
heiði. Um þá hjálp fer tvenn-
um sögum hjá þeim Þorkeli
Clementz og Tómasi Jónssyni,
er hvor eftir annan stýrðu
bílnum þann tíma, sem hann
var notaður á íslandi. Þorkell
hefur sagt höfundi þessa rits,
að hestar hafi verið hafðir til
taks til þess að draga bílinn
upp, en eigi hafi þurft til
þeirra að taka, því handafl
hafi reynzt þar fullnægjandi.
Tpmas hefur hins vegar sagt í
viðtali sínu við „Samtíðina“
um þetta 1938, að hestar hafi
verið látnir draga bílinn upp.
Þorkell var bílstjórinn í þess-
ari ferð og hlýtur því að telj-
ast sannfróðastur manna um
þetta atriði. Segir Þorkell, að
bíllinn hafi verið kominn
mjög ofarlega í Kamba, þegar
hann stöðvaðist og telur sig
að öllum líkindum hafa getað
ekið alla leið upp, hefði hann
verið einráður um það, en
Thomsen var með í ferðinni
og hafði hönd í bagga með því,
sem gert var. Auðsætt er, að
bílnum hefur verið vantreyst
fyrst hestar voru hafðir til
taks. Um fararbúnaðinn til
reynsluferðarinnar austur seg-
jr Þorkell m. a.:
„í reynsluferðina var lagt af
stað með varahjólbarða, tvær
varaslöngur og gúmmílím.
Einnig var meðferðis langur
og gildur kaðall, sem að sögn
kunnugra á austurleiðinni,
átti að nota til að „fyra“ farar-
tækinu með niður Kamba.
Frá Kolviðarhóli fylgdu tveir
ríðandi menn, þeir Hannes
Thorarensen og Gísli búfræð-
ingur, sem hjálpuðu til að ýta
vagninum upp bröttustu
brekkurnar. Þegar komið var
upp á háheiðina rann vagninn
frá þessum mönnum og ég var
því einn er að Kambabrún
kom. Mér leizt þannig á, að
vagninn myndi komast hjálp-
arlaust niður. Gekk það vel,
með mótorinn sem hemlu.
Kaðallinn var því ónotaður.
Þegar að ölvusá kom á suð-
urleið frá Eyrarbakka voru
varaslöngurnar og gúmmí-
límið þrotið, enda voru þessar
vörur ekki sams konar þá og
nú tíðkast. í Tryggvaskála
fékkst ekkert gúmmílím, en
þar fengust naglar, seglgarn
og stór nál. Með þessu og
kaðlinum góða var svo eitt
hjólin útbúið, og vagninum
ekið þannig til Reykjavíkur
aftur“.
Þetta mun mega skilja svo,
að kaðalinn, marghringaður,
hafi komið innan í hjólbarð-
ann í stað loftslöngunnar og
síðan saumað yfir.
1 áminstu samtali við Sam-
tíðina hefur Tómas sagt, að
Þorkell Clementz hafi kennt
sér að stýra bílnum, og þar
með virðist úr því skorið til
fulls, að Þorkell hafi fyrstur
manna stjórnað bifreið á ís-
landi. Eru líka orð hans sjálfs
fyrir því í ritgerð eftir hann í
tímaritinu Eimreiðinni 1905,
um bifreiðir, þar á meðal
Thomsensbílinn. Sú ritgerð
ber því glöggt vitni, að Þor-
kell hefur kynnt sér mjög
verulega þróunarsögu bifreið-
arinnar í heiminum og hinar
ýmsu gerðir þeirrai Einn kafli
ritgerðarinnar ræðir eingöngu
um Thomsensbílinn og til-
raunina með hann á íslandi,
er höfundurinn telur hafa
gefið slæma raun og reyndar
lakari en efni stóðu til. Færir
hann all-gild rök fyrir máli
sínu, enda eftir atvikum
manna dómbærastur um þessa
hluti: hafði gefið þeim gaum
sérstaklega og var vélfræð-
ingur að sérþekkingu. Er auð-
sætt, að höfundur hefur með
ritgerð þessari viljað fræða
menn um ritgerðina yfirleitt,
og um leið slá á eða kveða
niður sleggjudóma um þær,
byggða á þessari einu mis-
heppnuðu tilraun, sem þegar
hafði verið gerð. Er það ekk-
ert vafamál, að Þorkell hefur
verið búinn að gera sér þess
fulla grein að bifreiðirnar áttu
sér mikla framtíð, og að hið
farartækjalausa Island hafði
mikils af þeim að vænta. Hon-
um hefur skilizt, að það var
áríðandi, vegna framtíðarinn-
ar, að koma strax í veg fyrir
þá andúð almennings og van-
trú á nýmælinu, svo og ómilda
dóma, sem höfðu skapaast og
mundu skapast af illa gerðum
og misheppnuðum tilraunum
sem þeirri, er nýlega var um
garð gengin. Þorkell telur það
ekkert vafamál, að bifreiðir
mætti nota á íslenzkum veg-
um með góðum árangri, væri
vali þeirra hagað með sér-
stöku tilliti til veganna og ís-
lenzkra staðhátta yfirleitt.
Þeirra sjónarmiða hafi ekki
gætt sem skyldi við valið á
Thomsensbílnum og þess
vegna hafi tilraunin með hann
misheppnast, en höfuðástæð-
urnar fyrir því að svo fór, tel-
ur Þorkell hafa verið þær, að
vélarafl vagnsins var of lítið
á mjög mishæðóttum vegi, að
vagninn var ekki ónotaður og
líka af úreltri gerð, fyrirkomu
lag í honum ekki gott, og síð-
ast en ekki sízt, að afl vélar-
innar var leitt til vagnhjól-
anna með tannhjólum í stað-
inn fyrir stálfesti, sem grein-
arhöfundur hefur talið miklu
betra skipulag, einkum á
slæmum vegum. — Þorkeli
Clementz hefur fundizt, að
Thomsen kaupmaður hafi
rækt laglega skyldur sínar
við íslendinga og landssjóð-
inn, er .lgaði fram fé til þessa
fyrirtækis í tilraunaskyni,
með því að kaupa slíkan vagn
sem þennan, þar sem búast
mátti við að árangurinn af til-
rauninni yrði mælikvarði fyr-
ir íslendinga á notagildi bif-
reiða yfirleitt. Og undir þess-
um kringumstæðum hefði það
líka verið'ranglátt gagnvart
bifreiðum að nota vagn sem
þennan. Þorkeli farast svo orð
um þetta:
„Ef Thomsen hefði keypt
vagninn fyrir eigið fé og í
eigin þarfir, var hann auð-
vitað sjálfráður um, hvernig
hann hagaði kaupunum og
engum heimilt að gagnrýna
val hans. En hér var allt öðru
máli að gegna. í fyrsta lagi bar
hr. Thomsen að hafa þarfir
Gunnar Thoroddsen, borg-
arstjóri, afhenti í gær verð-
laun og viðurkenningu börn-
um þeim, sem beztar ritgerðir
sendu í samkeppni þá, sem
efnt var til meðal reykvískra
barna nú í haust um, hvernig
bezt mætti vinna að fegrun
Reykjavíkur.
Beztu ritgerðina átti 12 ára
stúlka, Gerður Steinþórs-
dóttir, Ljósvallagötu 8. Hlaut
hún skíði í verðlaun og kr.
200 í peningum, — en jafn-
framt barst henni að gjöf
skíðaskór frá L. H. Muller.
Önnur verðlaun hlaut 13 ára
stúlka, Elfa Björk Gunnars-
dóttir, Hofteig 40, skauta og
kr. 100.00 í peningum.
Þriðjuverðlaun hlaut Krist-
ín Gísladóttir, Skeiðarvogi
147, en hún er 12 ára og fékk
lindarpenna og kr. 50,00 í
peningum.
Ástæða þátti til að veita við-
urkenningu þrem öðrum börn-
um fyrir ritgerðir þeirra, en
þessi börn voru: Þorgerður
Ingólfsdóttir, Hof^eigi 48, Ólöf
Vigdís Baldvinsdottir, Lang-
holtsvegi 84 og 10 ára drengur
Sigurður Georgsson, Baldurs-
götu 15. öllum börnunum af-
landsins fyrir augum, er hann
valdi vagninn, og í öðru lagi
hvíldi skylda á herðum hans
gagnvart bifreiðunum yfir-
leitt, því að það er ekki þýð-
ingarlaust, eins að því er
snertir notkun bifreiða sem
hvað annað, ef þær eru dæmd-
ar eftir hvaða vagni sem vera
skal og ber þeirra nafn. Vagni,
sem keyptur hefur verið litlu
verði hjá manni, er algjörlega
stendur á sama um hvort hann -
reynist vel eða illa.“
Ekki er annað kunnugt en
að Thomsen hafi sjálfur ann-
azt innkaupin á þessum vagni,
og hefur líklega talið sig þar
með hafa gert góð kaup, en ó-
kunnugt er þó um kaupverðið.
Vagninn reyndist þó eins og
fyrr var sagt, og hefur Thom-
sen talið vankunnáttu vagn-
stjórans orsök þess, minnsta
kosti að einhverju leyti. Er
ekki takandi mikið mark á
því, þar eð Thomsen hafði
verið alls ófróður í þeim efn-
um. Vagninn gekk aðeins
skamma hríð á Islandi og
virðist hafa orðið mönnum
einna minnisstæðastur fyrir
það, hversu oft farþegar, er
hann flutti, urðu að koma til
og ýta á eftir honum upp
brekkur. Að-lokum hafði vagn
inn verið sendur úr landi, lík-
lega til sama lands og hann
kom frá. Er ekki kunnugt að
burtför hans hafi vakið neina
eftirsjá, en gott er þess að
minnast, að ekkert slys mun
hafa af honum hlotizt og það-
an af síður nokkur aukning á
jarðarförum af hans völdum,
gagnstætt því, sem um hann
hafði þó verið spáð á Alþingi.
Sunnudagsblaðið, 23. des.
henti borgarstjóri að gjöf góð-
ar bækur með þakklæti og
viðurkenningu fyrir ritgerðir
þeirra.
Góð þátttaka
Þátttaka í ritgerðarsam-
keppni þessari var mjög góð
og sendu nær 150 börn rit-
gerðir, voru stúlkur þar í
miklum meirihluta. s
Um ritgerðirnar dæmdu
Björn Kristófersson, verk-
stjóri, Kristján Gunnarsson,
yfirkennari og Hafliði Jóns-
son, garðyrkjuráðunautur
Reykjavíkur, og hafði hann
jafnframt forgöngu um rit-
gerðasamkeppnina.
—Alþbl., 22. des.
Kjartan Thors sæmdur
Vasaorðunni sænsku
Konungur Svía hefur sæmt
formann Vinnuveitendasam-
bands íslands, Kjartan Thors,
stórriddarakrossi hinnar kon-
unglegu Vasaorðu. Var hon-
um afhent heiðursmerkið í
sænska sendiráðinu á föstu-
daginn var.
Alþbl., 22 des.
12 óra stúlka hlaut fyrstu verðlaun í
ritgerðarsamkeppni um fegrun bæjarins