Lögberg - 05.09.1957, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 5. SEPTEMBER 1957
Jóhann Sigurjónsson — hann
hafði stærri sól en líkama
Rabbað við JÓNAS LÁRUSSON um æskuvin hans — og
konuna, sem „brenndi skáldið upp."
örlög Jóhanns Sigurjóns-
sonár eru í ætt við þjóðsög-
urnar. Eiginlega hef ég aldrei
haft það á tilfinningunni, að
hann hafi lifað, svo hljóðlega
kom hann og fór. Líf hans var
stutt, en fagurt. Hann vissi, að
fegurðin ein á götur til þess
sem er eilíft og gott, og þess
vegna tignaði hann hana, þess
vegna talaði hann hennaí
máli, bæði á mannamótum og
á þroskastundum einverunn-
ar. Hún er í fyrirrúmi í öllum
verkum hans, en rennur þar
saman við virðingu fyrir líf-
inu, og ótta við dauðann.
Oft hef ég velt fyrir mér ör-
lögum Jóhanns Sigurjónsson-
ar. Það hafa víst áreiðanlega
fleiri gert, því að skáldið er
einkar aðlaðandi. Og það sem
meira er: skáldið er líka mað-
ur í beztu merkingu þess orðs.
Jóhann var enginn dóni, eng-
inn ræfill. Ég veit það ekki,
en mér finnst endilega, að
hann hafi meira áð segja
drukkið sitt vín með sóma-
☆
Ævintýrablærinn, sem hvíl-
ir yfir lífi Jóhanns Sigurjóns-
sonar hefir vafalaust breytt
réttri mynd af skáldinu. Af
þeim sökum langaði mig að
ræða í fáeinum orðum við
einhvern, sem þekkti hann vel
og hafði hlustað á hann „aftan
inn vetrarlangan.“ Fyrir val-
inu varð Jónas Lárusson, fyrr-
um bryti og hótelstjóri. Hann
var vinur Jóhanns og þekkti
hann betur en flestir aðrir. Sú
ófullkomna mynd, sem við
drögum hér upp af skáldinu í
sameiningu er ekki endilega
hin rétta, það verða menn að
gera sér ljóst: ætlunin er að-
eins að bregða upp mynd af
Jóhanni Sigurjónssyni og
Ingeborg konu hans eins og
þau voru í augum Jónasar
Lárussonar. — Að vísu hefur
Gunnar Gunnarsson lýst vini
sínum meistaralega. Þetta er
aðeins dálítil viðbót.
☆
— Það var ekkert ævintýra-
legt við fyrstu kynni okkar,
segir Jónas, þegar við höfum
fengið okkur sæti í stofu
þeirra hjóna að Tjarnarbraut
13 í Hafnarfirði.
Við kynntumst eins og
gengur og gerist. Ég heim-
sótti þau Ingeberg oft, þegar
þau bjuggu í Hellerup. Það
var á veldisdögum hans, þeg-
ar hann hafði fundið upp
blikklokin á bjórglösin. A
þeirri uppfyndingu ætlaði
hann að verða ríkur. Þannig
var mál með vexti, að mikið
var um gang stéttakaffihúsa í
Kaupmannahöfn á sumrin og
Án kurteisi.gætuð þér átt við öngþveiti að stríða.
Með hliðsjón af 200,000 föstum áskrifendum í
Manitoba og þúsundum, sem þar að auki nota
síma, þurfum við að varðveita innstæðu okkar
í kurteisi.
VERIÐ FÁMÁLG —löng viðtöl
tefja hringingar og svör við
þeim.
VERIÐ HÁRVISS —lítið upp
númerið í símaskránni, ef þér
munið það ekki örugglega.
AUÐSÝNIÐ NÆRGÆTNI —
talið greinilega inn í máltúðuna.
mnniTOBR teiiEphoiie sysTEm
var þar drukkið öl úr stórum
krúsum. Uppfynding Jóhanns
miðaði að því að koma í veg
fyrir, að flugur færu í bjórinn.
Þær þóttu enginn bragðbætir
og fleygðu menn gjarna bjórn-
um, ef flugurnar komust í
hanr^. Og fengu sér nýjan.
Það hefur gestgjöfunum líkað
býsna vel, þeir græddu meira,
og kærðu sig auðvitað ekkert
um blikklokin. Gróðavon Jó-
hanns fauk því út í veður og
vind, en ég man eftir því, að
hann hafði safnað saman
miklum birgðum af blikki í
stofunni sinni og hugðist
græða á tá og fingri. En þetta
var eitt af þessum fyrirtækj-
um sem eru andvana fædd, og
Jóhann bar ekkert úr býtum
annað en útgjöld og óþægindi.
Eins og þú getur séð, var hug-
myndaflugið óþrjótandi, en
verzlunarvit og skáldórar fara
ekki alltaf vel saman.
— Jú, Jóhann var alltaf að
fást við fjármál, en þar sem
hugmyndir hans áttu meira
skylt við skáldskap en veru-
leika, var hann oftast í fjár-
þröng. Honum græddist al-
drei fé, þetta rann jafnóðum
út úr höndunum á honum,
eitthvað út í buskann ....
— Þó að þau hafi ekki alltaf
haft mikið handa á milli þá
hefur verið skemmtilegt að
heimsækja þau?
— Já, það var mjög skemmti
legt að heimsækja þau. Heim-
ili þeirra var smekklegt og
með listrænum svip. Þó að
húsrými væri ekki mikið, þá
var gesti tekið tveimur hönd-
um, og alltaf fannst mér ég
finna, að vinátta þeirra var
sönn og einlæg. Þar sem er
hjartarúm, segir einhvers
staðar, þar er líka húsrúm. —
Jóhann var hlýr í viðmóti og
óvenjulega viðkvæmur mað-
ur. Hann breyttist lítið við
skál, varð aðeins dálítið örari.
Ingeborg þótti gaman að taka
þátt í gleðskap og lítt hélt hún
aftur af honum í þeim efnum.
Hún hafði óvenjulegan per-
sónuleika til að bera, var
opinská og hreinlynd, og mér
er nær að halda, að hún hafi
aldrei í lífi sínu farið troðnar
slóðir. Hún var sambland af
heimsborgara og bóhem og
átti því góða samleið með
skáldinu. — Mér fannst alltaf,
að hún hefði skapað skáldið
Jóhann Sigurjónsson að ýmsu
leyti. En um leið og hún hafði
áhrif á hann til dáða, brenndi
hún hann upp, ef svo mætti
segja. Hvað sem því líður, er
það sannfæring mín, að Inge-
borg hafi aukið skáldþroska
Jóhanns og gert hann að
meira skáldi en hann hefði
orðið, ef hann hefði aldrei
kynnzt henni. Hún hjálpaði
honum að læra dönskuna og
enginn vafi er á því, að ýmis-
legt er tekið frá henni og not-
að í persónubyggingu Stein-
unnar og Höllu. Ég þekki orða
tiltæki hennar í sumum þeim
ummælum sem þeim eru lögð
í munn. Það má áreiðanlega
segja, að hún hafi verið eldur-
inn, sem kveikti í skáldinu. —
Ég gat þess áðan, að Ingeborg
hafi ekki síður verið gleði-
manneskja en Jóhann, en hún
var um leið góður félagi og-
það var gott að vera í návist
hennar á gleðistundum. Hún
var ekki lagleg kona, en það
gleymdist vegna persónutöfra
hennar. Mér fannst alltaf
skína í gegn, hve ást þeirra
var óvenjulega heilsteypt, en
ástríðufull. Ingeborg var gift
dönskum skipstjóra, þegar
þau kynntust, en maður henn-
ar dó á réttum tíma. Og það
reið baggamuninn um framtíð
þeirra.
— En heldurðu, að þeim
hafi samt ekki orðið sundur-
orða stundum, ja svona eins
og gengur í hjónaböndum?
— Nei, ekki varð ég var við
það. Aftur á móti heyrði ég
þau deila af miklum skaphita
um skáldskap og listir, en ekki
svo, að þeim yrði sundurorða-
Ingeborg beitti meiri skap-
hörku í þessum deilum, Jó-
hann var blíðari eins og alltaf.
En lét sig ekki samt, gat verið
sauðþrár.
— Hvernig kom hann þér
fyrir sjónir, Jónas?
— Hann var meðalmaður á
hæð, eins og þú veizt, ep það
sópaði að honum, hann virtist
stærri en hann var. Hann var
dálítið álútur. Augun voru
mjög dökk, mig minnir dökk-
blá, og augnatillitið var ó-
venjusterkt, en á neðra and-
litinu voru cTrættir sem bentu
á næmar tilfinningar og sam-
úð, enda var maðurinn ör-
geðja, nærgætinn og .fádæma
góður í sér. — Þó að hann
hafi ekki verið mikill að vall-
arsýn, var persónuleiki hans
svo mikill, að hann stækkaði
í augum þeirra sem kynntust
honum: hann hafði stærri sál
en líkama.
— Það hefur verið gaman að
skemmta sér með Jóhanrw?
— Já, það var gaman. Þá
talaði hann mikið um skáld-
skap, gjarna um sinn eigin
skáldskap, og fór með kvæði
eftir sig og aðra. Hann sagði
alltaf eitthvað fallegt um
skáldskapinn og aldrei heyrði
ég hann rægja kollega sína.
Hann bar ekki kala til neins
manns og tranaði vérkum sín-
um aldrei fram á kostnað ann-
arra. — Yfirleitt var Jóhann
hrókur alls fagnaðar og gat
verið stórskemmtilegur. —
Skemmtilegastur var hann,
þegar hann talaði. Mér fannst
vit í öllu sem hann sagði og
hafði unun af að hlusta á
hann. Hann notaði stuttar
setningar og dró skýrar mynd-
ir í fáum orðum. Ég undraðist
oft, hve hann gat brugðið upp
góðum myndum í jafn stuttu
máli, en kannski hefur manni
fundizt tungutakið fallegra
fyrir þá sök, að það var eitt-
hvert seiðmagn í röddinni. —
Jóhann hélt stundum ræður í
Islendingafélaginu. Þær voru
alltaf stuttar. Hann kom hljóð
lega inn í salinn, brosti lítið
eitt, þegar hann hóf mál sitt,
Dreytti blæbrigðum raddar-
innar til hins ýtrasta, og að
ræðu lokinni gekk hann jafn-
hljóðlega út úr salnum og
hann kom. Það var bragð sem
hann notaði til að auka
áhrifin.
— En segðu mér Jónas,
ræddi hann stundum um Is-
land við þig?
— Já, oft. Hugur hans til
íslands var óskiptur. Hann
hafði mikinn áhuga á fram-
förum hér heima og sýndi það
bezt, þegar hann kom hingað
lasinn að athuga, hvort unnt
yrði að gera síldarhöfn við
Höfðavatn. Um það leyti gekk
hann ekki heill til skógar og
kom sjúkur úr ferðalaginu, og
dó upp úr því. Það var hjart-
að sem bilaði. Ég sagði áðan,
að Ingeborg hefði „brennt
hann upp“ og átti við það, að
hann þoldi ekki þá gleðiþrá,
sem hún bar í brjósti og
reyndi að fullnægja. Ef til vill
hefði hann orðið langlífari, ef
hann hefði eignazt konu, sem
hélt aftur af honum. En hvað
um það, við vorum víst að
tala um ættjarðarást hans.
Hún var mikil, það geturðu
verið viss um. Island var allt
af efst í huga hans. Þó hygg
ég, að það hafi verið honum
kærast, á meðan hann skrifaði
þau verk sem eiga rætur í ís-
lenzkri mold. Ekki svo að
skilja, að hann hafi þá talað
meira um landið en annars,
heldur efni og umhverfi verks
ins, sem var í smíðum.. Það
sótti svo á hann að hann gat
varla um annað hugsað: hann
varð samgróinn lífi fólksins,
sem hann var að skapa, hin
íslenzku örlög þess urðu hluti
af honum sjálfum.
☆
Við erum búnir að rabba
lengi saman og sólin er komin
út í hafsauga, þegar ég stend
upp og þakka Jónasi fyrir
myndina, sem hann brá upp
fyrir okkur af vini sínum
hugljúfa, um hvern hann
segir á gamals aldri: — Mér
þykir einna vænzt um hann
af öllum þeim sem ég hef
kynnzt. — Já, sagði'ég, og var
þess fullviss, að samtalið bæri
þess merki. En það er ekkert
við því að gera, Jónas á ekki
annað en fagrar minningar
um Jóhann. — Þegar ég býst
til brottferðar, segir hann við
mig: — Heyrðu, bíddu andar-
tak, ég þarf að segja þér svo-
lítið, sem ekki allir vita.
— Nú?
— Jú, sjáðu til, Jóhann
Sigurjónsson var ekki barn-
laus maður, eins og margir
halda. Hann átti dóttur, sem
Gríma heitir og var móðir
hennar józkrar ættar. Grímu
var komið fyrir hjá danskri
fjölskyldu í Höfn, en var á
sumrum hjá föður sínum.
Hann hafði mikið dálæti á
henni og unni henni heitt.
Hún var augasteinn föður
síns, og hann var hreykinn af
að segja vinum sínum frá
henni. Það var ekkert leynd-
Framhald á bls. 3