Lögberg - 03.07.1958, Side 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 3. JÚLI 1958
Málverkið og Kvarf Crabbs
JÓN R. HJÁLMARSSON:
PÚÐRIÐ
Nokkru fyrir upphaf vors
tímatals var púðrið þekkt í
Kína og Indlandi. Ekki notuðu
þeir góðu menn þar í löndum
þetta kröftuga sprengiefni í
neinum vondum eða hættuleg-
um tilgangi eins og t. d. til að
skaða og jafnvel drepa fólk í
styrjöldum. Nei, það datt Asíu
mönnum ekki í hug, því að
eftir því sem bezt verður séð
notuðu þeir það helzt til að
búa til púðurkerlingar, flug-
elda og önnur leikföng fólki til
skemmtunar- Frá þessum fjar-
lægu löndum hefir vitneskjan
um púðrið borizt til Evrópu.
í sögu Miklagarðsborgar er
getið um hinn svonefnda
gríska eld á 7. öld, sem virðist
hafa verið líkur púðri. Grikkir
smíðuðu sér ekki skotvopn, en
notuðu sprengiefni sitt í styrj-
öldum til að framleiða skyndi-
legan hávaða og eldblossa og
hræða þannig óvini sína.
G r i k k i r héldu vandlega
leyndu, hvernig þeir fram-
leiddu hinn gríska eld, en halc
ið er að hann hafi verið settur
saman úr olíu, biki og brenni-
steini.
Menn eru mjög óvissir um,
hver fundið hafi upp púðrið í
Norðurálfu og hvenær það
hafi gerzt. Oftast hefur þessi
þýðingarmikla uppfyndning
verið eignuð þýzkum munki í
Freiburg, Berthold Schwarz
að nafni, sem sagður er hafa
gert uppfyndningu sína um
1280. En enski munkurinn
Roger Bacon, sem fæddur er
um 1220, getur alveg eins tal-
izt uppfyndningamaður púð-
ursins, því að í ritum sínum
lýsir hann nákvæmlega, hvaða
efni þurfti til að framleiða
sprengiefni og í hvaða hlut-
föllum þau eigi að vera.
En hver sem uppfyndninga-
maðurinn var, þá er fullvíst
að púðrið komst í notkun og
tók að breiðast út í Evrópu á
síðara helmingi 13. aldar. Efna
samsetning púðursins var ein-
föld og oftast eitthvað á þá
leið að í svörtu púðri voru
75% saltpétur, 14% kol og
11% brennisteinn, og í brúnu
púðri voru 80% saltpétur,
17% kol og 3% brennisteinn.
Efnum þessum var blandað
saman og einmitt við þess hátt-
ar tilraun var það, sem munk-
urinn Berthold Schwarz varð
vitni að skyndilegri spreng-
ingu, blossa og reykjarsvælu
og hafði þar með fundið upp
púðrið, eftir því sem sagan
segir.
Eftir að púðrið var fundið
upp, var fljótlega tekið að
gera tilraunir til að hagnýta
sprengikraft þess sem orku-
gjafa til að skjóta hnattlöguð-
um steinum og öðrum þung-
um hlutum á vígi og óvina-
flokka í styrjöldum. Fyrstu
fallbyssurnar voru trúlega
eins konar staukar eða hólkar
heilir í annan endann. Púður
var sett í þessi ílát og steinn
fyrir framan og eldur síðan
settur í púðrið um lítið op
aftarlega á þessu frumstæða
hlaupi. Við sprenginguna kast
aðist steinninn í þá átt, sem
tækinu var beint. Smám sam-
an voru gerðar endurbætur
og fallbyssurnar urðu stór og
kröftug skotvopn. Með því að
gera h 1 a u p i ð lengra og
þrengra komu fram venjuleg-
ar byssur, er hermenn gátu
borið með sér í styrjöldum.
Lengi vel voru þó þessar
byssur svo stórar og þungar,
að það þurfti tvo menn til að
flytja þær úr stað og skjóta
úr þeim. Seinvirkar voru þær
einnig í meira lagi og svo
seint sem í þrjátíu ára stríð-
inu undir miðja 17. öldina
liðu fimm mínútur milli skota
úr hverri byssu-
Fyrst í stað voru öll skot-
vopn framhlaðningar og var
þá kveikt í púðrinu með log-
andi blysi eða kyndli, sem bor-
inn var að litlu opi aftast á
hlaupinu, þar sem púðrið var
fyrir innan. En síðar fundu
menn upp byssulásinn og
hvellhettuna, sem sprakk við
dálítið högg og kveikti í púðr-
inu. Eftir það tóku afturhlaðn-
ingar að tíðkast.
Að því er bezt verður vitað,
voru fallbyssur í fyrsta sinn
notaðar í orustunni við Crecy
1346, þar sem Englendingar og
Frakkar áttust við. Þetta var
í hundrað ára stríðinu milli
þessara þjóða, og þótt byssur
kæmust þá eitthvað í notkun,
voru bogar samt miklu algeng-
ari og skæðari skotvopn. Til
að byrja með voru fallbyss-
urnar mjög áhrifalítil vopn.
Þær drógu stutt, voru kraft-
litlar og fóru rangt með. Kúl-
urnar voru úr steini og fyrst
um aldamótin 1500 var orðið
algengt að nota járnkúlur.
En eftir margvíslegar um-
bætur tóku skotvopnin smám
saman að gjörbreyta allri
hernaðartækninni. Lengi vel
höfðu það verið brynjaðir
riddarar, sem svo að segja
höfðu ráðið úrslitum hverrar
orustu, en með tilkomu öfl-
ugra skotvopna, höfðu her-
klæði eins og brynjur og
pansarar litla yfirburði fram
yfir venjulegan fatnað til að
standast gegn byssukúlum.
Þar með missti riddaraliðið,
aðallinn, sérréttinda-aðstöðu
sína sem sú stétt, er einkarétt
hefði á að berjast, og í þeirra
stað varð nú fótgöngulið ó-
tiginna manna vopnað skot-
vopnum, þýðingarmest í styrj-
öldum.
Kastalarar aðalsmanna, sem
á miðöldum höfðu verið næst-
um ósigrandi vígi, þar sem
skurðir fylltir vatni upp að
bröttum múrveggjum höfðu
lagt hinar erfiðustu hindranir
í leið árásarmanna, misstu þýð
ingu sína eftir að fallbyssurn-
ar komu af alvöru til sögunn-
ar. Kúlnahríðin sprengdi og
braut niður múrveggina og
ruddi óvininum braut.
Þar með voru konungar
ekki lengur upp á náð aðals-
manna komnir, er þeir þurftu
Vinir brezka froskmannsins,
Lionel Crabb, sem hvarf í
höfninni í Portsmouth vorið
1956, og frægt er orðið, hafa
nú upplýst það, að það var
brennandi löngun Crabbs til
þess að kaupa málverk, sem
hann hafði eitt sinn átt, er
varð því valdandi að hann fór
hina örlagaríku ferð til Ports-
mouth. Það var til þess að
vinna sér inn peninga til þess
að geta keypt þessa mynd, að
hann tók að sér þetta hættu-
lega starf.
Crabb hvarf í höfninni í
Portsmouth þann 15. apríl
1956- Þegar hann kom ekki
fram, var skipulögð mikil leit
og rannsókn út af hvarfi hans,
sem kom Sir Anthony Eden
þáverandi forsætisráðherra og
flokki hans í mikil vandræði.
Rússneskt herskip og tveir
tundurspillar, sem flutt höfðu
Bulganin marskálk, forsætis-
ráðherra Rússlands, og Krus-
tjov, leiðtoga kommúnista-
flokksins, til Englands, lá í
höfninni um sama leyti og
froskmaðurinn hvarf.
Bæði stórveldin komu með
þungar ásakanir í garð hvors
annars út af hvarfi Crabbs. í
Moskvu var því haldið fram
að Crabb hefði verið að fram-
kvæma njósnir varðandi skip
þeirra. Bretland baðst afsök-
unar, en bætti því við, að ef
Crabb hefði raunverulega kaf-
að á þeim slóðum, sem rúss-
nesku skipin lágu, hefði það
verið án vitundar og vilja
brezka flotans. Einnig komust
af stað flugufregnir um það,
að Crabb væri alls ekki iátinn,
heldur hefðu Rússar tekið
hann til fanga, flutt hann til
Rússlands og varpað honum í
fangelsi.
En málið upplýstist að
nokkru þann 9. júní síðastliðið
sumar, er höfuðlaust lík fannst
af froskmanni í Chichester á
suðurströnd Englands um
tvær mílur frá Portsmouth.
Eftir nákvæma rannsókn var
opinberlega staðfest að þetta
væri lík Crabbs, og var þetta
byggt á þrennu: bæklaðri tá,
öri á kné og einkennum á
froskmannsbúningi hans. En
þótt líkið hafi fundizt, hvílir
enn sama hulan yfir því, með
hvaða hætti hann hefir farizt,
og hvert verkefni hans var í
þessari örlagaríku för.
Meðal eigna hans fannst
ljósmynd af málverki, og gat
einn af vinum hans upplýst
það, að þetta málverk hefði á
óbeinan hátt orsakað dauða
hans. Málverk þetta er af
að heyja styrjaldir, heldur
tóku þeir nú höndum saman
við bændur og borgara og
studdust við fótgöngulið
þeirra vopnað byssum. Veldi
aðalsins sem hernaðarmáttar
var því brátt úr sögunni og
einnig púðrið átti mikinn þátt
í að breyta stéttaþjóðfélagi
miðaldanna , borgaraþjóðfélag
nútímans. —Lesb. Mbl.
ungri stúlku, og hafði Crabb
eitt sinn átt málverkið en
orðið að selja það.
Vinur hans skýrir svo frá,
að Crabb hefði verið mjög
listelskur, og hefði hann um
1953 lagt sig mjög eftir mál-
aralist, og um það leyti hefði
hann fyrst séð þessa stúlku-
mynd.
Crabb keypti síðan mál-
verkið fyrir 1500 krónur, sem
voru miklir peningar á Eng-
landi á þeim árum, og varð
hann að leggja hart að sér til
þess að eignast það. En tveim
árum síðar var fjárhagur hans
svo bágur, að hann varð að
selja málverkið, en ekki er
vitað, hvað hann fékk fyrir
það þá.
— Aðeins tveim vikum áður
en Crabb hvarf, hélt vinur
hans áfram, — kom hann auga
á málverkið í listaverkaverzl-
un einni í Lundúnum, og nú
var verð þess komið upp í
7,500 krónur.
En jafnvel þótt verðið væri
Hér í borginni var fjórtánda
afmælis hins íslenzka lýð-
veldis minnst á mjög virðu-
legan og skemmtilegan hátt.
Þriðjudaginn 17. júní höfðu
íslenzku ræðismannshjónin
hér, Jón F. Sigurðsson og frú
Ingiríður veglegt síðdegisboð
á sínu fagra heimili fyrir
ræðismenn erlendra ríkja og
konur þeirra. Þar voru einnig
forustumenn í félagsmálum
íslendinga hér í borg og þeirra
konur. Móttökur ræðismanns-
hjónanna voru hinar virðuleg-
ustu og veitingar allar hinar
höfðinglegustu. — Um kvöld-
ið kl. átta hófst samkoma í
neðri sal íslenzku kirkjunnar.
Hafði forseti Strandar sam-
komustjórn með höndum. Þar
fluttu ræður ræðismaður ís-
lands, hr. Frank Friðriksson
og undirritaður- — íslenzki
kirkjukórinn undir stjórn hr.
L. H. Thorláksson skemmti
með söng og tvísöng sungu
þau frú Margrét Sigmar
Davidson og hr. Alvin Blöndal.
Og að lokum voru svo ágætar
veitingar. Samkoma þessi var
ágætlega sótt. —■ Á samkom-
unni var hr. Frank Friðriks-
son hylltur, því að nafn hans
er nú skráð í “The Hall of
Fame” í Winnipeg.
Föstudaginn 20. júní var
svo haldinn dansleikur í til-
efni lýðveldisafmælisins. Fór
hann fram í ágætu samkomu-
húsi og var þar margt fólk
samankomið, sem skemmti sér
ágætlega.
Hr. skrifstofustjóri Elís Ó.
Guðmundsson frá Reykjavík
hefur dvalizt hér undanfarnar
vikur. Hann er að heimsækja
dóttur sína og fjölskyldu
hennar; hún er gift Þórði
Teitssyni, stórkaupmanni. —
Þau hjónin fluttu frá íslandi
á síðastliðnu ári. Hr. Elís hef-
ekki hærra, gat Crabb ekki
með góðu móti látið það eftir
sér að kaupa málverkið, ein-
mitt um þær mundir.
— Hann sagði mér frá því,
hélt kunningi hans áfram, —
að hann ætlaði að taka að sér
starf, sem hann fengi fyrir
fljóttekna peninga, svo að
hann gæti keypt málverkið
áður en hann missti af því.
Nokkrum dögum síðar fór
hann til Portsmouth og ég sá
hann ekki framar.
Málverkið er ekki lengur í
g 1 u g g a listaverkaverzlunar-
innar í Lundúnum, og lista-
verkasalinn getur ekki gefið
upplýsingar um, hver keypti
það. Móðir Crabbs, frú
Beatrice Crabb, hefir látið svo
ummælt, að hún vilji umfram
allt eignast málverkið- — Ég
vil eiga það, fyrst að Crabb
þótti svona vænt um það,
segir hún.
Og hafist upp á málverkinu
eru vinir Crabbs ákveðnir í
að kaupa það og færa móður
hans það við fyrsta tækifæri.
—Sunnudagsblaðið
ur meðferðis prógram — söng
og ræðu — sem tekið var á
segulband hjá Ríkisútvarpinu
í Reykjavík; þar er kórsöngur,
tvísöngur og einsöngur, allt
sungið af afbragðssöngvurum.
En ræðan er flutt af Benedikt
Gíslasyni fræðimanni í Reykja
vík og er hún framúrskarandi
falleg og vel flutt- Ennfremur
hefur hr. Elís meðferðis gull-
fallegar litaðar ljósmyndir frá
íslandi. Er þetta úrvalssafn
ljósmynda, sem teknar eru af
blaðaljósmyndurum í Reykja-
vík. Sérstaklega eru myndirn-
ar frá Mývatni fallegar. Þetta
prógram var hér á samkomu
í neðri sal kirkjunnar okkar.
Þar var fullt hús og höfðu
allir mikla ánægju af.
Samskotin, sem inn komu,
og námu rúmlega hundrað
dollurum, gaf hr. Elís í píanó-
sjóð unga fólksins í söfnuðin-
um og eru honum fluttar
hjartans þakkir fyrir. Píanóið
kostaði 650 dollara og var af-
hent söfnuðinum og vígt við
hátíðlega athöfn síðastliðinn
sunnudag.
Hr. Elís Ó. Guðmundsson
hyggst að halda héðan til Win-
nipeg í næsta mánuði og vera
viðstaddur á íslendingadegin-
um á Gimli, til þess að sjá og
heyra þau merkilegu hátíða-
höld.
Með beztu kveðjum,
E. S. Brynjólfsson
Háttvísi er ekki það, sem
við höfum lært, heldur það
sem við eigum eftir, þegar við
höfum gleymt því, sem við
höfum lært.
—0—
Ástæðan til þess að við á-
netjumst ekki einum ákveðn-
um lesti er sú, að við eigum
flerii í bakhöndinni.
17. júní hátíðahöldin í Vancouver, B.C.