Sunnanfari - 01.09.1894, Page 7

23
þessa heims og annars. Er ekki þetta hrillileg
og siðleisisleg kenníng? En þarna eru kenníngar
guðsmannanna um stjórn heimsins. Okkur er
kent að sálin sje ódauðleg og lifi sjálfstæðu lífi
eftir að hún skiljist við líkamann. fó þetta sje
í sjálfu sjer falleg kenníng, ef allur fjöldi sálnanna
væri þá ekki eilíflega dæmdur til helvítis, þá er
hún ósennileg. þ>að er kent að öll ritníngin sje
innblásin af guði og að guð sje alvís og alsvit-
andi. J>egar jafnvel klerkarnir eru farnir að játa
að sumt muni þar ekki vera sem rjettast, hlítur
maður að efast um innblásturinn ifir höfuð, og
eftir það verður ritningin metin og lesin sem hver
önnur bók. Annars er hjer ekkert rúm til að
breiða sig ifir að lísa kreddum kirkjunnar. ímsum
þeirra trúa nú á tímum ekki nema einstreingíngs-
legustu klerkar og fáfróðasti hluti alþýðunnar.
En því eru þá prestarnir látnir fylgja þeim sem
skílausum boðum guðs?
Um þessar kenníngar og margar aðrar þeim
líkar stendur stríð það sem sjera Mattías talar um,
og kríngum kirkjuna filkja sjer ekki aðeins klerk-
arnir, heldur og líka allflestir stjórnendur og æðri
valdamenn. Hjer í Danmörk geingur það svo
til: Klerkar allir eru rammir stjórnarsinnar og
leiða með sjer alþíðuna eftir megni, en stjórnin
hlinnir aftur að kirkjunni og gerir sitt til að við-
halda áhrifum prestanna á almenníng.
En það þarf litla skarpskigni til að sjá það,
að vaxandi þekkíng og útbreiðsla hennar hlítur
fir eða síðar að eiðileggja áhrif kirkjunnar;
kreddur hennar og kenníngar hljóta að falla úr
gildi og varnarmönnum þeirra að fara sífækk-
andi.
Hitt er annað, að í einstökum greinum ritn-
ingarinnar »búi symbóhk.« Ritningin er þjóð-
sagnir og skáldskapur Giðíngaþjóðarinnar, og hef-
ur auðvitað í sjer fólgin mörg og fögur sannindi
einsog allur fagur skáldskapur. En í honum
speiglasiglifskoðanir Giðínganna, auðvitað í bönd-
um þeirrar takmörkuðu þekkíngar sem mennirnir
höfðu þá feingið á tilverunni. Við, sem höfum
fullkomnari þekkíng, eigum líka að hafa sannari
lífsskoðanir. Jeg rjeðist hvorki með »frekju nje
spotti« á trúna. Slíkt er ekki rjett, af því hún er
enn mörgum manni heilög; en það er rjett að
benda mönnum á, hve skynsamleg og sennileg
trú þeirra sje, og rángt er að látast trúa því, sem
maður í hjarta sínu metur einskis. En einsog
það er órjett að hæða trú þess, er filgir óljósri
ímindun sinni, eins er það óviturlegt að áfella
guðleisíngjann, sem filgir sannfæríng sinni.
Viðvíkjandi því, hvort margir sannir fræði-
menn og spekíngar vorrar aldar viljt kallast
guðleisíngjar, skal jeg svara því, að þetta orð
getur skilist á fleiri vegu. Guðshugmindin er ím-
islega skírð og skilin. þ>eir, sem neita trúnni á
persónulegan guð, eða játa hana ekki hiklaust,
eru venjulega nefndir guðleisíngjar. Jeg gæti ef
jeg vildi talið hjer fjölda alþektra nafna. Hvort
H. Spencer og aðrir þeir spekíngar, sem sjera
Matthías nefnir, vilja kallast svo, skal jeg ekkert
um segja. En það veit jeg, að alþíða manna,
sem ekki hefur annað við að stiðjast en vitnis-
burð presta sinna, mundi vafalaust dæma þá alla
óalandi guðleisíngja. Annars sanna nöfn þeirra
tóm alls ekki neitt. þ>jóðverjann frá Chicago-
síníngunni, Dr. Carus, hef jeg ekki fir heirt nefndan.
En það, sem sjera Matthías tilfærir eftir hann, á
hvergi heima nema á prestsvörum í prjedikunar-
stóli, þarsem útilokuð eru öll mótmæli og öllu
má hella ifir eiru áheirendanna. Jeg skal nú at-
huga sumt af því: Að trúin hafi sama rjett og
vísindin, því vil jeg ekki neita, en hitt virðist
mjer óðs manns æði, að telja henni sama gildi.
Gildi trúarsetnínganna verður ekki metið á því
máli, sem við metum á kenníngar vísindamann-
anna, eða öllu heldur: vegin á þá vog hefur trúin
ekkert gildi. »Vísindin eru guðs sannleiksopin-
berun«. Sannleikospinberun eíga þau að vera,
en hvað er það, sem maðurinn á þarna við með
orðinu »guð?« »Tvent er óbreitanlegt: guðs
eilífu lög í tilverunni......« Hvað skilur mað-
urinn þarna við »guð«? Orðið gæti fallið burt
á báðum stöðunum, og meiníngin er hin sama.
»Hvað er guð vísindamannsins? þ>að heilaga í
tilverunni, ifirpersónulegur alfaðir« o. s. frv. þ>að
sjer hver maður að þessar og þvílíkar setníngar
verða ekki handsamaðnr, og því er þíðíngarlaust
að tala nokkuð um þær. En trúin á þennan ifir
persónulega guð er alt annað en kirkjunnar guðs-
trú, og það er hún, sem um er strítt. þ>ar er
guð metorðagjarn og grimmur harðstjóri einsog
herkonúngar og víkingar fornaldarinnar. í hans
ríki eiga hinir útvöldu þjónar hans að síngja honum
lof um allar aldir, en hinir, sem verða firir reiði
hans, eilíflega að pínast. Kirkjan bíður okkur að
krjúpa bljúgum og lítillátum á fótskör þessa guðs.
Og annan guð en guð kirkjunnar og prestanna
þekkja fæstir af lesendum íslensku skáldanna.
En það er órjett og illa sagt að jeg hafi bríxlað
skáldum okkar um guðstilbeiðslu kveðskap þeirra.
Jeg hef skrifað þetta til að gefa dálítið ljós-
ari hugmind um stríð það sem sjera Matthías
talar um, en grein hans gerir. A henni er alt of
lítið að græða. Annars er hún rituð af meira
frjálslindi og rjettsíni en köppum »trúmannaflokks-
ins« er eiginlegt, þegar um trú er að ræða.
Porst. Qíslason.
Gisle Christian Johnson. kennari í guðfræði við
háskólann í Kristíaníu dó 17. júlí. Hann var ís-
lenzkur að föðurætt, sonarsonur séra Gísla Jónssonar,
prests í Noregi (f 20. maí 1829), en hann var hálf-
bróðir Jóns sýslumanns Espólíns ogsonur Jóns sýslu-
manns Jakobssonar á Espihóli. Gísli er fæddur 10.
september 1822, varð lektor i guðfræði við háskól-
ann í Kristíaníu 1849, en prófessor vorið 1860.