Sunnanfari - 01.07.1900, Blaðsíða 5

37
sjónarmiði, en eg veit þó, að ekki eiga allar
reykvískar yngisstúlkur hér óskilið mál, og hefði
honum þá ekki átt að vera vorkunn að ná í
eina þeirra, er hefði heyrt Ölaf Tryggvason
nefndan.
F.n þetta má ekki svo búið standa. Vér verð-
um að vita og kannast við, að vér eigum arf,
sem á að bera rentur og rentu-rentur í íslenzku
þjóðlífi. Vér verðum að vita, hve mikils virði
sá arfur er og hve miklu hann getur staðið
straum af. Að öðrum kosti megum vér búast
við að þjóðlíf vort flosni upp, að vér verðum
andlegir öreigar og lendum
hreppnum — hamingjan má
vita hvaða hrepp.
En hver er þá hinn and-
legi arfur vor?
Fyrst ogfremst er þaðtung-
an vor, íslenzkan. Þar eigurn
vér hliðskjálf þá, er sjá má úr
um alla heima, töfrasprota
þann er lýkur upphugmynd-
um liðinna alda, gimsteininn,
sem hefir sogið i sig geisla
sorgar og gleði, vonar og
ótta af augum þjóðarinnar
á liðnum öldum, streng
þann, seni geymir þrumu-
gný og fossnið, laufþyt og
lækjarnið islenzkrar náttúru
og hvert andvarp, sem stig-
ið hefir frá brjósti þjóðar-
innar.
Svo kvað Matthías:
»Tungan geymir í tímans stranmi
trú og vonir landsins sona,
dauðastunur og dýpstu raunir,
darraðarljóð frá elztu þjóðum,
iieiftar-eim og ástar-bríma,
örlagahljóm og refsidóma,
land og stund í lifandi myndum
ljóði vígð hún geymir í sjóði«.
En vér eigum meira en málið sjálft; vér eig-
um bókmentir ritaðar á því að fornu og nýu.
Lítum á fornrit vor, Eddurnar, Noregskonunga-
sögur, Fornaldarsögur Norðurlanda, og allar ís-
lendingasögur. Er nokkur sá, sem þekkir þess-
ar bókmentir til hlítar, svo dauðurúr öllum æð-
um, að hjartað berjist ekki í brjósti hans, þegar
á þær er minst? Eg fyrir mitt ieyti verð að
segja, að eg get skilið, að sú stund komi ein-
stöku sinnum yfir menn að þeir verði »leiðir 1 á
öllu — utan Islendingasögum«, eins og skáldið
kvað; en þegar þeir eru orðnir leiðir á þeim líka
og meta þær einkis, er eg hræddur um, að menn
'séu orðnir leiðir á lífinu sjálfu, og dóm þeirra
manna met eg einkis. Því hvað ér það, sem
þessar sögur og kvæði leiða oss fyrir hugskots-
sjónir ? Er það ekki hugs-
ana- og tilfinningalíf og at-
hafnir manna, sem sköruðu
fram úr að þreki og einurð,
manna, sem höfðu glögga
sjón á því, sem einkenni-
legt var í fari sjálfra þeirra
og annara, manna, sem
lifðu á sínar spýtuf og hirtu
aldrei þótt þeir byndi eigi
bagga sína sömu hnútum
og samferðamenn, manna,
sem höfðu þrek til að lifa,
þó eitthvað blési á móti, en
þorðu þó að horfast í augu
við dauðann ? Og hefir
það ekki einmitt á öllum
öldum verið viðleitni manns-
andans, að læra að þekkja
sjálfan sig, grafa fyrir ræt-
ur ástrí.ðanna, leita uppi
Köldukvíslarbotna hatursins,
gæta að því, hvernig neisti kærleikans glæðist
og verður að björtu báli því meir sem örlögin
blása á móti ? Og hvar er betra tækifæri til að
temja sjón vora í þeim efnum en einmitt í
fornsögum vorum?
»IIverr er sá rnaðr, er fjórir ganga fyrri, fölleitr
ok skarpleitr ok glottir við tönn ok hefir öxi reidda
um öxl ?«
Það var Skarpheðinn.
Geysis-gos