Stefnir - 21.05.1901, Page 2

46
hendi leyst og haft ]>ar allan bagnaðinn af.
Hinar norsku versmiðfur eru flestar
mjög arðberandi fj-rirtæki, og eru pær pó
nú síðustu árin orðnar of margar til að hafa
nægilega atvinnu. Margar af peim eru
drifnar með gufukrapti, en hjer hjá oss er
vatnsaflið rjett við hendina, og parf mjög
litlu til að kosta að ná pví fullkomlega á
sitt vald, og er pví enginn samjöfnuður á,
hvað pað er ódýrara en gufuaflið.
Sumir munu nú kannske ætla aðliinar
norsku verksmiðjur sjeu búnar að leiða að
sjer viðskiptastrauminn hjeðan, og að ekki
sje til neins fyrir oss að keppa við slíkt
ofurefli. Yjer sjáum pó eigi að ]>etta sje
svo hættulegt, pvi geti innlend verksmiðja
unnið fyrir sama verð, og jafngóða vöru,
sem engin ástæða er til að efa, pá getum
vjer eigi fengið af oss, að ætla landa vora
pau h'tilmenni, að peir gangt fram hjá inn-
lendri stofnun til pess, að hjálpa upp á
Norðmenn með peninga.
En jafnframt pví sem hinar norsku
verksmiðjur eru erfiðir keppinautar, hafa
pær pó óbeinlinis rutt braut fyrir innlenda
verksmiðju, með pví að vekja pöríina fyrir
pannig lagaðri vinnu, og benda oss ápáað-
ferð, sem heppilegust er, til að byrja með
pattnig löguð fyrirtæki, sem setja verður á
fót m*;ð litlum efnum.
Á síðasta pingi kom frarn mikill og
eindreginu áhugi á pessu ntáli. þingið
veitti fje til að rannsaka pað, og ákvað
par að auki, að verja mætti úr landssjóði
allmiklu fje, til að koma á stofn klæðaverk-
srniðju, ef pað pætti álitlegt. Meinittg pings-
ins var auðvitað ekki sú, að landstjórnin
sjálf setti upp verksmiðju fyrir landssjóðs-
reikning. heldur bitt að styrkja pann eða pá
setn gangast vildu fyrir pví. þetta álítuin
vjer líka rjett skoðað, pví hafi hvorki ein-
stakir menn eða almenningur pann áhuga
á pessu máli, að peir vilji gangast fyrirpví.
pá er mjög hæpið að pað lánist, að setja upp
verksmiðju eingöngu fyrir landssjóðsreikn-
ing. þetta hefir vakað fyrir forgöngumönn-
um peirrar hreifingar, sem hjer er að mynd-
ast, og pað er einnig samhuga skoðun peirra
manna, sem mættu á áðurnefndum fundi
hinn 4. maí.
Til pess að koma upp lítilli klæðaverk-
smiðju með öllum tilheyrandi áhöldum, parf
um 80,000 krónur, og pess utan nokkurt
fje til að byrja með atvinnureksturinn, svo
ekki er leggjandi út í fyrirtækið með minna
enn 100 000 krónur.
Vjer búumst við að margir rnuni álita
ókleyft að safna slíkri upphæð, en pað er
ekkt rjett skoðað. p>að er engiu ástæðatil
að efa, að pingið muni sýna áhaga á pessu
máli ekki síður en í fyrra, og par þess frem-
ur, ef pvi gæfist hjer kostur á að sjá nokkurn
ávöxt af starfi sínu. |>að má því óefað bú-
ast við ríflegum fjárframlögum paðan, á
hvern hátt sera pað verður. Eu pó svo væri,
að safna pyrfti í hlutabrjefum 100,000 kr.,
pá væri pað auðvelt, ef allir vildu leggjast
á eitt, og vinna siunhuga að pessu mikils-
varðandi málefni. J>að er hægt að safna
pví án pess, að nokkur maðnr finni hið
minnsta til þeirra fjárútláta. I sambandi
við þetta er ekki ófróðlegt að benda á, að
Islendingar geta árlega keypt sjer vínföng
fyrir ca. 1 miljón króna, auk alls annars
óparfa. Ef þeir vildu nú að eins eitt ár
kaupa */,o niinna af vínföngum ogileggja
þá upphæð, er þannig sparaðist, í klæðuverk-
smiðju, pá er upphæðin fengiu. Nei! hjer
er ekki að ræða um fjárupphæð, sem ókleyft
sje að leggja út, heldur hitt að allir vildu
samhuga styrkja petta fyrirtæki með ráði og
dáð. Ef allir megandi kaupmenn og aðrir
efnamenn keyptu hlutabrjef fyrir 500—1000
krónur, embættismenn, verslunarmenn og
efnaðri bændur fyrir 100—500 krónur, ein-
hleypir vinnumenn og lausamenn fyrirðO—
100 krónur, og vinnukonur leggðu tvær sam-
an i eitt hlutabrjef, ef pær ekki treystu
sjer til að leggja út 50 krónur, pá væri
ekki lengi að safnast nægileg fjárupphæð,
Jeg nefni hjer vinnufólk og lausafölk vegna
pess, að margt af pví ætti að hafa mikið
betri ráð heldur en bændurnir pessi árin.
Jpað væri rjettara fyrir pað að verjafáein-
um krónum í svona fyrirtæki, en að eyða
mestu kaupi sínu fyrir ýmiskonar óparfa,
sem pó, pví miður, er aílt of algengt. 1
Noregi er pað mjög algengt, að vinnufólk
á hlutabrjef í ýmiskonar verksmiðjum vegna
þess, að á pann hátt fær pað raeiri arð af
peningum sínum en að leggja þá í sparisjóði.
J>ær tölur, sem nefndar er hjer að of-
an, eru ekki teknar alveg út i loplið, held-
ur eru pær byggðar á því, sem pegar er
búið að bjóða fram bjer á staðnum og víð-
ar. Einn kaupraaður hefir t. d. lofað 2000
kr., annar 1000 kr. og einn mikils metinn
bóndi hjer nálægt hefir boðið 1000 kr, auk
ýmsra annara loforða, t. d. befir einn versl-
unarstjóri á Seyðisfirði boðið 500 kr.
Jafnframt því, sem vjer óskum, að sem
íiestir, er pví fá viðkomið, vegna fjarlægðar
mæti á hinum fyrirhugaða stofnfundi 8. júní,
pá skorum vjer hjer með á alla góðamenn
og sanna föðurlandsvini að styrkja fyrirtæki
petta með orði og verki.
ls/3 Aðalsteinn Halidórsson.
Aldamótahugleiöing.
Einkennileg „Bjarkamál“ eru pað, sem
nú um aldamótin kveða við eyru vor íslend-
inga. Aldrei fyrri höfum vjer heyrt slíkan
„skáldskap“ um ættjörðu vora og tungu, um
föðurlandsást og þjóðrækni. — A „fyrri
öldutn“ glæddi petta pann eld í sáluin skáld-
anna sein vermdi hjörtu vor, og lýsfi oss
„gegnum aldirnar11.
Nú eru petta „úrelt ping“, sera Bjarki
skáld leggur á nytseindar og verslunar vog-
arskálar stnar, metur til verðs, og segir að
það sje „ekki túskildings virði“. — Oss
er sagt, að land vort sje ekki hæfur
bústaður fyrir «pjóð“, hjer geti í
hæsta lagi lifað enskumælandi „menn“. —
Eyrir fegurð landsins eigum vjer að loka
augunum, og aldrei á hana minnast. Hún
er ekki „túskildings virði“, en elur í oss
pann heimsku gorgeir að halda aðvjerget-
um verið pjóð. Hið sama gerir tunga og
þjóðerni. |>að blindar oss, leggur á oss
andlega fjötra, gerir oss að andlegum „bor-
kongum“.
þannig hljóða „Bjarkamálin", sem oss
eru sungin við árdagsbjarma 20. aldurinnar
af peim, er telja sig vora andlegu útverði;
þannig „meta“ peir land vort, tungu og
þjóðerni. —
Og þetta mun að eins vera byrjun til
yfirgripsmeiri matsgerðar og verslunar.
Bráðum hlýtur röðin að koma að hinum
öðrum eðlishvötum, svo sem móðurástinni,
ættrækninni, vináttunni, ástinni o. sv. frv.
I samræmi við hina nýju stefnu hlýtur allt
þetta að verða vegið á sömu vogina, metið
til verðs eða nytsemdar og gjaldstofnsein-
inga. Og loks verður allt mannlífið ofnr
einfalt reikningsdæmi í krónum eða nyt-
semdar einingum, sem einn eða tveir menn
geta „reiknað út“ fyrir hina alla. — J>á
hafa „mennirnir“\ hjer á landi — sem auð-
vitað mega ekki vera íslendingar — nóg
að ver«la með, nógan gjaldeyri til þess, að
kosta umbætur til bagnaðar og „velliðunar“
að minnsta kosti fyrir 5 pro mille, af hin-
um enskutalandi »mönnnm“. En hinir geta
pá lika fengið nóg að vinna annað en að
glá >a á fegurð laudsins og bulla um hana
eða brjóta heilann um hugsjónir og andlega
hluti.
|>etta er „brautin“, sero peir benda oss
á og syngja um sín „Bjarkamái“, aldamóta
spámenn vorir.
En nú er þjóðernis og ættjarðarást blátt
áfram eðlislögmál, alveg eins og ætterni og
rækt við foreldri og afkværni, með öðrum
orðuin; pað er náttúrunauðsyn, jafn sterk
og sú, að liver maður er sjerstök persóna
með sjerstökum eiginlegleikum, og tilflnn-
ingum, og sínura sjerstöku ætternis ogfam-
ilíu samböndum, sem etiginn annar muður
hefir njo getur haft, og einstaklingurinn
getur ekki losað sig við pótt hann vilji.
Auðvitað eru sumar skepnur svo óeðlilegar
(abnormar) eða svo vanartaðar, eða svo illa
með farnar, að hinar náttúrlegu eðlishvatir
og meginöfl lífsins kyrkjast eða ranghverf-
ast í þeim, svo að jafnvel móðirin drepur
barn sitt og sonurinn föður sinn. En fáir
munu viðurkenna að petta sjo eðlilegt, rjett
eða heppilegt, hvorki fyrir einstaklinginn,
nje mennina yfir höfuð. Orsakanna til
pessa leita menn í óeðlilegu ástandi, eða
brjálsemi og vitfirring.
En hiýtur pá ekki eins að vera ástatt
með pá pjóð, sem sjálf vill skera sundur
pau blóðbönd, er tetigja hana við land og
sögu ? Er pað ekki sama óeðlið og brjál-
semin, sem kemur afkværainu til að myrða
foreldri sitt? Og raun pað ekki vera fram-
komið aí illri og öfugri meðferð, illum á-
hrifum vondra og siðlausra manna?
Sje afkvæmið í eðlilegu ástandi, pá leggur
pað engu minni rækt við foreldri sitt, pótt
augljóst sje, að pað muni deyja á sínumtíma,