Lögberg-Heimskringla - 12.05.1960, Blaðsíða 5

Lögberg-Heimskringla - 12.05.1960, Blaðsíða 5
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 12. MAÍ 1960 5 GÍSLI JÓNSSON: Furðusagnir 1 bókaþætti Lögb.-Heims- kringlu 14. apríl síðastl. skrif- ar prófessor Haraldur Bessa- son: „Furðusagnir um ísland.“ Eru þar til tíndar ýmislegar vitleysur og skröksögur um landið frá ýmsum tímum. Þessar sagnir voru taldar góð- ar og gildar landfræðilegar og þjóðfræðilegar fræðigreinar um langan aldur, jafnvel þó beztu lærdómsmenn reyndu að hnekkja þeþn eftir megni. Og þetta virðist að hafa ver- ið tízka lengi vel um allar jarðir, því ekki fórum við heldur varhluta af sams kon- ar fróðleik um önnur lönd, svo að segja á næstu grösum. Einn hinn allra lærðasti og uiargfróðasti íslendingur 18. aldarinnar, Dr. Hannes Finns- son, biskup í Skálholti (1739- 1796, tók saman alþýðlegt skemmti- og fræðirit, Kvöld- vökurnar, skömmu áður en hann dó. Þær voru prentaðar í tveimur bindum 1796-7 og endurprentaðar hálfri öld síð- ar (1848), sem sýnir, að þær hafa átt vinsældum að fagna og verið taldar góður og gild- ur fróðleikur. Fyrsta greinin heitir „ís- lands kulda-veðrátta“. Er þar frá mörgu greinilega sagt. En samt stinga ýkjurnar hér og þar upp höfði. Til dæmis er kuldanum í Norður-Ameríku lýst svo: ... „norðast í Amer- !ku eða Vesturálfu heimsins, sem er þó sunnar en vjer, er stundum svo kaldt, að hversu mjÖg sem kindtur er ofninn, verður ei hrím þíðt á glugg- um, allir veggir eru samt hjel- aðir, og hrímið ofaná rúmun- um verður fingurs þykkt; gott brennivín botnfrýs . . . ^egar drukkið er af gler- staupi, verða menn þar að hafa mestu varúð, að láta ei varirnar eða túnguna koma við það, annars fylgir skinnið staupinu.“ Seinna bætir hann við: „Þetta eru samt byggð |önd í norðurparti heimsins; 1 ðbyggðum löndum, t. a. m. Spitsbergen, er þó miklu kaldara." Og enn síðar segir hann: „Fleiri dæmi hirði jeg ei Um að upptelja, en van- vitska eður óþakklæti eður hvorttveggja væri, ef vjer Segðum að meiri vetrar-harka vaeri hjá oss en öllum öðrum Þjóðum.“ Greinin gengur öll út á að sanna, að köld veðrátta sé hollari mannfólkinu og ali UPP hraustara og gáfaðra fólk eu mildara loftslag. I næstu Srein, sem er framhald af hinni fyrri, og hann kallar »Sífeldt blíðviðri", fer hann jafnvel svo langt að stað- hæfa, eftir að hafa talið alla annmarka og óhollustu blíð- viðrisins, að „aldrei hefir drepsótt komið upp í köldu landi, en þar á mót er þess vís von í heitu löndunum, að drepsóttin hættir þar, þegar kulda gjörir.“ Hann gleymdi því, blessaður biskupinn, að Svarti dauði og Stóra bóla þurrkuðu nærri út allt líf á Islandi í svala loftslaginu þar, að maður ekki nefni misling- ana, sem nærri gjörðu útaf við hann sjálfan. Hér kemur svo aðal rúsínan í blóðmörskeppnum, og er ekki vel hægt að stytta það. „Jeg veit varla neitt, sem sannar betur hvað jeg nú hef sagt, enn það, sem Dr. Acker- mann skrifar um jöklamenn í Sveiz: „Allir,“ segir hann, „sem ferðast hafa yfir fjöll- in þar, hafa fullkomna orsök til að dáðst að þeirra, sem þar búa, stærð, þreki, rjetta vaxt- arlagi, glaðsinni, stóru sálar- kröptu'm, gæflyndi og ó- skemmda hjartaþeli, hvað eð ætíð fylgir heilbrygði líkam- ans, en því neðar sem menn koma niður úr hlíðunum, því meir minka bæði sálar og lík- amans kraptar, svo herra Saussure heldur, að þegar út- lit og skapnaður einhvers það- an sjáist, sje hægt að segja, hvað hátt eða lágt hann eigi heima í sömu fjallbyggð. All- ir, sem búa þar í djúpustu dölunum, eru auðþekktir af einhverjum líkamans van- skapnaði, ófríðleika andlits- ins, skelfilega dáðleysi og þýngslum í líkamanum, með sljófustu sálarkröptum. Þar að auki eru nokkrir undar- lega vanskapaðir og ófríðir, með skekkju í líkamanum, aðrir með umsnúnum augna- lokum, stórum æxlum á háls- inum og þessháttar; samt eru eingir svo illa vaxnir og aumlega farnir, eins og þeir er þar kallast Kretinar, og eru þannig í hátt: andlitslitur- inn er viðbjóðslegur, svo grátt, blátt og eyrlítur hjálpast allt til að gjöra andlitið sem allra ljótast. Undir augunum eru stórir og þungir pokar, sem hánga niður, og draga neðra augnalokið svo frá auganu, að allt það rauða innaní er bert. Þessir vesælingar eru svo vanfærir, að þeir naumast geta dregið sig, sitja þess vegna dögum saman, eins og líflausir drumbar, fyrir utan bæardyr sínar, og hugsa ekki eftir að hræra sig þaðan á kvöldin, ef náungar þeirra mintu þá ei á það, og drægu þá inn. Allir aðrir, sem eiga heima neðst á jökuldölunum í Sveiz, eru að sönnu dáð- litlir og sljófir, en hjá þess- um Kretinum finnst ekki spor til, að þeir hugsi neitt, það sýnist ekki eins og minni eða greind förlist þeim, heldur að það sé orðið að eingu. Skelfilegt æxli á hálsinum, sem nær ofan á miðja bríngu, tekur þar að auk allt mann- eskju útlit frá þeim. Tilfinn- ingaleysið er svo mikið, að þá einn þeirra var eptir andlát- ið krufinn, hafði endagörnin fundist skelfilega víð og út- þanin af saurindunum, því það hafði orðið hans dauða- mein, að hann hafði setið leingi, án þess að leita sér hægða. Náttúrlegur hiti er hjá þessum vesælingum lítill og blóðhræringin sein, er kemur af sífeldum hita, sem þeir eru í, og þola meir en aðrir. Neðst í dölunum, þar sem þessir vesælingar eru, er ógnarlegur hiti, með mikilli vatnsgufu, sem ekki hreins- ast burt af stormum, þar fjöll halda að á allar hliðar, sitja svo Kretingar allan daginn á steini fyrir utan bæardyr sín- ar í brennandi sólskininu, góna og gapa skakkir upp í sólina. Ekkert túngumál kunna þeir, því þeir hugsa svo lítið, að þeir þurfa þess ekki með, en í stað orða brúka þeir sín á milli hol- góma dymma rödd, sem þeir tala ofaní sig. Þessir eru neðst í dölunum, þar sem loptið er af hita og vindleysu óhrein- ast, en eftir því sem leingra kemur upp í hlíðarnar og há- lendið, verður loptið smám- saman svalara og hreinna, en mennirnir fríðari og skarp- ari. Osökin er, að í fjallahlíð- unum er loptið kaldara, létt- ara ,og þar er stormasamt, en í djúpum dölum er það heitt, þjett, þúngt og gufumagnað.“ Lengra er óþarft að fara. En gaman væri að vita, hvort Svisslendingar og aðrir íbúar Alpafjalla dalanna vildu gleypa við þessu sem heilög- um sannleika. systur sinni á arfleifð þeirra. Þau brugðu búi árið 1928 og fékkst Bergur þá við korn- sölu í McLaughlin, Alta., og Newdale, Man., þar til árið 1941, er hann tók stöðu hjá frænda sínum, Sveini Thor- valdsyni, kaupmanni í River- ton. Ári síðar gekk hann í þjónustu C.N.R. járnbrautar- félagsins og lét af því starfi 29. desember 1958. Bergur v^r einlægur trú- maður og dyggur stuðnings- maður Concordia safnaðarins í Þingvalla-byggð frá æsku. Á síðari árum ævi sinnar átti hann heimili í Winnipeg með frænda sínum, Andrési Andréssyni, og gerðist með- limur Fyrsta lúterska safnað- ar þar. Hann var vel greindur eins og hann átti kyn til, víð- lesinn og ræðinn. Hann hafði mætur á íslenzkum bók- menntum og fylgdist mjög með rás viðburðanna á ís- landi, jafnt því að hann hafði lifandi áhuga fyrir kanadísk- um stjórnmálum. Hann var góðgjarn maður og hollur vin- ur vina sinna. Þorbergur Þorbergsson er liggur nokkrar mílur suður af Lögbergs-byggð og er í nánd við Churchbridge-bæ. Þar reistu hjónin myndar bú og þar ólst Bergur heitinn upp við rausn og gestrisni, og hlustaði þar í æsku á samtöl skemmtilegra gáfumanna, er drógust að hinu hlýja og glaðværa heimili foreldra hans og systranna tveggja. Bergur sótti alþýðuskóla byggðarinnar og mun einnig hafa verið eitthvað við nám í búnaðardeild Saskatchewan- háskólans. Eftir lát foreldranna bjó hann nokkur- ár með Sigríði Um nokkur ár hafði hann hlakkað til að heimsækja ættjörðina í austri, þá er hann settist í helgan stein. En sá draumur var kistulagður með honum, því dauðann bar að tæpum tveim mánuðum eftir að hann lét af starfi. Sigríður systir Bergs er gift Franklin Gíslason og býr í grennd við Churchbridge með manni sínum og ungum syni, er ber nafn Björns heit- ins afa síns. Yngri systirin, Guðrún, lézt á unga aldri frá manni sínum, Jóhanni Krist- jánssyni, og ungri dóttur, sem heitir Helga, nú uppkom- in og gift í Montreal. Caroline Gunnarsson Það hefir dregizt lengur en skyldi að minnast helztu ævi- atriða Þorbergs heitins Þor- bergssonar, er lézt á almenna sjúkrahúsinu í Winnipeg 22. febrúar 1959. Nú vil ég sæma minning hans fáum orðum og verða þannig við innilegri bón syst- ur hans, er nú stendur ein uppi af stórmerkri fjölskyldu, er um margra ára skeið tók virkan og mikilsverðan þátt í félagslífi Þingvalla-nýlend- unnar í nánd við Church- bridge, Sask. Foreldrar Bergs, eins og hann var jafnan nefndur með- al vina og vandamanna, voru hjónin Björn Þorbergsson frá Dúki í Skagafirði og Helga Þorleifsdóttir frá Reykjum á Reykjaströnd í Skagafirði. Helga og Björn fluttust til Ameríku seint á nítjándu öld og settust fyrst að í Lögbergs- nýlendunni í Saskatchewan. Þar fæddist Bergur 29. des- ember 1892. Var hann sjöunda barn foreldra sinna og hið fyrsta, er lifði af bernskuárin. Arið 1897 fluttist fjölskyld- an til Þingvalla-nýlendunnar, Kveðja (Jónas Jónasson dýralæknir frá Jaðri) v Sporin þín meitluð úr mannúðar-bergi mást ei þótt blási í annarra för. Göfuglyndari gisti hér hvergi, góðvilji líknandi í bágstaddra .vör. Gjöfull og traustur og tápmikill varstu, tryggur sem bjarg þótt næddi um skor. Heiðríkju og sumar í barmi þér barstu, blysin sem tákna hið græðandi vor. Um nætur og daga þín nákvæma hendi með nærgætni líknaði mállausri hjörð. Góðmennskan bjarmaði sífellt og sendi samúð í skugganna myrkvustu börð. Hugvitið einstakt svo markvisst að miðum málefni framtíðar hugástum batt. Mörgum frá búnaðar úr-eltum siðum og aldanna móki í dagsljósið vatt. Sveitin má stolt vera af stund-veru þinni — það stækkar hver byggð sem á íslenzka taug, er tengir og bindur með samveru sinni; samverjans hugsjón er aldirnar smaug. Jöfur frá Jaðri! þið aldirnar eiga! Við áttum þig stundar-blik — hreysti og mann. Göfugri bikar af manndóm ei mega hér mannssynir teyga um eilífðar rann. Franklln Johnson

x

Lögberg-Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg-Heimskringla
https://timarit.is/publication/160

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.