Lögberg-Heimskringla - 09.05.1963, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 9. MAÍ1963
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Ediior: INGIBJÖRG JÓNSSON
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Dr. P. H. T. Thorlakson, chairman, Próí. Haraldur
Bessason, vice-chairman, Mrs. Ingibjörg Jónsson, sec’y, Dr.
Valdimar J. Eylands, Miss Caroline Gunnarsson, Prof. Thor-
valdur Johnson, Prof. Tryggvi J. Oleson, Rev. Phiíip M. Péturs-
son. Vancouver: Dr. S. E. Bjömsson. Monlreal: Próf. Askell
Löve. Minneapolis: Mr. Valdimar Björnson. Grand Forks: Dr.
Richard Beck. Reykjavík: Birgir Thorlacius ráðimeytisstjóri.
Akureyri: Steindór Steindórsson yfirkennari.
Subscription $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Autborlzed as second class mali by the Post Offlce Department, Ottawa,
and for payment of postage ln cash.
DR. RICHARD BECK:
Hetjusaga íslenzks sveitaþorps
Síðan ég fyrir tæpum áratug kom fyrst í Þykkvabæ í
Rangárvallasýslu, ásamt með Berthu (Unu Kristbjörgu)
heitinni konu minni, sem þaðan var ættuð í móðurætt, hefir
mér þótt vænt um Þykkbæinga, og metið þá að því skapi
meir, sem ég hefi kynnst þeim betur og merkilegri sögu
þeirra. Því var mér það mikið ánægjuefni, þegar mér barst
til eyrna sú frétt, að Árni Óla rithöfundur, sem löngu er
góðkunnur fyrir bækur sínar um söguleg og þjóðleg efni,
væri að skrifa bók um Þykkvabæ. Þessi nýja bók hans kom
út á vegum Bókaútgáfu Menningarsjóðs í Reykjavík síð-
astliðið haust, og barst mér um hátíðarnar, en anna vegna
hefir mér eigi unnizt tími til að vekja athygli á henni fyrri
en nú.
Bókin heitir Þúsund ára sveitaþorp (Úr sögu Þykkva-
bæjar í Rangárþingi). Eins og inngangsorð og heimildaskrá
höfundar bera með sér, þá hefir hann viðað að sér efninu úr
mörgum áttum, bæði úr bókfestum heimildum og eftir upp-
lýsingum, sem hann hefir aflað sér frá fróðum mönnum í
byggðinni, og víðar austur þar, er góð skil kunna á sögu
hennar. '
Árni byrjar frásögn sína með því að vitna til Landnámu
um hina fornu búendur á landsvæði því, sem hér um ræðir,
og áður hét Þjórsárholt, en nú nefnist Holt. Vekur það eftir-
tekt lesandans, að flestir af landnámsmönnunum á þessu
svæði voru af keltneskum uppruna, enda er það höfundin-
um tilefni til ýmissa athyglisverðra spurninga, meðal annars
um það merkisatriði, hverjir hafi gert móbergshellana, sem
mjög margir eru á þessum slóðum.
Eftir lýsinguna á Þjórsárholtum og hinu forna landnámi
þar, rekur höfundur sögu Þykkvabæjar sjálfs eftir því, sem
heimildir eru fyrir hendi, og kemst svo að orði í málsbyrjun
þess meginhluta bókarinnar: „Þykkvabær er langelzta sveit-
arþorp á íslandi, og var eina sveitaþorpið hér á landi um
900—1000 ára skeið.“ Færir höfundur síðan rök að þeirri
fullyrðingu sinni, svo að undir hana virðast renna traustar
stoðir, þótt Þykkvabæjar sé fyrst getið, að því er höfundi
er kunnugt, í máldaga Oddakirkju árið 1270.
ÖII er þessi saga Þykkvabæjar annars næsta fróðleg, og
jafnframt skipulega og vel í letur færð, eins og vænta mátti
frá hendi Árna Óla, enda augljóst, að hér hafði hann fengið
í hendur söguefni, sem honum var ágætlega að skapi. Kem-
ur þetta 'glöggt fram í kaflanum „Hin vályndu vötn“, þar
sem því er lýst eftirminnilega, hvernig stórvötnin Markar-
fljót, Þverá og Rangárnar tvær, flæddu hvað eftir annað
yfir byggðina í Þykkvabænum, svo að við borð lá, að hún
gjöreyðilegist, ef að Þykkbæingar hefðu eigi snúist til varnar
gegn ofureflinu jafn hetjulega og raun ber vitni. Þreklaus-
ara fólk og gætt minni þrautseigju, að ógleymdri djúpstæðri
átthagaástinni, hefði áreiðanlega runnið af þeim hólmi. En
það er Þykkbæingum til eilífrar sæmdar, með hve miklum
hetjuskap þeir háðu harða og langa baráttu við vötnin, og
hvernig þeir báru að lokum sigur úr býtum á þeim vettvangi.
Hin prýðilega lýsing Árna á þeim grundvallarþætti í sögu
Þykkbæinga, „Baráttan við vötnin“, er þá einnig bezti og
áhrifamesti kafli þessarar merku bókar hans. Trúi ég ekki
öðru, en að mörgum fleirum en mér hitni um hjarta við
lestur þeirrar hetjusögu fámenns íslenzks sveitaþorps, sem
þar er skráð.
Og síðan Þykkbæingar höfðu unnið það afrek vorið 1923
að stífla Djúpós, og þar með sigrað í baráttunni við eyðingar-
öfl stórvatnanna, hafa þeir stöðugt færst í aukana, bæði um
stórum umfangsmeiri túnarækt og þá ekki síður um kar-
töfluræktina, sem þeir reka með nýjustu vélum og í svo
stórum stíl, að löngu er landfrægt orðið að verðugu. öllu
þessu lýsir Árni skilmerkilega
og haria ítariega í bok smm.
EKki gieymir hann heldur að
bregða Dirtu á andiegt lii
ÞykKbæinga og menmngar-
iega viðieitni þeirra. Sérstak-
ir kaíiar ijatia um presta
þeirra aö iornu og nyju, um
Kirkju þeirra og skota, en
nvorttveggja Der natt í sveit-
ar- og ieiagsim peirra.
Margvisiegan annars konar
irooieik um pykkvaoæ er aö
xinna t DOKinni, svo sem í
Kananum um sjosokii pykK-
oæinga lyrr a timum, er var
mer, gormum sjomanm, minn-
issiæour iestur. /ionr Kanar
i seinm hiuta DOKarinnar naia
tnm aö tiama sKemmtnegan
irooieiK, en nenm iykur meo
einkar geöþeKKn tysingu a
vmaiegu umnvertinu í pykk-
vaDænum, en oneitaniega er
utsýn iogur þaöan a Djortum
degi, þegar vei sér tii íjalla-
hringsins í fjarlægð.
Og þá er það fólkið sjálft í
Þykkvabænum. Það átti lengi,
auk harðsóttrar baráttunnar
við vötnin, að stríða við mik-
inn misskilning annarra Is-
lendinga og andvígt almenn-
ingsálit, eins og Árni lýsir
réttilega og af íullum skiln-
ingi og samúð í bók sinni, án
þess þó að oflofa Þykkbæ-
inga á nokkurn hátt. En þeir
hafa fyrir löngu síðan sigrast
á skilningsleysi og lítilsvirð-
ingu landa sinna, og njóta
maklegrar virðingar þeirra
fyrir dugnað sinn, framfara-
hug og samvinnu heimafyrir,
og aðra góða kosti. Þeir hafa
einnig átt og eiga ágæta for-
ystumenn, eins og fram kem-
ur ágætlega í kaflanum
„Nokkrir framámenn.“ Tel
ég mér sóma að því að hafa
þrýst hönd Sigurðar Ólafsson-
ar í Hábæ og átt samtal við
hann, en hann var, meðal
annars, mikill forgöngumaður
þess, að hlaðið var í Djúpós.
Söm sæmd er mér það að eiga
að vinum þá prýðilegu for-
ystumenn Þykkbæinga, Haf-
liða Guðmundsson í Búð og
Friðrik Friðriksson í Miðkoti,
sem og annað frændfólk
Berthu heitinnat konu minn-
ar, sem fjölmargt er í Þykk-
vabænum, að ótöldum öðrum
vinum mínum þar í sveit.
Þessi saga Þykkvabæjar er
snotur bók að frágangi, prýdd
mörgum góðum myndum, og
eykur það á gildi hennar. Að
heimildaskránni er þegar
vikið, en kosið hefði ég, að
nafnaskrá hefði fylgt svo
merkri bók. Hvað sem þeirri
smáaðfinnslu líður, þá á Árni
Óla miklar þakkir skilið fyrir
þessa bók sína og Bókaútgáfa
Menningarsjóðs fyrir útgáfu
hennar. Hún er góður skerfur
og athyglisverður til þjóðar-
sögunnar, og minnir á það
hver kjarni skaphafnar og
manndóms býr með íslenzku
þjóðinni.
Some Important Dates
In lcelancTs History
Iceland was settled in the ninth and early part oí the
tenth centuries. Until 1262 it was an independent republic,
but it then became subject to the king of Norway. In 1380
its rule came under the Danish king. Iceland received control
of its own finances in 1874; in 1904 it got home rule, and in
1918 it became independent, though united with Denmark
under the Danish throne. On the 17th of June 1944 Iceland
once more became a republic.
Iceland discovered by the Irish 8th century(?)
Arrival of Ingólfur Arnarson, the first settler about 870
The period of the settlement 870—930
The Althing (National Parliament) instituted 930
Discovery of Greenland by Eiríkur rauði (Eric
the Red) ............................................ 982
Eiríkur rauði colonizes Greenland 986
Discovery of America by Leifur Eiríksson 1000
The Christian Faith adopted by the Icelandic
Althing ............................................ 1000
Thorfinnur Karlsefni attempts to colonize
Vinland 1007—1011
Isleifur Gissurarson, first native consecrated
as bishop of Iceland 1056
Snorri Sturluson, the great historian 1178—1241
The great literary age and the period when
most of the Icelandic Sagas were written 13th century
Civil war of the Sturlunga Period 1200—1264
End of the Commonwealth, the Icelanders
become subjects of the king of Norway 1262
Iceland came under the Danish crown 1380
Iceland ravaged by the Black Death 1402
The Lutheran Reformation. Death of Jón Ara-
son, the last Catholic bishop of Iceland 1550
Commercial monopoly in the hands of the
Danes 1602
The Danish king absolute monarch over
Iceland ............................................ 1662
Famine and starvation as a result of volcanic
eruptions .... 1783—1790
End of Danish commercial monopoly Í787
The Althing abolished 1800
Sea communications obstructed and famine as
a result of the Napoleonic Wars 1807—1814
An adventurer called Jörgensen made himself
dictator in Iceland 1809
Jón Sigurðsson, hero of Iceland’s liberation 1811—1879
Revival of Icelandic literature with a
Romantic trend first part of 19th century
The Althing re-instituted as a consultative
assembly 1843
Last trade restrictions removed 1854
An Icelandic settlement established in Utah 1855
Some two score Icelanders emigrate to Brazil 1863—1865
Ten to twelve thousand Icelanders emigrate
to Canada and U.S.A. 1870—1890
Iceland received a constitution and control of
its own finances ................................... 1874
Millenary celebrations of the first settlement 1874
New Iceland, the largest Icelandic settlement
in North America founded 1875
National Bank of Iceland founded 1885
Niels F. Finsen awarded the Nobel Prize for his
work in medicine 1903
Home rule for Iceland 1904
Telegraphic communications introduced 1906
University of Iceland established 1911
Women allowed the right to vote 1915
Iceland became independent, though still in
union under the Danish crown 1918
Icelandic Airways established 1919
Supreme Court instituted 1920
Millenary celebrations of the establishment of
the Althing 1930
First trans-oceanic radio exchange program
between Icelanders in Winnipeg and Reykja-
vík (Dec. 1.) 1938
German troops occupy Denmark, constitu-
tional powers deputed to the Icelandic
government ......................................... 1940
Iceland occupied by British troops (May 10.) 1940
Sveinn Björnsson elected regent (June 17.) 1941
American Army assumes military protection of
Iceland (July) 1941