Lögberg-Heimskringla - 29.09.1966, Blaðsíða 3
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 29. SEPTEMBER 1966
3
Ógleymanlegur maður og staður
Efiir Hallgrím Jónasson.
— Business and Professional Cards —
ÞJÓÐHÆKNISFÉLAG ISLENDENGA 1 VESTUBHEIMI
Foneiis SÉRA PHILIP M. PÉTURSSOH
681 Banning Street, Winnipeg 10, Monitoba
BiyTlciS iélagiS ma8 þri «8 garasi m*811xnir.
Angjild $2.00 — Timaril iUagiiai trítt
Sendist til fjármálaritara:
MR. GUÐMANN LEVT,
185 Llndsay Street, Winnlpeg 9, Monltobo
Wynyard, May 16. 1966.
--------Mér dettur í hug að
senda þér þessa ritgerð, er kom
út í tímariti á íslandi í vetur,
og bróðir minn (höfundurinn)
sendi mér í bréfi nýlega. Hann
hefur gefið mér leyfi til að
senda hana blaði þínu, til birt-
ingar í L.-H., með kveðju sinni
til þín og blaðsins ef þú kærð-
ir þig um hana í blaðið.
Má vera, að einhverjum
þeirra eldri manna — og
kvenna — hér vestra, sem eitt-
hvað þekktu til Skagafjarðar,
og fólk þar, kynnu að hafa
skemmtun af þessari grein.
M. Jónasson.
* *
Héraðsvötnin í Skagafirði
eru að einu leyti einkennilegt
vatnsfall. Farvegir þeirra og
rás er ekki lík leið neinnar
annarrar ár á landinu, stórrar
né smárrar. Hugsum okkur t.
d. bambusstöng, sem klofin
væri í báða enda alldjúpt í
átt að miðju. Síðan væri hin-
ar klofnu álmur sveigðar út,
hver frá annarri, þannig að all
breitt bil myndaðist milli
þeirra við hvorn enda. Kemur
þá fram form ekki ósvipað því
sem þau hafa í aðaldráttum.
Að sunnan myndast þau úr
tveimur megin vatnsföllum,
Jökulsá vestari og og Jökulsá
austari. Koma þær saman
nokkru neðar en byggð hefst
í dölum þeim tveim, er þær
falla um, og heita eftir það
Héraðsvötn, sem kunnugt er.
Tólf til fimmtán km frá sjó,
klofna þau í tvær álmur. Falla
þær hvor sínu megin við
Hegranesið til sjávar og eru
ekki ósvipaðar að vatnsmagni.
Heitir Vestur- og Austurós þar
er Vötnin falla í fjörðinn.
Héraðsvötn eru án efa eitt
mannskæðasta vatnsfall á
landinu eða voru a. m. k. með-
an hvergi fannst á þeim .brú.
í sóknarlýsingum á annað
hundrað ára gömlum eru þau
kölluð „mikið vatnsfall og af-
ar mannskætt."
Kláfferjur voru á þeim á
einstöku stað og vöð sömu-
leiðis. En nokkru fyrir síðustu
aldamót varð sú mikla sam-
göngubót í héraðinu, að drag-
ferjur komu til sögu. Þær gátu
borið mikinn þunga, t. d. milli
10—20 hesta, auk farangurs og
fólks. Fyrsta ferjan var smíð-
uð af þeim Einari Guðmunds-
syni á Hraunum og Sigurði
ólafssyni á Hellulandi. Var í
byrjun ráðgert að hafa þær
líkar svifferjunum norsku, en
ekki þótti það henta, er til kom
og var frá því horfið. Þessi
ferja átti að vera á Vesturós
Héraðsvatnanna. Litlu seinna
byggðu þeir aðra á Austurós-
inn. 1896 var reist timburhús
á Austurvötnin, en ferjan flutt
inn í Blönduhlíð og sett á
Akrahyl. Var hún þar þangað
til brú kom á Grundarstokk,
þar sem Vötnin lágu í einu
lagi.
Höfundur þessarar ritgerðar
hefur starfað sem kennari við
Kennaraskólann í Reykjavík.
Hann er skáld og rithöfundur
og er kunnur fyrir ferðalög
sín um ísland og hinar prýði-
legu lýsingar, er hann hefir
skrifað um ýmsa þekkta staði
á íslandi. Einnig er hann dáð-
ur sem útvarpsfyrirlesari um
þessi efni. — Við þökkum hon-
um og bróður hans, M. Jónas-
syni, fyrir að láta L.-H. í té
þessa ritgerð, sem hér fylgir.
— I. J.
Alllöngu áður en hér var
komið, var sett upp verzlun á
Sauðárkróki, er stendur við
suðvesturhorn fjarðarins. Sótti
þangað til viðskipta megin-
hluti bænda í héraðinu. Allir,
sem austan Vatnanna bjuggu
og þar verzluðu, þurfti til þess
að komast yfir Héraðsvötnin.
Var geysimikil umferð um
Austurvatnabrúna og ferjuna
á Vesturósnum. Brú á hana
var reist árið 1925. Hafði þá
dragferja verið þar frá því
laust eftir 1890.
Ferjan á Vesturósnum var
með bátslagi, ég held eins í
báða enda, en flöt í botninn.
Breið var hún mjög og hafði
mikið burðarþol. 1 ferjunni
framanverðri var fyrirkomið
láréttum vinduás með sveif á
þeim endanum, er frá stefni
sneri. Um þennan ás var svo
brugðið gildum kaðli, sem síð-
an var strengdur yfir ósinn og
festur með þungum akkerum
beggja megin hans. Þegar sveif
inni var snúið, vatt ásinn kað-
alinn inn á sig öðrumegin, en
ofan af sér hinumegin. Þannig
dróst ferjan milli landa. Á
miðjum hvorum borðstokk
ferjunnar var hleri í lagi sem
hurð, er stæði upp á endann.
Neðri hluti hans fyllti út í til-
sniðið skarð á borðstokknum,
en efri parturinn reis allhátt
upp fyrir borðstokkinn, og var
hann kræktur þar fastur. Að
neðan var hlerinn á hjörum,
þannig var bæði hægt að hafa
hann lóðréttan og eins að
leggja hann út með þar til
gerðum taugum og útbúnaði.
Þegar að landi kom, var hler-
anum hleypt út að ofan og
upp á bakkann eða á ská ofan
í grunnt strandborðið. Síðan
fóru menn og hestar eftir
þessu skáborði upp á ferjuna
eða úr henni, er að landi kom.
Ekki dugði kaðallainn lengi,
tognaði hann eða slitnaði við
mikil átök. Var þá fenginn
stálvír í hans stað, og dugði
þá betur, enda ávallt notaður
upp frá því.
Þar sem Vesturós Héraðs-
vatna fellur til sjávar, er lands
lagi svo háttað, að austan við
hann rís Hegranesið allhátt úr
sjó. Að vísu er nú sú breyting
á orðin þar, að klettabelti aust
an óssins hefur verið sprengt
niður og notað í hafnargerð
við Sauðárkrók, ef ég man
rétt. En fram til þess að slíkt
verk var hafið, stóð hár berg-
veggur nesmegin við ósinn.
Frá rótum klettanna og með-
fram þeim lá fremur mjótt
malar- og sandbelti milli
þeirra og óssins. Hinum meg-
in, að vestan, teygði sig mjór
sandtangi fram milli vatnanna
og sjálfs fjarðarins. Þetta var
smágerður sandtangi, sem
brimið skóf til og frá, ýmist
braut af eða teygði úr og jók
við. Vestur frá ósnum tók svo
við Borgarsandur, smáger,
slettur og víðáttumikill og
náði upp undir kauptúnið.
Eftir að ég komst til vits og
ára og meðan ég dvaldist inn-
anhéraðs, fannst mér Vestur-
ósinn einhver skuggalegasti
staður í Skagafirði. Það var
sem yfir honum og um hann
léki einhver ógnþrunginn
drungi, hrollvekjandi og vof-
eiflegur. Sennilega olli þar að
verulegu leyti þær mörgu
slysasögur, sem honum voru
tengdar, samfara erfiðleikum
þeim og hættum, sem ferju-
starfinu voru bundin. En sjálf-
ur staðurinn, einn út af fyrir
sig, vakti mér líka þennan ó-
hug. Vötnin skolmórauð, full
af geigvænlegri dul, hyldjúp
og háskasöm, strandhamarinn
blakkur og slútandi annarsveg
ar, en brimaldan æst og óbrot-
in hinum megin, sem gekk
stundum drjúgan spöl inn í ós-
inn, allt þetta með ýmsu fleira
varpaði um staðinn einhverj-
um geigvænum blæ og svip.
Jafnvel marbakinn, holur inn
undir sig, átti til að hrynja
fyrr en vonum varði niður í
ógegnsætt hyldýpið, þegar
stíga skyldi í land úr ferjunni.
Þannig lék brimsúgurinn
fyrir landi sína tröllefldu
hljómkviðu í hauststormum og
vetrarhríðum. Þá skalf breið-
ur hljómgrunnur Borgarsands
við, umdi undan ægiþungum
ölduföldum, svo gnýrinn barst
langar leiðir inn í hérað, líka
þegar kyrrt var í lofti, en norð-
anátt fór að.
Ég held, að enginn geti
gleymt þessum stað, sem um
hann fór; enn síður vegna þess
ferjumanns, sem þar stundaði
starf og ég skal nú minnast
nokkuð á.
Framhald í næsia blaði.
SKRÍTLA
Fylliraftur var á leið heim
til sín að kvöldi til í glaða
tunglsljósi. Hann leit upp til
mánans og sagði:
„Vertu ekki að glenna þig!
Þú ert ekki fullur nema
einu sinni í mánuði, en ég er
fullur á hverjum degi“.
EGGERTS0N & EGGERTSON
Borristcrs, Solicitors and Notaries
500 Power Building Winnipeg 1, Man.
Phone WH 2-3149
ot Municipol Office, Riverton
11:00 a.m. to 3:00 p.m.
ot Credit Union Office, Gimli
4:00 p.m. to 6:00 p.m.
First ond Third Tuesdoys
at Bifrost Office, Arborg
11:00 o.m. to 4:00 p.m.
First ond Third Fridays
Phone WHiteholl 3-8072
Building Mechanic’s Ltd.
Polntlng - Decoratlng - Construction
Ronovotlng • Reol Estoto
K. W. (BILL) JOHANNSON
Manoger
371 McDermot Ave., Winnipeg 2
A. S. BARDAL LTD.
FUNERAL HOME
843 Shorbrook Street
Selur Ukkistur og annast um
útfarir. Allur utbúnaður
aá beztL
StofnaB 1894 SPruce 4-7474
Goodman And Kojima Electric
ELECTRICAL CONTRACTORS
770 ELLICE AVE., WINNIPEG 10
774-5549
ARTHUR GOODMAN M. KOJIMA
SP 2-5561 LE 3-6433
Evenlngi ond Holldayi
The Business Clinic
Oscar HJörlelfaon
Offlce at 194 Cathedral Ave.
Phone 589-5309
Bookkaeping — Income Tos
Benjaminson
Construction Co. Ltd.
911 Corydon Avenue
GR 5-0498
GENERAL CONTRACTORS
Rooldontlol and Commerclal
E. BENJAMINSON, Manager
Off. SP 2-9509—SP 2-9500
Ra>. SP 4-6753
OPPOSITE MATERNITY HOSPITAL
Nell’s Flower Shop
700 NOTRE DAME
Weddlng Bouquett - Cut Flovan
Funerol Detlgne - Corsagoa
Beddlng Plonts
S. L. Stefonson—JU 6-7229
Mr». Albert J. Johnson
ICELANDIC SPOKEN
H. J. LAWRIE LUDLOW
Borrltter ond Sollcltor
2nd Floor, Crown Trust Bldg.
364 MAIN STREET
WINNIPEG I, MANITOBA
Ph. WH 2-41*5
At Glmll Hotel avary Frldoy
9:30 to 12:30
Lennett Motor Service
Operoted by MICKEY LENNETT
IMPERIAL ESSO PRODUCTS
Horgrava & Bannatyna
WINNIPEG 2, MAN.
PHONE WHItehall S-SIB7
G. F. Jonauon, Pra*. and Mon. Dlr.
KEYSTONE FISHERIES
LIMITED
Wholesalo Dlctrlbutort ot
FRESH AND FROZEN FISH
16 Mortho St. WHHohall 2-0021
Canadian Fish Producers Ltd.
J. H. PAGE, Monoglng Dlroctor
Wholesole Dlifrlbutort of Freth ond
Froxen Flth
311 CHAMBERS STREET
Offlce: BUS.I
SPruca 3-0481 SPruce 2-3917
Investors Syndicate
of Canada, Limited
H. Brock Smlth
Manager, Wlnnlpeg Reglon
280 Broadway Ava. WH 3-0361