Lögberg-Heimskringla - 05.02.1970, Blaðsíða 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 5. FEBRÚAR 1970
5
Hljómkviða nóttúrunnar
(La Symphone Pastorale.)
EFTIR ANDRÉ GIDE:
Frú Gerður Jónasdóttir þýddi
Pramhald.
— Hversvegna syngja hin
dýrin ekki“ hélt hún áfram.
Stundum varð ég undrandi á
spumingum hennar og ég
varð ráðþrota andartak, því
hún neyddi mig til að hugsa
Urn ýmislegt, sem ég hafði lit-
ið á sem sjálfsagðan hlut.
Þannig var það, að ég fór að
velta því fyrir mér í fyrsta
sinn, að því tengdari sem dýr-
in eru jörðinni, því þunglama-
iegri eru þau og því daprari.
Ég reyndi að koma henni í
skilning um þetta og ég fór
að segja henni frá íkornunum
°g leikjum þeirra.
Þá spurði hún mig hvort
fuglarnir v æ r u einu dýrin
sem flygu.
„Fiðrildin gera það líka“.
„Og syngja þau?“
„Þau hafa annan hátt á því
að l'áta í ljós gleði sína. Gleð
lu er máluð með litum a
Va&ngina á þeim . . .“ Og ég
iýsti fyrir henni regnbogalit-
Ur>um á fiðrildunum
28. febrúar.
Nú lít ég um öxl, því í gær
varð ég gagntekinn af hrifn-
ingu.
Til þess að geta kennt Ger-
trude varð ég að læra blindra
i^trið, en hún varð fljótt
iniklu leiknari í að lesa skrift
Ina heldur en ég. Stundum
atti ég í erfiðleikum með að
raða letrið og fannst léttara
að fylgja því með augunum
heldur en fingrunum. í>ar að
auki var ég ekki sá eini, sem
kenndi henni. Og í byrjun
Þótti mér vænt um að fá að-
stoð við þetta, því ég á ann-
rikt í sókninni, húsin eru
^feifð og heimsóknir mínar
til fátækra og sjúkra skuld1
hinda mig til að fara í langar
ferðir. Jacques syni mínum
hafði nú tekist að handleggs
hrjóta sig á skautum 1 jóla^
fníinu meðan hann var heima
hja okkur, því hann stundar
nam í prestsskólanum í Laus
anne. Brotið var ekki alvar
tegt og Martins læknir, sem
Var strax sóttur setti brotið
Saman, án þess að þurfa
hjálp skurðlæknis að halda
Én það var sjálfsögð varúð'
airáðstöfun, að Jacque§ yrði
e|ma um tíma. Hann byrj
aði all't í einu að fá áhuga á
ertrude, sem hann hafði
ingað til ekkert skift sér af,
fór nú að hjálpa mér að
enna henni að lesa. Aðstoð
,ans stóð aðeins yfir þann
lrrLa, sem hann var að ná sér
þrjár vikur, en á því tima-
1 1 tók Gertrude augsýnileg-
(UlTl fnamförum. Hún upp-
endraðist af eldlegum áhuga.
ilningur hennar, sem allt
* , þessa dags hafði verið
S.^0r> gjörbreyttist nú allt í
einu. Ég dáis^ ag hve ntl-
um erfiðleikum það olli henni
að láta hugsanir sínar í ljósi
og hve vel hún komst að orði,
ekki barnalega heldur hár-
rétt. Hún kom með óvæntar
og skemmtilegar samlíkingar
frá hlutum, sem við höfðum
nýlega kennt henni að þekkja,
eða lýst fyrir henni, ef hún
gat ekki þreifað á þeim.
En ég held, að það sé o-
aarft að lýsa hér stig frá stigi
cennslu hennar, sem vafa-
laiust er svipuð og allra ann-
ara, sem eru blindir. Þannig
býst ég við að kennarinn
komist í svipaðan vanda í
hvert skifti sem lýsa á litum.
(Þetta málefni kom mér til
að hugleiða að í guðspjöllun-
um er hvergi minnst á liti.)
Mér er ekki kunnugt um
hvernig aðrir fara að, en ég
byrjaði að tala um litina í
Dréstrendum krystal í þeirri
röð, sem þeir birtast í regn-
boganum. En þá komst húp
strax í vanda, þegar gera átti
mun á litum og birtu. Ég
gerði mér grein fyrir, að hún
gat ekki ímyndað sér miSmun
eðli litanna og það sem
málarar held ég kalla gildi
seirra. Það var ákaflega erf-
itt fyrir hania að skilja, að
hver litur gæti verið mismun-
andi dökkur og að þeir gætu
blandast öðrum litum enda-
laust. Ekkert fannst henni
jafn forvitnilegt, og hún kom
að þessu aftur og aftur.
Um þetta leyti gafst mér
kostur á að fara með hana á
hljómleika í Neuchatel. Hlut
,verk hvers einstaks hljóðfær-
is í hljómsveitinni kom mér
til að fara aftur að ræða um
liti. Ég vakti athygli Ger-
trude á hinum mismunandi
hljómburði látúnshljóðfæra,
strengjahljóðfæra og viðar-
hljóðfæra, og að hvert þeirra
gæti á sinn hátt framleitt tón-
stiga, frá hinum lægsta til
hins hæsta, með mismunandi
styrk. Ég hvatti hana til að
ímynda sér litina í náttúrunni
á svipaðan hátt, rauðu og
fullnægði mér ekki frekar en
henni og hún beniti mér strax
á að viðarhljóðfærin, látúns-
hljóðfærin og fiðlurnar héldu
alltaf greinilega sínum sérein-
kennum allt frá hinum lægsta
til hins hæsta tóns. Hve oft
hefi ég ekki staðið ráðþrota
og orðið að vera þögull og
leitað fyrir mér um góðar
samlíkingar.
— Þeir, sem eru sjáandi,
sagði ég að lokum, eru sér
ekki meðvitandi um ham-
ingju sína.
„En ég, sem er það ekki,
hrópaði hún §trax, ég er ham-
ingjusöm aif að heyra. Hún
þrýsti sér upp að mér á göng-
unni og lá þungt á handlegg
mínum eins og lítjl börn gera.
„Prestur, finnið þér hve
„Jæja, sagði ég loksins, hamingjusöm ég er? Nei, nei,
hugsaðu þér hvíta litinn sem
eitthvað alveg hreint, eitt-
hvað alveg litlaust, aðeins
bjart; svarta litinn aftur á
móti svo hlaðinn af litum, að
hann er orðinn gjörsamlega
myrkur . . .“
Ég minnist þessa brots af
samræðum okkar sem dæmi
um þá erfiðleika, sem ég rak
mig oft á. Gertrude hafði
jann góða kost, að hún var
aldrei að látast, ef hún skyldi
ekki eitthvað, eins og margra
er siður, sem safna í hugann
mikið af ónákvæmum eða
r ö n g u m staðreyndum, sem
enda með að eyðileggja allar
röksemdir þeirra.
Á meðan hún gat ekki
myndað sér skýra hugmynd
3á olli það henni óróa og
óþægindum.
Viðvíkjandi því, sem ég
hefi mú greint frá þá, uxu
erfiðleikar hennar vegna þess
að í huga hennar var hug-
myndin um ljósið og hitann
nátengd og ég átti seinna
mjög erfitt með að sundur-
greina það.
Þannig reyndi ég sí og æ
vegna kynningar minnar við
hana hve hinn sýnilegur
heimur er fjarlægur heimi
hljóðsins og allur samanburð
ur á þeim er veigalítill og út
í hött.
29. febrúar.
Ég hefi verið svo niðursokk
mn að gera þennan saman-
burð, að ennþá hefi ég ekki
minnst á hina miklu hrifn-
ingu Gertrude á hljómleikun-
um í Neuchatel. Þar var ein
mitt spiluð Hljómkviða nátt-
úrunnar. Ég segi einmiil, því
það er auðvelt að skilja það
að það er ekkert verk, sem ég
hefði frekar óskað, að hún
heyrði. Löngu eftir að við
frá hornum og básunum, gulu
a og grænu litina á fiðlur, hné-
appelsínulitina líka hljómum vorum farin, út úr salnum
var Gertrude þögul og eins
og í leiðslu af hrifningu.
fiðlur og bassa, og fjólubláu
og bláu litina á flautur, klari-
nettur og óbó.
„En hvað þetta hlýtur að
vera fallegt“ endurtók hún
sífellu. En allt í einu bætti
hún við: en hvíti liturinn? Ég
get ekki ímyndað mér hverju
hann er líkur“.
Ég skildi strax, hve ófuLl-
komfn sámlíking mín Var.
„Hvíti liturinn, reyndi ég
samt að útskýra fyrir henni,
er hið skæra og bjarta tak-
mark, þar sem allir tónamir
sameinast á sama hátt og
svarti liturinn er hið myrka
takmark.“ En þessi skýring
„Er í raun og veru svona
fagurt, það sem þið sjáið?
sagði hún að lokum.
— Eins fallegt og hvað
barnið mitt?
— E i n s og „senan við
lækjarbakkann.“
Ég svaraði henni eklci strax
því að ég var að hugsa um
að þessi óumræðilega sam
stilling málaði veröldina eins
og hún gæti verið, en ekki
eins og hún væri, eins og
heimurinn væri án hins illa
og án syndarinnar. Ég hafði
ekki vogað ennþá að tala um
hið illa, um syndina, um
dauðann.
ég segi þetta ekki til að gleðja
yður. Horfið á mig: sést það
ekki á andlitinu, ef maður
segir eitthvað sem ekki er
satt? Ég þekki það alltaf á
röddinni. Munið þér eftir deg-
inum, þegar þér svöruðuð
mér, að þér hefðuð ekki grát
eftir að frænka mín (hún
kallar konuna mína það) hafði
ásakað yður um að vilja ekk-
ert gera fyrir hana. Ég hróp
aði „Prestur, þér skrökvið.“
Ó! Ég fann það strax á rödd
yðar, að þér sögðuð mér ekki
sannleikann, ég þurfti ekki
að snerta vanga yðar til að
vita, að þér höfðuð grátið. Og
íún endurtók mjög hátt:
,Nei, ég þurfti ekki að snerta
vanga yðar“ — — það kom
mér til að roðna, því við vor
um ennþá í þorpinu og veg-
farendur snéru sér við. En
íún hélt samt áfram
Þér sjáið, að það þýðir ekk-
ert að blekkja mig. Fyrst og
fremst væri mjög aumingja-
legt að reyna að blekkja þann
sem er blindur . . . Nú, þar
að auki væri það þýðingar-
lauát, bætti hún við hlæjandi
Segir mér prestur, þér eruð
e k k i óhamingjusamur, er
>að?
Ég bar hönd hennar upp að
vörum mínum, eins og til að
iáta hana finna, án þess þó
að viðurkenna það, að sum
part kæmi hamingja mín frá
henni, um leið og ég svaraði
„Nei, Gertrude, nei, ég er
ekki óhamingjusamur. Hvem
ig gæti ég verið óhamingju-
samur?
En’ samt grátið þér
stundum?
— Ég hefi stundum grátið.
— Ekki síðan þetta skifti
sem ég talaði um?
— Nei, ég hefi ekki grátið
síðan.
Og yður hefir ekki lang
að til að grát^?
— Nei, Gertrude.
— og segið mér . . . síðan
þetta kom fyrir, hefir yður
langað til að skrökva?
— Nei, barnið mitt.
Gætuð þér lofað mér því að
reyna aldrei að leika á mig
— Ég lofa því.
— Jæja þá, segið mér fljótt
Er ég lagleg?
Þessi snögga spuming gerði
mig agndofa, og því meir sem
ég hafði gert mér far um að
forðast að taka eftir hinni ó-
neitanlegu fegurð Gertrude,
og þar að auki fannst mér
það gjörsamlega ónauðsyn-
legt, að hún fengi nokkra
vitneskju um það.
„Hvers virði er það fyrir
þig að vita um það? spurði
ég strax.
— Ég hefi áhyggjur út af
Dessu, hélt hún áfram. Mig
langar til að vita, hvort ég . . .
hvemig á ég að orða það? . . .
hvort ég geri ekki of mikið
ósamræmi í hljóðkviðuna?
Hvern annan gæti ég spurt
um þetta, prestur?
— Það 'telst nú ekki undir
verkahring prestsins að gera
sér áhyggjur um falleg and-
lit, sagði ég og reyndi að
verja mig eftir mætti.
— Hversvegna ekki?
— Því fegurð sálarinnar er
nonum nóg.
— Þér viljið láta mig halda,
að ég sé ljót, svaraði hún og
setti yndislega totu á munn-
inn, svo ég hreinlega gafst
upp og hrópaði:
„Gertrude, þú veizt vel, að
>ú ert falleg."
Hún þagði og andlit henn-
ar var mjög alvarlegt og það
breyttist ekki fyrr en við
komum heim.
Um leið og við komum inn
lét Amelie í ljós óánægju
sína yfir, hvemig ég hefði
sólundað deginum. Hún hefði
getað sagt mér þetta á und-
an, en hún lét okkur fara,
okkur Gertrude, án þess að
segja orð, eins og hennar er
siður, að láta fólk fyrst eiga
sig en áskilja sér á eftir rétt
til að ásaka það. Að öðra
leyti ásakaði hún mig ekki.
En þögn hennar var ásakandi,
>ví auðvitað hefði það verið
eðlilegt, að hún hefði viljað
fá vitneskju um, hvað við
hefðum heyrt. Hún vissi, að
ég fór með Gertrade á hljóm-
leika. Og mundi gleði barns-
ins ekki hafa aukist, ef hún
hefði fundið örlítinn áhuga
hjá öðrum að samgleðjast
henni? Amelie var nú ekki
þögul til lengdar, en hún var
með einhver látalæti og tal-
aði aðeins um alveg þýðing-
arlaus málefni. Það var ekki
fyrr en um kvöldið, eftir að
börnin voru háttuð, að ég tók
hana afsíðis og spurði strang-
ur á svip:
„Ertu reið vegna þess, að
ég fór með Gertrude á Hljóm-
leikana?“ Og ég fékk þetta
svar:
„Þú gerir ýmislegt fyrir
hana, sem þú mundir aldrei
gera fyrir þín eigin börn.“
Þetta var þá alltaf sama
umkvörtunarefnið. Hún vildi
aldrei skilja, að veizlan er
haldin fyrir barnið, sem kem-
ur aflur til okkar, en ekki
fyrir þau sem heima sitja,
9 eins og dæmisagan skýrir frá.
Það hryggði mig líka, að hún
tók ekkert tillit til vanmáttar
Gertrade, sem ekki gat von-
ast eftir annari gleði en þess-
ari. En ef forsjónin hagaði því
þannig, að ég hafði frí ein-
mitt þennan dag, ég sem er
alltaf í önnum, þá fannst mér
ásökun Amelie ennþá órétt-
mætari, því henni var full-
kunnugt um, að öll bömin
mín voru í önnum, hvert á
sinn hátt og að Amelie hafði
Framhald á bls. 7.