Lögberg-Heimskringla - 24.09.1970, Blaðsíða 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 24. SEPTEMBER 1970
5
ÓLAFUR ÞORVALDSSON:
Fyrir sjötíu árum í gömlu Flensborg
Framhald úr siðasla blaði
4
Ég hverf svo aftur til skól-
ans, til stríðs og friðar, starfs
.og leikja.
Kennslutími var yfirleitt
frá kl. 9 að morgni til kl. 3
eftir hádegi, með fimm mín-
útna hléi milli tíma, nema á
milli kl. 12 og 1 nokkru leng-
ur. Engan mat höfðu börn
með sér í skólann og engin
sölukrá var þá til í Hafnar-
firði, og þó svo hefði verið,
var svo langt í kaupstaðinn
frá Flensborg. Þó var Flens-
borg forn verzlunarstaður og
var svo um nær eitt hundrað
ára skeið, en þá niðurlagður
fyrir 20-30 árum. Hitt er svo
annað mál, hvernig matur sá,
sem fékkst í Flensborg, hefði
farið í munni og maga barna,
svona beint af búðardiskinum,
svo sem nú er algeng sjón.
Ég er þess fullviss, að þó að
verzlun hefði á þeim árum,
sem ég var í barnaskóla, ver-
ið í nágrenni skólans, hefði
hvorki skólabarn né ungling-
ur sézt þar inni til að kaupa
bita eða sopa, sem mörg hefðu
þó haft meiri þörf fyrir held-
ur en fjöldi barna hefur í dag.
Á þeim árum sá ég aldrei
skólabarn með pening í hendi
né vasa. Þess var heldur ekki
von, þar eð peningar sáust
tæplega manna á milli, hvað
þá að börn hefðu þá að leik-
soppi.
Það var á öndverðum öðr-
um vetri mínum í skólanum,
að Ögmundur Sigurðsson seg-
ir við okkur í kennslustund,
að ágætt væri, ef við gætum
haft með okkur í skólann
ofurlítinn brauð- eða köku-
bita, til að stinga upp í okk-
ur í hádegisfrímínútunum.
Von bráðar komu flest börn-
in með einhvern bita. Þó voru
nokkur börn frá mjög fátæk-
um heimilum, sem ekkert
höfðu, en ekki voru þau mörg,
Þetta fannst hinum mjög
leitt og hafa víst sagt frá
þessu heima, sem varð til þess
að mörg þeirra fengu að hafa
með sér ríflegan skammt, svo
að þau gætu stungið ein-
hverju smálegu að þeim, sem
ekkert höfðu.
Svo var það einn af drengj-
um annars bekkjar, sem fór
að koma með dálítinn blikk-
kassa, fullan af smurðu brauði
með ýmiskonar áleggi. Hann
opnaði sinn kassa og hélt upp-
boð á hverri sneið og sló vit-
anlega hæstbjóðanda, en
teygði venjulega ekki boðið ef
allslaust barn bauð í, sem oft-
ast var, þótt fleirum sýndust
sneiðarnar girnilegar. Dreng-
ur sá hinn örláti var Ólafur
V. Davíðsson, þá á heimili Jó-
hannesar Sigfússonar kenn-
ara og frú Katrínku F. Ziems-
en. Ég held, að Óli h$fi aldrei
bragðað á sínu nesti. Þarna
fór fram fjörugt uppboð, sem
var áreiðanlega ekkert nauð-
ungaruppboð. Nokkrir krakk-
ar áttu sína vissu boðsgesti
eða borðfélaga.
Þegar mér varð á stundum
löngu seinna hugsað til þessa
matstunda okkar, fannst mér,
að í því kæmi fram sá góð-
vilji og sú hjálpsemi, sem ég
tel, að hafi verið mjög ríkj-
andi meðal Hafnfirðinga þá,
í dag veit ég ekki hvernig á-
statt er í því efni. Vonandi
sem bezt.
Flestir eða allir krakkarnir
settust flötum beinum á gólf
leikfimishússins upp við veggi
þess, á meðan bitinn var borð-
aður.
Á enhverjum hinum fyrstu
dögum hins nýja siðar, kem-
ur Ögmundur kennari til okk-
ar og segir: „Heyrið þið börn-
in góð, þið skuluð standa á
meðan þið borðið bitann ykk-
ar, hann fer betur í ykkur á
þann veg, heldur en ef þið
sitjið“. Og við stóðum öll upp
og tókum bita okkar þannig
upp frá því. Þannig kom Ög-
mundur Sigurðsson f r a m ,
á v a 111 leiðbeinandi, ávallt
kennandi og fræðandi.
Ég er viss um, að ekki er
ofmælt, þótt sagt sé, að á
þeim árum hafi öll barna-
gkólabörn borið þá virðingu,
sem þau áttu mesta til, fyrir
Ögmundi Sigurðssyni kenn-
ara, og mörg unnað honum
af barnslegri einlægni. Þessi
góði fylgifiskur mun dyggi-
lega hafa fylgt Ögmundi til
hinna hærri skóla, svo sem
gagnfræða- og kennaraskól-
ans í Flensborg, eða svo sagði
kona mín, Sigrún Eiríksdóttir
frá F o s s n e s i, sem naut
kennslu hans í kennaraskól-
anum í Flensborg 1906-07.
Fimm- eða frímínútur, sem
ýmist var sagt, voru gefnar
milli hverra kennslustunda.
Þá var hringt all stórri kopar-
klukku, sem var í gangi milli
skólastofa, og barst hljómur
hennar um aliar skólastofurn-
ar. Á sama hátt var hringt
inn.
M i k i ð fjaðrafok fór um
bekkinn, þegar hringt var út,
og bar mest á því hjá drengj-
unum, og var þá á stundum
gengið misjafnlega vel frá
bókum og skriffærum, sem
verið var með þegar hringt
var. Sumir gengu snyrtilega
frá. Létu bækur og skriffæri
í töskur sínar, þar eð aðrar
bækur yrðu notaðar í næsta
tíma, einkum voru það telp-
urnar, sem ávallt gengu vel
frá sínu. Ekki áttu öll börnin
töskur, en voru með bækur
sínar í klút eða annari rýju.
Það fór einkum eftir veðri,
hvernig hægt var að nota
frímínúturnar. Ef ekki haml-
aði veður, snjór eða of mikil
bleyta, fóru krakkamir, eink-
um þó drengimir, í boltaleik
á Flensborgartúni. Sá bolta-
leikur, sem þá var aðallega
leikinn, held ég, að sé nú með
öllu horfinn úr tölu útileikja
barna og ungmenna. Ég hefi
h v e r g i séð hann leikinn
nokkra síðustu áratugina, og
mun hann, að ég hygg, flest-
um gleymdur nú.
Oft kom þá fyrir, að Páll
Hjaltalín kennari, var með
okkur í þessum boltaleik, og
þótti okkur mikill heiður að.
Þótt okkur, sem Páll kenndi,
fyndist hann strangur og alv-
örugefinn, þá var þó þetta
eftir af unglingnum og skóla-
piltinum hjá honum, að hann
virtist vera lífið og sálin í
hverjum leik okkar, sem hann
tók þátt í. Við krakkarnir, eða
svo var það með mig, litlum
strangleika Páls mildari aug-
um eftir hvern leik, sem hann
lék með okkur.
Ef e k k i var útiveður,
reyndu flestir, eldri og yngri,
að leika sér eitthvað í hinu
rúmgóða leikfimishúsi, sem
þá var svo til nýlega byggt,
áfast norðurenda aðalhússins.
Höfðu þá ávallt piltar vestur-
hlið hússins, en krakkar eystri
hliðina. Piltar gripu þá eink-
um tl hinnar almennu ís-
lenzku glímu, og leiðbeindi
skólastjórinn, Jón Þórarinns-
son þeim oft, einnig lét hann
þá oft gera ýmsa leikfimi.
Þeir piltar og kennarar, sem
ekki tóku þátt í glímunni,
horfðu á og v i r t u s t oft
skemmta sér vel. I hópi pilta,
voru margir ágætir glímu-
menn, á þess tíma mæli-
kvarða. Einn piltanna er 'mér
þó minnisstæðastur, sá hét
Ólafur og var Metúsalemsson,
frá Bustarfelli í Vopnafirði,
að ég ætla. Ég sá hann aldrei
falla, en flesta eða alla felldi
hann.
Einhverju sinni skoruðu
piltar á kennara að glíma.
Alla setti hljóða um stund.
Loks fara út á völlinn Ög-
mundur og Páll Hjaltalín.
Ögmundur n o k k r u hærri,
þreknari og nokkru eldri en
efalaust mjög vel að manni.
Páll iægri, grennri og yngri
og kattliðugur og efalaust all
vel sterkur. Þarna hófust mik-
il átök og sviptingar miklar.
Þeir glímdu nokkra stund, og
áhorfendur, sem flestir voru
úr báðum skólunum, virtust
standa á öndinni. Glímu þess-
ari lauk þannig, að hvorugur
féll, en báðir all móðir. Ég
held, að þessar frímínútur
hafi varað lengst þann tvo og
hálfa vetur, sem var í skóla
í Flensborg.
Oft leiðbeindu aðrir kenn-
arar en skólastjórinn okkur
drengjunum í glímu.
Þegar veður var þannig, að
allir urðu að vera inni, nema
hvað út þurftu að fara til
þarfinda sinna, sem gat verið
all harðsótt, var aðstaða
telpna til innileikja nokkru
lakari heldur en drengja, þeir
gátu þó ávallt glímt, en það
gerðu telpur ekki þá. Hvað
sem nú gerðist í þessu efni
veit ég ekki, en glímt ættu
þær að geta hvað klæðnað
snertir svona yfirleitt, og má
vel vera, að þær geri það.
Þó var það svo umræddan
vetur, að telpur fundu sér eitt
og annað til gamans, þar eð
oftast höfðu þær nokkurt rúm
í austurhlið hússins, svo sem
ýmsa smá leiki, og voru stúlk-
ur úr kennarabekknum þeim
oft hjálplegar í því efni.
Þannig liðu dagar, vikur og
mánuðir, án nokkra sérstakra
breytinga, sem í frásögur séu
færandi. Með lengjandi degi
fór ú t i v e r u frímínútunum
okkar smá fjölgandi. Ég
k y n n t i s t bekkjafélögunum
betur og nánar, og náðu þessi
kynni í rauninni til allra
krakkanna.
Við aðalpróf þetta vor, 1896,
náði ég allsæmilegu prófi,
tæplega við betru að búast.
Ég var allt frá fyrsta prófi
mjög ofarlega í bekknum og
hélt fyllilega út með það.
Daginn, sem skólauppsögn
fór fram, labbaði ég að venju,
einn mína leið heim með mína
tösku og fátækleg áhöld. Ég
var víst bæði glaður en þó
nokkuð hnuggin. Ég saknaði
ekki bókanna, kennslunnar,
heldur félaganna, leikjanna,
glaumsins og gleðinnar. Það,
sem nú tók við, var alls ann-
ars efnis við að fást. Það var
víst ekki laust við, að ég væri
þá þegar farinn að telja dag-
ana til næsta vetrar, en hans
var langt að bíða.
Og sumarið leið með hirð-
ingu bústofns heimilisins,
vörzlu túns. og engja, sem
hvortvéggja var að mestu ó-
varið eða lítt af görðum eðá
girðingum. Þá var hið erlenda
efni í girðingar ekki tekið að
flytjast til landsins. Hér kom
því ekki annað til en vörzlu-
garður, annað t v e g g j a af
grjóti eða mýra- eða valllend-
is-hnausum. Löggildur var sá
vörzlugarður einn talinn, sem
tók meðalmanni í öxl. Al-
mennir vörzlugarðar gerðust
varla svo háir né öflugir, að
stæðu fyrir virkilegum tún-
árin, en svo voru þær skepn-
ur nefndar, sem enginn garð-
ur né önnur girðing stóð fyr-
ir. Ágangur á ábýlisjörð móð-
ur minnar, var mjög mikill,
tún og engi lágu lítt varin
f y r i r hrossum og sauðfé
þeirra, sem suðurhluta Hafn-
arfjarðar byggðu og áttu eitt-
hvað af nefndum fénaði. Það
mátti því heita að vaka þyrfti
yfir túni og engjum, einkum
í gróandanum, og lenti þetta
mikið á mér. Hundar okkar
lágu ævinlega úti, vor og
sumar, og sögðu oft til ef stór-
gripir nálguðust, en þetta
varð á stuncþim of seint, og
gripir þá komnir í túnið. Oft
hlaut ég votan fót og kalda
hönd í þessari baráttu, en svo
Framhald á bls. 7.
ROUND-TRIP T0 ICELAND! From New York
Lowesi fares everl New jei service! In 1970, ihere's a new
low fare io Iceland for everyone — young, old, siudenis,
groups! There's an Iceland for everyone ioo. The beautifu!
Iceland you remember. The modem Iceland you never imag-
ined. The exciling Iceland you've heard aboui from family
and friends — and ihal you can iell aboui when you gei
home. •
NEW FARES FROM NEW YORK — only $100* round-irip
in groups of 15 or more. Or for individuals, only $120* round-
irip for 29 lo 45 days in Iceland; only $145* round-trip for up
io 28 days. Only $87* one-way for sludents who go io schoo!
in Iceland for 6 monlhs or more. Many olher low fares io
meel your needs!
LOWEST AIR FARES TO ICELAND, SWEDEN, NOR-
WAY, DENMARK, ENGLAND, SCOTLAND AND
LUXEMBOURG.
ICELANDIC AmuNcs
® mimsssm
630 Fifth Avenue, New York, N.Y. 10020; Phone (212) 757-8585
37 South Wabash Avenue, Chicago, 111. 60603;
Phone (312) 372-4792
For full detaáls folder, contact your iravel agent or Ieelandic
Airlines.