Lögberg-Heimskringla - 05.11.1970, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 5. NÓVEMBER 1970
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Prinled by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Sireet, Winnipeg 2, Man.
Ediior: INGIBJÖRG JÓNSSON
President, Jakob F. Kristjansson; Vice-President S. Alex Thorarinson; Secretary,
Dr. L. Sigurdson; Treasurer, K. Wilhelm Johannson.
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Prof. Haraldur Bessoson, chairman; Dr. P. H. T. Thorlaksón, Dr.
Valdimar J. Eylands, Caroline Gunnarsson, Dr. Thorvaldur Johnson, Hon. Phillip
M. Petursson. Minneopolis: Hon. Valdimar Bjornson. Victorio, B.C.: Dr. Richard
Beck. leelond: Birgir Thorlacius, Steindor Steindorsson, Rev. Robert Jack.
Subscripiion $6.00 per year — payable in advance.
TELEPHONE 943-9931
"Second class moil registration number ]667".
DR. RICHARD BECK:
Miklcy í sögu og Ijóðum
Grein frú Ingibjargar Jónsson ritstjóra „Kirkju og graf-
reitum Mikleyjar ráðstafað“ (Lögberg-Heimskringla 22. októ-
ber s. 1.) las ég með mikilli athygli, enda var sú látlausa en
markvissa frásögn frú Ingibjargar þrungin. hjartahlýju til
eyjarinnar, bernsku- og æskustöðva hennar, og fólksins þar.
Auðfundið var, að þar talaði ræktarsöm dóttir um hjart-
fólgna móður. En „fjórðungi bregður til fósturs“ segir hið
gamla spakmæli.
Lestur umræddrar greinar rifjaði upp í huga mínum
ljúfar minningar um hinar innilegu og höfðinglegu við-
tökur, sem ég og ferðafélagar mínir áttum þar að fagna,
er leið okkar lá þangað í þjóðrækniserindum. Verður mér
sérstaklega rík í huga minningin um fyrstu komu mína
til Mikleyjar seint í ágúst 1942, í för með þeim ágætu
félagsbræðrum mínum úr þáverandi stjórnamefnd Þjóð-
ræknisfélagsins, þeim Ásmundi P. Jóhannsson og Sveini
Thorvaldsson. Svo ánægjuleg þótti mér för þessi, og merki-
leg um margt, að ég skrifaði um hana all ítarlegan ferðaþátt,
„Mikleyjarför“ (Lögberg 10. sept. 1942), og hóf þá frásögn
mína með þessum hætti:
„Þú frjálsa eyja, föðmuð bláum legi,
hvar frónskir drengir hafa numið lönd.
Þitt bros er skært á blíðum sumardegi,
er báran syngur létt við þína strönd;
við augum blikar útsýn heið og fögur
og allt í kring er hafið geislum skreytt.
Þú geymir margra mætra drengja sögur
og merki þau, sem tíminn fær ei breytt.
Ósjaldan kveður það við, að skáldin kríti liðugt í lýs-
ingum sínum og verði úr hófi fram tiltæk stóru orðin; en
af eigin sýn get ég nú borið um það, að Magnús skáld Mark-
ússon fer ekki með neinar öfgar í ofangreindu erindi úr hinu
fallega kvæði hans um Mikley (Hljómbroi, Winnipeg 1924),
því að þessi íslenzka eyja í Winnipegvatni er svo fögur og
aðlaðandi ásýndum, að hún er fyllilega verðug ljóðalofs þess,
sem skáldið sæmir hana.“
Veðrið var ágætt, sviphýr og notalega hlýr síðágúst-
dagur. Mikley reis við augum í sumardýrð sinni, en sigling-
in norður með eynni á slíkum degi er mjög heillandi, og
urðu mér þessi vísuorð á munni á þeirri leið:
Sumargræn og gróðurprúð
gestum faðminn breiðir,
eyjan fríð, með skógarskrúð,
skína vogar heiðir.
Er mér enn í fersku minni, hve athyglisvert og ánægju-
legt mér þótti það, er Sveinn skýrði fyrir okkur ferðafélög-
um hin rammíslenzku bæjarnöfn og önnur örnefni á eynni,
svo sem Skógames, Sandnes, Sunnuhvoll, Bjarg, Reynistað-
ur, Sandar, Brekka, Steinnes, Straumnes, og Grund, að nokk-
ur séu talin. Voru þau mér ein sér ærin sönnun þess, hve
djúpum rótum landar mínir þar stóðu í gamalli íslenzkri
hefð um nafngiftir og í jarðvegi ættarerfða sinna að öðru
leyti. Kom það glöggt á daginn með stofnun þjóðræknis-
deildarinnar þar föstudagskvöldið þ. 28. ágúst, en starfssyst-
ir okkar félaga úr stjórnamefnd Þjóðræknisfélagsins, þáver-
andi vara-ritara þess, frú Ingibjörg Jónsson, var komin til
eyjarinnar á undan okkur, og hafði, með drengilegri aðstoð
heimafólks, undirbúið jarðveginn, með þeim góða árangri,
að stofnun deildarinnar tókst hið bezta. Lifði hún síðan all-
mörg ár góðu lífi, og lagði sinn drjúga skerf bæði til
félags- og menningarlífs þar á eyjunni og til starfsemi Þjóð-
ræknisfélagsins á breiðari grundvelli rrjeð ýmsum hætti.
Verður sú saga eigi frekar rakin hér, en horfið að sögu
íslenzku byggðarinnar í Mikley í nokkrum megindráttum.
Sú saga er bæði orðin löng og merkileg að sama skapi,
því að íslenzka nýlendan í Mikley er ein hin elzta vestan
hafs. Eins og alkunnugt er, voru rétt 95 ár liðin á þessu
hausti síðan íslenzkir landnemar stigu fyrst á strönd Nýja
íslands, 22. október 1875, en landnám þeirra í Mikley
aðeins einu ári yngra, hófst 1876 (Smbr. Sögu íslendinga
í Veslurheimi eftir Þorstein Þ. ÞorsteinSson, II. bindi,
Winnpeg 1945).
í Mikley, sem annars staðar í frumbyggðum þeirra
vestan hafs, háðu íslenzkir landnemar sína hörðu braut-
ryðjendabaráttu, en gengu sigrandi af hólmi. Magnús Mark-
ússon hittir því vel í mark, en hann segir í fyrrnefndu
kvæði sínu um Mikley:
Hér fundu gildir frumbyggjendur vígi,
með fornan þrótt, er veitti móður storð,
þeir hræddust ei, þótt hrönn frá djúpi stigi,
að halda fram á mið, var þeirra orð.
Nú hvílast þeir, en niðjar erfðu auðinn,
hvar íslenzkt þrek og viljakraftur bjó;
þá fögru minning felur ekki dauðinn,
þó falli öldur geyst um tímans sjó.
Ofannefnd grein frú Ingibjargar fjallar sérstaklega um
kirkju þeirra Mikleyinga, en hin kirkjulega starfsemi þar
á sér nærri jafn langan aldur og landnámið sjálft, því að
lútherskur söfnuður var stofnaður þar haustið 1877, og
síðan hefir verið þar nærri óslitin safnaðarstarfsemi. Rekur
frú Ingibjörg svo vel, í aðaldráttum, sögu hins kirkjulega
lífs í Mikley, að nægir til þess að gefa glögga og rétta hug-
mynd um það, og ber frásögn hennar því fagurt vitni, að
frá því snemma á árum hefir verið „hátt til lofts og vítt til
veggja“ í kirkju þeirra Mikleyinga og starfi hennar.
Barnaskólinn í Mikley á sér einnig langa sögu að baki.
Skólahérað var búið að stofna þar árið 1891, og var Jón
skáld Runólfsson fyrsti kennarinn. Eyjarbúar komu sér
snemma upp íslenzku bókasafni, er varð með tímanum hið
myndarlegasta og harla fjölskrúðugt. Konur þar á eynni
gengust fyrir stofnun Lestrarfélags árið 1895, en snemma
á næsta ári var ákveðið, að félagið skyldi vera almennings-
eign, og hélst sú tilhögun síðan.
Frú Ingibjörg dregur í grein sinni athyglina að hinu
ágæta líknarfélagi Hjálp í viðlögum, sem stofnað var fyrir
50 árum, og kafnaði sannarlega ekki undir nafni, því að það
reyndist mörgum hjálparheilla, er í nauðir rak. Þennan
þarfa félagsskap hyllir Jónas skáld Stefánsson frá Kaldbak,
er lengi átti heima í Mikley, í skemmtilegu kvæði „Kaupið
skugga“ í ljóðabók sinni Úr útlegð (Winnipeg, 1944), og
fylgir því úr hlaði með þessari skýringu: „Gamanvísur,
fluttar á skemmtisamkomu líknarfélagsins Hjálp í viðlögum
í Mikley. Stúlkurnar voru á bak við hvítt tjald. Skuggar
þeirra féllu á tjaldið og piltarnir buðu í þá.“ Fara hér á
eftir fjögur erindi kvæðisns:
Kaupið skugga, kaupið skugga,
kvíðið ekki hót.
Sá sem betur býður,
beint í fangið líður
á yndislegri, elskulegri,
allíknandi snót.
Bal^ við taldið, bak við tjaldið
bíða meyjarnar.
Yndi ungra sveina,
— ástin bræðir steina.
Mikleyinga, Mikleyinga
mesta prýði er þar.
Hikið ekki, hikið ekki.
— Hrynja sjúkra tár.
— Mey er mannsins drottning.
Maður, sýndu lotning
hennar skugga, hennar skugga,
Hún vill græða sár.
Kaupið skugga, kaupið skugga.
Kallar tímans þörf.
Heimur helveg ríður.
Hlakkar dauðinn stríður.
Meinin bæta, meinin bæta,
meiri líknar störf.
í tækifæriskvæðum Jónas-
ar, bæði á gleði- og sorgar-
stundum, koma einnig, eins
og vænta mátti, margir Mikl-
eyingar við sögu. Fagurlega
kveður hann t. d. Margréti
Tómasson á Reynistað, hina
mestu merkiskonu. Og það
ætla ég, að Jónasi Stefánssyni
hafi verið landnemarnir ís-
lenzku í Mikley ofarlega í
huga, er hann kemst svo að
orði í prýðisgóðu kvæði sínu
„Minni íslenzkra frumbyggja
í Vesturheimi“:
Fríðar sveitir
frumbyggjanna
falla óðum hér
og hvar,
skarð er fyrir skildi
þar.
Hverfur fylking mætra
manna.
Merkið hátt og djarft
hún bar.
Undir þau orð skáldsins tek
ég heilum huga og votta virð-
ingu mína og þökk Mikley-
ingum fyrr og síðar, og um
leið Ný-íslendingum í heild
sinni á 95 ára afmæli sögu- og
sigurríkrar byggðar þeirra.
Vísur
Svo hafa mér trúverðugir
menn sagt, að Arnfríður Sig-
urgeirsdóttir myndi fúslega
hafa staðið við orð sín, ef á
hefði þurft að halda, þegar
hún sagði:
Ef að vopnin þyrri þér,
þinn væri sigur genginn,
tæki ég hár af höfði mér
og hnýtti bogastrenginn.
M a r g i r hafa haft þessa
sömu sögu að segja, þótt ekki
hafi þeir komizt eins glæsi-
lega að orði og Signý Hjálm-
arsdóttir, er hún kvað:
Lékum hátt og hlógum
dátt,
hjörtun sát.t í gleði kætast.
Treystum þrátt á þol og
mátt
þess, er átti seinna að
rætast.
En Signý Hjálmarsdóttir
vissi líka að:
Hyrfi yndi allt í skyndi,
ef ég fyndi ei glöggt,
hvað er,
sem okkur bindur, og þá
myndi
aðeins syndin fylgja mér.
En reynslan vill æðioft
verða samhljóða niðurstöðu
Theódóru Thoroddsen, er hún
kvað:
Bikar nautna ég bar
í munn
þann bjór er ljúft að
kneifa,
ég renndi hann alveg
út í grunn,
en — ætlaði þó að leifa.