Lögberg-Heimskringla - 05.11.1970, Blaðsíða 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 5. NÓVEMBER 1970
VALDIMAR J. EYLANDS. D.D.:
Ljós úr ausfri
ni.
PALESTÍNA
„Landið helga“, sem svo
er nefnt, var fyrsti vettvang-
ur fornleifarannsóknanna. Á
þessari landræmu fyrir botni
Miðjarðarhafsins er talið að
megi rekja þroskasögu
mannsins aftur á bak um
aldaraðir, allt til 4500 f. Kr.
Er landið því eins konar gull-
náma f y r i r fornfræðinga,
enda hafa bæði öflug félög
og einstakir auðmenn unnið
kappsamlega að uppgreftri
þar nú í meira en heila öld.
Menn gengu að þessum störf-
um með sérstökum áhuga
vegna hinnar merku og sér-
stæðu sögu landsins. Eins og
áður er tekið fram, var í
fyrstu efnt til fornleifarann-
sókna í Palestínu, vegna þess
að menn töldu, að á þann
hátt mundi unnt að sanna vís-
indalega frásögur Ritningar-
innar. Þetta hefir tekizt að
því leyti, að fjöldi staða, sem
Ritningin fjallar um, hefir
komið í ljós, og er hin sögu-
lega urrtgjörð hinnar helgu
bókar þannig staðfest. En
augljóst er, að fornminjar
geta aldrei „sannað“ neitt um
kenning eða siðgæði. Þegar
bezt lætur, gefur fornleifa-
fræðin hugmyndir um hugs-
unarkerfi þjóða og það
þroskastig, sem þær eru á
ýmsum tímum. En þar sem
meginþráðurinn er staðfestur
á ytra borðinu, verður auð-
veldara að leggja trúnað á
vitnisburð helgiritanna sjálfra
um lifnaðarháttu og andlegan
þroska þeirra þjóðflokka, sem
sagan fjallar um. Er það álit
flestra fræðimanna, að forn-
leifafræðin hafi reist traustar
stoðir undir almennt sann-
leiksgildi Ritningarinnar. Ef
allar þær bækur og blaða-
greinar, sem hafa verið ritað-
ar um fornleifarannsóknir í
Palestínu, væru komnar á
einn stað, myndu þær út-
heimta mikil húsakynni. Hér
verður því fátt sagt — og
ekkert nýtt um þessi efni.
Þess má þó geta, að fyrsti
og fram til skamms tíma
merkasti fomleifafundurinn í
Palestínu var F j a 11 v i r k i ð
mikla, á vesturströnd Dauða-
hafsins, árið 1865. Naumast er
þó hægt að segja, að þetta
virki hafi verið „fundið“, því
að það rís upp ógnarhátt,
þverhnípt standberg, ókleift
á þrjár hliðar og sést langt
að. En menn höfðu ekki séð
ástæðu til að leggja það á sig
að klifra þarna upp, unz forn-
leifafræðingar komu á vett-
vang. Þeir höfðu lesið í göml-
um sögnum um hérvirki Her-
ódesar konungs, og einmitt
þetta reyndist vera staðurinn.
Þarna hafði mikil harmsaga
gerzt. Töldu menn, að sagnir
um þá viðburði væru vafa-
samar, og vildu nú ganga úr
skugga urn verksummerki og
sönnunargögn, ef unnt væri.
Það var einmitt á þessum
stað, að frelsisstríði Gyðinga
á fyrstu öldinni f. Kr. lauk á
ógleymanlegan hátt. Jósefus
sagnaritari Gyðinga (37 — 100
e. Kr.) segir þessa sögu í einni
af bókum sínum, en hann hef-
ir oft mætt ómildum dómum
í sögunni vegna persónulegra
afskipta af þeim viðburðum,
sem hann segir frá, og vafa-
samrar hollustu við málstað
Gyðinga, sinnar eigin þjóðar.
Hann var fyrst mikils metinn
herforingi í uppreisnarliði
Gyðinga gegn Rómverjum, en
gerðist liðhlaupi og stuðn-
ingsmaður sinna fyrri fjand-
manna. En hann var snjall
rithöfundur, og má segja, að
heimurinn standi í þakkar-
skuld við hann fyrir. ritverk
hans, sem fjalla um þetta
tímabil. Þau eru frumheim-
ildir.
Það var einmitt á þessum
stað, að þúsund manna her
undir forystu Elesar hers-
höfðingja safnaðist til hinztu
varnar, eftir að öll önnur
virki norðar í landinu voru
hrunin ' og Jerúsalem sjálf,
höfuðborgin helga, var kom-
in í rúst fyrir árásarliði Róm-
verja undir stjórn Vespasian-
usar. En rómverski herinn
fylgdi fast eftir og vildi sem
fyrst ganga milli bols og höf-
uðs á þessum fáráðlingum,
sem voguðu sér að rísa gegn
heimsveldinu mikla. Þar kom
og, sem augljóst var í fyrstu,
að liðssafnaður Rómverja,
hernaðarlist og tækni reynd-
ust öflugri en svo, að Gyð-
ingar fengju rönd við reist,
jafnvel þótt virkið væri talið
óvinnandi. Rómverjar byggðu
rammgerða steinveggi allt í
kring um virkið til að varna
flótta. Settu þeir einnig upp
fallhamra sína á þeirri hlið
virkisins, sem hafði verið
hlaðin manna höndum, og
ógnuðu virkisbúum með eldi
og hungursneyð. Þegar Elesar
foringi Gyðinga sá, að upp-
gjöf var óhjákvæmileg, flutti
hann ræðu fyrir liðsmönnum
sínum samkvæmt frásögn
Jósefusar á þessa leið: „Vér
skulum deyja sem einn mað-
ur, heldur en að falla í ó-
vinahendur og gerast þrælar
þeirra. Vér kjósum fremur að
deyja með sóma sem frjálsir
menn en að lifa við smán.
Vér skulum fara út úr heim-
inum, nú í nótt, sem hraustir
og hugrakkir menn. Aðkoma
dauðans er aðeins tímaspurs-
mál, hvort sem er. Vér fæð-
umst til að deyja og deyjum
til að lifa.“ Sagði hann svo
fyrir um, hversu haga skyldi
verkum. Fyrst deyddu menn
konur sínar og börn, og síðan
hjuggu menn hver anman eft-
ir settum reglum, unz aðeins
einn stóð eftir. Lét hann síð-
an fallast á sverð sitt, og þá
var skipun foringjans full-
nægt. Nokkrar konur fólu sig
í jarðgöngum og lifðu þannig
til að segja söguna. Næsta
morgun snemma, er Róm-
verjar ruddust inn í virkið
með brugnum sverðum, fundu
þeir ekkert nema brunarústir
og hrúgur af líkum og svo
áðurnefndar konur. Urðu þeir
svo hissa á þessum aðförum,
að þeir gáfu konunum grið.
Þetta gerðist í apríl 73 e. Kr.
Rómverjar fögnuðu frægum
sigri, og til þess að afrek
þeirra skyldi ekki falla í
gleymsku, byggðu þeir Sigur-
boga Títusar í Rómaborg, sem
enn stendur, þótt mjög sé
hann nú hrörlegur orðinn.
17. nóvember 1947, næstum
19 öldum síðar, fór fram sögu-
leg skrúðganga við TítuSar
bogann í Rómaborg. Þúsund-
ir ítalskra Gyðinga og landar
þeirra á dreifingunni í ýms-
um löndum gengu nú sigur-
göngu undir boga þessum,
sem reistur hafði verið til að
m i n n a s t niðurlægingar og
áþjánar feðra þeirra. Nú voru
þeir að halda fagnaðarhátíð
í tilefni af því, að Sameinuðu
þjóðirnar höfðu þá á þingi
ákveðið að endurreisa Israels-
ríki. Rómaveldi var fyrir
löngu hrundið til grunna með
öllum sínum mætti og dýrð.
En Gyðingar sáu roða fyrir
nýjum degi. En sá dagur hef-
ir r e y n z t róstusamur að
þessu. Fornleifafræðin hefir
með rannsóknum sínum stað-
fest frásögn Jósefusar. Hér
sem víða annars staðar sýndu
merkin verkin.
Jeríkóborg þótti snemma á
árum fornleifafræðinnar for-
vitnilegur staður. Fræg nöfn
í fornum sögum eru tengd
þessum stað. Jósúa tók borg-
ina af Kanverjum með
áhlaupi. Antoníus gefur Kleo-
pötru hana sem vináttuvott,
að hún mætti njóta pálm-
anna og ilmvatnstrjánna, sem
breiða þar blöð sín og krónur
yfir græna velli. Ágústus gef-
ur hana síðar Heródesi, sem
nefndur er „hinn mikli“ (37
f. Kr,—4 e. Kr.), þótt ekki
væri hann mikill að mann-
kostum. Hann lét reisa ýms-
ar stórbyggingar í Jeríkó, t. d.
leikhús eitt mikið. Gerði hann
ráð fyrir að láta drepa alla
helztu Gyðinga í borginni og
umhverfi hennar á dánardegi
sínum, til þess að borgin yrði
ekki með gleðibrag þá daga
óg hann fengi þó nokkra
syrgjendur. Átti samkvæmt
ráðstöfun hans að taka þessa
leiðtoga af lífi í leikhúsi
þessu. En ekki varð af fram-
kvæmdum. Heródes dó óðar
en varði, og ákvæðum hans
var ekki framfylgt. Símon
nokkur, áður þræll konungs,
brenndi höll .hans til ösku.
Fornleifafræðin telur sig hafa
staðfest ýmsa sögulega' við-
burði á þessum stað og einnig
aðra, sem engar sagnir eru
til um. Uppgröftur hófst
þarna árið 1886. Djúpt í jörðu
komu menn niður á tvöfalda
borgarveggi og töldu þá hina
sömu, sem Jósúa braut, er
hann tók borgina forðum.
Enn var greftri haldið áfram
enn dýpra. Komu þá í ljós
verkfæri úr steini unnin af
mönnum, sem þarna höfðu
áður en Jósúa bar þar að
garði. T e 1 j a vísindamenn
öruggt, að Jeríko hafi verið
byggð um átta þúsundir ára,
og er hún þá sennilega elzta
borg í heimi.
DAUÐAHAFS-HANDRITIN
KHIRBET QAUMRAN
1 fjalllendi meðfram Dauða-
haf inu vestanverðu skammt
frá Jeríko er gamall árfar-
vegur. Árið 1948 fann hjarð-
sveinn þar merkileg handrit
í hellisskúta einum. Ekki bar
hann skyn á þetta og ekki
heldur aðrir, sem sáu þessi
handrit í fyrstu. Brátt kom-
ust þó handritin í hendur
fpæðimanna, og varð þá ljóst,
að hér var um merkilegasta
fornleifafund aldarinnar að
ræða. Merkust þessara rita
voru ævaforn eintök af ýms-
um b ó k u m Ritningarinnar,
nokkur þeirra um þúsund ár-
um eldri en elztu handrit af
þessum sömu bókum, sem
áður höfðu þekkzt. Miklar
bókmenntir hafa sprottið upp
í ýmsum löndum í tilefni af
þessari uppgötvun; hefir einn-
ig verið skrifað um hana á
íslenzku. Yfirleitt telja fræði-
menn, að þessi gömlu handrit
staðfesti hinn áður kunna
biblíutexta, þótt afbrigði séu
nökkur í smáatriðum.
RAS SHAMRA
Svo er staður nefndur á
norðausturströnd Miðjarðar-
hafsins, beint á móti eyjunni
Kýpur. Þarna var eitt sinn
merkileg stórborg, sem nefnd-
ist Ugarit. Tvö stór musteri
stóðu þarna forðum, var ann-
að þeirra helgað Baal, en hitt
Dagan, sem var helztur guða
í norðurhluta Sýrlands til
forna. í byggingu, sem stóð á
milli þessara mustera, fund-
ust mörg hundruð leirtöflur
með fleygletri af elztu gerð
árið 1929. Eru áletranir þess-
ar á tungumáli, sem nefnist
úgarízka, og er það mál skylt
bæði hebresku og máli
Fönikíumanna. Mikið af þessu
5,
mjög til bragarhátta og hrynj-
andi í ljóðum Gamla testa-
mentisins, t.d.;
Það rignir olíu af himni
Dalirnir fyllast hunangi.
Mikill hluti þessa bókasafns
fjallar um kananíska guði og
hetjur. Þó kveður við annan
tón sums staðar, eins og t. d.
þar sem gefnar eru leiðbein-
ingar um meðferð og lækning
húsdýra. Þar er einnig það
þjóðráð gefið að sjóða kiðling
í mjólk, ef menn óska eftir
regni. Það er athyglisvert, að
ísraelsmönnum var strang-
lega bannað að gera þetta,
eins og sjá má í 2. Mósebók
23:19, og aftur í 34:26. Er
bannið tvítekið, með sömu
orðum: „Þú skalt ekki sjóða
kið í mjólk móður sinnar.“
Trúarbrögð Kanverja, sem
túlkuð eru í Ras Shamra safn-
inu, eru mjög athyglisverð
vegna auðsærra áhrifa þeirra
á trúarhugmyndir Gyðinga,
sem fluttust inn í landið, og
svo síðar kristinna manna.
Aðalguðinn er nefndur El, og
er það nafn einnig notað í
Gamla testamentinu (1. Mós.
33:20). Hátignarfleirtalan af
þessu orði er ELOHIM. E1 á
sér maka, sem nefnist Ash-
erut, og er Baal sonur þeirra.
Baal er sá guðanna, sem
stjórnar stormum og regni.
Stóð lengi í stríði milli hans
og Jahve, og kunnugt er, hve
illa Baal stóð sig í deilunni
við Elía á Karmelfjalli. En
þótt Jahve héldi velli og ein-
gyðistrú Israelsmanna 1 Pale-
stínu, hefir Baal þó ekki látið
sjálfan sig án vitnisburðar.
Sums staðar er hann nefndur
Zabul eða „herra jarðar“.
Telja sumir fræðimenn, að
það nafn hafi færzt yfir í
Ritninguna sem Belsebúb (sjá
2. Kon. 1:2; einnig Mark. 3:22):
Á meðal frægðarverka þeirra,
sem Baal eru eignuð í Ugarit
(eða Ras Shamra) töflunum,
er barátta hans við Loton,
„sjöhöfðaðan“ d r e k a . Hér
mun vikið að sjóskrímsli því,
sem talað er um í Jesaja 27:1
og víðar og nefnist Levíatan,
„hinn bugðótti dreki“. Aug-
ljóst er, að trúarbrögð Kan-
verja voru fjölgyðistrú, gegn-
sýrð af hjátrú og alls kyns
hindurvitnum. Enda þótt
Gyðingar hafi orðið fyrir
nokkrum áhrifum frá hug-
myndaheimi forvera sinna í
landinu, héldu þeir fast við
trúna á einn allsherjar Drott-
in og höfnuðu soranum í hin-
um frumstæðu trúarbrögðum
Kanverja.
Framhald.
Garlic-laukur er heilnæmur
Garlic-laukur er sóttvarnarmeðal, sem hreinsar blóðið og
hamlar gegn rotnunarsýklum. í Adams Garlic Pearles er
sérstök Garlic-olia er notuð hefir verið til lækninga árum sam-
an. Milljónir manna hafa um aldir neytt Garlic-lauks sér til
heilsubótar og trúað á hollustu hans og lækningamátt. Eflið
og styrkið heilsu ykkar. Fáið ykkur í dag í lyfjabúð einn pakka
af Adams Garlic Pearles. Ykkur mun líða betur og finnast þiS
styrkari, auk þess sem þið kvefist sjaldnar. Laukurinn er í
hylkjum, lyktarlaus og bragðlaus.