Alþýðublaðið - 02.06.1961, Blaðsíða 13

Lögfræði fyrir almenning
HIN fornu íslenzku handrit
hafa veriðmjög ofarlega í um-
ræðum blaða og manna á meðal
nú undamfarið. Veldur þar sú
von vor, að afhending þessara
kjörgripa til réttra aðila fari
senn fram.
Hin opinbera og kærkomna
heimsókn ÓlafsNoregskonungs
hefur leitt hugi manna tii gam-
alla og mýrra samskipta Norð-
manna og íslendinga.
Þessi tvö tilefni hafa valdið
því, að margir láta hugann
reika um þessar mundir til
fornra sagna, handrita og heim
ilda. Vil ég því í þætti þessum
drepa á nokkur atriði varðandi
forna löggjöf vora. Réttarregl-
urnar eru ávallt mikilvægur
þáttur í sögu hvers menningar-
-þjóðfélags, e. t. v. snarasti þátt
urinn.
—0—
Þegar ísiand var numið, áttu
þar hlut að mali nær eingöngu
norskir menn. Þá- er lýðríki
var stofnað hér árið 930, var
því eðlilegt, aö norskar rétta-
venjur og norsk réttarmeðvit-
und setti nokkur svip á réttar-
reglurnar eða lögin. En brátt
fékk íslenzki rétturinn sín eig-
in sérkenni, varð þjóðlegur
réttur. Vér erum svo lánsamir
að þekkja þennan rétt hins
forná lýðveldis gjörla. Hann
hefur varðveitzt meðal þjóðar-
innar og er venjulega kenndur
við Grágás, gjarnan nefndur
réttur Grágásar.
Árið 1262 leið hið forna lýð-
veldi undir lok, er íslending-
ar játuðuzt undir vgjd Hákonar
Hákonarsonár, Noregskonungs.
Þar með var stjórnskipun lands
ins kollvarpað og á vettvangi
laga og réttar hlaut þessi breyt
ing að hafa byltingu í för með
sér. Það, sem einnig stuðlaði í
ríkum mæli að þessari bylt-
ingu, var sú staðreynd, að
norska konungsvaldið Var á
þeim tímum sterkara, en iþað
hafði nokkurn tíma verið.
Langvarandi ófriði þar í landi
lauk raunverulega árið 1240
með falli Skúla hertoga Bárð-
arsonar, en sigri ættar Sverris
konungs. Háfði ófriður þessi
staðið á aðra öld, eða frá láti
Sigurðar konungs Jórsalafara
1130.
Þeir konungar, sem við völd-
um tóku að ófriðnum loknum
létu löggjafarmál mjög til sín
taka. Má þar mefna sjálfan Há-
kon Hákonarson, en þó eirikum
son hans, Magnús konung, sem
talinn er einhver merkasti og síða hafi verið samin eftir
mikilsvirtasti löggjafi, sem norskri lögbók, sem nú er glöt-
uppi hefur verið á Norðurlönd- uð. Hefur í því sambandi verið
um, enda fékk hann viðurnefn- bent á sem líklegastar GuTa-
ið lagabætir.. þingsbókina frá 1267 eða

h f£t|u ip (kP tvp m.fuOT kg z rö .if»c £4 fjnð'Jaw. þovíra pálb? fo -
d. -__Tk.. iw,,-
*v ’ ni c nt iaarw.lý.íp te c., ....... . ..., —
í; tefeðsjf W J
8 ár naí'tVmta tefo. et*t «gc* ^ & t>’a íf» œittt
•ntd gtytJilWiihTíp: %-?hitr w gjgrif.iafefeí
^ iD$raxt ffo tc eigfi 'flf tj ttífo mmisvm te iggr«ro
fffiira aijiqi.cdT tíöftm ijjdftiiayak y ortíöfe ^{f bnmgje.feartýftt
fö%tkyvtnr[>M'tkjiattariu.5Aáíb arjj
iittpr iþjmtoivl JyfStr ar ríi%a Jc/ |pj(Topon-t*t i> «1 iggjÉ&»
y itna at)tii&|4 fmmrtj'ip m Jé' íJr«1,10 trf'aNtiíjHctr úíSjlJs.
&g(>, x t« v Jí<i s ar{Tflíi wH J '&*• tti ^{rir “
tctt'cí kföMfeat'-’foÁ aniit{«tltrj) Ii«cr.?v5«t.4.iiri’'l
Þanriig voru Grágás og Jónsbók skrifaðar.
Engar breytingar voru gerð-
ar hérlendis á löggjöfinni árið,
sem íslendingar gengu ltonungi
á hönd. Það er fyrst árið 1271,
að lögð er fyrir Alþingi lögbók-
in Járnsíða. Þingið tók bókinni
illa og samþykkti aðeins einn
bálk hennar, þingfararbálkinn
og tvo kapítula úr eríðabálki.
Heimildir eru því miður ekki
til, er sýna, hvað olli mótspyrn
unni. Fyrir atbeina „handgeng-
inna manna" var Járnsíða þó
lögtekin í heild á Alþingi tveim
ur árum síðar.
Lögbók þessi er enn til. Hún
hefur geymzt í einu handriti,
sem er ,þó gallað, því að í það
vantar 3—4 blöð, en með mikl-
um sennileika má gizka á,
hvað skráð hefur verið á hin
týndu blöð. Talið er, að Járn-
Froistalþingsbókina frá 1269, Þó
er einsýrit, að höfundarnir hafa
einnig notað Grágás sem heim-
ildir, því að í 24 af 141 kapítula
bókarinnar eru ákvæði úr Grá-
gás. Einnig má ætla, að þaðan
séu heimildirnar á týndu blöð-
unum.
Járnsíða var skamma hrið
lögbók íslendinga. Árið 1281
var lögð fyrir Alfþingi önnur
lögbók, Jónsbók. Er hún kennd
við Jón lögmann Ejinarsson,
sem kom með bókina til lands-
ins, en talið er sennilegt, að
hann hafi verið einn af aðal-
höfundum hennar. í sögu Árna
biskups Þorlákssonar enu ná-
kvæmar samtíða heimildir um
viðtöku bókarinnar á Alþingi.
Þrjár stéttir þjóðfélagsins
skráðu athugasemdir sínar við
„MIKIÐ lifandis skelfing
ar ósköp er gaman“ á slík-
um dögum. Hvílíkt gaman
og grín! — Daginn, sem ÓI-
afur konungur V. steig á
land, var sannarlega allt á
ferð og flugi í bænum. Allir
vissu um hátíðina á hafnar-
bakkanum, þar sem fyrir-
fólk þjóðarinnar og forvit-
inn, sauðsvartur almúginn
beið í hrærigraut hvað inn
an um annað cftir konung-
inum. Útlærðir ljómyndar-
ar og áhugasamir strákling
ar skutust um eins og snæ-
Ijós og hlupu í hringi líkt
og kettlingar, sem eltast við
skottið á sjálfum sér, kon-
urnar kipruðu munninn af
fínheitum, og menn spurðu
livorn annan almennra,
meinlausra frétta svo sem
af verkfallinu og öðrum hé-
góma!
Við sparigöturnar hafði ver
ið komið fyrir aflöngum fán
um, á húsunum blöktu flögg
eða héngu út af svölum
þeirra, sem ekki áttu fasta
fánastöng. Strætisvagnarnir
blússuðu með blaklandi
fána, en sannarlega er allri
þessar' dýrð ekki þetur lýst
með nokkru en orðum Tóm-
asar, — þar sem hann seg-
ir:
„Og jafnvel gamlir síma-
staurar syngja
í sólskininu og verða
grænir aftur,“.
En hafi einhver haldið, að
hvergi hafi neitt verið að
gerast nema niður á hafn-
arbakka, og að allir blaða-
menn hefðu vefið rétt komn
ir þar — til þess að segja
hver öðrum snjallar frá at-
þurðum morgunsins — þá
vaða menn sannarlega i
villu og svíma. — Á nokkr-
um tugum heimila var ekki
síður ys og þys og pilsagang
ur. Nú var veizla í kvöld og
því ekki seinna vænna en
við sólarupprás að byrja á
því að tensa sig til, láta
rúlla hárið upp á stórar rúll
ur. máta millipils og undir-
kjóla — ákveða hvor „purp
uraskikkjan" skuli valin,
máta skó, kaupa sokka,
straoja og stifa — og auð-
vitað þarf að leita ráða nán
ustu vanda- og vinkvenna.
Dómnefndin þyrpist inn um
dyrnar með pilsaþyt, reykir
og drekkur kaffi, meðan sól
in fikrar sig hærra upp á
himiriinn, og útvarpið Iýsir
göngu konungsins í land.
Rótað er í skartgripaskrín
um heimilisins rétt eins og
leikfangakassa, og hver dýr
gripurinn dreginn upp öðr
um glófegri og skínandi.
Hverjum skartgrip fylgir
saga. Einn er fra dögum
langömmu, sem lifðí sitt feg
ursta við hjásetu í sjó sum-
ur, skólaus og svóng en
nærðist á fegurð sólarupp-
komunnar og giftist svo em
bættismanni fyrir rest, ann
ar frá dögum tilhugalifsins,
þegar turtlazt var í laumi og
bl'ikkað með öðru augia á
mannamótum, þegar bezt
Iét, einn átti amma, sem
spilaði og söng og einn.....
honum fylgrdi engin saga.
Þannig er skrafað og
skemmt sér, ákafinn hleypir
roða fram í kinnarnar. og
hver talar upp í munninn á
annarri „Drottning kvölds-
ins“ stendur dálítið ráðvillt
úti á miðju gólfi og er látin
fara úr og í, máta og hring-
snúast. Títuprjónar heimil-
isins eru teknir til handar-
gagns og stungið hér og þar
til þess að sjá. hvernig þetta
fer bezt — en öörti hvoru
er ákafi snillinganna slíkur
og þvílíkur, að prjóninum
er stungið beint inn í stað út
á skáti efnið.
Cm hádegið dreifist flokk
urinn — en undir kvöldið er
áætlað að koma aftur sam
an til skrafs og ráðagerða og
til þess að fylgjast með full
komnun sköpunarverksins.
Þá verður greitt úr rúlluðu
hárinu, sléttað úr síðustu
hrukkunum á búningnum
og síðast en ekki sízt slígur
húsfreyja fyrir dómnefnd-
ina í öllum sínum skrúða,
glæst og tígurleg einsog Afro
díte, þegar hún steig upp úr
öldum hafsins.
Síðan ekur hún á, — ef
ekki gullnum — þá a. m. k.
skínandi vagni tit veizlunn
ar — en „undirbúnings-
nefndin“ fær sér kaffi og
kók, teyglr úr síðbuxna-
klæddum skönkunum á
stofugólfinu — og spjallar
um lífið og tilveruna ...
H.
HIHIHIMiMHWMMWIMIWWniHMMMIWHHIHHMMMIin
j bókina, þ. e. IhancLgengnir
menn, klerkar og .bændur.
! Klerkarnir vildu tryggja sem
bezt rétt kirkjunnar gagnvart
hinu veraldlega valdi. Voru
þvi hér um sömu átökin að
ræða og milli erkibiskupsins í
Niðarósi og valdsmanna kon-
ungs í Noregi. Athugasemdir
bænda vörðuðu mest landibún
aðarréttinn, en voru sundurleit
ar og ekki mikilvægar.
Á þessu Alþingi, 1281, var
Jónsbók lögtelcin að undan-
teknum nokkrum kapítulum.
Jónsbók er miklu fullkomn-
ari lögbók en Járnsíða, enda
Framhald á 12. síðu.
Alþýðublaðið — 2. júní 1961 J3